...................
...................
Kronolojik Anlatı...  
TARİHİN AYNASINDA ABHAZYA

17.09.2013

Sezai Babakuş
...................
...................

M.Ö.

 

5.binyıl

Abhazların ilk ataları Abeşla’ların bugünkü Abhazya ve çevresinde tarih sahnesine çıkışı.

 

3.binyıl

Abhazların ataları Abasg, Apsil, Sanik ve Misimian’ların bugünkü Abhazya ve çevresinde ayrı topluluklar halinde yaşamaya başlaması.

 

2.ve 1.binyıl

Abasg, Apsil, Sanık ve Misimian’ların bugünkü Abhazya kıyılarında ve yamaçlarında ilk yerleşim merkezlerini oluşturmaya başlaması.

 

6.-1. yy

Pitiund (Pitsunda), Gienos (Novy Afon), Eşera ve Dioskuria (Sohum) ön şehirlerin kuruluşu.

 

 

M.S.

 

2.-6. yy

Abhazya’da Roma-Bizans kolonizasyonu.

 

4.yy

Gotların Abhazya’ya saldırısı.

 

5.yy

Perslerin Abhazya’yı istilası.

 

532

Pers-Bizans barış anlaşması. Abhazya’da Bizans egemenliği.

 

550-600

Abasg, Apsil ve Misimian’ların Bizans’a karşı ayaklanması. Sohum, Pitsunda, Novy Afon ve Tsabal’da savaşlar.

 

730:

Abhaz (Abazg+Apsil) Krallığı’nın kuruluşu.

 

737-738

Arapların Abhazya’ya saldırısı; Anakopia kalesi (Novy Afon) savunması.

 

741-978

Leonid ve Bagradit hanedanlığı; 1. Leon Abasg’ın, 2. Leon’un, 2. Feodosiy’in, 2.Dmitriy’in, 1. Georgiy’in, 1. Bagrat’ın, 3. Konstantin’in, 2. Georgiy’in, 3. Leon’un, 3. Dmitriy’in ve 3.Feodosiy’in krallık yılları.

 

978-1014

Karvelya’nın Abhazya’ya katılması ve Abhaz-Kartvel Krallığı’nın kurulması. 2. Bagrat’ın hükümdarlığı.

 

1033

Anakopia kalesinin 40 yıllığına Bizans’a devri.

 

1122
Abhaz-Kartvel Krallığı başkentinin Tiflis’e taşınması.

 

1220-1250
Moğol istilası ve “Abhaz-Kartvel Krallığı”nın dağılması.

 

1280

Cenevizli’lerin Abhazya’da ticaret kolonileri kurmaya başlaması.

 

1330

Abhazya’nın ‘Prenslik’ statüsüyle Bizans’a bağlanması.

 

1414

Abhaz Prensliği’nin Bizans’dan ayrılıp bağımsız kalması.

 

1555

Osmanlı İmparatorluğu’nun Sohum’u fethi.

 

1621-1634

Abhaz-Megrel savaşları.

 

1680

Abhaz Prensi Marşania’nın Tsabal ve Dal’ı ele geçirmesi.

 

1771

Abhazların Osmanlı’ya başkaldırısı, Sohum’un geri alınması.

 

1805

Abhazya’nın Samurzakan bölgesinin Rusya’nın kontrolüne geçmesi.

 

1808

Abhazya ‘da Çaçba hanedanlığı. Prens Keleşbey Çaçba’nın hükümdarlığı.

 

1808-1809

Abhazya’da Prens Aslanbey Çaçba’nın hükümdarlığı.

 

1809

Abhazya Prensi Georgiy (Seferbey) Çaçba’nın Rus Çarı 1. Aleksandr’dan Abhazya’nın Rusya himayesine alınmasını istemesi.

 

1810

Rus askeri gücünün Sohum’a yerleşmesi ve Abhazya’dan Osmanlı topraklarına ilk muhaceret (sürgün) dalgası.

