|
|
................... |
|
................... |
TÜRKİYE’DE KILIÇ KITLAR (KILIÇLARIN) KÖYLERİ |
KOPSİRGEN Orhan Baran |
|
|
................... |
|
................... |
Kazıklı köyü; Tokat ili Zile ilçesine bağlı olup Tokat iline 91
km, Zile ilçesine 24 kilometre uzaklıkta bulunan bir Abaza (Aşuwa)
köyüdür. Köyün Abazaca adı, Kılıç Kıt-Kılıçların köyü. Kılıç
ailesi Abaza (Aşuwa) gurubunun Altıkesek-Bezhag-Tapanta Bey
sülalesidir. (Bu konuyu daha önceki yazılarımızda işlediğimiz ve
açıklık getirdiğimiz için bir daha yazmak istemiyorum.)
Kılıç Kıt köyü 1858-59 yıllarında Karaçay-Çerkesk Cumhuriyeti
hudutları içinde bulunan Kılıç Kıt (Şimdiki adı Psawçedahe)
köyünden göç etmiştir.
Köyün kurucu aileleri (sülaleri):
Agırba (Агырба), Bore=Boren (Боре=борен), Gap (Гап),
Lamko (Лламкъва), Latşış (латшыш), Marçanıko (марчаныкъва),
Tsarguş (Царгвыщ), Kardan (Къардан), Kılıç (Ккълыч)
Bu aile ve diğer sülalelerin çoğu köyden ayrılmış olup Türkiye’nin
çeşitli il ve ilçelerinde yaşamaktadır.
Thaytsuh Mikail ile
birlikte bu köye gittik. Köyde bilgi alılabileceğimiz hiçbir
erkeğe rastlayamadık. Kılıç köyünde gelin olan ve kendiside
Laşışlardan olan bir kadından bilgi almak zorunda kaldık. Bu kadın
aynı zamanda akrabam olup annemin sülalesinden bir kişi. Köyün baş
kurucusu Kılıç ailesinden tek bir fert kalmış olup bu kişide İzmir
Cezaevi’nde gardiyanlık yapmaktadır. Köyde tek Abazaca bilen bir
kadın Gözel Hala… Köyün ilk kuruluşu elli haneden fazla idi.
Arazileri paha biçilmez değerdeydi. Şu anda köyde 20 hane ancak
var. Arazilerin çoğunluğu elden çıkmış. Köyde kalanlar kıt kanaat
geçimlerini sağlıyorlar. Örf ve adetlerini korumak çabası
içindeler. Köy halkının geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Bu
köyden yetişen adını yazabileceğimiz hiçbir kişi ismi duymadık…
KARAÇAY ÇERKESK CUMHURİYETİ’NDE KLIÇ KIT (клычкыт)
Kafkasya’dan Türkiye’ye göç eden tüm Kafkas kökenli kişilere
Çerkes-Çerkez denilmektedir. Örneğin benim köy
(Yozgat-Sorgun-Osmaniye köyü) bir Abaza köyü olmasına rağmen yöre
halkınca köyümüz ve köy halkımız Çerkes-Çerkez olarak bilinir ve
tanınırız. Gerek eski Sovyetler Birliği’nde ve gerek şimdiki Rusya
Fedaratif Cumhuriyeti’nde yaşayan tüm Adigeler
(Abzeh-Şapsığ-Hatukay-Kabardey vs.) Çerkes olarak
tanımlanmaktadır.
Karaçay-Çerkesk Cumhuriyeti 12 Ocak 1922
tarihinde kurulmuştur. Kuruluş tarihinde Çerkeslerin sayısı
yeterli olmadığı için cumhuriyete Karaçay Cumhuriyeti adı
verilecektir. Bu ad verildiğinde ise cumhuriyetin tüm okullarında
Karaçay diliyle öğrenim yapmak zorunluluğu doğacaktır. O günkü
kuruluş yasal koşullar böyledir.
Bu karışıklığı önlemek
için Çerkesler, Abaza (Abazinlerden üç köyün ödünç olarak)
verilmesini isterler ve Abazalar da üç köyü ödünç olarak
Çerkeslere (O tarihlerde bölgede yoğunlukta olan Kabardeylerdir)
verirler. Ödünç verilen bu köylerden birisi Kılıç Kıt’dır. 13.Ocak
1922 tarihinde Kılıç köyünün adı PSAWÇEDAHE olmuş ve köy okulunda
da Kabardeyce öğrenim yapılmaya başlanmıştır.
