Adigelerin bayrağında parıldayan yıldızlardan bir tanesi de
Shapsughlara ait. Eski, ilginç güzel bir halk.
Bir zamanlar büyük bir ulus olan Adigeler milli
konuları-sorunları xasede ele alıyorlardı. Sovyetler döneminde
xaselerimiz yoktu, fakat demokratik yapılanmaya başladığımızda
yeniden xaseler kuruldular. Cumhuriyette de rayonlarda da
xaseler kuruldu fakat önemli milli sorunlar gereğince
çözümlenemiyor.
Shapsughlar böyle değiller. Onlar ulusal bilinç anlamında
kendilerini daha iyi muhafaza ettiler. Bizden uzakta
yaşıyorlarsa da eski Adige topraklarında yaşıyorlar.
Yaşadıkları köyler büyük değil, köy sakinleri ağırbaşlı
insanlar. Adige huy ve davranışlarına daha çok sahipler.
Yaşlıları akıllı, aktif insanlar, çağa uyuyorlar. Bir yandan
durumları böyleyken diğer yandan yaşadıkları eyalet en zengin
eyaletlerden birisiyken, gerçek Soçililerken çözmeleri
gereken pek çok sorunları da var. Atalarımızın yaptığı gibi
halkın önüne çıkan sorunların her birisini herşeyden önce ele
aldıkları yer Kıyıboyu Shapsughlarının kurmuş oldukları Adige
Xase’si.
21 yıldır bu xasenin başkanlığını ÇAÇIHU Harunıko Mecit
yapıyor. O sadece yerleşim yerleri, okullar, klüpler,
emekliler, emek gazileri hakkında da çalışmıyor tüm halkın iyi
bir yaşama ulaşması, insanların topraklarını işlemesi, evler
yapmaları, geçinmeleri milletin millet olarak kalması iyi
gelenek-göreneklerin yaygınlaştırılması gibi konularda canla
başla çalışıyor.
Bu gün ÇAÇIHU Mecit konuğumuz, onunla sohbet edeceğiz.
- Mecit, hoşgeldin. Günümüzde Shapsugh Adige Xase'si hangi
konular üzerine eğiliyor?
-
Dille başlayalım. Millet olmak istiyorsak dilimizi
kaybetmemeliyiz. Onu muhafaza etmek konusunda devamlı
çalışıyoruz, çıkış yolu olacak imkanları arıyoruz.
Köylerimizde yaşayan insanlarımız hem kendilerine hemde
besledikleri hayvanlarına bakacak topraklardan mahrumlar.
Köylerde iş olanakları az, gençlerimiz köyleri terk ediyorlar.
Bu sorunları hiç unutmadan devamlı nasıl çözümleyeceğimiz
üzerine duruyoruz, aralarında becerebildiklerimizde
beceremediklerimizde var.
- İçinde yer aldığınız Krasnodar Eyaletinin valisinin
sizlerin yanına çok gelmediğini biliyoruz. Yakınlarda
Aleksandr Tkaçev yanınıza geldi, pek çok insanla görüştü,
nahıjlarla konuştu üzerinde kaygılandığınız sorunları ona
anlattınız. Bunun sonucunda ne oldu?
- A. Tkaçev'in Shapsugh’a gelmesinden çok memnun olduk. Çünkü
biz eyalette yer alıyoruz, eyaletteniz, nasıl yaşadığımızı
onun bilmesini istedik. Memnuniyetle, dile getirdiğimiz
sorunları valinin anladığını, kaygılarımızı duyduğunu, bize
yardımcı olacağını söylediğini belirtebilirim. Bu yüzden
Kıyıboyu Shapsughlar adına teşekkür ediyorum.
Bizim çok sorunumuz var, bunlardan valinin sayesinde çözülmüş
olanlarıda var. İşte, örneğin
uluslar arasında uyum ve etnik kültürlerin
geliştirilmesi' eyalet programında samimi olarak çalışıyoruz.
Her yıl kültürün gelişmesi yolunda harcanmak üzere eyalet
bütçesinden iki milyon Ruble salınıyor. On yıldır
köylerdeki kulüpleri, kütüphaneleri yeniledik yenilemeye devam
ediyoruz. Bunlar için, gereken şeyleri temin ediyoruz, klüp
binaları muntazam bir şekilde, okullarda da tamir çalışmaları
yapıldı. Yeni yaptıklarımızda var. Bunun yanısıra Shapsughya
Dans Ansamblesine de yeni elbiseler diktirdik. Bu grup çeşitli
yarışmalara katılıyor, Yurtdışında Adigelerin yaşadıkları
ülkelere gidiyorlar.
