M.Ö.
5.binyıl
Abhazların ilk ataları Abeşla’ların bugünkü Abhazya ve
çevresinde tarih sahnesine çıkışı.
3.binyıl
Abhazların ataları Abasg, Apsil, Sanik ve Misimian’ların
bugünkü Abhazya ve çevresinde ayrı topluluklar halinde
yaşamaya başlaması.
2.ve 1.binyıl
Abasg, Apsil, Sanık ve Misimian’ların bugünkü Abhazya
kıyılarında ve yamaçlarında ilk yerleşim merkezlerini
oluşturmaya başlaması.
6.-1. yy
Pitiund (Pitsunda), Gienos (Novy Afon), Eşera ve Dioskuria
(Sohum) ön şehirlerin kuruluşu.
M.S.
2.-6. yy
Abhazya’da Roma-Bizans kolonizasyonu.
4.yy
Gotların Abhazya’ya saldırısı.
5.yy
Perslerin Abhazya’yı istilası.
532
Pers-Bizans barış anlaşması. Abhazya’da Bizans egemenliği.
550-600
Abasg, Apsil ve Misimian’ların Bizans’a karşı ayaklanması.
Sohum, Pitsunda, Novy Afon ve Tsabal’da savaşlar.
730:
Abhaz (Abazg+Apsil) Krallığı’nın kuruluşu.
737-738
Arapların Abhazya’ya saldırısı; Anakopia kalesi (Novy Afon)
savunması.
741-978
Leonid ve Bagradit hanedanlığı; 1. Leon Abasg’ın, 2.
Leon’un, 2. Feodosiy’in, 2.Dmitriy’in, 1. Georgiy’in, 1.
Bagrat’ın, 3. Konstantin’in, 2. Georgiy’in, 3. Leon’un, 3.
Dmitriy’in ve 3.Feodosiy’in krallık yılları.
978-1014
Karvelya’nın Abhazya’ya katılması ve Abhaz-Kartvel
Krallığı’nın kurulması. 2. Bagrat’ın hükümdarlığı.
1033
Anakopia kalesinin 40 yıllığına Bizans’a devri.
1122
Abhaz-Kartvel Krallığı başkentinin Tiflis’e taşınması.
1220-1250
Moğol istilası ve “Abhaz-Kartvel Krallığı”nın dağılması.
1280
Cenevizli’lerin Abhazya’da ticaret kolonileri kurmaya
başlaması.
1330
Abhazya’nın ‘Prenslik’ statüsüyle Bizans’a bağlanması.
1414
Abhaz Prensliği’nin Bizans’dan ayrılıp bağımsız kalması.
1555
Osmanlı İmparatorluğu’nun Sohum’u fethi.
1621-1634
Abhaz-Megrel savaşları.
1680
Abhaz Prensi Marşania’nın Tsabal ve Dal’ı ele geçirmesi.
1771
Abhazların Osmanlı’ya başkaldırısı, Sohum’un geri alınması.
1805
Abhazya’nın Samurzakan bölgesinin Rusya’nın kontrolüne
geçmesi.
1808
Abhazya ‘da Çaçba hanedanlığı. Prens Keleşbey Çaçba’nın
hükümdarlığı.
1808-1809
Abhazya’da Prens Aslanbey Çaçba’nın hükümdarlığı.
1809
Abhazya Prensi Georgiy (Seferbey) Çaçba’nın Rus Çarı 1.
Aleksandr’dan Abhazya’nın Rusya himayesine alınmasını
istemesi.
1810
Rus askeri gücünün Sohum’a yerleşmesi ve Abhazya’dan Osmanlı
topraklarına ilk muhaceret (sürgün) dalgası.
1811-1821
Abhazya’da Prensi Georgiy (Seferbey) Çaçba’nın hükümdarlığı.
1821-1822
Prens Hasanbey Çaçba’nın Sibirya’ya sürgün edilmesi.
1822
Abhazya’da Prens Dmitriy (Omarbey) Çaçba’nın hükümdarlığı.
1823
Abhazya’da
Mihail Çaçba’nın hükümdarlığı.
1824
Rus Çarlığı’nın sömürgeci politikalarına karşı Abhazya’da
Aslanbey Çaçba liderliğinde halk ayaklanması. Rus General
Gorçakov’un Abhazya’yı ilhak seferi.
1824-1864
Karadeniz’den Hazar’a
tüm Kuzey Kafkasya’da Rus-Kafkas savaşları.
1830
Rus donanmasının Sohum çıkarması. Hacı Berzek
kumandasındaki Ubıh ve Sadzların Gagra’daki Rus mevzilerine
saldırısı.
