Adige töresini evlerinde ocak başında oturarak oluşturmadılar,
onun sıcaklığı ve dobralığı ulusun öyküsüne adeta göbek bağı ile
bağlı. Adige töresi biraz tarladaki sabanın ağzından, biraz
özgürlük savaşımında gökyüzüne kaldırılmış silahtan, biraz
felaketlerden, zorluklardan çıkartılıp hayır ve esençle yoğrulmuş,
ulusal kongrelerde (хэгъэгу зэфэс) de biraz şekillenmiş,
şarkımızın da öykümüzün de üreticisi...
KHUYEKHO Nalbıy.
ADİGE, ADİGELİK
Уадыгэмэ, адыгагъэр зыхэгъэлъ. Adige isen Adigelik içinde olsun.
(Adige’yim demekle Adige olunmaz, Adige gibi davranmakla Adige
olunur. -ç.n.-)
ШIу шIи, псым хадз. İyilik yap, suya at.
Уижъ ыIорэр шIэ, уикIэ ышIэрэр шхы. Yaşlının sözünü dinle gencinin
yaptığını ye.
Жъым щытхъу, кIэр къаштэ. Eskiyi öv, yeniyi al.
Псэр ащэ, напэр ащэфы. Can satılır, yüz aklığı satın alınır.
Adigelere ait resim, arma, yazılı eser olarak bize ulaşanlar az
olsa da, eserlerde görüyoruz ki erkek ve kız çocuklarını insani
değerler, güzellik ve yiğitlik konusunda erken yaşlarda eğitmeğe
başlıyorlardı. Bu nedenden olsa gererek ki, erkekler ile alakalı
Adigelerin söylediği atasözü kadar kadınlar içinde çok sayıda
söylenmiş atasözü var. Örneğin; ‘’Бзылъфыгъэр зыдэщысым сэ
щырахырэп: Kadının olduğu yerde bıçak çekilmez ‘kadının olduğu
yerde silaha davranılmaz, kavgaya neden olacak münakaşalara
girilmez’’, ‘’Янэ ихабзэ ыпхъу ибзыпхъ- Kızının biçkisi (kalıbı)
annesinin adeti’’, ‘’Янэ еплъи ыпхъу къащэ: Anasına bak kızını
al’’ ve diğerleri...
MEŞBEŞ’E Yishak
ADİGELİK - İNSANLIK
Adigelik tarihin eski çağlarından başlıyor. Tek bir
yüzyıldan süzülüp gelmiyor... Geçmiş zamanlarda Adigeler
Kafkasya’da yaşayan halklar arasında çok ünlüydüler. Hem sayıca
onlardan daha fazlaydılar hem de kahramanlık ve savaşçılıklarıyla
ataktılar. İyi cins atlara (Adige atı) sahiptiler. Gözalıcı ulusal
kıyafetlere sahiptiler. Gelenek ve görenekleri çekici idi. Diğer
pek çok konuda da dikkat çektikleri pek çok örnekle sabit.
Bu söz konusu ettiğimiz nitelikleri namlarının çok yayılmasına
vesile olmuştu. Uzun zamandır komşusu olan halklar Adige ulusal
kıyafetini benimsemiş, Adige atlarını edinmişlerdi. Adige
kamaları, tüfekleri vb. diğer nesneleri de almışlardı. Bunların
yanı sıra Adige davranış şekli, Adige karakterini de öğreniyor
uyguluyorlardı. Bundan kendi ulusal karakter ve davranış
şekillerini, ulusal geleneklerini terk edip yerine tamamen
Adigeliği aldıklarını düşünmekte yanlış. Onlar çoğunca Adigeleri
örnek alıyorlardı. ‘’Адыгэхэм моущтэу ашIы, Adigeler böyle
yapıyorlar’’, ‘’Адыгэхэр зэрэзекIохэрэр мары, Adigeler işte böyle
davranır’’ diyorlardı.
ГУЩЫIЭЖЪХЭР- ATASÖZLERİ
1) ‘’Адыгэ хабз’’ аIуагъэ нахь «оркъ хабз» аIуагъэп.
Aristokrat tavırlar (gelenekler) demiyorlar, Adige adeti diyorlar.
2) ТхьамыкIэми цIыфыгъэ къыпфызиIэр шIу лъэгъу.
Sana insanlık gösteren garipse de sev.
3) УихьакIэ гъашIо, пкъош шIу лъэгъу.
Konuğunu yücelt, kardeşini sev.
4) Былымым димыщэхырэр лIы шъыпкъ.
Mal-mülk hırsına kapılmayan gerçek erkektir.
5) ХьакIэ къакIомэ, насып къыдакIо.
Misafir gelmesi bereket (Şans, mutluluk) gelmesi demektir.
6) Адыгэ хабзэр атэ кIэныжъ.
Adige adeti baba mirası.
7) Хабзэ зымышIэрэр шъхьанэкI.
Adet bilmeyenin kafası boş demektir.
8) Хьайуанэми уахахьэмэ мэтэджых.
Hayvanların arasına bile girsen onlarda kalkıyor.
9) Сэлам лые хъурэп.
Selamın fazlası olmaz.
10) УзгъэтIысырэм уиубыжьырэп.
Yergösteren (saygı gösteren- kıymet veren) yerilmez.
11) Егъэзыгъэр уипыими дэIэпыI.
Zora düşen düşmanınsa bile yardım et.
12) Зы цIыфым зы цIыфыр ищхэпс.
Bir insanın diğer bir insan mayası.
13) Чылэмэ аIорэр адаIу, ашIэрэр адашI.
Toplumun dediğini dinle: yaptığını (onlarla birlikte sen de) yap.
14) Лажьэрэр мэшхэжьы.
Çalışan yer.
15) Псаузэ лIагъэ нахьи, лIагъэзэ псау.
Yaşarken ölmüş gibi olmaktansa ölmüşken yaşar olmak (evladır).
16) ИгущыIэ тIо къыIорэп, икъамэ тIо къырихырэп.
Dediğini iki etmez, iki defada silah çekmez. |