ADİGE GUŞI’EJJXER

Jade Wumar
19 Aralık 2005

Konu hakkında yazan katılımcılarımız:  (Alfabetik sıra ile)
Ademey, Altud Muk Yağan, Baykaldı H., Bırine, Bülent Atcı, Çeloh, Dzepş, Guğoj Sami, Gupseuh, Haguare Ersin, Harun Hajukua, Jade Wumar, Jajıy, KEÇ Süleyman Yavuz, Kopsirgen Orhan, Mehmet, Meszay, Müzeyyen Kip, Nart, Necdet Hatam, Şhalaxhue, Şhalaxhue Llıque, Ştapx, Tharkaho

“Guer zık’odırem şer reççejirep” “Wı adığeme wılheş” “Deylem wız’uçerem wipa’o yeti blek’ij” “Wighuse wışıgughew mışem wyemıben” “Yemzeşirer meş yşş’egh” “Jew khategirem şıç’e khıfrelhfı” “Pç’edij haç’er şateşxı” Thaplhe yatxınew, tılhıtenew mac xhujinew tithamate mafexer Adığexer begheşşexew şitıghex. Tham begheşşe khışüfeşş!!!

Değerli büyüklerim ve tüm değerli Adigeler,

Günümüzde konuşulmaya konuşulmaya unutulmaya yüz tutmuş bildiğiniz veya bulabildiğiniz tüm Adige atasözlerini burada Adigelerle paylaşırsanız sevinirim ki, gerçekten önemli ve gerekli bir konudur.

Mı Dunayejjır Şe’efe Adığaghi Adığebzi Şere’…

Saygılar… Şötxhej…

KEÇ Süleyman Yavuz
19.11.2005

Nasibişho yie ç’ıfım yipçedet atakari keke’ç’ın Pşaşem yeptime, nısem kapştejin

Jade Wumar
20.11.2005

Pçediji şeplhır mefıbli way, pçehaşhape şeplhır mefibli woşü’ı” “Bayem yiatakhi mek’es’ı”

Keç Süleyman Yavuz
20.11.2005

Yegerer çıfımfed, yemgeyiferer yeplire nefü şıdım fed.

Jade Wumar
20.11.2005

“Zıplhehi t’ıs yegupşisi guşa’e” “wijji yegheşş’i şş’ı wiç’e yegheşş’i şxı”

Keç Süleyman Yavuz
20.11.2005

Kendi penceremizden bakıldığında mükemmel bir çalışma. Ancak bu siteye giren yüzlerce dil bilmeyen kardeşlerimizi düşündüğümde, dil anlamında ve bu güzel deyimlerin anlaşılamıyor olması sanırım bir haksızlık. Eğer başlığı atan sayın Jade Wumar’da uygun görürse, altlarına da Türkçe’si yazılırsa iyimi olur diye düşünüyorum.

Sevgi ve selamlarımla.

İlk yazdığım ikilinin
1) Nasibi çok olan insanın bahçesindeki horozu da yumurtlar.
2) Kızına veren,gelininden alır.

İkinci başlıktaki
1) Okuyan, insan gibi. Okuyamayan, bakan kör eşek gibi.
Vu nasibir kakorepete poğek, kojire zehum vılıımıç.
Nasibin gelince karşıla, Giderken peşinden koşma.

Altud Muk Yağan
20.11.2005

Merhaba, Guşi’a: Şaka, pselhejj: ata sözü değil mi?

Wuızınşeou.

Kopsirgen Orhan
20.11.2005

Değerli kardeşim Jade Wumar,

19.11.2005 tarihli yazınızda “Gerçekten konuşulmaya, konuşulmaya unutulan atasözlerimiz var” bunları bir araya getirelim yada toplayalım içeriğinde mesajınız var… Bu mesajınız; dil bilmeyenler için, asimile olmuş kendini bilmeyenler için olsa gerek… Değerli kardeşim, Adige ATASÖZLERİ kaybolmadı. Derlendi, toplandı. Rahmetli ağabeyimiz YASİN ÇELİKKIRAN, ADİGE ATASÖZLERİ adlı bir yapıt hazırladı. Bu kitabı istediğiniz an edinebilirsiniz. Değerli kardeşim, Şimdi sizin yapacağınız iş nedir biliyor musunuz?

1) Yasin Çelikkıran tarafından hazırlanan eseri, internet için yani bizim ile ilgili siteler için yeniden hazırlayın. (Zaten bu hazırlanmış ve sitelerde mevcut.)

2) Eksik bilgi yani kitapta olmayan atasözleri sizde mevcutsa onları aktarın. Bu konularda biraz daha bilgili olursanız seviniriz.

Esenlikler dileğiyle.

Necdet Hatam
21.11.2005

Merhaba Muk,

Arayı uzattınız… Zomığequed apxuedu, khıtxıha zezemıze.

Evet Kabardey diyalektinde guışıe şaka ve pselhej de atasözü. Adigey yazın dilinde de guışıej atasözü anlamınadır. Ancak burada son zamanlarda söz anlamına psalhe daha çok kullanılmaya başlandı. Benzer şekilde Kabardey yazın dilinde de genç kız anlamı olan xhıcebz yerine pşaşe sözcüğü daha çok kullanılıyor artık. Bu küçük örnek bile diyalektler arası yakın temas ve diğer diyalekti anlamaya çalışmanın öneminin kanıtı değil mi?

Wızınşew fışıt.

Dzepş
21.11.2005

Sayın Muk,

Sözünü ettiğiniz Kabardey dili. Kup ziğedaurer kup avas.

Gupseuh
21.11.2005

Jım tesiu, psim yo pig (rüzgarın üzerindeyken, suyu dürtmek). Çok yaramaz çocuklar için kullanılan bir deyim.

Saygılarımla.

Şhalaxhue
21.11.2005

Wuımşşereme zeğaş aue. Guğuı yerellıxi guışeejjxer zererağaşş.

Müzeyyen Kip
21.11.2005

“Yupgur deabey yet, yunıser yeabıyı gaşe”
Kızını senden üstününe / iyisine uzan da ver,
Gelinini senden aşağısından al.