Kültür sarayları, okullar faaliyette ihtiyaç duydukları her
şeyi temin ediyoruz. Bunlar önceki durumları göz önüne
getirilirse günümüzde özenilesi bir durumdalar.
- Shapsughlara arazilerin, otlak ve meraların yetmediğini
biliyoruz. Ev yapmak istediklerinde de arsa verilmediğini
duyuyoruz. Bu sorunların bir çözüm yolu var mı?
- Arazi-toprak sorunu önde gelen, hep birincil sorunumuz.
Üzerinde yaşayacağımız ve çoğalabileceğimiz toprağımız yok Her
bir Shapsugh ferdi, köyünde, topraklarında ev yapıp
kendinden olan insanların arasında kalmak istiyor. Bunun için
elinde olanağın varsa bile arazi alamazsın, fakat ev sahibi
değilsen de devlet ne Psıfuape (Lazarevsk) ne de Şaçe’de
(Soçi) daire vermiyor. Gençler ne yapıyorlar? Köyden
ayrılıp daire tutuyor yeni aile kuruyorlar. Bu yüzden üzerinde
yaşadığımız toprakta söz sahibi olmamamız halkımıza büyük
kayıp verdiriyor. Köyde yaşayanların sayısı azalıyor,
anadilimiz elden gidiyor, milli niteliklerimiz terk ediliyor.
Örneğin halka arsa verseler ve bu arsaları satma hakkı
vermeseler, bunun kimseye bir zararı dokunmaz.
Ne yapılabilir? Toprakların genel planı yapılmış durumda, bu
konuda yapılanlar üzerine gerçekten çalıştık. Bu plan köylerin
yakınlarındaki arazilerin yeniden köylere dahil edilmesini
kapsıyor. Bunun nasıl sonuçlanacağını bilmiyoruz bu konuda
kaygılarımız var. Toprakları köylülerin işlemesi için verecek
olurlarsa buraları ellerinde tutanlar için bu büyük bir
değişiklik olmuyor, çünkü araziler yine ya satın alanlara yada
bağlı oldukları ulusal parka ait kalıyorlar.
Hazırlanan bu plan kabul edilecek mi edilmeyecek mi? Kabul
edilmemesi imkansız, Shapsughlar ezelden beri
hayvancılık, arıcılık, meyve bahçeciliği ile iştigal ediyordu,
halkın sahip olduğu usul ve olanaklar elinden çıktı. Günümüzde
bunları köylere gelen turistlerle birlikte anca müzelerde
görüyoruz. Milli kültürümüz yok oluyor, milletin kendisinin de
yok olması tehlikesi var. Hiç durmadan toprak sorununa
değinmemizin sebebi bu. Toprağa sahip olmadan millet
gelişemez.
Shapsughlarda başka halklar gibi çalışıp geçinmek istiyorlar
ve bu haklarıdır. Halk eski zamanlardan beri meşgul olduğu
uğraşılarını devam ettiremiyor, bu yüzden yaşaması için toprak
çok gerekli.
- Mecit eskiden var olan Kolhoz ve Sovhozlar dağıldığında
onlara ait olan arazilerin halka paylaştırılması gerekmiyordu?
Ülkenin tamamında böyle yapıldı.
- Doğru, yerinde bir soru soruyorsun. Kendilerine düşen toprak
hisseleri verilmeyen biz Shapsughlardan başka, tüm ülke
genelinde, başka bir halk kalmamış olmalı. Toprak yerine hisse
senetleri paylaştırıldı. Daha sonra bu hisse senetlerini satın
alıp elinde toplayan bir kaç kişide toprakların sahibi oldu.
Topraklarımızın turistik bölgeye girdiği için çok değerli
olduğu şeklinde halkı ikna ettiler. Şimdi bu toprakları
kendileri de kullanmıyor halka da ait değiller. Bu yüzden
fındık ve çay bahçeleri ormanlaşmış bir şekilde...
Günümüzde Adige Xase’si de köylerde yaşayan aktivistlerde,
nahıjlarımızda bu toprakların bomboş yatmasının yerine,
sahipleri kimse kim, en azından uzun yıllığına bizlere kiraya
verilmesi için uğraşıyorlar. Eğer böyle olmazsa millet olarak
ilerleyemez ve yaşayamayız.
- Adige Xase kongreler düzenleyerek milli konular üzerine
eğiliyor, kararlarda alıyor. Son toplantılarınızda hangi
konulara eğildiniz.
- Burada belirli kararlar aldık. Her birinin ulusal
anlamı var. Şimdi onları hayata geçirmek üzere uğraşıyoruz.
Eğer idareciler bizi anlayacak olursa bunlar aşılamayacak
sorunlar değiller.
