...................
...................
SHAPSUGH BÖLGESİ GEZİ İZLENİMLERİ

GUĞOJ Sami Korkut 

                         
...................
 
...................

SHAPSUGH ADİGELERİNİN TARİHİ  (Gezi izlenimlerim 1993 yılında Türkiye'de yayınlanan Nartların Sesi gazetesinde yayımlanmıştır. GSK)

Shapsugh Adigeleri 141 yıl öncesine kadar Kuzey-Batı Kafkasya'da yaşamakta olan en büyük Çerkes topluluklarından biri idiler. Yaşadıkları bölge büyük ve küçük Shapsughya olmak üzere ikiye ayrılıyordu. Shapsugh toprakları Kuzeybatı’da Natuhachlar, Doğu’da Abzeghler, Güneydoğu’da Wubıh ve Hak'uchlara komşu idi. Ünlü Rus tarihçi N.M. Karamizin eserinde Adige halkının ataları sayılan Kasogların Shapsughlar olduğunu yazıyor. Rus kaynaklarında Shapsugh adına X-XI 'inci yüzyıllarda rastlanıyor. 1831 yılında 300 bin kişiye yaklaşan Shapsugh nüfusu Rus-Kafkas savaşları sonucu 2114 kişiye düşmüştür. Karadeniz kıyı boyunda Shapsughların en eski çağlardan beri oturduğunu gösteren birçok izler vardır. Sadece Tuapse Rayonu’nda 100’den fazla Shapsughca yer adı mevcuttur. Shapsugh ve Natuhachler (Shapsughlara karışmış bir kabile) çok eski zamandan beri Tuapse'den başlayıp Novrosisk, Anapa-Taman'a dek uzanan bölgede yaşamışlardı. "Russkiy İnvalid" adlı derginin 1864 yılında çıkan 206 numaralı nüshasında yazıldığına göre sadece 1864 yılı kış ve bahar aylarında Tuapse limanından 63 bin 449, Soçi'den 46 bin 754 Shapsugh, Osmanlı Topraklarına gitmek üzere yurdunu terk etmiştir. Gizlice gidenler, önce ve sonra sürgün edilenler bu sayının dışındadır. 1924 yılında Shapsughlar için bir "Ulusal Shapsugh Rayonu" oluşturulmuştu. Adigece yerel radyo yayını, gazete ve okul olanağı sağlanmıştı. Ancak Shapsugh Ulusal Rayonu 1945'te (Stalin tarafından) sessizce ortadan kaldırıldı.

Bu bölgeye İç Rusya'dan yoğun bir Rus göçü yaptırıldı. Adigece okullar kapatıldı. Adigece köy adları Ruslaştırıldı ve Adige-Shapsugh etnik varlığı unutturulmaya çalışıldı. 1990’lı yıllara yaklaşırken dağılma sürecine giren Sovyetler Birliği'nde Shapsughlar da örgütlenerek 1990 yılında Lazarevski (Psışuape)'de Shapsugh Adige Xase'yi kurdular. Bölgenin ileri gelen isimlerinden Teş'u Murdin başkan seçildi ve aynı yıl Shapsugh Ulusal İlçesini kurma kararı aldılar.1991 yılı ve 1992 Nisan'ında ve 25.07.1992 günü Lazarevski'de diğer Kuzey Kafkasya cumhuriyetlerinin ve Kafkas Dağlı Halkları Konfederasyon temsilcilerinin de katılıp destekledikleri toplantılarla çalışmalarını hızlandırdılar. Güney’de Golovinka, Kuzey’de Tuapse'yide içine alan 110 km’lik bir sahil şeridi "Shapsugh Ulusal İlçesi" ilan edildi. 