1837
Rus General
Baron Rozen’in Tsabal’a saldırısı.
1839
Rusya’nın Batı Karadeniz sahilini ablukaya alması.
1840
Rus General N. Muravyov’un büyük bir ordu ile Dal’a
saldırısı.
1843
Abhaz birliklerinin Pshu seferi.
1849
Prens Mihail Çaçba’nın St.Petersburg’da Çar 1. Nikolay’la
görüşmesi.
1855
Osmanlı donanmasının Sohum’a çıkarma yapması.
1856
Rusya’nın Sohum’u yeniden işgali.
1857
Sadz-Ciget ve Ubıh güçlerinin Gagra’daki Rus birliklerine
saldırısı.
1859
Rus General M.T.Loris-Melikov’un Pshu seferi.
1862
Abhaz delegasyonunun İngiltere’ye gidişi ve Başbakan Lord
Palmerston ile görüşmesi.
1864 / 21 Mayıs
Rus-Kafkas savaşının Kbaada’da (Krasnaya Polyana) sona
erişi.
Abhazların, Adigelerin ve Ubıhların Osmanlı topraklarına
kitlesel sürgününe başlanması.
1864
Rusya’nın Abhazya prensliğini lağvedip Abhazya’nın adını
“Sohum askeri garnizonu” olarak değiştirmesi.
1864
Abhazya’nın son hükümdar prensi Mihail Çaçba’nın tutuklanıp
Voronej’e sürgüne gönderilmesi.
1866 / 16 Nisan
Prens Mihail Çaçba’nın Voronej’de ölümü.
1866
Abhazların Lıhnı köyünde ayaklanması ve Prens Mihail’in oğlu
Georgiy Çaçba’yı Abhazya hükümdarı ilan etmesi.
1867
Abhazların yeniden Osmanlı topraklarına kitlesel sürgünü.
1877-1878
Rus-Osmanlı savaşı (93 harbi); Abhazya’da ayaklanma ve
çatışmalar.
1880
Rusya’nın Abhazları “suçlu halk” olarak ilan etmesi.
1892
Dirmit Gulya ve D.Maçavaryani’nin Abhaz alfabesini
oluşturması.
1897
Abhazya’da ilk genel nüfus sayımı.
1904
Gagra’nın Soçi Rus sancağına dahil edilmesi.
1904
1 Mayıs işçi bayramının Abhazya’da ilk defa kutlanması.
1905
Rus
“Potemkin” zırhlısının Abhazya kıyılarına gelişi.
1905
Sohum’da “sıkı koruma hali” uygulaması.
1906
Abhazya’da “savaş hali” ilanı.
1907
Abhazya’da savaş hali ilanının kaldırılması ve Abhaz
halkının “suçlu halk” olduğuna dair 1880 tarihli Çarlık
fermanının 2. Nikolay tarafından iptali.
1917 / Nisan
Lıhnı köyünde büyük halk toplantısı
1917 / Mayıs
Abhazların da yer aldığı Dağlı Halklar 1. Kongresi.
1917 / 20 Ekim
Kafkas halkları ve Kazakların “Bağımsız Güneydoğu İttifakı”
kurmaları ve Abhazya’nın bu ittifaka katılışı.
1917 / Kasım
Abhazların da içinde yer aldığı Dağlı Halklar Hükümeti’nin
kuruluşu.
1917 / Aralık
Abhazya’da silahlı devrim gücü “Kiaraz”’ın
kuruluşu.
1917 / 6 Kasım
Rusya Bolşevik devrimi (Ekim devrimi) ve Sovyetlerin
kurulması
1917 / 8 Kasım
Nestor Lakoba başkanlığında Birinci Abhaz Halk Sovyeti’nin
(meclis) kurulması.
1918 / 9 Şubat
Abhaz Halk Sovyeti ile Gürcistan Halk Sovyeti arasında
dostluk ve barış anlaşması imzalanması.
1918 / 21 Şubat
Abhazya’da Sovyet iktidarının kurulması.
1918 / 11 Mayıs
Abhazların da yer aldığı “Bağımsız Dağlı Halklar İttifak
Cumhuriyeti”nin kuruluşu.
1918 / 26 Mayıs
Gürcistan Halk Sovyeti’nin dağılması ve Gürcistan Demokratik
Cumhuriyeti’nin kuruluşu.
1918 / 26 Mayıs
“Bağımsız Dağlı Halklar İttifak Cumhuriyeti”nin feshi.
1918 / Haziran
General Mazniyev komutasındaki Gürcü ordusunun Abhazya’ya
saldırısı. Kodor geçidinde çarpışmalar.