Kılıç köyü
ahalisi ya da halkının kendilerinin Abaza olduklarını gayet iyi
bilmektedirler. Ama o günün despotik şartlarına göre de yasalara
uymak zorunluluğu vardır. Yani o tarihlerde okula giden Abaza
(Abazin) çocukları zorunlu olarak Rusça ve Kabardey dili ile
okumak zorundalar. Hani Türkçe’de bir deyim vardır; ‘’Akıllıya
kırk gün delisin dersen, akıllı deli olur’’ denir. İşte bizim
Kılıç Kıt’ın (Psawçedahe) oluşumu. İster inanın ister inanmayın
tarihi gerçeği aynen böyledir...
Tarihi bir gerçekten de
bahsedeyim; bu köyün okulunda okutulan dilin alfabesini ve bugün
Abazinler tarafından kullanılan alfabeleri tanzim eden ve
düzenleyen ilk Çerkesce (Çerkes Kapşı=Kırmızı Çerkes adlı)
gazeteye her sayısında bir yazı yazan Tobıl Tolistan
isimli bir Abaza’dır.
Şimdi gelelim bu köyde yaşıyan
Abaza=Tapanta=Altıkesek=Bezhag aileleri (Sülaleleri ) tanıtmaya:
Abdoko (Абдoкъва), Ançoqa (Анчокъва), Aji (Ажьи), Akbaş
(Акъбаш), Bekiz (Бекьиз), Babiy (Бабий), Akejır (Акежыр), Cangetır
(Джангетыр), Kap (К1ап1), Kardan (Къардан), Kidekoy (Кидакъвай),
Kudanet (Къвыданет), Kul (Къвыл), Temır (Темыр), Txov (Тхвохв),
Haçkız (Х1ачк1ьыз), Şavtuk (Шавтыкъв), Kık (К1ык1), Keşav
(Кьашвау), Gumjaça (Гвымжвач1ва), Kur (К1выр), Sago (Сагва=Цагва),
Meremşaw (Меремшвау), Şarmat (Шармат), Abıt (Абыт), Li (Ли),
Koça (Квача), Kalmıx
(Къальмыx), Qban (Къвбан).
KLIÇKIT (PSAWÇEDAHE) KÖYÜNDEN
YETİŞEN MEŞHURLAR KALMIK YURA
Kalmık Yura,
Karaçay-Çerkesk Cumhuriyeti’ndeki Adigelerden çıkmış değerli bir
insandı. Küçük bir köy olan Abazekt’de doğan genç Yura,
Saratov’daki Hukuk Enstitüsü’nü bitirdikten sonra insan hakları
kürsüsünde başkanlık yapmış ve 1989 yılında da politikaya
atılmıştır.
Habez bölgesi mahkemesinde işe başlayan Kalmık,
SSCB’nin Yüksek Sovyeti'nde milletvekillik, Rusya Federasyonu
Adalet Bakanlığı ve Güvenlik Konseyi üyeliği gibi önemli
görevlerde bulunmuştur.
‘Düşünce ve konuşmaları ile dikkati
çekmiş ve kanun yapıcı komisyonun başkan yardımcısı olmuştur’
diyerek başladı anma toplantısındaki konuşmasına Yura’nın eşi
Oktrabyina.
Bizde, başkalarının yanında övünmek hoş
karşılanmaz ancak şunu söylemeliyim, yeni kanunların yapımında ve
var olan kanunların yeniden düzenlenmesi konularında büyük
yeteneği vardı ve bu konularda çok uğraş vermiştir. Kendisinin
süregelen bir hastalığı olmasına ve kan değerlerinin sürekli
artmasına karşın bilimselliğe ve çalışmaya çok önem verirdi,
kendiside çok çalışırdı, fikirlerine çok değer verilirdi ve her
zaman aranırdı.
Yura, Adalet Bakanı olduktan sonra, devlet
anayasasının demokratik bir temele oturması için çok çalışmıştır.
Hal, tavır ve fikirleri ile Rusya Federasyonu'nun devlet adamları
arasında sivrilmeyi başarmıştır. Bütün bu çalışmalarından zaman
ayırarak, mensubu olduğu Adige ulusunun sorunlarına da ilgi
göstermiştir. 1991 senesinde Dünya Çerkes Birliği başkanlığı ve
sonrasında da Kabardey Konseyi başkanlıklarında bulundu. Bilim
adamı Yura, politikacı Yura, devlet adamı Yura gibi bir çok
özelliği vardı.