GEZİ  İZLENİMLERİ

23 Temmuz 1992 günü Trabzon Limanı’ndan ben ve arkadaşlarım; İzmit Ketenciler köyünden Kartenıko Adnan Karaten ve Tlışe Murat Tarık Efe ve gemi acentesinde tanıştığımız Sohum’lu 3 Abhaz; Beygua Cengiz, Hugba  Zülbey ve kızı Aside ile beraber yolculuğumuz başladı. Deniz otobüsü ile yaklaşık 5 saat süren bir yolculuktan sonra Abhazya’nın Başkenti Sohum Limanı’na yanaştık. 10 Dolar ayakbastı parası ve askerlere birer paket sigara vererek geçtik. Aynı gün kutlanan Abhazya’nın bağımsızlık Şöleni’ne katılmak üzere akşam saatlerinde Eşera Olimpiyat tesislerine doğru yola çıktık. Gece verilen yemeğe Kandit TARBA’nın misafiri olarak katıldık. Ertesi gün sahilde tanıştığımız Kabardeyli Navurjan İbrahim’in rehberliğinde saat 18.00’da taksiyle Lazarevski’ye (Psışuape) hareket ettik. Sohum’dan itibaren tamamen bir cenneti andıran manzarayı seyrederek Adler, Soçi, Dagomis, Loo, Vardan, Golovinka’yı (Şehap) geçerek Lazarevskiye yetiştik. Beş saat süren yolculuğumuz sonucu Lazarevski’de kalacağımız bir otel aramaya başladık. Yaz sezonu ve tatil beldesi olduğundan 5 kişilik yer bulmamız mümkün olmadı. Böyle bir olayla karşılaşabiliriz diye daha önceden Maykop’a yerleşen yeğenimiz Bereko Mehmet’in vermiş olduğu adrese gece yarısı mecburen gitmek zorunda kaldık ve Dr.Tamara Şaguj’un sıcak ve içten ev sahipliğiyle karşılaştık.

25 Temmuz 1992 günü Dr.Tamara’nın teklifiyle kent müzesinde yapılan toplantıya katıldık. Toplantı arasında müzeyi gezme ve katılımcılarla tanışma fırsatı bulduk. Müzede Adigelere ait eski zamanda kullanılan aletler, antik eşyalar, tablolar, kama-kamçı, el işlemeleri Çerkes elbiseleri v.b. sergilenmekte. Ayrıca Türkiye’de çıkan yayınlara ayrılmış bir köşe mevcut. Maket olarak yapılmış eski bir Adige evi ve bu evin 13 bölümden oluşan düzenlemesi ilgi çekiciydi. Müzedeki eserleri bağışlayan veya yapanların kişilerin resmi ve özgeçmişi yazılıydı. Ben de kendi sülalem Guğojların şu anda yaşadığı köy Bolşoy Kışmay’i (Şhakey) bu tanıtımlar sayesinde öğrendim. Bu arada Dernek Başkanı Ğuaşo Ruslan, Dr.Tamara Şaguj, Açox Dehenağo, Şhalaho Velid, Ğırbı Enver, Açumıjj Ahmet’le sohbet edip Kıyı Shapsughya’nın hakkında bilgi alıyoruz. Onlarında Türkiyeli Çerkeslerle ilgili sorularını bildiğimiz kadarıyla cevaplıyoruz. Hepside çok cana yakın ve sıcak kalpli insanlar, hemen kaynaşıyoruz ve şu duyguyu hissediyorum. Sanki burada doğup yaşadım ve kısa bir süre için ayrılıp geri geldim ve şunu iletmemizi ısrarla istediler, ”Türkiye’den gelen Çerkesler  buralara uğramadan hemen Maykop’a, Nalçık’a gidiyorlar. Unutmasınlar ki burada da Adigeler var. Gelenlerden isteğimiz bize uğramadan geçmesinler. Paylaşacak yemeğimiz, içecek suyumuz var”. Toplantı bitimi Açumıjj Ahmet’le  Lazarevski’yi gezdik. Büyükçe bir kasaba, tatil beldesi, yemyeşil dağlar masmavi deniz, ticari hayat çok canlı, şehir merkezinde büyükçe bir pazar yeri var ve herkes sanki bir şeyler satmaya uğraşıyor. Shapsugh’da 3 gün kaldık ve gittiğimiz yerlerde Türkiye’de yaşayan Adige sülalelerini onlara aktardık. Türkiye’den gidip de akrabalarını arayanlara kolaylık olsun diye, yerleşim yerleri, köy ve sülale adlarını tespit etmeye çalıştık.


KÖY İSİMLERİ

1) Aguy
2) Bolşoy Kışmay (Şhakey)
3) Hacıko (Hacemıko)
4) kalej
5) Lığoth (Krasnoaleksandrovski)
6) Kodeşhap
7) Nejug
8) Şoyuk
9) Thağapş
10) Psıbe
11) Şaceyuk
12) Thako (Şhakeytsuk)



KIYI ShapsughYA KÖYLERİNDE YAŞAYAN SÜLALELER

AGUY: Nepsov, Şhalaho, Neğuç, Natho, Mefeğal, Ser’uşe, Açox (Açoh), Kuace, Alel, Açumıjj, Lepşuk (Tlepşuk), Yeguaş, Hogon,Hağur. 

