...................
...................
ADİGELERDE AYAKTA DURMA KURALLARI
(УЦУК1Э ХАБЗЭХЭР)

Doç. Dr. VINEREKO Mir

Adige Geleneği (Адыгэ Хабз),
İlkokul 1. sınıf ders kitabı çevirisi, Maykop, 2007. s.39-45.

Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız

                         
...................
 
...................

Çocuklar konuk odası kapısının  kenarında  askı  çubuğunu (пкъэужъый) tutarak dururlardı.

 

Konuk odasında ayak değiştirmek/ayağını hareket ettirmek (лъэкъо зэблэхъу) geleneğe aykırıydı.

Elini  cebine sokarak durmak da geleneğe aykırıydı.  

 

Ayaklar açılmış olarak da durulmazdı: Topuklar bibirine dokunmalı, yakın olmalı, ayak parmakları birbirinden biraz uzak olmalı ya da sağ ayak parmağı biraz önde de olabilir, sağ ayak topuğu sol ayağa dayalı olarak durmak da geleneğe aykırı düşmez.

 

Sözlük:

 

Askı çubuğu (пкъэужъый; pkavjıy) – Konuk evi ya da odasında, eski Adige evlerinde kapıya yakın bir yerde duvara çakılı olan ağaçtan çubuk, askı;askı çubuğuna konuğun ya da ev sahibinin silah ve eşyaları asılırdı.

 Kapı mandalı (пчъаблэ; pçable) – Kapı mandalı, kapının takılı olduğu  menteşe gibi gereçler;”pçable” ailenin damgası anlamını taşırdı.

 

En küçüğün duruşu

 

Dedem benim (Ситэтэшхо) güzel bir atlı,

Güzel bir atlı,

Götürecek beni yüce, yüksek  dağa,

Yüksek dağa.

Ata bineceğinde üzengisini,

Üzengisini,

Büyüğüm diyerek ben tutuyorum,

Ben tutuyorum,

Sol yanında dururum,

Dururum,

Bukağı (лъэхъу) vurup otlatacağında atını yardım ederim,

Yardım ederim.

Üç atlı olursak sevinirim,

Sevinirim,

Sağ tarafa geçerim,

Geçerim.

En küçüğü benim,  yerim orası,

Yerim orası,

Büyüklerime saygı gösteririm,

Saygı gösteririm.


İshak Meşbaş
Adige şairi
 

 

OTURMA KURALLARI

 

Yaşlı olan baş köşede (жант1э;”jant'e” denilen ocağa yakın baş köşede) oturur, yaşça küçük olanı da kapı yanında (пчъаблэ; pçable yerinde)  ayakta durur.

 

  • Büyük oturur, küçük onun karşısında ayakta dikilir.

  • Genç olanlar büyüklerin sofrasına (нахьыжъ 1анэм) oturmazlar.

  • Ninelerin bir arada oturdukları yerlere küçük kızlar gidip oturmazlar.

  • Küçük kızın bacak bacak üzerine  atıp oturması çok ayıp ve çok yakışıksız olur.


*Geleneğe uygun olan  oturma kurallarını yerine getir! (Т1ысык1э хэбзэ eк1ухэр гъэцак1эх!-T’ısıç’e xebze yek’uxer ğetsaç’ex!)

 

 

YOLDA YÜRÜRKEN UYULACAK  KURALLAR (ГЪОГУРЫК1ОК1Э ХАБЗЭХЭР)

 

  • İki kişi birlikte ise yaşlı olanı sağda, genç olanı solda olarak yürür.  

  • Üç kişi,  hepsi kız çocuğu ya da oğlan çocuğu olup birlikte yürüyorsa: Yaşça en büyük olanı ortada, en genç olanı sağda, ara yaşta olanı da solda yer alır.  

  • İki oğlan çocuğu ile bir kız çocuğu bir arada ise, kız çocuğu ortada, daha küçük olan oğlan çocuğu kızın  sağında, daha büyük  olan oğlan çocuğu da  kız çocuğunun solunda yer alır.  

  • İki kız çocuğu ile bir oğlan çocuğu beraber yürüyorlarsa, büyük kız çocuğu ortada olur, büyük kızın sağında oğlan çocuğu, büyük kızın solunda da küçük kız çocuğu yer alır.

 


 

AİLEDEN KİŞİLERİN YOLDA YÜRÜRKEN UYMASI GEREKEN KURALLAR (УНАГЪОМ  ЩЫЩХЭР  ГЪОГУ ТЕХЬЭХЭМЭ)

 

  • Anne ve baba  birlikte iseler, baba (kocası) sağda yer alır, anne (karısı) babanın solunda yer alır.

  • Baba ve kızı birlikte iseler, kız sağda, baba kızının solunda yer alır.

  • Anne ile oğlu birlikte iseler, anne sağda, oğlu solda yer alır.

  • Anne ile oğlu birlikte iseler, anne sağda, oğlu solda yer alır.

  • Erkek ve kız kardeş birlikte ise, yaşa bakmaksızın, kız kardeş (Gunes) sağda, erkek kardeş (Uşıtse) solda yer alır, öyle yürürler.

 

*Yaş durumuna  bakılmaz, kadın her zaman için büyük olan imiş gibi karşılanır ve ona saygı gösterilir (Ныбжьым емылъытыгъэу  бзылъфыъэм сыдыгъуи нахьыжъыгъэ шъхьэк1афэр фагъэшъуашэ- Nıbjım yemıtlıtığew bzıtlfığem sıdığui nahıjığe ş’ha’afer fağeşuaşe). (Adige  geleneği kuralı).