Şhalaxhue
21.11.2005

Pser aşi naper aşefı. Şşuızışşuı yiane zetet. Wimaxhulhe şşuıme kham. Wuızxeşşüejışt psım ble xemıwççah. Wuıllıme wuılahkhu. Natexeme nepe pşşere uefır newşi pşşeme xhuşt aueyi guezeğuı pcıham lejığe amıe kheneştığex. ŞHAQUE ZIMIŞTERER LHEPKHIM ŞIŞEP. Werkhı xabze aueğep adıghe xabze aueğenah. Xeti yişşhac yiçeteş.

Haguare Ersin
21.11.2005

Ş’ham yimitim, b’kım yi mığağoş.
(Akılsız başın cezasını, zavallı ayaklar çeker.)

Saygılarımla

Haguare Ersin
21.11.2005

Zıbze nıkom, gunıkoğa wışığaşer’am.
(Genellikle yabancı evliliklerle ilgili kullanılan bir atasözüdür.)

Saygılarımla

Şhalaxhue
21.11.2005

WIBZE WIRITXEŞŞÜNIR SIDE TXHAĞUE. Ar wumışşenır sıge guıawe tıkhızxenağer sıdı mafe mır sıdaştew adıghağe… Mamırnığece şüepsaw kup.şüimefapççe şşuı werexhu ziwıshanxer…

Haguare Ersin
21.11.2005

Wıner wu wıns yi le zeğağot, wunegosır zeribğotu wı gater gıh. Genç kızlarımızın eş seçimi sırasında sessiz kalarak, kurnazlık yapmalarını ve evlendikten sonra hünerlerini ortaya çıkarmalarını anlatan atasözüdür.
 

Şhalaxhue
21.11.2005

Ççaler llım şççer ççuım değaşxerep.

Bülent Atcı
21.11.2005

Değerli katılımcılar,

Atasözleri ve deyimlerle ilgili BEYTUGAN BORİS’in yanlış hatırlamıyorsam oldukça güzel bir derlemesi Kabardeyce yazılmış. İlgilenen arkadaşlara bende bir adet vardır.

Wuzısheke

Bülent Atcı
21.11.2005

Pxurulhur kagome blathar mexoy. Aaner nem xodes, ader dem xodes tlepk ohum yemuk xelkım zefemxoshe zebxakesme wanegur ptıreyx nıve zako kale xuakım xeptlıh ahanshes shıxın nahre shıxatle.

Şhalaxhue
21.11.2005

Sayın Atçı,

O kitabı Adana’da lütfen Ersin beye ulaştırın. O gereğini yapar. Fotokopisi de olabilir. Ersin bana ulaştırır.

Saygılarımla.

Gupseuh
21.11.2005

Phurulhur gagojım, ged wemi zegabşk. (Evin kızı geldi mi tavuk b..ku bile saklanırmış.) Evlenen kızların kendi evlerine döndüklerinde giderken yanlarında çok şey götürmelerini eleştirmek babında söylenmiş.

Saygılarımla.

Baykaldı H.
21.11.2005

Şır tesım yeğadaxe (Atı güzelleştiren binicisidir.)
Psı ‘ufom ‘usır yesınk’e azes. (Su kıyısında oturan yüzmede usta olur.)
Aqılım yaner gupşşıses. (Aklın annesi düşüncedir.)
Psatlem nakh zışş’em yeptl. (Lafına değil aklına bak.)
Adakhe zawer pşer khungım. (Kavgacı horoz şişmanlamaz.)
Tl’enığami Tl’ığe xetls. (Ölümünde yiğitliği vardır.)

Bu yazılan atasözlerini sürekli tekrar edersek öğrenmesi daha kolay olur. Gelecek nesile de bu şekilde taşıyabiliriz.

Saygılar.

Bülent Atcı
22.11.2005

Değerli katılımcılar,

Dün bir kitaptan bahsetmiştim, yazarını yanlış verdim özür dilerim. Doğrusu BEYTUĞAN SEFERBİY. Kitabın adı PSATLEGU. Deyimler, atasözleri ve vecizeler içeriyor. Anavatanda derlenmiş.

Saygılar.

Şhalaxhue
22.11.2005

Remıwççürer khırağewççüççijı.

Baykaldı H.
23.11.2005

Sayın Şhalaxue,

Shapsughca ne kadar zormuş vallahi anlamadım son yazdığınızı. Türkçe’sini yazarsanız biraz çıkarabilirim.

Şimdi birazda Kabardeyce atasözleri;

Aader dem xuedes,aaner nem xuedes. (Baba ceviz gibi ana göz gibidir.) Zibın f’ıuwe zımıgğasem, nepsk’e yıpşınıjıns. (Evladını iyi yetiştiremeyen bedelini gözyaşıyla öder.)
Şır şıugğk’e fızır p’tsık’e yaığs. (Atı tuzla, kadını yalanla idare ederler.)