1918 / 15 Ağustos
Abhaz Halk Sovyeti’nin dağıtılması ve üyelerinin
tutuklanması.
1919 / 4 Mart
Abhazların Sohum’da hakimiyeti sağlayarak Sovyet iktidarını
yeniden kurması.
1921 / 25 Ocak
Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuruluşu.
1921 / 16 Mart
Abhazya ile Gürcistan arasında “ittifak akdi” imzalanması.
1921 / 31 Mart
Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin kuruluşu.
1921 / 31 Nisan
Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti anayasasının kabulü.
1921 / 21 Mayıs
Gürcistan Devrim Komitesi’nin “Abhazya Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti’ni tanıması ve bağımsızlık deklarasyonunu
imzalaması.
1922
Abhazya ile Gürcistan’ın, ayrı egemen devletler olarak
“Anlaşmalı Sovyet Sosyalist Federal Cumhuriyet”
oluşturmaları.
1922 / 10 Aralık
Rusya’nın öncülüğünde 15 cumhuriyetten oluşan Sovyetler
Birliği’nin (SSCB) kurulması.
1925
Abhazya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti yeni anayasasının
kabulü.
1931 / 19 Şubat
Sovyetler Birliği lideri J. Stalın’in emriyle
Abhazya’nın Gürcistan’la oluşturduğu “Anlaşmalı Sovyet
Sosyalist Federal Cumhuriyet” yapısının değiştirilmesi ve
Abhazya’nın
“cumhuriyet” statüsünün düşürülerek
“özerk cumhuriyet” satatüsü ile Gürcistan’a bağlanması.
Abhazya’da kitlesel protestolar.
1936 / 28 Aralık
Abhazya SSC’nin kurucu lideri Nestor Lakoba’nın Tiflis’de
öldürülmesi.
1937-1952
Abhazya’da Gürcistan baskılarının artması ve sistemli
asimilasyon uygulamasına başlanması ; siyasi liderlerin ve
aydınların öldürülmesi, tutuklanması ve sürülmesi,
Abhazların kamu görevlerine alınmaması, Abhaz okullarının
kapatılması, Abhazcanın yasaklanması, Abhaz yer adlarının
Gürcüceleştirilmesi vb.
1939
Abhazya’yı Gürcüleştirmek üzere Gürcistan’dan
Abhazya’ya
toplu
nüfus taşınıp yerleştirilmeye başlanması.
1942
II. Dünya Savaşı’nın Kafkasya’ya sıçraması, Alman-Sovyet
güçleri arasında çarpışmalar, Almanların Abhaz köyü Pshu’yu
işgali.
1953
Gürcistan’ın baskıları ve Gürcüleştirme politikalarına karşı
kitlesel tepkilerin yükselmesi. Abhaz okullarının yeniden
açılması.
1954
Abhaz alfabesinde Rus (kiril) harflerine geçiş.
1965-1967
Abhaz halkının Gürcistan politikalarına karşı kitlesel
protestoları.
1988 / 13 Aralık
Abhazya Halk Forumu “Aidgılara”’nın kuruluşu ve 1.kongresi.
1989 / 18 Mart
Abhazya’nın siyasi haklarının iadesi talebiyle Lıhnı köyünde
miting ve genel halk oylaması yapılması.
1989 /15-16 Temmuz
Tiflis’den gönderilen Gürcü milis birliklerinin Sohum’a
saldırısı. Çatışmalar. Moskova’nın bölgeye asker sevketmesi
ve sıkıyönetim ilanı.
1989 / 25-26 Ağustos
Abhazların da yer aldığı Kafkasya Dağlı Halklar
Asamblesi’nin kuruluşu.
1990 / 25 Ağustos
Abhazya Parlamentosu’nun, “Abhazya devlet egemenliği ve
Abhazya’nın devlet yapısının korunması için yasal
garantiler” deklarasyonunu kabul ve ilanı.
1990 / 24 Aralık
Vladislav Ardzinba’nın Abhazya Parlamentosu Başkanlığı’na
seçilmesi.
1991 22 Eylül
Abhazya Parlamentosu seçimleri; Halk Forumu ”Aidgılara”
adaylarının seçim zaferi.
1991 / 1-2 Kasım
Kafkasya Dağlı Halklar Asamblesi’nin Sohum kongresi; adının
Kafkasya Dağlı Halklar Konfederasyonu olarak değiştirilmesi
ve “Kafkasya dağlı halklarının konfederatif ittifakı
hakkında deklarasyonun” kabulü.
1991 / 29 Nisan
Gürcistan’ın SSCB’den ayrılması.