Kakmık Yura yaşasaydı bu gün 75 yaşında
olacaktı. Değerli Adige insanı Kalmık Yura’nın anısına düzenlenen
anma toplantısına, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nin temsilcileri de
katıldı. Anayasa Mahkemesi Başkanı Gelyahov Abdullah,
Cumhurbaşkanı Danışmanı Kumuk Boris, Parlamento Komisyonu Başkanı
Apşe Zavur, Dünya Çerkes Birliği Başkanı Dzemıh Kaspolet, Adige
Psale gazetesi genel yayın yönetmeni Hafıtze Muhammed törene
katılanlar arasındaydı. Konuklar Yura'nın mezarına çiçek
bıraktıktan sonra, öğleden sonra Çerkessk şehri drama tiyatrosunda
toplandılar. Toplantıya Kalmık’ın mesai arkadaşları, dostları,
yakınları ve Rusya'nın çeşitli bölgelerinden gelenler katıldı.
Topluluğa hitaben Dzemıh Kaspolet şöyle bir konuşma yaptı:
‘Kalmık Yura’yı hatırlayarak bu toplantıyı düzenleyen
Cumhurbaşkanı Ebzeyev Boris’e teşekkür ediyorum. Yura, milletin
yetiştirdiği devlet adamları arasında en önde gelenlerindendir.
Kendisi halkı için çok değerli çalışmalarda bulunmuştur ve onun
yaptığı çalışmaları bu gün herkes çok iyi bilmektedir. O, 1991
yılında Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nde olan politik karışıklıklar
sırasında devlet ve halkı barıştıran ve uyuşturan kişiydi. Abhaz
savaşı sırasında Dünya Çerkes Birliği başkanıydı ve dünyadaki
bütün Adigeleri onların yardımına çağırdı. Ayrıca başkanlığı
sırasında yaptığı özverili çalışmalar, Adige ulusunun uyanışının
başlangıcı olmuştur. Düşünce ve fikirleri bu günde bizim için yol
gösterici olmaktadır ve Dünya Çerkes birliği onun fikirlerinden
faydalanmaktadır. Konuşmalar bittikten sonra, anısına düzenlenen
konser başladı, onun sevdiği şarkılar söylendi oyunlar sergilendi.
KALMIK YURA: ADİGELERİN KIVANÇ DUYDUĞU ÖRNEK BİR İNSAN
Derbe Timur Adige Mak, 26 Mayıs 2009 Çeviri: HAPI Cevdet
Yıldız
Yiğitler ölmezler. Yiğidin yeryüzündeki yaşamı sona
erse de anısı belleklerde, örnek olarak da her güzel şeyde
yaşamayı sürdürür. Yiğitler ve akıllı/dahi kişiler, her zaman öyle
çok sayıda dünyaya gelmezler dendiği gibi, varlığı ile onur
duyduğumuz örnek kişi Hamzat oğlu Kalmık Yura, eğer yaşamış
olsaydı, bugün 75 yaşında olacaktı. Kalmık’ı anma amaçlı
bir akşam toplantısı, 22 Mayıs günü Şerceskale/Çerkessk kentinde
yapıldı. Adigey’den toplantıya giden heyetin içinde AC Devlet
Konseyi-Xase Başkan yardımcısı Sapıy Vyaçeslav, ünlü şair ve yazar
İshak Meşbaş, milletvekili ve yazar Ruslan Peneşu, AC Ulusal
İşler, Dış Ülkelerde Yaşayan Soydaşlarla İlişkiler ve Haber Alma
Komitesi Başkanı Haçemıko Vyaçeslav ve bu dizelerin yazarı
bulunuyordu. Kalmık Yura, Karaçay-Çerkesya
Cumhuriyeti’nin Habez rayonunda hukuk stajı yaptı, halk yargıcı,
ardından Saratov kentindeki Hukuk Enstitüsü’nün başöğretmeni oldu,
sırasıyla doçent ve profesör, ardından aynı enstitünün Yurttaş
Hakları Kürsüsü Başkanı oldu. 1989’da Sovyetler Birliği
milletvekili seçildi, SSCB Yüksek Sovyeti Yasama İşleri Komitesi
Başkanı, Rusya Federasyonu Adalet Bakanı, Rusya Güvenlik Konseyi
üyesi oldu. 1993 yılından beri RF Devlet Duması (Ulusal Meclis)
milletvekili idi. RF Yurttaşlar Yasası, referandum ve diğer birçok
yasayı kaleme alanlar arasında bulundu. İçinden çıktığı
ulusunu yadsımayan, resmi görevleri yanında Adigelerin
sorunlarıyla da ilgilenen, Dünya Çerkes Birliği Başkanı da olan
biriydi Kalmık Yura. 1992’deki büyük iç kargaşalık nedeniyle,
Kabardey-Balkar Cumhuriyeti topraklarına Rusya askerlerinin
gönderilmesi kararı alındığında, Kalmık Yura, özel bir ricada
bulunarak, çözüm için bir gün, akşam saat 19.00’a değin kendisine
süre tanınmasını istedi. Vakit dolmadan barışçı bir çözüm yolunu
buldu, kan dökülmesini önledi. Konuşmasıyla kitleleri yatıştırdı
ve karşıt taraflar dağıldılar. Eğer barış sağlanmamış olsaydı, ne
olurdu, bunu düşünmek bile korkunç olurdu.
