Yıllar
önceydi. Zannedersem 1968 yılıydı. Alman Stern dergisinde
fotoğraflı olarak Gürcistan'dan bir düğün haberi sayfalarca
yayınlanmıştı. Hem derginin kapağında hem içinde kırmızı renkli
Adige tsey (çerkeska) giymiş, elindeki ‘’bje’’yi (boynuz kadeh)
kaldıran yaşlı birinin resmi vardı. Altında da
thamade yazısı vardı. İlk gençlik yıllarım olduğu için genellikle
düğünlerde thamade olur zannederdim. Asıl dikkatimi çeken Güney
Kafkasya'da yani Gürcistan’da da thamadenin saygın kişi olmasıydı.
Sonraları anladım ki hem kuzeyde hem güneyde thamade ortak külttü.
Thamade, huahue ve bje, bu üçlü kültün ayrılmaz üç parçasıdır.
Thamade, Tha ile iletişimi sağlayan yani toplumun dilek ve
isteklerini Tha’ya huahue ile ileten kutsal kişi.
Thamade, Adige-Abhaz ve Dağıstanlılardan, -sonradan yerleşen
Karaçay ve Alanlar dahil- güneydeki Gürcülere kadar ortak bir
değeridir Kafkasya’nın.
Thamade Kuzey ve Güney Kafkasya’ nın ortak değeri ise thamadelerin
gösterdiği yol doğru yol mudur?
İşte burada thamade kimdir, kimlere thamade denir soruları gündeme
gelir? Gup thamade, fızışe/nısaşe thamade, dze thamade.
Her ne kadar günümüzde yaşlı olana thamade dense de her yaşlı
thamade değildir. Thamade, yaşça büyük olduğu gibi topluluğu
yönlendirecek toplu eylemi selametle sonuçlandıracak kimsedir,
diyebiliriz.
Her Adige eylem grubunun bir thamadesi olur. Bu eylem, topluluğu
bir yerden başka bir yere götürmekten savaşa kadar
çeşitlendirilebilir.
İlklerde Tha ile iletişime geçen veya topluluğun dilek ve
isteklerini huahue ile Tha’ya ileten anlamında kullanılan kült
organizatörü iken zamanla toplum önderi durumuna gelmiştir.
Adige ve de
Kafkas kültünde thamade, huahuenin bir enstrümanı ise bje de
objesidir. Bje ile maxsıme de birlikte anılmaktadır.
Huahue
yalnızca bir dua değildir. Hem kutsama hem iyi dilekle temenniler
hem de duadır.
İlkellikte vuesitha, thalape diye başlayan huahue, günümüzde
vıyalıh alıhzakue diye İslami unsurlar içermeye başlamıştır.
Gup thamade, birden fazla kişiden oluşan grubun thamadesidir.
Yapılan eyleme göre genellikle xabze uygulamalarına en vakıf ve
yaşça büyük olan kişi gup thamade seçilir. Grubun eylemi bitinceye
kadar selametle ve xabzeye uygun davranarak izlenecek yolu tayin
eder.
Grup sayısı fazla ise bir veya iki kuedze(yardımcı) de thamade ile
birlikte tayin edilir. Thamadekudze tarafından thamadelere, grubun
büyüklüğüne göre genellikle gençlerden şhağırıt (iletişim
sorumlusu) bir veya birden fazla pşafe (ayakçı, ulak) seçilir.
Son zamanlarda nısaşe/fızışe grupları ile dıvesh/jenazı gruplar ve
onların eylemlerinde grup ritüelleri uygulanmaktadır.
Günümüzde ise thamade müessesesinin görevi bütün grubu yani bütün
Adigeleri selamete ulaştırmaktır. Salim liman ise
anavatandır. |