Şhalaxhue
23.11.2005

Sayın Baykaldı kardeşim, aziz dostum,

Aslında tam tersi Kabardeyce’ye de en yakın olanı sözünü ettiğiniz diyalekt. Harflerin dönüşüm tablosunu bilirseniz çok daha rahat anlayacaksınız. Mesela ‘’şşuı f’ı’’ ya da ‘’p b’’ dönüşümü ‘’pıte bıde’’ ya da ‘’ççü v’’ dönüşümü ‘’ççüakhe vakhe’’. F x dönüşümü nef nexu gibi. Mesela ben ‘’mafe’’ derim siz ‘’maxue’’ dersiniz. Ben ışık aydınlık anlamına ‘’nef’’ ya da ‘’nefın’’ derim siz ‘’nef’’ deyince ‘’kör’’ anlarsınız kör bizde ‘’neşşü’’ şeklindedir. ‘’Şşü’’ f dönüşümü yani. Siz ışık için ‘’nexu’’ dersiniz. Tame, dame. Ççüı. Vı Mesela ‘’jjü’’ v dönüşümü. Jüağue vağue gibi. Kısaca dostum bizlerdeki ‘’jjü’’, ‘’ççü’’, ‘’şşüe’’ sesleri sizde yok, bunlar ‘’f’’ ve ‘’v’’ ye dönüşmüş. Sizde ‘’bje’’ bir çok anlama gelirken biz bunları ayrıştırırız. Bje, pçe, bjı, bjje bunlar sizde yaklaşık bje olarak yazılır. Mesela ‘’k’’, ‘’g’’ dönüşümü de var. Bizde ‘’guı’’ kalp, ‘’kuı’’ arabadır. Siz ‘’guı’’ dersiniz ikisine de. Kısaltmalarda ayrı ‘’şıwı’’ atlı anlamınadır, siz ‘’şu’’ dersiniz. Aslında çok basit. Ana dönüşümler belli Kabardey diyalekti sesleri yumuşatmış. ‘’Nepe’’, ‘’nobe’’ p harfi b harfine dönüşmüş. Özgün kelimeleri ayrı tutalım yani Kabardeyce’ye mahsus isim ve fiiller biraz anlam kayması ya da tamamen farklılık arz edebilir. Siz ‘’xhık’ebz’’ derken sondaki ‘’bzı’’ eki çağrışım yaptırıyor. Mentalite dikkate alınırsa ilk kez duyan bile bunu anlayabilir. Babış, guaguış, lhetas bunlarda tamamen özgü. Mesela ‘’lhetas’’ da anlam kayması var. Biz ‘’psıççü’’ yani ‘’su öküzü’’ deriz manda hayvanına. Siz ‘’xıv’’ yani ‘’deniz öküzü’’ dersiniz. Psalhe kelimesi bizde çok özgün anlamda kullanılır ya da ‘’guşae’’ bizde ‘’konuşmak’’, sizde ‘’şaka’’ anlamını taşır. Bunlar anlaşılamayacak şeyler değil. Zaman oluşumundaki farklılıklarda dilin analizi ile anlaşılabilir. Biraz gayret ve dikkat yeterli sadece. Şüe, fe dönüşüm mesela. Seque soque ‘’e’’nin ‘’o’’ ya kalb edilmesi ya da. Değerli arkadaşım, zatı alinizin Kabardey diline hakimiyetini biliyorum. Mesleğinizde bir yabancı dile endeksli sadece biraz pratik. Buyurun sizi Sakarya’ya davet ediyorum. Benimde Kabardeyce’ye ihtiyacım var. Saygılar sunarım değerli arkadaşım… Aziz dostum, sen dilcisin. Dilin geçirdiği evrimde hangi harfin neye ve nasıl dönüşeceği belli sayılır.

Şhalaxhue
23.11.2005

Hadırxi xabze şı’. Ttsıfığer ah mıwıgueş. Zi wumşşereme wibeş ççase yedeuı.

Şhalaxhue
23.11.2005 Sayın

Baykaldı merhaba,

Asıl olan temel dönüşümler. Bunun dışında yukarıda yazdıklarım dışında kalanlar biraz dikkatle anlaşılabilir. çeşı jeş gibi. bıde pıte gibi ya da ççale ş’ale gibi. Sayın Hatam varken bunu tabloya dökmek bize düşmez. İnanıyorum ki gereğini yapacaktır. Önemli olan mantıksal ilişki kurmak. Okuduğunuzu anladığınızda zamanı konusunda daha sağlıklı anlamlandırma yaparsınız. Bu süreç biraz daha zordur. Ancak Kabardey dili bu anlamda daha anlaşılabilir. Siz okuduğunuzu anladığınız taktirde Kabardeyce de yanıt verebilirsiniz. Saygılarımla…

Baykaldı .H
23.11.2005

Sayın Şhalaxue,

Beni çok iyi aydınlattınız, Kabardeyce’yi bu kadar iyi bildiğinizi zannetmiyordum. Maşallahınız var. Yazdıklarınız doğru. Tek tek izah edince anlaşılıyor ama cümlelere gelince zorlanıyorum. Belki de kullandığınız alfabeyi tam kavramamamdan ileri geliyor. İlk davet bizden geldi inşallah Uzunyaylaya bekliyoruz.

Saygı ve sevgiler ebedi dostum.

 

Necdet Hatam
24.11.2005

Şhalaxhue Si Khueş,

Çok güzel açıkladınız, Baykaldı kardeşimiz de anladı. Ancak, ne güzel dilin bu kadar önemsenmesi. Şimdi çok uzatmadan ortak alfabeyi belirleyip yazışmaları belirlediğimiz alfabe ile yapalım derim. Dili az bilenlerin geliştirmesine de yardımcı olabileceğiz o zaman. Son yazdıklarınız tek kelime ile süper…

Wepsew wetxhej.

Şhalaxhue
24.11.2005

Sayın Hatam,

Yazdıklarınıza söylenecek bir şey yok. Daha basit yapıdaki hikaye ve şiirleri de buraya yazmamız lazım. Zira yazılanlar çokta basit değil. Mükaleme ve anlamaya yardımcı olacak basit yapılardan oluşmuş yapıtlara da ihtiyaç var. Alfabe konusunda yazdıklarımız belli, bu da devam edecek. Uzlaşı için alfabe yapmak değil standart bir alfabe ile yazmak yeterli. Alfabelerin pedagojik tahlili sonraki iş. Uygulamayı görürsek dönüşlere bakar ve gereğini yaparsınız. Gündelik kullanım önceliği çerçevesinde önemli fiil, isim, sıfat ve zarflarda listelenmeli. Takdir buyuracağınız gibi bilenlerin dili kullanımı genelinde faydasına olmalıdır. Benim alfabe problemim yok. Zatınızın deklere ettiği alfabeye yazmaya çalışacağım. Bazı yazdıklarımı diyalekt farkı olarak değerlendirirseniz birbirimizi daha iyi anlayabiliriz. Kurallara uygun yazabilme bir süreç meselesi. Süreci geliştirmek ve ona katkıda bulunmakta bizlerin gayretine kalmış. Arkadaşlar sitedeki alfabeyi göz önüne almaya gayret ederlerse taşlar yerine oturacaktır. Simge tercihlerinde bir derinlik geçici olarak düşünülebilir. Bırakalım temel yazım kuralları belli bir süreçte tekamül etsin. Bazı arkadaşlar konuştukları gibi yazmak isteyebilir buna da saygı duyalım. Etkileşim nasıl bir sonuç koyacak bekleyelim. Saygılarımla.

Jade Wumar
26.11.2005

“Bgheplhişeme mıjöri zegowtı” (Fazla kızdırırsan (ısıtırsan) taş bile çatlar).

