Adige kızları uzun saçlı
olurlardı. Saç ne kadar uzun olursa, saçın o kadar güzel
olacağına inanırlardı. Kız saçının güzellik tarifi masallara
bile yansımıştı: ‘Sırma (сым) saçlı, saçları yamçı gibi
yayılmış kız’ denir, "saçlarının bir yanı sarı ipekten
(дэнагъу), bir yanı da siyah ipekten (дэнапц1)" diye saçı
tanımlarlardı. Saç
uzunlukları da farklı ölçülere vurulurdu: Omuzlara dökülen saç,
bel kemerine uzanan saç, topuklara ulaşan saç gibi. Kız saçları
tek ya da çift örgülü olur, omuzdan sarkardı. Saça saç kurdelesi
(шъхьацхэгъащ) bağlanır, saç bitiminde kurdeleye düğüm atılır,
bağlanırdı. Kurdele, örgülü saçı uzatmaya da yarardı. Saç
kurdelesi ipekten ya da eş renkteki kumaştan kesilirdi. Kıvrımlı
saç (шъхьац т1ыргъoр) en güzel saç olarak kabul edilirdi. Büklümlü
saç, örgüsüz, bir saç kılıfı/muhafazası (шъхьацылъ) içine alınıp
omuzda taşınabilirdi.
Saç
kılıfının kenarları açılabilir, saç kökleri tarafı daha geniş, saç
uçlarına göre ise daralır, karaciğer gibi yayılan bölümü altın
dikişli olur, kuyruk kısmında da altın püsküller bulunurdu.
Bu
durumdaki saçın üzerine altın şapka (па1о) giyilirdi.
Altın şapkalar görünüm ve yapılış biçimleri yönünden
ayrışırlardı. Bu şapkaların 8 değişik türü günümüze erişmiştir.
-
Bütün bu şapka türlerine ortak bir ad olarak altın şapka
(дышъэ па1о) denirdi, ancak bundan, daha çok, yüksek ve dik
kenarlı altın işlemeli ve genişçe olan şapkalar anlaşılırdı.
Şapkanın üst üzerinde dört bölüme ayrılan altın şeritler
bulunurdu. Şapkanın alın tarafı ve şapka üzerindeki altın
şeritlerin uçları altın örgülerle süslenirdi. Şapka üstü altın
şeritler dikişlerle birbirine tutturuluyorlardı.
-
İkinci türe Tatar şapkası (тэтэр па1о) denir. Kenarları
yüksek olmayan bir şapkadır bu. Şapka kenarları ve tepesi kadife
(къэтабэ) kaplı olur, kalın altın örgü işleri ile işlenirdi.
Alın bölümündeki kadife kaplamaya “üç ot/yonca yaprağı”
işlenir, şapka tepesi de “dörde açılan koç boynuzu” (т1ыбжъэ
копипл1) biçiminde altınla işlenirdi. Şapka üstü de yuvarlak
düğme/düğümlerle (дэнлъэч) tutturulur, düğümler uçlarındaki
altın püsküllerle (къутас) şakaklardan sarkardı. Altın püsküller
omuz üstlerinden kaftanın (cae) üzerine yayılırdı.
-
Taç şapka (пэ1о тандж),
bu şapkanın üstü daralıp yükselir ve sivrileşirdi. Şapkanın
yüksek sivri tepesinde bir düğüm bulunurdu. Taç şapka altı ya da
sekiz dilime ayrılırdı. Üzerine kaba, yani pazar işi
(шыхьаридагъ) dikişler atılırdı. Taç şapka, arkeolojik bulgulara
göre, XIV-XV. yüzyıllarda Adige kızları arasında yaygındı. Taç
şapka gümüş tellerle de işlenebiliyordu. Taç şapkaya kaplanan
gümüş parçaları Kuban Irmağı yukarısındaki (Пшызашъхьэ)
Meşıko Kurganı (Мэщыкъо 1уашъхьэ) yöresinde yapılan
kazılarda bulundu.
-
Gümüş şapkayı (тыжьын па1о)
altın şapkanın üzerine eklerlerdi. Gümüş şapka altın ipliklerle
örülen altın şapkanın tepesine konur ve gümüş düğmelerle
(дэнлъэч) iliklenirdi. Gümüş şapkanın tepesinde süs olarak gümüş
püsküller (тыжьын блэрыпс) bulunur, püsküller altın şapkanın
eteklerine dökülür, kız oynarken bütün bunlar parıldar ve sesler
çıkarırlardı (жъынчыхэу щытыгъ).
Her
tür şapkanın üzerine örülmüş bir yaygı (хъагъэ) ya da ipek
dikişli ince bir pamuklu bez geçirilirdi (кулымдэнэ псыпс
къехъухыгъэн ылъэк1ыщтыгъэ). İpek dikişli pamuklu bez, şapkanın
tepesindeki düğmeye tutturulurdu. Kız dans ederken, şapkası
üzerindeki ipek bez, bilek üstü ekleri (1эшъхьэбэлагъэхэр) uçuşur,
beli avucunun içindeymiş gibi, dans yerinde oynarken, altın bir
kuş örneği esen yel ile birlikte kanatlanacak, göğe uçacakmış
gibisine güzel bir görüntü verirdi.
Sözlük:
Saç kurdelesi (Шъхьацхэгъащ)
–
ipek ya da patiskadan olup ikiye ayrılan ve her iki yöne uzanan
örgü saçları srmaya yarayan kurdele.
Saç toplama muhafazası (Шхьацылъ)
–
Altın dikişli, ucu açık torba gibi olup örülü saçların ucuna
eklenirdi.
Pamuklu ince bez (Псыпс)
–
Pamuktan örülmüş ince bez kumaş. Bu kumaş şeffaf olup örttüğü
şeylerin görünmesini engellemez.
Tatar şapkası (Тэтэр па1у)
–
Basık altın şapka, üzerine altın işlemeli kadife ya da atlas kumaş
kaplanırdı.
Altın şapka (Дышъэ па1у)
–
Adige kızlarının giydiği altın iplikten örme ya da altın işlemeli
kumaştan yapılma şapka, altın örgü ve püsküllerle süslenirdi.
Altın örgülü perçem (Дышъэхъэгъэ къутас)
–
Altın tel (дышъэч) ve iplikten örülmüş, altın şapkadan sarkan
perçem.
Altın düğme ya da düğüm (Дэнлъэч)
–
Altın tel ya da iplikten örülen ve düğme olarak şapka üzerinde ya
da giysilerde kullanılan düğme.
Altın şapka (Пэ1отандж)
–
Altından kız şapkası, yukarıya doğru sivrileşir.
İnce, yumuşak dikişli işleme (Идэгъэ шъаб)
–
Yumuşak dikişli işleme; kumaşa işlenecek örnek bez üzerine
çizilir, kalın beyaz iplikle önce örnek işlenir, onun üzerinden de
altın iplik geçirilirdi; beyaz iplikler izlenerek altın iplikler
tutturulurdu; işleme elbise üzerine değil, bez üzerine işlenir ve
bu işlenmiş bez asıl kumaşın üzerine dikilirdi.
Pazar işlemesi (Шыхьаридагъ)
–
Pazar (şehir) işi işleme, kaba işleme.
İpekli ve pamuklu bez (Кулымдан)
–
İnce ve şeffaf, ipekli ve pamuklu bez.
|