Aguy’da Lazarevski Kent Müzesi’nde tanıştığımız Açoh Dehenağoların misafiriyiz. Açoh ailesi ve komşuları bizi çok içten ve sıcak karşıladılar.Annesi ve babası köyde bu sülalelerin olduğunu söylüyorlar. Bende bu sülalelerin hepsinin Türkiye’de olduğunu ve bir çoğunun kendi köyüm İzmit’in Ketenciler’de (Hakurne hable) olduğunu söylüyorum. Biz Ketencilerdeki sülaleleri söylerken Segeş sülalesini söylerken Açoh amca söylediklerimi not alın diyor. Köyde şu anda Segeş kalmadığını ama büyüklerinden Aguy köyünün üst tarafında göçten önce yaşadıkları yerin Segeşlere ait olduğunu, halen “Segeşlerin damı” olarak anıldığını söylüyor.

Açoh’ların Adapazarı’nın Adliye (Hune Habl) köyünde yaşadığını söyleyince seviniyor. Yemek boyunca sık sık şunu söylüyor: “Vallaha çocuklar ne iyi etinizde geldiniz. Bir kaç sene önce Türkiye’den böyle Adige gençler gelecek, anadilimizle sohbet edeceğiz deseler inanmazdım, hayal gibi gelirdi. Bunlara sebep olanlardan Allah razı olsun, inşallah bir gün gelir anavatanınıza yerleşirsiniz. Ertesi sabah Aguydan geride tatlı hatıralar bırakarak ayrılıyoruz.

LIĞOTH (Krasnoaleksandrovski): Buvs, Huşt, Haho, Açumıjj, Hırtuğ, Ğırbı, Şhalaho, Lüstengil, Lıf, Retako, Maykopar.

KALEJ: Tuğ, Baste, Ğırbı, Hırtuğ, Kobli, Thauşe, Haho, Nıbe, Lıf, Huşt, Carıme, Ğuay, Hune, Petuko

ŞEHAP (Golovinka): Huşt, Kobli, Hahu, Lıf, Nepsov, Mıyekuape, Teş’u, Şhalaho, Baste

SHHAKEY (Bolşoy Kışmay):
Dr.Tamara, Ğuaşo Ruslan'la beraber akrabalarımın yaşadığı B.Kışmay’a gidiyoruz. Aile büyüğümüz Guğoj Şevay kızı Habibe Nenej'in evine gidiyoruz. Bizleri ağlayarak karşılıyor. Eskilerle ve ailemizle ilgili bilgiler alıyoruz. Göçten önce 25 civarında Guğoj ailesinin yaşadığını, bir tek babası Guğoj Şevay'ın saklanarak kaldığını anlatıyor. Guğoj Şevay 1801’de doğmuş savaş sonrası 30 yıl Abhazya'da Gudauta'da yaşadıktan sonra tekrar Shapsugh’a gelmiş 1931’de 131 yaşında vefat etmiş. Vunekoşlarımız ve köy halkından katılımlarla mezarlığa çıkıp atalarımızın ruhuna bir Fatiha okuyup resimler çekip bir akşam kalıp yolumuza devam ediyoruz.

SHHAKEY: Açumıjj, Huşt, Guğoj, Hurıme, Kebj, Ğuaşo, Ketav (Çetav), Lıf, Şhalaho, Huvarje, Nıbe, Neğuç.                 

HACIKO: Nepsov, Sıj, Sajeo, Heyış, Şhabe, Vuşuh, Ğuaşo, Cacuh, Beglay, Çıren.    

Arkadaşımız Ğırbı Enver'e Ğırbıların Amasya’da yaşadığını söyleyince çok seviniyor. Vunekoşlarıyla tanışmak istiyor ve Kafkasya'ya gelmelerini selamlarıyla beraber iletmemizi istiyor. İnşaallah bu satırları okuyan vunekoşları çıkar. Hacıko köyünde bazı sülale isimleri dikkatimizi çekiyor. (Sıj-Sajeo-Heyış-Çıren). Bu ailelerin Shapsughlarda olmadığını söyleyince Enver bu ailelerin bazılarının Abhaz, bazılarının da Wubıh olduğunu söyledi. Abhazya'dan göç etmeyip iç kısımlarda yerleşerek köyler yeniden kurulunca Hacıko'ya yerleşip kaldıklarını ve Adigeleştiklerini anlattı. Shapsughya’da ki üç günümüz bir çırpıda geçti ve biraz buruk, biraz heyecanlı ve de tanışmamızın mutluluğuyla hayaller kurarak vedalaşıp müsaadelerini alarak üç arkadaş Maykop'a doğru yola çıkıyoruz.