 

1811-1821

Abhazya’da Prensi Georgiy (Seferbey) Çaçba’nın hükümdarlığı.

 

1821-1822

Prens Hasanbey Çaçba’nın Sibirya’ya sürgün edilmesi.

 

1822

Abhazya’da Prens Dmitriy (Omarbey) Çaçba’nın hükümdarlığı.

 

 

1823

Abhazya’da Mihail Çaçba’nın hükümdarlığı.

 

1824

Rus Çarlığı’nın sömürgeci politikalarına karşı Abhazya’da Aslanbey Çaçba liderliğinde halk ayaklanması. Rus General Gorçakov’un Abhazya’yı ilhak seferi.

 

1824-1864

Karadeniz’den Hazar’a tüm Kuzey Kafkasya’da Rus-Kafkas savaşları.

 

1830

Rus donanmasının Sohum çıkarması. Hacı Berzek kumandasındaki Ubıh ve Sadzların Gagra’daki Rus mevzilerine  saldırısı.

 

1837

Rus General Baron Rozen’in Tsabal’a saldırısı.

 

1839

Rusya’nın Batı Karadeniz sahilini ablukaya alması.

 

1840

Rus General N. Muravyov’un büyük bir ordu ile Dal’a saldırısı.

 

1843

Abhaz birliklerinin Pshu seferi.

 

1849

Prens Mihail Çaçba’nın St.Petersburg’da Çar 1. Nikolay’la görüşmesi.

 

1855

Osmanlı donanmasının Sohum’a çıkarma yapması.

 

1856

Rusya’nın Sohum’u yeniden işgali.

 

1857

Sadz-Ciget ve Ubıh güçlerinin Gagra’daki Rus birliklerine saldırısı.

 

1859

Rus General M.T.Loris-Melikov’un Pshu seferi.

 

1862

Abhaz delegasyonunun İngiltere’ye gidişi ve Başbakan Lord Palmerston ile görüşmesi.

 

1864 / 21 Mayıs

Rus-Kafkas savaşının Kbaada’da (Krasnaya Polyana) sona erişi. Abhazların, Adigelerin ve Ubıhların Osmanlı topraklarına kitlesel sürgününe başlanması.

 

1864

Rusya’nın Abhazya prensliğini lağvedip Abhazya’nın adını “Sohum askeri garnizonu” olarak değiştirmesi.

 

1864

Abhazya’nın son hükümdar prensi Mihail Çaçba’nın tutuklanıp Voronej’e sürgüne gönderilmesi.

 

1866 / 16 Nisan

Prens Mihail Çaçba’nın Voronej’de ölümü.

 

1866

Abhazların Lıhnı köyünde ayaklanması ve Prens Mihail’in oğlu Georgiy Çaçba’yı Abhazya hükümdarı ilan etmesi.

 

1867

Abhazların yeniden Osmanlı topraklarına kitlesel sürgünü.

 

1877-1878

Rus-Osmanlı savaşı (93 harbi); Abhazya’da ayaklanma ve çatışmalar.

 

1880
Rusya’nın Abhazları “suçlu halk” olarak ilan etmesi.

 

1892

Dirmit Gulya ve D.Maçavaryani’nin Abhaz alfabesini oluşturması.

 

1897

Abhazya’da ilk genel nüfus sayımı.

 

1904

Gagra’nın Soçi Rus sancağına dahil edilmesi.

 

1904

1 Mayıs işçi bayramının Abhazya’da ilk defa kutlanması.

 

1905

Rus “Potemkin” zırhlısının Abhazya kıyılarına gelişi.

 

1905

Sohum’da “sıkı koruma hali” uygulaması.

 

1906

Abhazya’da “savaş hali” ilanı.

 

1907

Abhazya’da savaş hali ilanının kaldırılması ve Abhaz halkının “suçlu halk” olduğuna dair 1880 tarihli Çarlık fermanının 2. Nikolay tarafından iptali.

