ŞAPKA BIRAKMA OYUNU (PEOÇ'ADZ/ПЭ1ОК1АДЗ)
Oyun, önce oyun kurulup başlatılır. Ebe (лэжъ)
seçilir. Ebe, oyunu yönetir.
- Çocuklar, çocuklar, oynayalım!- der Ebe.
- Ne, ne oynayacağız?-derler çocuklar.
- Peoç'adz (şapka bırakma) oyunu oynayacağız, der Ebe.
Ardından sayma (лъытак1э) işi başlıyor. Farklı sayma biçimleri
var: Bazları ceviz sopasını birbirlerinden alırlar. Bazıları da
sözle sayarlar.
Uşıtse ceviz sopasıyla saymaya başlar:
Ceviz, ceviz, ceviz sopası,
Uğurlu ceviz, altın ceviz.
(Дэе, дае, дэе бэщ,
Дэе мафэ, дэе дышъ).
Gunes sözle saymaya başlar:
Hanek’u, çuneku,
On sekiz, on dokuz,
Yirmi, otuz.
(Хьанэк1у, цунэк1у,
Пш1ык1уй, пш1ык1убгъу,
Т1ок1ы, щэк1ы).
Ebenin sözlerini yerine getir, ebenin dediği kuraldır (Лэжъым
ы1орэр ш1э, лэжъым ы1орэр хабз).
Sözlük:
Ebe (лэжъ)-
Küçük çocuk oyununu kuran ve yöneten oyun başkanı.
Sayma biçimi (лъытак1э)-
Çocuk oyununda uygulanır;bu yolla sayı dışı kalan çocuk saptanır.
Oyun kurma (джэгу зэхащ)-
Çocuk oyununu kurma, yönetme ve gerekli kuralları anımsatma, oyun
kuralını bozana ceza verme biçimlerinde yürütülen oyunu
kurma/düzenleme işi.
Ceviz sopası (дэе бэщ)-
Ceviz dalından sert küçük sopa. Ceviz dalının özü serttir, beşik
ipi de ona bağlanabilirdi.
SAKLAMBAÇ OYUNU (КЪАНГЪЭБЫЛЪ)
Uşıtse ebe. Kimler saklambaç oynamak isterler?Saymaya başlıyoruz:
Mışk’u-mışk’u
Mışk’u tlabzh,
Tlebzhevık’, eç’ı, ç’ıdı,
Beğrat’e, ş’hatıkıts,
Yetseğu, yeğuk’, ğuç’exex,
Şer
xexıj!
(Мышк1у-мышк1у
Мышк1у лъабжъ,
Лъэбжъэук1, 1эк1ы, к1ыды,
Бэгърат1э, шъхьатыкъыц,
Ецэгъу, егъук1, гъук1эхэх,
Щэр
хэхыжь!).
“Şer
khekhıj” (Щэр хэхыжь), yani ebelikten kurtulanlar ayrılır, ebelik
Uşıtse’ye kalır. Ne yapsın?
Uşıtse gözlerini kapayıp saymaya başlar:
Sak,
sak, saklambaç,
Saklambaça başladık.
Büyük küçük saklanın,
Bulmaya başlıyorum.
(Къан. къан, къангъэбылъ,
Къангъэбылъыр едгъэжьагъ.
Ц1ык1уи ини зыжъугъэбылъ,
Сылъыхъонэу сыкъежьагъ).
Uşıtse’ye eğerli at (şıvenezetétl) verildi –
Gunes için bayrak (bırak) dikildi –
Sen
ne kazandın?
Sözlük:
Ödül (Хъупхъапк1э) -
Bir
çocuk ya da bir genç bir işi, görevi (bazen yaşlıların ricasını)
yerine getirdiğinde, uygun görülerek verilen şey.
Atlı takımı (шыонэзэтелъ) –
Atlı
ata bineceğinde götürülen takım.
SAKLAMBAÇ (КЪАНГЪЭБЫЛЪ)
Kim
saklambaç oynamak ister?
Sayıyorum: Küçük Tlan, küçücük-
Çakal eriği cep deliği.
Beçkan, Kanş’av,
Göbeğin ayak parmağının gölgesi olsun.