Rusya Güvenlik
Konseyi Çeçenya’ya müdahale kararı aldığında, aykırı oy kullanan
tek üye Kalmık Yura idi ve kınama amacıyla Konsey üyeliğinden
istifa etti, Adalet Bakanlığı’ndan da ayrıldı. Abhazya Gürcü
birliklerinin istilasına uğradığında, kardeş halkları düşmana
karşı koymaya hazırlayanların arasında Kalmık Yura da vardı,
Abhazya’nın savaşı kazanmasında, onun da önemli bir payı vardır.
Kalmık Yura’nın yiğitliği ve bilge kişiliği, uzak görüşü,
sırf Adigeler arasında değil, onun bütün bir RF düzeyinde bir kişi
olduğu, akşam toplantısındaki konuşmasında Karaçay-Çerkes
Cumhuriyeti Devlet Başkanı Boris Ebzeyev tarafından da defalarca
vurgulandı. Yura’nın eşi Kalmık Oktyabrina ve Rusya’nın değişik
yörelerinden gelen temsil heyetleri başkanları da toplantıda birer
konuşma yaptılar, bu Adige yiğidinin, adam gibi adam olan bu
evladımızın adını saygıyla andılar. Dünyadan ayrılmış
olsan da, insanların kalplerinde yer etmişsen, uğrunda emek
harcadığın, zorluklara katlandığın halkın da seni unutmuyorsa ve
bıraktığın anıya/mirasa saygı duyuyorsa, bunun değeri hiçbir
teraziyle ölçülebilir mi? Tanrı, Kalmık Yura gibi çok sayıda Adige
yiğidine kavuşmayı halkımıza nasip etsin!
Bu biyografide
Kamlık Yura’nın köyü Abaza kıt olarak gösterilmiş ise de gerçek
köyü Klıç kıt (Pswçedahe) Köyüdür. Mezarı bu köydedir. İki kez
Dünya Abaza-Abhaz Birliği ile mezarını ziyaret ettik. Kalmık Yura
Kaberdeyce bilirdi ama ana dili Abazaca yı az konuşur ve anlardı.
Biyografide yazılı olanları da sayın okuyucular siz değerlendirin.
AKBAŞ BORİS
Boris Akbaş, 1932'de Karaçay-Çerkesk
Cumhuriyeti'nde Psewucedakhe köyünde dünyaya geldi. Yüksek
öğrenimini 1954'te Rustov'daki Azova Çernamorski Tarım
Enstitüsü'de tamamladı. 1966'da Karaçay Çerkes Başbakan Yardımcısı
olarak başladığı görevi 8 yıl sürdürdü. 1974'te yüksek lisans
tezini verdi, 1993'te de ekonomi doktoru unvanını aldı. Ekonomi
alanında yaklaşık 50 makale ve kitabı yayınlandı. Moskova
yakınlarındaki Luberti kentinde Sanayi Akademisi'nde ve Teknoloji
Enstitüsü'nde öğretim üyeliği yaptı. 1997'de Karaçay-Çerkes
Cumhuriyeti'nde yapılan seçimlerin ardından milletvekili olarak
parlamentoya girdi.
Moskova ve Karaçay-Çerkes'te Adıge
Khase başkanlığı görevlerinde bulunmuş olan Akbaş, Rusya
Federasyonu Adalet Eski Bakanı Kalmuk Yura'nın vefatı üzerine
1997'de Dünya Çerkes Birliği Başkanlığı'na getirildi. Bu görevi
2001 yılına kadar sürdü. 6 Temmuz 2007 tarihinde geçirdiği kalp
krizi sonrası vefat eden Akbaş 2 oğul ve üç torun sahibiydi.
NOT: Akbaş Boris’in mezarı da aynı köydedir tarafımızdan
ziyaret edilmiş ve dua okunmuştur.