 

1917 / Nisan

Lıhnı köyünde büyük halk toplantısı

 

1917 / Mayıs

Abhazların da yer aldığı Dağlı Halklar 1. Kongresi.

 

1917 / 20 Ekim

Kafkas halkları ve Kazakların “Bağımsız Güneydoğu İttifakı” kurmaları ve Abhazya’nın bu ittifaka katılışı.

 

1917 / Kasım

Abhazların da içinde yer aldığı Dağlı Halklar Hükümeti’nin kuruluşu.

 

1917 / Aralık

Abhazya’da silahlı devrim gücü “Kiaraz”’ın kuruluşu. 

 

1917 / 6 Kasım

Rusya Bolşevik devrimi (Ekim devrimi) ve Sovyetlerin kurulması

 

1917 / 8 Kasım

Nestor Lakoba başkanlığında Birinci Abhaz Halk Sovyeti’nin (meclis) kurulması.

 

1918 / 9 Şubat

Abhaz Halk Sovyeti ile Gürcistan Halk Sovyeti arasında dostluk ve barış anlaşması imzalanması.

 

1918 / 21 Şubat

Abhazya’da Sovyet iktidarının kurulması.

 

1918 / 11 Mayıs

Abhazların da yer aldığı “Bağımsız Dağlı Halklar İttifak Cumhuriyeti”nin kuruluşu.

 

1918 / 26 Mayıs

Gürcistan Halk Sovyeti’nin dağılması ve Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti’nin kuruluşu.

 

1918 / 26 Mayıs

“Bağımsız Dağlı Halklar İttifak Cumhuriyeti”nin feshi.

 

1918 / Haziran

General Mazniyev komutasındaki Gürcü ordusunun Abhazya’ya saldırısı. Kodor geçidinde çarpışmalar.

 

1918 / 15 Ağustos

Abhaz Halk Sovyeti’nin dağıtılması ve üyelerinin tutuklanması.

 

1919 / 4 Mart

Abhazların Sohum’da hakimiyeti sağlayarak Sovyet iktidarını yeniden kurması.

 

1921 / 25 Ocak

Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuruluşu.

 

1921 / 16 Mart

Abhazya ile Gürcistan arasında “ittifak akdi” imzalanması.

 

1921 / 31 Mart

Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuruluşu.

 

1921 / 31 Nisan

Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti anayasasının kabulü.

 

1921 / 21 Mayıs

Gürcistan Devrim Komitesi’nin “Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’ni tanıması ve bağımsızlık deklarasyonunu imzalaması.

 

1922

Abhazya ile Gürcistan’ın, ayrı egemen devletler olarak “Anlaşmalı Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyet” oluşturmaları.

 

1922 / 10 Aralık

Rusya’nın öncülüğünde 15 cumhuriyetten oluşan Sovyetler Birliği’nin (SSCB) kurulması.

 

1925

Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti yeni anayasasının kabulü.

 

1931 / 19 Şubat

Sovyetler Birliği lideri J. Stalın’in emriyle Abhazya’nın Gürcistan’la oluşturduğu “Anlaşmalı Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyet” yapısının değiştirilmesi ve Abhazya’nın  “cumhuriyet” statüsünün düşürülerek “özerk cumhuriyet” satatüsü ile Gürcistan’a bağlanması. Abhazya’da kitlesel protestolar.

 

1936 / 28 Aralık

Abhazya SSC’nin kurucu lideri Nestor Lakoba’nın Tiflis’de öldürülmesi.

 

1937-1952

Abhazya’da Gürcistan baskılarının artması ve sistemli asimilasyon uygulamasına başlanması ; siyasi liderlerin ve aydınların öldürülmesi, tutuklanması ve sürülmesi, Abhazların kamu görevlerine alınmaması, Abhaz okullarının kapatılması, Abhazcanın yasaklanması, Abhaz yer adlarının Gürcüceleştirilmesi vb.