Bu da Yasin ÇELIKKIRAN’IN kitabından…

Süetxhej…

Jade Wumar
26.11.2005

Şüimafe şü’ı adığe lhep’exer… “Yem wı’umıç’ew,şü’ır zıfeder pşş’eştep” (Belaya rastlamadan iyi olanı -hayırlı olanı- bilemezsin).

Değerli Adigeler,

Benim için kısıtlı imkanlar hala devam ettiği için yazıları takip edemiyorum ve zamanında yetişemiyorum. Sayın KOPSİRGEN ORHAN; Yasin ÇELİKKIRAN’IN ATASÖZLERİ VE DEYİMLER kitabını ben ezbere biliyorum. Bu kitaptaki atasözü ve değimlerin yarısı uydurma olduğu için bize faydası çok azdır. Benim burada aradığım konuşmaya zenginlik katan çok değerli kullanılmayan eski sözleri insanlara hatırlatmak, bilmeyenlerinde bu bahaneyle öğrenmesini sağlamaktı. Atasözlerinin altına Türkçe’sini yazma fikrine katılmıyorum. Çünkü, bilmeyenler belki merak ederler, araştırırlar; bu sayede de bir şeyler öğrenirler belki…

Maalesef günümüzde değerli büyüklerimiz yeni eserler çıkaramadıkları için (eskiye nazaran) hala eski eserleri okuyoruz ve edebiyatımız gelişmiyor. Acaba o eski kitaplarda olmasaydı ne yapacaktık bilmiyorum. Önemli bir konuda her zaman söylediğim gibi heyhat! Hala bitemeyen şu dil ve alfabe çalışmaları. Biz bu sorunları aşamadan hiç bir şey yapamayız.

Şöetxej…

Jade Wumar
26.11.2005

“Nasıp zımı’er maxhşem tesmi her yetsekhe” Mıri zı guşi’ejj zexezışş’ık’iremge!!! Şeruw be zıfas’orer Şhalaxho şşı khyep’ual’ere?

Wopsaw Şhalaxho wopsaw…

Necdet Hatam
28.11.2005

Khueş lhap’ew Jader,

“Bgheplhişeme mıjöri zegowtı” “bğeplhışeme mıjüeri zeguewtı. Değerli kardeşim O ue’nin sesini vermez. Ö’de üe’nin sesini. Her iki yazılımı dil bilemeyen Türkçe bilir birine okutun Adigece söyleyişe hangisinin daha yakın olduğuna bir bakın. (Fazla kızdırırsan (ısıtırsan) taş bile çatlar). Bu da Yasin ÇELİKKIRAN’IN kitabından… Süetxhej… Wepsew tam not. “Nasıp zımı’er maxhşem tesmi her yetsekhe” “Nasıp zimıer maxhşem tésmi (tyesmi) her yetsakhe Mıri zı guşi’ejj zexezışş’ık’iremge!!! Mıri zı guışıejj zexezış’ıqiremge Şeruw be zıfas’orer Şhalaxho şşı khyep’ual’ere? Şerıweba zıfas’uerer Şhalaxhue şı khép’uallere Wopsaw Şhalaxho wopsaw… Wepsew Şhalaxhue wepsew…

Them tızedéğepsew.

Jade Wumar
04.12.2005

“Psıwınepsım wızxewıwçöerem khıptewıtxen” Tithamate lhap’ew Necdet HATAM,

Benim yazdığım yazılar Shapsugh diyalektiğinde olduğu için Ç’EMGUY a uymayan bazı yerleri olabilir. Ayrıca sizinle Adigece’deki seslerle ilgili karşılıklı ilerde konuşmak isterim. Bence yanlış anlamayın ama bazı eksiklikler var.

Şöetxhej… (Burdaki ses ö sesidir.)

Meszay
08.12.2005

Avludaki öküzün boynuzuna vurursan, dağdaki öküzünde boynuzu ağrırmış.

Şhalaxhue Llıque
10.12.2005

Bğaççe zimış’erem bğıbze zéşxıjı. Ye’tane wımıuew wi uef ş’ı. Zı ğer t’uew khaquerep. Mafer mewığuaye. Zı nem nehinah zıner nah aze. Bzer zezim nahinah dıci,şşuewım nahinah eşşuı, çatem nahinah çan. Guşae daxem wase yiep. Zibze nıkhuem guınıkhuağe wişığaççerep. Maççew ue buew ş’ı. Wi guşae xhune lhıf. Yemıcağer yeğecaque xhurep. Ttsıf zilhımharem zi yiş’erep. Wıpççej zimiem wıpççej raxırep. Weredır guı khıdeşay. Mışşüesınır mequedıjı weredır quedıjırep. Mışesırer yepsıxıjırep. psım xelh ptselır şşuırep şşuem delhı guıe jjırep. Guığuer ğaş’em yikhueş. Tığujjım yine çiyemi yiguı çiyerep. Ham yişha wzı xhume wıtsı yeşxı,blem yişha wızı xhuıme ğueguım teğuelha. Şı brulem şibl aquaççe xelh. Şış’uır nıbceğuı ş’uım fed. Blanew çeremi zıguere khéwzı. Ttsıfxer zipiyır bzeguıh. Guım ş’ueş’uır nem ş’uedax. Wizççasem yipse wifeğade. bzılhfığem şımıwççıterem nape yiep. Bısım femıfır dequate ççıh. Ççaler çeme llıjjım yilhetx mewzı. Jant’er thamatem yiy. Eer zyedeeme ççır ağewşşuıqualhe. Awbırer bısım ş’ı. Khuiy zıdışıtım maje khışımışt. Llıquer awççırep. Psım xelh mıjjuit’uıri zewteççı. Xabze zımiş’erer şha neçç. Dışşem xes nahi jjıjj thamate bğuedes. ççase zimıer llep. Şşuızı yezawerer llep. Nıbceğuır khixığe çate. Nısem zexixew pxhuım yewşşıy. Wepşşaşşefe ççale zieme wiranıs. Pselhıxhue zimıe pşşaşşer khaşenı wımış’ Pşşaşe deghuı xhuırep şşuız değuı nah. Pşşaşşe xhuıpxhem pselhıxhuer yixhuey. Khue wieme nıse wi’ Khue bzacem yajem wixeğesı,pxhuı bzacem xasem wixéha. Amığepxhuırem pxhuççe yış’erep. zibısım zixhuejırem çettsıxhuı fawççı. arğuey dağe nemıçç zıççağe yiep. Bğer bere wueme yıtame mekhuıte. Yewşşıy zı mafe xabze hafır mefiş. Ziuef zışımığuıpşerer llıxhujj. Khamer pçenççe khiraxırep. Llığeşşap’e llı yiquaderep. Llıxhuıjjım yiçate wıtsekuırep. Wıççıte zimıem ttsıFığe yiep. Kherabğır zixafı. Kherabğem yiş’ere llığe zakhuer mequedı. Kherabğer khueğuı llıxhuıj. Çetıweri tsığueççe llıxhuıjj. Şı femış’uım waner yekhuıte.