1991 / Mayıs
Abhazya Parlamentosu’ndan Gürcistan Yönetimi’ne
Abhazya-Gürcistan ilişkilerinin geleceğini görüşme çağrısı.
1991 / Mayıs
Zviad Gamsahurdia’nın Gürcistan’ın devlet başkanı seçilmesi.
1991 / 21 Aralık
Gürcistan’da iç savaşın başlaması.
1991 / 25 Aralık
SSCB’nin resmen dağılması.
1992 / 6 Ocak
Gürcistan’da Zviad Gamsahurdia’nın devrilmesi ve Eduard
Şevardnadze’nin Devlet Konseyi başkanlığına getirilmesi.
1992 / Şubat
Abhazya Parlamentosu’ndan Gürcistan Yönetimi’ne yeniden
görüşme çağrısı.
1992 / Şubat-Nisan
Gürcistan Yönetimi’nin, Gürcistan’ın Abhazya ile (aynı
şekilde G.Osetya ve Acaristan ile) siyasi-hukuki-idari
ilişkilerini düzenleyen yapısını yok sayan ve haklarını
gaspeden kararlar alması.
1992 / Mayıs
Gürcistan-Abhazya gerginliğinin Abhazya’nın iç siyasi
dengelerini zorlamaya başlaması; Abhazya Parlamentosu’ndaki
Gürcü-Megrel parlamenterlerin ayrı parlamento kurma
girişimi.
1991 / Mayıs-Haziran
Vladislav Ardzınba’dan Eduard Şevardnadze’ye,
Gürcistan-Abhazya ilişkilerini görüşme çağrıları.
Şevardnadze’nin çağrıları reddetmesi. Ardzınba’nın,
Gürcistan-Abhazya ihtilafının barışçı yollarla çözümü
konusunda Rusya’nın arabuluculuk desteğini sağlama
girişimleri.
1992 / 24 Haziran
Gürcistan ve Rusya arasındaki “Dagomis anlaşması”.
1992 / 23 Temmuz
Abhazya Parlamentosu’nun, “egemenlik” kararı.
1992 / 24-30 Temmuz
Vladislav Ardzınba’nın Türkiye ziyareti. Gürcistan-Abhazya
ihtilafının barışçı yollarla çözümü konusunda Türkiye’den
destek almak amacıyla TBMM Başkanı ve siyasi parti
liderleriyle temasları. DYP-SHP hükümetinin Ardzınba’ya
blokajı. Diyasporayla kucaklaşma ve olası gelişmeler
konusunda bilgilendirme görüşmeleri.
1992 / 30 Temmuz
Başbakan Süleyman Demirel ile Dışişleri Bakanı Hikmet
Çetin’in Tiflis’e giderek Gürcistan’la anlaşmalar
imzalaması.
1992/14 Ağustos
Gürcistan askeri birliklerinin Abhazya’ya saldırısı ve Gal,
Oçamçira, Sohum’u işgal etmesi. Abhazya halkının direnişi.
Sohum’da ilk çatışmalar.
1992 / 15 Ağustos
Gürcistan’ın Gagra’yı denizden çıkarma yaparak işgal etmesi.
1992 / 16 Ağustos
Kuzey Kafkasya’dan Abhazya’ya gönüllülerin gelmeye başlaması
ve savaşın yayılarak şiddetlenmesi.
1992 / 26 Ağustos
Diyaspora’dan Abhazya’ya gönüllülerin gelmeye başlaması.
1992 / 3 Eylül
Ateşkes sağlanması, Ardzınba ve Şevardnadze’nin Moskova’da
Rusya Başkanı Boris Yeltsin’le biraraya gelerek protokol
imzalaması.
1992 / 6 Ekim
Çatışmaların yeniden başlaması ve Abhazya birliklerinin
Gagra’yı Gürcü işgalinden kurtarması.
1992 / 7-8 Ekim
Lıhnı köyünde Dünya Abhaz-Abazin (Abaza) Halk Kongresi
toplanması.
1992 / 11 Ekim
Kabardey General Sultan Sosnaliev’in Abhazya Savunma Bakanı
olması.
1992 / Kasım
Abhazya silahlı birliklerinin Sohum’a taarruzu ve
Oçamçira’ya denizden çıkarma yapması.
1992 / 3 Kasım
Abhazya özgürlük savaşında Türkiye’den ilk şehidimiz; Tsiba
Efkan Çağlı. Böylece diyaspora-anavatan birliğinin
canla-kanla yazılması. Daha sonra Kozba Vedat Akar, Abağba
Bahadır Özbağ,
Yeğoj Hanefi Aslan, Argun Zafer Alış’ın şehit oluşlarıyla bu
birliğin daha da perçinlenmesi.