 

1939

Abhazya’yı Gürcüleştirmek üzere Gürcistan’dan Abhazya’ya  toplu nüfus taşınıp yerleştirilmeye başlanması.

 

1942

II. Dünya Savaşı’nın Kafkasya’ya sıçraması, Alman-Sovyet güçleri arasında çarpışmalar, Almanların Abhaz köyü Pshu’yu işgali.

 

1953

Gürcistan’ın baskıları ve Gürcüleştirme politikalarına karşı kitlesel tepkilerin yükselmesi. Abhaz okullarının yeniden açılması.

 

1954

Abhaz alfabesinde Rus (kiril) harflerine geçiş.

 

1965-1967

Abhaz halkının Gürcistan politikalarına karşı kitlesel protestoları.

 

1988 / 13 Aralık

Abhazya Halk Forumu “Aidgılara”’nın kuruluşu ve 1.kongresi.

 

1989 / 18 Mart

Abhazya’nın siyasi haklarının iadesi talebiyle Lıhnı köyünde miting ve genel halk oylaması yapılması.

 

1989 /15-16 Temmuz

Tiflis’den gönderilen Gürcü milis birliklerinin Sohum’a saldırısı. Çatışmalar. Moskova’nın bölgeye asker sevketmesi ve sıkıyönetim ilanı.

 

1989 / 25-26 Ağustos

Abhazların da yer aldığı Kafkasya Dağlı Halklar Asamblesi’nin kuruluşu.

 

 

1990 / 25 Ağustos

Abhazya Parlamentosu’nun, “Abhazya devlet egemenliği ve Abhazya’nın devlet yapısının korunması için yasal garantiler” deklarasyonunu kabul ve ilanı.

 

1990 / 24 Aralık

Vladislav Ardzinba’nın Abhazya Parlamentosu Başkanlığı’na seçilmesi.

 

1991 22 Eylül

Abhazya Parlamentosu seçimleri; Halk Forumu ”Aidgılara” adaylarının seçim zaferi.

 

1991 / 1-2 Kasım

Kafkasya Dağlı Halklar Asamblesi’nin Sohum kongresi; adının Kafkasya Dağlı Halklar Konfederasyonu olarak değiştirilmesi ve “Kafkasya dağlı halklarının konfederatif ittifakı hakkında deklarasyonun” kabulü.

 

1991 / 29 Nisan

Gürcistan’ın SSCB’den ayrılması.

 

1991 / Mayıs

Abhazya Parlamentosu’ndan Gürcistan Yönetimi’ne Abhazya-Gürcistan ilişkilerinin geleceğini görüşme çağrısı.

 

1991 / Mayıs

Zviad Gamsahurdia’nın Gürcistan’ın devlet başkanı seçilmesi.

 

1991 / 21 Aralık

Gürcistan’da iç savaşın başlaması.

 

1991 / 25 Aralık

SSCB’nin resmen dağılması.

 

1992 / 6 Ocak

Gürcistan’da Zviad Gamsahurdia’nın devrilmesi ve Eduard Şevardnadze’nin Devlet Konseyi başkanlığına getirilmesi.

 

1992 / Şubat

Abhazya Parlamentosu’ndan Gürcistan Yönetimi’ne yeniden görüşme çağrısı.

 

1992 / Şubat-Nisan

Gürcistan Yönetimi’nin, Gürcistan’ın Abhazya ile (aynı şekilde G.Osetya ve Acaristan ile) siyasi-hukuki-idari ilişkilerini düzenleyen yapısını yok sayan ve haklarını gaspeden kararlar alması.

 

1992 / Mayıs

Gürcistan-Abhazya gerginliğinin Abhazya’nın iç siyasi dengelerini zorlamaya başlaması; Abhazya Parlamentosu’ndaki Gürcü-Megrel parlamenterlerin ayrı parlamento kurma girişimi.