Ş’evemız, Mırzebeç…
Peki, Beç nerede?-
Elini oynatmadan biraz dur.
Ademıkan, Kandavır,
Oyun
yeriniz sokağın tozu.
Hazertal, Levpaç’-
Dudakları hepten yumurta.
Beç,
eniğin peşinden ayrıl,
Sayıyorum- ayrılma.
Beç,
Beç, ayakkabı tabanı seni
Doğru dur, yerinde dikil!
Bu
Ayteç, bu Çemal,
Okulun en azgınları.
Bu –
Barıç, bu – Çeçan
İkiyi çekmede ünlüsünüz.
Kaybolup saklanınız.
Saklambaç başladı.
Henüz aramaya çıkmayacağım-
KUYEKO Nalbıy
Adige şairi
Kötü
kimin neyine? (Дэир хэты ищык1агъ?)
GÜREŞ BİÇİMLERİ (ЛЪЭПКЪ БЭНАК1ЭХЭР)
Adigeler arasında değişik çocuk güreş çeşitleri bulunur. Bunlar
arsında özgürlük güreşi (шъхьафит банэ ), ayak direme (лъэкъо
игъанэ), çelme takma (лъэбгъу) ve daha başkaları bulunur. Çocuk
bedeninin sağlam, çocukların da yiğit olmaları için bu oyunlar
yardımcı olurlardı.
Uşıtse Adigelere özgü güreş biçimlerini bilir. Bunlardan sırtta
atlı güreşini (teme şıvzeben/тэмэ шыузэбэн) arkadaşlarına
gösterdi, ardından çocuklar bunu kendi aralarında oynadılar.
Sen
de bu oyun biçimini öğren.
SIRTTA ATLI GÜREŞ (ТЭМЭ ШЫУЗЭБЭН)
Çocuklar ikişerli olarak ayrılır, ardından iki Ebe’nin (лэжъ)
karşısına gelirler, sırasıyla yerlerini seçtirirler. Daha büyükçe
ya da oyun kurmada deneyimli olanlar Ebe olurlar. İki kişi
ayrılır, ayrı durur.
Kendilerine gizlice ad takmış olarak Ebe’nin yanına gelir, biri
konuşur:
-
Seç, seç, büyüğüm.
-
Kimi seçmemi istiyorsun?-der Ebe.
-
Bülbül (amç’ış’/амк1ышъ) ile altın eğer.
Ebe
düşünür. Kendi dilediği çocuğu seçmek ister, ama bunu bilmek kolay
olmaz. Bu ikisinden hangisi Amç’ış’ (Bülbül), hangisi Altın
Eğer?-diye düşünür Ebe.
İstese de istemese de seçilen üstüne düşeni yapar. İki Ebe böyle
seçmeler yaparak, hilesiz biçimde çiftleri dağıtır. Bir mahallenin
çocukları ile öbür mahallenin çocuklarının yarıştırıldıkları da
görülebilir.
Daha
iri, daha güçlü olan çocuk, daha zayıf olan çocuğu boynuna alır,
çift atlı gibi hareket etmeye başlar. Her çift böyle yapar, her
iki kesim karşı karşıya gelir. Güreşenlerden düşen yenik, düşüren
de yenmiş sayılır. İki taraftan biri üstün gelene değin bu oyun
sürer.
Tlevsten Yusıf
(Лъэустэн юсыф)
Adige yazarı
Dikkat: Oyun süresince birbirlerini incitmemeye ve birbirlerinin
elbiselerini hırpalamamaya dikkat ederlerdi.
Sözlük:
Seçme (хэдэн) –
Karşıdakilerin içinden birini ya da birilerini seçme.
Özgürlük güreşi (шъхьафит бан) –
Kişi, ulus ya ülke bağımsızlığını korumak için egemen gruplara ya
da başka devletlere karşı koyma ve üstün gelme biçiminde oynanan
oyun.
Sırtta atlı güreş (тэмэ шыузэбэн) –
Çocuk güreş biçimi;biri diğerinin omzuna binmiş halde dört kişi
karşılıklı güreşir.
Çelme atma (лъэбгъу) –
Çocuk güreş biçimi;yürüyen çocuğa çelme atılarak sendeletilir ya
da yere düşürülür.
|