Birincisi;
dahil olduğumuz Krasnodar eyaletinin Eyalet Nizamnamesi’nin
ikinci maddesinde 'Krasnodar Krayı’nın Pşıze (Kuban)
havzası toprakları Kazak gruplarınca organize edilmiştir,
Ruslar burada eski çağlardan beri yaşıyorlar. Eyalette
yaşayanların çoğunluğunu oluşturuyorlar. Eee, o zaman biz
nereden çıktık. Hiç başka topraklarda yaşamadık, hiç kimsenin
yaşadığı yeri elinden almadık, misafir gelip oturmuşta
değiliz. Bunlardan yola çıkarak söz konusu maddenin
değiştirilmesi ve maddeye '... Adigelerin tarihsel toprakları
olması hasebiyle Shapsugh Adigelerinin hak ve özgürlüklerinin
Rusya Federasyonu Anayasası ve Eyalet Kanun Koyucu
organlarının tarafınca gözetilemesi ...' şeklinde ek yapılması
talebinde bulunuyoruz.
İkincisi;
bizim kendi kendimize düşünüp ortaya koymadığımız bir şekilde
22 Mart 2000 (N.55) tarihinde Rusya Federasyonu
hükümetince alınan kararca Rusya’da yaşayan az sayıda nüfusa
sahip halkların hakları korunuyor. Böyle olmasına rağmen
Eyalet Nizamnamesi’nde değişiklikler yapılması o kadar kolay
bir iş değil. Durum hakkında Eyalet Valisi’ne bilgi
ulaştırdık. Milletvekilleri ve komite başkanlarının bir arada
olduğu bir toplantıda da bunu dile getirdiler...
Bölgenin otokton halkı olduğumuza dair Eyalet Nizamnamesi’nde
bunun yer alacağı değişikliğin yapılabilmesi için
milletvekillerinin çoğunluğunun bunu kavrayarak bize
destek olması gerekiyor. Böyle olacağını umuyorum çünkü devlet
organları çalışanları ile ayrım yapmadan ilişki içindeyiz.
- Anlaşılan, bir halk olarak dünyada var iken, eyalette
yaşıyorken, var olduğunuzu, halk olduğunuzu aydınlatmanız
gerekiyor, öyle değil mi?
- Evet böyle sıkışık bir konumda olmak hiç rahat değil ve
bu büyümemize de engel. Eğer bize faydaları dokunacak olursa
bizim halk olarak var olduğumuzu kanıtlayan belirlenmiş çıkış
noktalarıda var. Rusya Federasyonu’nca 'Geleneksel
yaşamlarını sürdüren otokton halklar' ismiyle çıkartılan
kararnamede otokton halklar ve yaşam alanları yazılmıştır.
Bunu ne yazan nede yürürlüğe koyan biz değiliz. Bu devletin
çıkarttığı bir kanun. Biz Kıyıboyu Shapsughları olarak
eyaletten oluşumuz, köylerimizin ona dahiliyeti,
insanlarımızın ailelerimizin burada yaşadıklarının eyaletin
devlet evraklarında yer almasını istiyoruz. Bir Shapsugh
aileyi bile resmen Psıfuape’de kayıt altına aldırmalayız.
Shapsughların yaşadıkları köylerin isimlerinin yer aldığı
evraklar hazırladık, fakat olimpiyatlar geçmeden bu konuya
eğilmeyeceklerini de anlıyoruz.
- Yaşadığınız eyalette sonuçlandıramadığınız işleri gerimi
bırakıyorsunuz yoksa başka makamlara federal kurumlara
taşıyormusunuz?
- Devlet mülklerini yöneten federal ajansa (Rosimuşestve) bu
konuda müracaat ettik, durum hakkında bilgilendirdik. Bu kurum
bizden Shapsughların kendilerinin oluştuğu, öz topraklarında
yaşadıklarını gösteren dökümanları iletmemizi istedi. Bu
konuda üç yıl kaybettik. Çoğu geçenin azıda geçer.
Olimpiyatlardan sonra bu işi ilerleteceğiz.
- Mecit, Ulusal Park’ın size faydasından çok zararının
geldiği aşikar. Devletin bu yüzden sizlere ya arazi ya da
konut vermesi gerekiyor. Xase'nin bu konuda bir çıkış yolu
bulacağı ümidine sahip misin?