 

1991 / Mayıs-Haziran

Vladislav Ardzınba’dan Eduard Şevardnadze’ye, Gürcistan-Abhazya ilişkilerini görüşme çağrıları. Şevardnadze’nin çağrıları reddetmesi. Ardzınba’nın, Gürcistan-Abhazya ihtilafının barışçı yollarla çözümü konusunda Rusya’nın arabuluculuk desteğini sağlama girişimleri.

 

1992 / 24 Haziran

Gürcistan ve Rusya arasındaki “Dagomis anlaşması”.

 

1992 / 23 Temmuz

Abhazya Parlamentosu’nun, “egemenlik” kararı.

 

1992 / 24-30 Temmuz

Vladislav Ardzınba’nın Türkiye ziyareti. Gürcistan-Abhazya ihtilafının barışçı yollarla çözümü konusunda Türkiye’den destek almak amacıyla TBMM Başkanı ve siyasi parti liderleriyle temasları. DYP-SHP hükümetinin Ardzınba’ya blokajı. Diyasporayla kucaklaşma ve olası gelişmeler konusunda bilgilendirme görüşmeleri.

 

1992 / 30 Temmuz

Başbakan Süleyman Demirel ile Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin’in Tiflis’e giderek Gürcistan’la anlaşmalar imzalaması.

 

1992/14 Ağustos

Gürcistan askeri birliklerinin Abhazya’ya saldırısı ve Gal, Oçamçira, Sohum’u işgal etmesi. Abhazya halkının direnişi. Sohum’da ilk çatışmalar.

 

1992 / 15 Ağustos

Gürcistan’ın Gagra’yı denizden çıkarma yaparak işgal etmesi.

 

1992 / 16 Ağustos

Kuzey Kafkasya’dan Abhazya’ya gönüllülerin gelmeye başlaması ve savaşın yayılarak şiddetlenmesi.

 

1992 / 26 Ağustos

Diyaspora’dan Abhazya’ya gönüllülerin gelmeye başlaması.

 

1992 / 3 Eylül

Ateşkes sağlanması, Ardzınba ve Şevardnadze’nin Moskova’da Rusya Başkanı Boris Yeltsin’le biraraya gelerek protokol imzalaması.

 

1992 / 6 Ekim

Çatışmaların yeniden başlaması ve Abhazya birliklerinin Gagra’yı Gürcü işgalinden kurtarması.

 

1992 / 7-8 Ekim

Lıhnı köyünde Dünya Abhaz-Abazin (Abaza) Halk Kongresi toplanması.

 

1992 / 11 Ekim

Kabardey General Sultan Sosnaliev’in Abhazya Savunma Bakanı olması.

 

1992 / Kasım

Abhazya silahlı birliklerinin Sohum’a taarruzu ve Oçamçira’ya denizden çıkarma yapması.

 

1992 / 3 Kasım

Abhazya özgürlük savaşında Türkiye’den ilk şehidimiz; Tsiba Efkan Çağlı. Böylece diyaspora-anavatan birliğinin canla-kanla yazılması. Daha sonra Kozba Vedat Akar, Abağba Bahadır Özbağ, Yeğoj Hanefi Aslan, Argun Zafer Alış’ın şehit oluşlarıyla bu birliğin daha da perçinlenmesi.

 

1992 / 14 Aralık

Lata trajedisi: Gürcistan işgal kuvvetlerinin kuşatma altında tuttuğu Tkvarchal'dan 35'i çocuk, 8'i hamile kadın olmak üzere toplam 82 sivili taşıyan insani yardım helikopterinin Lata'da vurulması.

 

 

1993 / Ocak-Temmuz

Sohum, Oçamçira ve Tkvarçal’da şiddetle çarpışmalar.

 

1993 / 27 Temmuz

Geçici ateşkes anlaşması ve tutsakların karşılıklı iadesi.

 

1993 / 16 Eylül

Abhazya silahlı birliklerinin Sohum’a büyük taarruzu.