1992 / 14 Aralık
Lata trajedisi:
Gürcistan işgal kuvvetlerinin kuşatma altında tuttuğu
Tkvarchal'dan 35'i çocuk, 8'i hamile kadın olmak üzere
toplam 82 sivili taşıyan insani yardım helikopterinin
Lata'da vurulması.
1993 / Ocak-Temmuz
Sohum, Oçamçira ve Tkvarçal’da şiddetle çarpışmalar.
1993 / 27 Temmuz
Geçici ateşkes anlaşması ve tutsakların karşılıklı iadesi.
1993 / 16 Eylül
Abhazya silahlı birliklerinin Sohum’a büyük taarruzu.
1993 / 27 Eylül
Sohum’un Gürcü işgalinden kurtarılması.
1993 / 28-29 Eylül
Oçamçira, Tkvarçal ve Gal’ın Gürcü işgalinden kurtarılması.
1993 / 30 Eylül
Gürcistan işgal kuvvetlerinin ve işbirlikçilerinin tamamının
Abhazya’dan atılarak İngur sınırına Abhazya bayrağının
çekilmesi. 410 gün süren büyük özgürlük savaşının
kazanılması.
1993 / Ekim
Abhazya ve Gürcistan arasında Birleşmiş Milletler (BM) ve
Rusya gözetiminde barış müzakerelerinin başlaması.
1994 / 14 Mayıs
Abhazya ve Gürcistan arasında ateşkes anlaşmasının
imzalanması.
1994 / 26 Haziran
BM gözetiminde Rusya barış gücünün İngur sınır hattına
yerleştirilmesi.
1994 / 26 Kasım
Abhazya Cumhuriyeti Anayasasının, Abhazya
Parlamentosu’nda kabulü ve
Vladislav Ardzinba’nın Abhazya
Cumhuriyeti’nin devlet başkanı seçilmesi.
1994 /19 Aralık
Abhazya’ya Rusya denetiminde uluslararası
ambargo uygulamasının başlaması.
1996 / 23 Kasım
Abhazya Parlamentosu seçimlerinin yapılması.
1998 / 20-25 Mayıs
Gürcistan’ın Abhazya’nın Gal bölgesine saldırısı, şiddetli
çatışmalar ve Abhazya’nın Gürcü birliklerini yenilgiye
uğratması.
1999 / 3 Ekim
Abhazya halkının referamdumla yeni anayasaya ve bağımsızlığa
onay vermesi, Vladislav Ardzinba’nın ikinci kez devlet
başkanlığına seçilmesi.
2001 / Ekim
Kodor geçidinde çatışmalar, yukarı Kodor bölgesine Gürcü
birliklerinin yerleştirilmesi.
2005 / 12 Ocak
Sergey Bagapş’ın Abhazya devlet başkanı seçilmesi.
2008 / 8-13 Ağustos
Gürcistan’ın Güney Osetya’ya saldırısı ve Abhazya’ya saldırı
hazırlığı; Rusya’nın müdahalesi ve Gürcistan’ın Güney Osetya
ve Abhazya’nın yukarı Kodor bölgesindeki askeri gücünün
imhası.
2008 / 26 Ağustos
Rusya’nın Abhazya’nın (ve Güney Osetya’nın) bağımsızlığını
tanıması. Akabinde BM üyesi devletlerden Nikaragua,
Venezuella, Nauru, Vanuatu, Tuvalu’nun da Abhazya’nın
bağımsızlığını tanıması.
2010 / 4 Mart
Abhazya’yı zafere ve özgürlüğe kavuşturan kurucu lideri ve
başkanı Vladislav Ardzınba’nın vefatı.
2011 / 29 Mayıs
Abhazya’nın bağımsızlığının tanınmasını sağlayan lideri ve
başkanı Sergey Bagapş’ın vefatı.
2011 / 26 Ağustos
Aleksandr
Ankvab’ın Abhazya’nın üçüncü devlet başkanı olarak
seçilmesi.
Bugün
Abhazya, zaferinin 20. ve bağımsızlığının 6. yılında
geleceğe güvenle yürüyor.
Abhazya’nın zaferi anavatanıyla- diyasporasıyla tüm kardeş
Kafkas halklarının ortak eseridir.
Yaşasın birlik, zafer ve özgürlük. Yaşasın Abhazya...
. . .
Not:
Bu kronoloji, başta Stanislav Lakoba’nın ‘Abhazya Tarihi’
kitabı olmak üzere pekçok kaynak taranarak oluşturulmuştur.
Yeni bilgiler ışığında sürekli güncellenmektedir. S.B.
|