- Evet,
söylediklerin de doğru. Shapsugh köylerinin etrafındaki tüm
arazi Ulusal Park’a dahil edildi. Tarlası Ulusal Park
sınırları içinde kalanlar dahi var. Günümüzde izin almadan
Ulusal Park’a dahil olan ormanlara arazilere girmek
yasak. Bu yüzden kargaşalık çıktığı dahi oluyor. Hayvanları
otlatacak arazilerimiz yok. Bu sorunla uğraşıyoruz
yapabildiğimizi yapıyoruz, bunları çabuk aşamayacağımızı da
biliyoruz. Federal kurumlara da müracaat ediyoruz. Örneğin
Rusya Federasyonu Tabii Zenginlikler ve Ekoloji
Bakanlığı’nca çıkartılan 'Ulusal Parklarda orman fonuna bağlı
arazilerde zonaların oluşturulması' isimli kararnamenin
çıkartılması esnasında aktif katılımımız oldu. Bu kararname
bize ne sağlayacak? Shapsugh köylerinin yakınlarındaki
ormanlarda Shapsughlar çifçilikle alakalı işler yapma olanağı
elde edecekler. Bu bizim için büyük bir sevinç kaynağı. Fakat
bu konuda da bir yanlışlık yapıldı; kararname hazırlanırken
faydalanılacak, ormandan tahsis edilmiş parsellerin numaraları
gösterilmedi . Eski evraklardan yola çıkarak parseller karışık
bir şekilde Moskova'ya gönderildi.
Ormanları kullanabilmemiz için yeni baştan parsellerin
belirlenmesi üzerine çalıştık. Beş yıl oldu bu işle
uğraşıyoruz, fakat bakanlık yeniden, ikinci bir defa bu işi
ele almıyor.
- Mecit, ormandan arazilerden burada yetişen şeylerden
halkın faydalanımıyor olması üzüntü verici. Geçim kaynağına
sahip olmadan nasıl yaşanılır ki?
-
Buralarda ekstansif işler yapma özgürlüğüne sahibiz.
Bunun anlamı ise ormana zarar vermeden, ağaçları dallarını
kırmadan kesmeden ormanda yetişen meyveleri toplama, arı
kovanları yerleştirme, hayvanlarımızı otlatma hakkına sahibiz.
Fakat bakanlığın çıkarttığı kararnameye gerekli şekilde dahil
olabilseydik köy sınırlarından itibaren yedi kilometre kadar
ulusal parkın orman fonuna girebilir ve burları
işleyebilirdik.
Fakat biz ne olursa olsun bu konuda durmayacağız, bize faydası
gelebilecek herkesi bu konuya dahil etmeye çalışcağız. Az
sayıda olan halkımız rahat ve iyi bir şekilde yaşamaya yeniden
başlayacak.
- Şahsen senin ve seninle birlikte çalışanların iyi
amaçları olduğu ve bunların milletle alakalı olduğundan şüphe
duymuyoruz. Bunlar nelerdir?
- Kongrede 16 maddeden oluşan bir karar aldık. Bunların
çerçevesinde bir sonraki kongreye kadar faaliyet göstereceğiz.
Bunlar arasında üstesinden gelebildiklerimizde
gelemediklerimizde var. En önemli hususlara zaten değindik.
Geri kalanları da Federal ve Eyalet Programları’na dahil
olarak gerçekleştirmeye çalışacağız. Yine bir başka soruna
değinmek istiyorum.
Bu önümüzde kendi kendimize çözümlememiz gerek sorun olarak
duruyor. Shapsugh’da yaşayan halkın yaşam ve gelenekleri
üzerine etnografik ekspertif bir çalışma yapmalıyız. Bu da
kolay bir iş değil. Biz bu konuda uzman bilimadamlarına sahip
değiliz.
Bu yüzden bizim yanımıza gelmiş olmanızdan memnunuz ve
onurlandık. Bu bilimsel araştırma çerçevesinde bölgemize
gelenlere onların gelmesine vesile olanlara teşekkür etmek
istiyorum. Adigey'in bize böyle
yönelmesinden memnunuz.
Bu bilimsel çalışmanın sonuçlarının genişletilmesini devamını
arzuluyoruz. Hayatın çeşitli alanlarına yönelik olarak
konularının uzmanlarına araştırmalar yaptırmak istiyoruz.
Shapsughların günümüzdeki yaşamlarını ele alan böylesi bir
araştırmada yapılan derlemelerin Adige Cumhuriyeti Sosyal
Bilimler Araştırma Enstitüsü tarafından düzenlenerek
sonuçlandırılacağına güveniyoruz. Böyle bir kitap elimizde
olursa onu çeşitli kurumlara sunabiliriz ve ulusal
sorunlarımızın çözülmesinde bunun faydası da gelir.
- Bu konuda size faydalarını dokundurmak, yararlı olmak
isteyeceklerine ve ellerinden geleni yapacaklarına
güveniyorum. Bizi güzel ağırlamış olmanızdan dolayı teşekkür
ediyorum.
|