 

1993 / 27 Eylül

Sohum’un Gürcü işgalinden kurtarılması.

 

1993 / 28-29 Eylül

Oçamçira, Tkvarçal ve Gal’ın Gürcü işgalinden kurtarılması.

 

1993 / 30 Eylül

Gürcistan işgal kuvvetlerinin ve işbirlikçilerinin tamamının Abhazya’dan atılarak İngur sınırına Abhazya bayrağının çekilmesi. 410 gün süren büyük özgürlük savaşının kazanılması.

 

1993 / Ekim

Abhazya ve Gürcistan arasında Birleşmiş Milletler (BM) ve Rusya gözetiminde barış müzakerelerinin başlaması.

 

1994 / 14 Mayıs

Abhazya ve Gürcistan arasında ateşkes anlaşmasının imzalanması.

 

1994 / 26 Haziran

BM gözetiminde Rusya barış gücünün İngur sınır hattına yerleştirilmesi.

 

1994 / 26 Kasım

Abhazya Cumhuriyeti Anayasasının, Abhazya Parlamentosu’nda kabulü ve  Vladislav Ardzinba’nın Abhazya Cumhuriyeti’nin devlet başkanı seçilmesi.

 

1994 /19 Aralık

Abhazya’ya Rusya denetiminde uluslararası ambargo uygulamasının başlaması. 

 

1996 / 23 Kasım

Abhazya Parlamentosu seçimlerinin yapılması.

 

1998 / 20-25 Mayıs

Gürcistan’ın Abhazya’nın Gal bölgesine saldırısı, şiddetli çatışmalar ve Abhazya’nın Gürcü birliklerini yenilgiye uğratması.

 

1999 / 3 Ekim

Abhazya halkının referamdumla yeni anayasaya ve bağımsızlığa onay vermesi, Vladislav Ardzinba’nın ikinci kez devlet başkanlığına seçilmesi.

 

2001 / Ekim

Kodor geçidinde çatışmalar, yukarı Kodor bölgesine Gürcü birliklerinin yerleştirilmesi.

 

2005 / 12 Ocak

Sergey Bagapş’ın Abhazya devlet başkanı seçilmesi.

 

2008 / 8-13 Ağustos

Gürcistan’ın Güney Osetya’ya saldırısı ve Abhazya’ya saldırı hazırlığı; Rusya’nın müdahalesi ve Gürcistan’ın Güney Osetya ve Abhazya’nın yukarı Kodor bölgesindeki askeri gücünün imhası.

 

2008 / 26 Ağustos

Rusya’nın Abhazya’nın (ve Güney Osetya’nın) bağımsızlığını tanıması. Akabinde BM üyesi devletlerden Nikaragua, Venezuella, Nauru, Vanuatu, Tuvalu’nun da Abhazya’nın bağımsızlığını tanıması.

 

2010 / 4 Mart

Abhazya’yı zafere ve özgürlüğe kavuşturan kurucu lideri ve başkanı Vladislav Ardzınba’nın vefatı.

 

2011 / 29 Mayıs

Abhazya’nın bağımsızlığının tanınmasını sağlayan lideri ve başkanı Sergey Bagapş’ın vefatı.

 

2011 / 26 Ağustos

 Aleksandr Ankvab’ın Abhazya’nın üçüncü devlet başkanı olarak seçilmesi.

 

Bugün

Abhazya, zaferinin 20. ve bağımsızlığının 6. yılında geleceğe güvenle yürüyor.

Abhazya’nın zaferi anavatanıyla- diyasporasıyla tüm kardeş Kafkas halklarının ortak eseridir.

Yaşasın birlik, zafer ve özgürlük. Yaşasın Abhazya...

 

. . .

 

Not: Bu kronoloji, başta Stanislav Lakoba’nın ‘Abhazya Tarihi’ kitabı olmak üzere pekçok kaynak taranarak oluşturulmuştur. Yeni bilgiler ışığında sürekli güncellenmektedir. S.B.