Guğoj Sami
10.12.2005

Sayın Jade,

Melim fede uşabe, ketim fede uşaşe (evlenilecek kızlarda aranan vasıf).
Vi of hemilhim vumuguşah (bilmediğin veya seni ilgilendirmeyen konuda konuşma).
Çıyeme vos ke’sı (uyuyanın üzerine kar yağar-üşümeyi belirtmek için).

Not: Rahmetli Teş’u Yasin ağabeyimizin eseri için gereksiz sözler kullanmışsın. Onun eseri ve çalışması dönemi içinde çok zorlukla meydana getirilmiş bir eserdir. Ne mücadelelerle Adigey’den bastırıp getirdiğini bilseniz o sözcükleri kullanmazdınız. Bilginize.

Jade Wumar
10.12.2005

Sayın Sami bey,

Sayın Jade Wumar kendileri size yanıt veremez. İş icabı meşgul. Ancak size şu kadarını söyleyebilirim. Sayın Çelikkıran’la yüz yüze görüşen bir kaç kişiyiz. Çalışma ortamını da gayretini de dile ne kadar hakim olduğunu da ben bizzat çok iyi biliyorum. Rahmetli saygıdeğer büyüğümüz sayın Çelikkıran’a karşı kimsenin art niyetli düşüncesi olamaz. Sözü edilen atasözü kitabını iyice incelerseniz sayın Jade Wumar’ın neyi kast ettiğini anlayacaksınız. Aynı şey Çerkes hikayeleri içinde geçerlidir.

Olayın özü anavatanda politik kaygılarla derlenirken kasıtlı çarpıtmaların hikayelerde yer almasından kaynaklanır. Atasözleri özgün olarak milletler arasında benzerlik gösterir ama bu bire bir aynıyla olmaz. Sayın Çelikkıran’ın kitabında hiçte ata sözü vasfı taşımayan sözleri ve de tercüme aktarma olduğu açıkça belli olan atasözleri vardır. Sayın Wumar buna dikkat çekmiştir. Konuyu daha da açıklığa kavuşturalım. 1978 Krasnodar basımlı Adige Guşıejjxer adlı bir kitap var. Orada Adige atasözleri başlığında kolhoz, turdoden, gibi başlıklarda atasözleri görürsünüz. Sovyet rejiminin eşitlik yaklaşımı çerçevesinde pşı ve werkhleri atasözü ya da hikaye yoluyla aşağılayan ya da dine karşı tutumu xhoce yikhebarxer diye yazım haline getiren bir uygulama görürsünüz. Adigey yazarlarını incelerseniz de komünizm ve halklar kardeşliğini her fırsatta öven ısmarlama roman ve hikayeler bulursunuz. Olmazsa olmaz kutsal ise; Alman savaşı ve savaş gazileridir. Bizler Türkiye’dekiler o eserleri Adige dili olduğu için okuyoruz yoksa gerçekleri ya da Adige kültürünü yansıttığı için değil. Sayın Wumar’a notunuz iletildi en kısa zamanda size yanıt verecektir.

Bilginize.

Jade Wumar
10.12.2005

Melım fede uışşabe çetım fede uışşaşe. Wi uef zıxemılhım wıxemguışı’. Çiyerem wes khıtase. Bu arada sayın Çelikkıran’ın ruhu şad olsun. Asla unutulmayacaktır…

 

 

Jade Wumar
10.12.2005

Sayın Guğoj Sami,

Sayın Yasin ÇELİKKIRAN gerçektende eserleriyle bizlere ışık tutmuştur. Atasözleri ve Deyimler, Adigece-Türkçe Sözlük, Türkçe-Adigece Sözlük. Bu eserler maalesef ender olan eserlerdendir. Çok kıymetlidirler. Benim kastettiğim içlerindeki Adigece ile ilgisi olmayan ve bizi yanıltabilecek bilgilerdir. Malumunuz üzere bu eserler Yasin ÇELİKKIRAN’ın notlarının bir araya getirilmesi ile oluşturulmuştur. Değerli büyüklerimizin eserlerine zarar vermek istemeyiz ama gerçekleri de görmek lazım.

Saygılarımla…

“Wışitıme lhate, wışilhıme wıbze” mıri zı guşi’ejj gore zexezışş’ık’iremge!

Şöetxhej…

Guğoj Sami
10.12.2005

Sayın Jade,

Cevabınız çok güzel. Tam Adige gencine yakıştı. Thayiğapsov, Tham’ome tizıralağun.

Şıpsevux…

Guğoj Sami
10.12.2005

Sayın Jade,

Latin harfleriyle Adigece yazmayı beceremiyorum. Düzeltmeler için teşekkür ederim. “Tek ağaç orman olmaz.”

Sevgiler.

Jade Wumar
10.12.2005

Buyurun sayın Sami bey, beraber orman olalım.

Sayın Sami bey,

Size birde sitemim var. Lütfen bunu size olan saygımızdan ve özlemimizden kaynaklanan bir sitem gözüyle bakın. Yıllar önceleri köyümüze gelip, gittiğinizi ağabeylerim söyledi. Uzun zamandır da gelmiyormuşsunuz. Ben sizi hatırlamıyorum. Sizden daima söz eden büyüklerimiz var. Uzuntarla ve Ketence ile bir zamanlar diyaloglarımız yoğunmuş. Bizler büyüyünce enkaz bize mi kaldı?

Saygılarımla Sami bey, saygılarımla.

Guğoj Sami
10.12.2005

Tabi ki. Katkımız olursa sevinirim.