BEKİZ LEYLA
Abaza yazarı Bekiz Leyla, 1929 yılında Kuzey Kafkasya'da,
Karaçay-Çerkes Özerk Bölgesinde bulunan Psevuç'e Dakhe adlı Abaza
köyünde doğdu. Babasının adı Bekiz Abubekir'dir. 1950 yılında,
yörenin ulusal okullarında orta eğitimini tamamladıktan sonra
Leningrad Üniversitesi'ne giderek Filoloji Fakültesi'nden mezun
oldu.
1957 yılında Kafkasya'ya dönerek Karaçay-Çerkes
Bilimler Araştırma Enstitüsü'nde dil ve edebiyat tarihi üzerinde
çalışmaya başladı. Çerkes edebiyatının bu bölgedeki kurucuları
arasında bulunan Abıko Halid, Dışek Muhammed, Ghoşeko Husin,
Vohute Abdullah ve eserleriyle ilgili monografiler hazırladı.
Yöresel Çerkes edebiyatıyla ilgili olan "Sovyet Devrindeki Çerkes
(Karaçay-Çerkes Yöresi) Edebiyatı" adlı incelemesini yayımladı.
Çeşitli dergi ve gazetelerde de Adige ve Abaza edebiyatlarının
gelişmesi ve sorunları ile ilgili birçok makaleleri ve eleştiri
yazıları yayınlandı.
1961 yılından beri S.S.C.B. Yazarlar
Birliği'nin üyesi olan , Kuzey Kafkasya edebiyatının ilk kadın
eleştirmenlerinden birisi sayılmaktadır.
Kılıç Kıt’ın bir
de eskiye dayanan (göçten önce) talihsizliği vardır.Göçten yıllar
önce Kılıç Kıt’ın beyi ölür ve mirasçı olarak iki erkek çocuğunu
bırakır.İki kardeş arasında köyün sahipliği konusunda çekişme
doğar ve kardeşlerden biri taraf ve etrafı ve kendisini sevenlerle
birlikte Kabardeye göç eder ve orada KILIÇBİ HABLE (Kılıç köyü )
diye bir köy kurar . Ancak, talihsizlik yine devam eder 1858-59
yıllarında hem Karaçay Çerkesk Özerk Bölgesindeki Kılıç köyü
Türkiye ye göç eder…Karaçay Çerkesk Özerk Bölgesinden göç edenler
şimdi tarihini yazdığımız Tokat-Zile İlçesi KAZIKLI köyünü ,
Kaberdeyleşmiş ancak sülale adlarını ve Abaza olduklarını
unutmayan ve gerçekten Abaza olduklarını ifade eden Kılıçlar ise,
Kayseri Pınarbaşı Kılıçbi Hableyi kurarlar. Bir daha belirteyim
ki; Kılıç Ailesi Abaza Beylerindendir. (Prens=Kinez) dir.
Damgaları vardır, kendi adlarıyla söylenen köyleri vardır…
KAYSERİ PINARBAŞI KILIÇBİ HABLE (KILIÇMEHMET KÖYÜ)
Karababoğaz (Klıçbi Hable) Kayseri, Pınarbaşı ilçesine bağlı bir
köydür. Eski adı Çerkez Karaboğaz’dır. Çerkezce adı ise, Klıçbi
Hable=Kılıç’ların köyü.
Kayseri iline 107 km, Pınarbaşı
ilçesine ise 7 kilometre uzaklıktadır. Karababoğaz köyü 1858-59
yıllarında Kafkasya’dan göç eden bir Abaza(Aşuva) köyüdür.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu köy halkı daha önceden Kabardey
bölgesine yerleşmiş Abaza Kılıç ailesine mensup bir köydür.
Köy halkının geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köyde
yaşılanlarda Abazaca bilen yoktur. Ama Abaza olduklarını unutan da
yoktur. Örf ve adetlerini göçten bu yana kaybetmemek için büyük
bir çaba içersin delerdir. Bu köyde mevcut olan aile (sülale)
adlarını belirtiyorum.
Klıç=Klıçbi (Кълыч=Кълычби), Dumanış
(Думаныш), Berdoka (Бердокъва), Moqul (Мокъвыль), Garbek
(Гарбекь), Haqul (Х1акъвыль), Zağal (Заг1аль), İdarey (Идагей),
Kumen (Къвымен), Batırdog (Батырдагв), Pxontarıça (Пхвантарыч1ва),
Veroqa (Верокъва), Drux (Друх), Şirips (Щирирс), Adaje (Адажьа),
Koçxan (Къвачхан), Moğa (Могъа). |
|
|
|
|
|
|
|