Saygılarımla

Sayın Jade,

Şahsınızda Tüm Belikışlalılar’a selam ve sevgilerimi sunuyorum. En kısa zamanda görüşürüz inşallah.

Jade Wumar
11.12.2005

Sayın Gugoj SAMI,

Tham yi’ome tızerelheghun. Siguape rexhun.

Şöetxhej…

Şhalaxhue
11.12.2005

Wi mafe şşuı ziwıshan guığuejju. Ade we wıpsawe khıççeççığ. Wowiwwuw. Adıghejjme auççe sewağe seue seri. Wepsaw wetxhej.

Guğoj Sami
11.12.2005

Wupsov Şhalaxue Sigoşij, ADIGE TXIN’iri sege, Adigabzer Latin bukvamke (Alfabe) bo doğu vetxi. Thamrazıkıpfoh. Tızereleğun Thamome.

Jade Wumar
13.01.2006

“Tham khıfigheçiyeme şer yedzıxıp’e zaç’’
“Şışha zıbleççırem şıççem wılhımbenej.”

Jade Wumar
20.01.2006

“Ttsıfığer ahmıwgoş” “Çür bjjır zırahıllam se sıçü, şalher zırahıllam se sıçü, yiuagh.”

Jade Wumar
26.01.2006

“Bzılfıghe zıdeşısım ‘aşe şıraxırep.” (Bayanın olduğu yerde silah çekilmez) Selamlar, Günümüzde yaşanan bazı olaylara ışık tutabilecek bir söz, gerçektende Adigelerin verdiği önemin bir vesikası adeta. Maalesef bizler güzel kültürümüzün bu güzel yanlarını araştırıp yaşatacağımız yerde olur olmaz tartışıyoruz. Kime ne faydası varsa? Yaşamış olduğum toplum diaspora olmasına rağmen, geçmişten bu yana işte bu güzel kültürle meşgul olup, olur olmaz tartışmalara girmeden bu günlere gelmiş ve dünya durdukça yaşamaya devam edecek… Bence bu sitede biz Adigelere yakışan en güzel şey budur. Yoksa çözüm bulunamayan ve bulunamayacak içeriği boş tartışmalar sonsuda dek sürecektir… Bizi bu tartışmalardan uzak bir düşünce yapısıyla bu günlere getiren büyüklerimize ne mutlu işte ADIGHEĞE bu olsa gerek…

Şötxhej…

Ademey
27.01.2006

Ye wul’ın ye wul’en 1 (ya adam gibi yaşa ya da öl) Pısetlux zımıe pşaşer kashen wumız!

Harun Hajukua
29.01.2006

Dedemden derlediğim bir atasözü (Abzegh diyalekti);
Peramibjer meshhatle yishhape yewoji. Anlamı: Peramibj’in (Türkçe’sini bilmediğim bir tür bitki) tomurcuğu çıkar kafasına vurur. Yani bir insanın aslı er ya da geç kendini belli eder anlamında.

Bir de eskiden kashenlerin bir birlerine kullandıkları bir deyim; Sipsekup’atlh Anlamı: Canımı ağzına koysunlar. Birde sürgünden önceki Kafkasya orijinli Abzegh şivesinde bebekleri uyutmak için söylenen bir ninni yazacağım. Tabi arşivlenmesi ve yayınlanırsa kaynakça belirtilmek şartıyla.

Saygılarımla.

Ştapx
01.02.2006

“Tham şımşınerem şışınej.”

Mehmet
01.02.2006

Maf,

Değerli katılımcılar,

Adige Atasözleri ve Deyimleri üzerine geniş bir kaynak:

Kitap adı: Çerkes Atasözleri ve Deyimleri
Derleyen: Yasin Çelikkıran
Yayınevi : Tüm Zamanlar Yayıncılık
Format : Adigece (Kiril alfabesi)-Adigece (Latin alfabesi)-

Türkçe anlamı Kitapta yaklaşık 1600 Çerkes atasözü ve deyimleri bulunmaktadır. Bu kitabı KAF-DAV’dan 8 YTL karşılığı (2005 yılının Şubat ayında ben bu fiyata almıştım belki şimdi biraz artmış olabilir) temin edebilirsiniz.

Saygılarımla

Jade Wumar
02.02.2006

“Zişha şım’ejım yişıd hame yaşxı”

Harun Hajukua
02.02.2006

(Abzegh diyalektinde yaşlılardan derlemiş olduğum atasözleri) “Shawo exhopsirem kusheps yegheshi” Anlamı: Oğlan çocuğu isteyen, beşik ipi büker. Manası: Bir şey istiyorsan, o istediğin şey için hazırlık yap. “Shimi’e kuande thak’ume ch’iha khikheghoxhusht” Anlamı: Olmayan çalılıkta tavşan üretiyor. Hayalciler için söylenen bir atasözü.

Tharkaho
02.02.2006

Yi nader nedexu, Yiug tsug’ur guruxoeu De’u de’um pe’adjeuw Nart Shawoeuw ziuw zejju Yaneuw gumajeuw Ydeauw godjaffeuw Tsuhujxoe ar hunu sigoapeuw Souwkhoahuer Nıbjeuguxem dexaseuw Tsuxubem ya jaseuw Zeusem pse pıcceuw Xabzeffır diyghaccu Yemışxem ya paşeuw Shu gupır zexaşem Di biyxem khopkhaşeuw Nısajje gışashem cegung’e yemışu Guffegogoer yi atu Pajıgham bgadetu Tzuxubem ya jasse Tsuxuber zı ghasse Ar khunu, so khuakho

Harun Hajukua
02.02.2006

Maf,

Yukarıda yazmış olduğum “shawo exhopsirem kusheps yegheshi” yani “oğlan çocuğu isteyen, beşik ipi büker” atasözü belirtmiş olduğum gibi sadece, birşey istiyorsan o istediğin için hazırlık yap manası değil, aslında iyi bir şey istiyorsan o istediğin şey için öyle bir hazırlık yap ki, ona ulaştıktan sonra da kaybetmeyesin gibi derin bir anlam içerir. Şöyle ki; bu atasözünde özellikle “shawo” yani erkek çocuğuna vurgu yapılmıştır, yani “pshashe” ya da sadece çocuk anlamına gelen ele değil de özellikle “shawo” denmesinin sebebi erkek çocuğunun daha makbul olmasıdır. Çünkü erkek çocuğu Çerkesya da ailenin koruyucusu, savaşta asker vb. bir sürü sebepten dolayı daha fazla istenmiştir. Ve erkek çocukları kız çocuklarına göre çok daha fazla hareketlidir ve beşikten düşmeleri ve yaralanmaları söz konusudur. İşte bu “kusheps” yani beşik ipi erkek çocuklarının beşikten düşmemeleri ya da çıkmamaları için, beşiğin üzerine örtülen örtüyü, beşiğe sıkıca tutturmaya yarar. Bu atasözümüzde anlatılmak istenen de budur. İstediğin iyi şey için öyle bir hazırlık yap ki, ona ulaştıktan sonrada kaybetmeyesin. Atasözlerimizin salt anlamını değil, daha da önemlisi neyi ima ettiğini anlamaya çalışmak, eski Çerkeslerin mentalite yani karakterlerine de ulaşabilmemizi sağlayacaktır. Atasözlerimize bu gözle bakarsak, atalarımızın nasıl bir halet’i ruhiye ve düşünce yapılarının olduğunu anlamaya daha yakınlaşmış oluruz.

Saygılar.

Nart
03.02.2006

Sayın Harun bey, Hayatımda bu kadar saçma bir yorum duymadım. Çerkesler hiç bir zaman kız çocuklarını erkeklerden ayırmamışladır, zorlama yorumlarla kafa karıştırmayın lütfen. Madem atasözüne bu kadar alakalısınız ben de sözü bir atasözü ile bitireyim: Zeromış’er pş’enır Ş’enığes.

Saygılar

Harun Hajukua
03.02.2006

Maf, Sayın Nart.

Eğer Çerkesler erkek çocuklarını eski Çerkesya’da, mecburi sebeplerden dolayı (neslin erkek çocuktan devam etmesi, bitmek tükenmek bilmeyen savaşlar, sülaleler arası kan davaları, kabileler arası kan davaları, evin geçimini erkeğin temin etmesi vb.) kız çocuklarına nazaran daha fazla istemişlerdir dememde siz anti feminist bir anlam çıkarıyorsanız, bu da sizin feminin duygularınızın fazla ağır bastığını gösterir. Neden Setenay Guashe dışındaki tüm NART kahramanları, savaşçıları erkektir? Bunun böyle olması bizim kadınlara olan saygımızı, sevgimizi eksiltmiyor ki! Şimdi popüler kültürle tarihi değerlendiremezsiniz ve yargılayamazsınız! Tarihi değerlendirirken; objektif olmak, o günün şartlarını değerlendirmek gerekmez mi?

Eski Çerkesya’da erkek çocuğu doğduğunda şölen düzenlenirdi. Sizce neden? Sizce atalarınız primitif, kadına değer vermeyen, Doğu toplumları gibi kadını aşağı gören insanlar olduğundan mı? Eğer evet diyorsanız siz atalarınızı tanımıyorsunuz! Bakın ben bu yazımda şunu diyorum, Çerkesler kız çocuğu oldu diye Araplar gibi ya da Doğu toplumları gibi üzülmezlerdi ama erkek çocuğu olduğunda şölen düzenlenirdi. Aradaki farkı anlayabildiniz mi? O dönemde, başka toplumlar kız çocuklarını diri diri toprağa gömerken bizim atalarımız kadına saygı duyuyordu ve kadını el üstünde tutuyordu.

Şimdi sorarım size; savaşların, kıyımların, hiçbir an eksik olmadığı bir coğrafyada erkek çocuğunun ailede daha fazla istenmesi demek, kız çocuğunun istenmemesi, hor görülmesi mi demektir? Yazımı tekrar tarihi gözünüzde canlandırarak okuyun ama tabi kabileler arası mentalite bile değişebiliyor. Ben Kuzeybatı Kafkasya Adigelerindenim. Eğer siz Kabardey bölgesindenseniz, orada savaş çok daha önceden bitmişti ve haliyle Kuzeybatı’ya göre daha erken mentalite değişimine uğradılar. Bunları gözönünde bulundurun lütfen.

Saygılar

Harun Hajukua
03.02.2006

”Shawo exhopsirem kusheps yegheshi” (Abzegh diyalekti). Erkek çocuğu isteyen beşik ipi büker. Neden bu atasözünde ”çocuk isteyen beşik yapar” denmiyor? Neden erkek çocuğuna vurgu yapılıyor ve neden sadece beşik yapar denmiyor da, BEŞİK İPİ büker deniyor? Eğer beşik ipinin ne olduğunu bilmiyorsanız söyleyeyim. Beşik ipi, tahtadan yapılan beşiğin, sağında ve solunda ikişer tane olmak üzere dört tanedir ve bu ipin fonksiyonu, bebeğin üzerine örtülen ve birbirine paralel karşılıklı iki çubuğu, beşiğe sıkıca tutturmak içindir. Bir nevi emniyet kemeri gibi, bebeğin beşikten düşmemesi ya da çıkmaması için. Erkek bebeklerin kız bebeklere göre daha hareketli olduğu biyolojik bir gerçektir sayın Nart.

Atasözlerimizi söylerken ve ezberlerken; acaba bunu söyleyen atalar, neden söylemişler, nasıl bir sosyal ortamda ve kimler için söylemiş olabilirler hassasiyetiyle değerlendirebilmek umuduyla diyorum. Yoksa bu atasözleri hiçbir mana ifade etmeden tekerleme niyetine söylenmemiş. Öyle olsaydı bugünlere ulaşamazlardı. Atasözlerimizin her biri o günlerin yaşamının bir kesitidir sayın Nart.

Ben yazılarımın arkasındayım.

Saygılar.

Jade Wumar
04.02.2006

Sayın Harun Hajukua ve Sayın Nart,

“Bzılfıghe zıdeşısım ‘aşe şıraxırep” (Bayanın olduğu yerde silah çekilmez.) Atalarımız bu söz ve benzeri sözlerle gerçekten Adige toplumunda bayanın yerini ve önemini belirtmişler hiç bir zaman ayrımcılık yapmayarak “Ts’ıfıgher ‘ahmıwgoş” (İnsanlık paylaşılmaz bir mirastır(haktır)) diyerek bay, bayan demeden herkesi eşit tutmuşlardır. Kısacası atalarımız “Wı adığeme wılheş” (Adige’ysen Güçlüsün) diyerek bizlerin birlik ve beraberlik içinde güçlü olduğumuzu da vurgulamışlardır. Yanlış anlaşılmak istemem sizleri eleştirmek için yazmadım bunları düşüncelere katkı sağlamak amacıyla yazdım. Sanırım içinde bulunduğumuz son durumda ne pahasına olursa olsun birlikteliği gerektirmektedir. Adigeler maalesef tarih boyunca büyük bir birliktelik kuramamışlardır. En büyük yanılgıları ve hataları da bu olsa gerek.

“Worapsow adığe lhepkhır zewji zereşitew” Şötxhej…

“Relajerem Thari ‘epı’eghu.” (Çalışana ALLAH’ta yardımcı.)

Jade Wumar
07.02.2006

“Wiha bghetxheme khıwotxhoşt”

Jade Wumar
08.02.2006

“Wine khye’erem yipse ye’ej.”

Jade Wumar
14.02.2006

“l’ıts’ık’u mıxhurem ‘of ts’ık’u rexhunep” Kazanıkho Jabağ

Jade Wumar
16.02.2006

“Ts’ıfıme wya’etın yık’i wıradzıxın yalhek’işt.”

Çeloh
18.02.200

Zişxa zimığezşurem şı ığen keşte. Derdi büyüklerimiz. Evlenmek isteyip boşta gezen gençlere dair.

Nart
18.02.2006

Sayın Wumar bey,

Kitaplardan atasözü alıp buraya yazarak Adige olunmuyor. Madem Kazanoko Jebağı’dan bir söz yazacaksınız onun söylediği şekli ile yazın, sizin anladığınız şekilde değil.

Jajıy
19.02.2006

Sayın Nart,

Adigelik Latin alfabesi ile yazışma yolu ile değil bizzati yaşanarak sürdürülendir. Kazanıko Jabağ’ın söylediği veya yazdığı tarihte kalmıştır. Önemli olan günümüzde yapabildiğimiz ve yaşatabildiğimiz Adigeliktir.

Saygılar

 

 

Guğoj Sami
19.02.2006

Sayın Jade,

Atasözlerini yazmaya devam edin lütfen, sayın Nart merak etmeyin anlayanlar var. Verilen emekler boşa gitmiyor, herkesin elinde belge yok, bu yolla hepimize ulaşıyor.

Maf Nıbjeuğxer

Jade Wumar
21.02.2006

Sayın Nart,

Benim yazdığım atasözlerini bir tek yazılı kaynakta bulabilirseniz size helal olsun derim. Ben kitaptan söz yazacak olsaydım bu bölümü en az 1000 ata sözüyle doldurmam gerekirdi. Ben her bir atasözü için büyüklerimden ayrı ayrı bilgi alıyor geniş yorumunu thamadelerden dinliyor daha sonra buraya ve kendi arşivime aktarıyorum.

Sizden de bir şey istiyorum şimdi; ben Shapsugh’um ve yazdığım atasözleri daha çok Shapsugh diyalektiği ile yazılmıştır. Siz bu benim kitaplardan yazdığımı söylediğiniz atasözlerini hangi kitaptan aldığımı bir söyleyin de bende boşuna uğraşmayım. Büyüklerle diyaloga girmeden hazırdan yazayım.

Kazanıkho Jabağ’ın söylediği söze 1992 tarihinde çekilmiş olan Adige isimli filmi seyrederken rastladım ve kayda geçtim. Siz sayın Nart Adigeliğin nasıl olacağının göstergesini mi oluşturdunuz veya Adigeliğe standart veren bir yetkili misiniz ki, benim Adigeliğim konusunda yorum yapıyorsunuz?

Herkesin Adigeliği kendini ilgilendirir. Siz rahat olun. Ben Adigeliğimi sanal değil gerçek ortamda yaşıyorum şükür. Efendim Adigece metinleri Adigece yazmak yanlış mı? Bugün ben Adige’yim deyip de Adigece bilmeyenlere hiç kusura bakamsınlar öyle her şeyi armut piş ağzıma düş mantığı ile açıklayamayız.

Bırakında insanlar biraz araştırsınlar. Bir şeyler öğrenmeye çalışsınlar. Ayrıca benim yazdıklarımı anlamak isteyen anlıyor.

Not: Adige atasözleri Türkçe ifade edilemez. Onların mantığını kavrayabilmek için Adige mantığı ile düşünmek gerekir. “Wit’ume wız,wızıme wışı’axep” “Pse yaşe, nape yaşefı (naper yathaç’ı)” Thaywopsow Gugoj Sami, Thaywopsow Jajıy Sezai…

Şötxhej Saygılar…

Jade Wumar
23.02.2006

“Wojübene wjıpkhe khıxek’igha tıgher tsah fepş’ınew şitep”

Jade Wumar
24.02.2006

“şıtxhum şüme pewu” “wzimıyem wyeghalejı,wziyem laje tafe” “p’e yimilh mışşaşöm guaşer şımghagugh” “xafem fabe yi’ejep” “be bghaş’eme ketı p’aşşe plheghun” “ş’o zıbghegubjırem maş’o khı’olhelhı” “guer zıda’erem ‘er ma’e” “wigu remıplhew ner replheştep.”

Şhalaxhue
26.02.2006

Hajjır yiğollıp’ue yiççıme tığujjme aşxı.

Jajıy
26.02.2006

Keseleşoh aş fede tğujer sı nıbjoğ lhap.

Şhalaxhue
27.02.2006

Ar wue aştew we’ueme se zi xes’uahıjın şı’ep. şşıpkheded khap’uerer. arew se’uemi se ham syeguıpşısaghep zıgorege har ziyem yiguı xeç’ıme s’uaghenah…

Jajıy
27.02.2006

Tuğase tı xase sışıağ ğogum ha kakeyux gore rıkoti husım yıkore leçase thamate ham teguşeahıştığeh abrek ım leçasem kırorer mı ha ayer keğukı se çesteşt leçasem yıorer se ha seğojrep zegorem zeğşteşt sıu sızleğom yışhage seğağe rehu reğkığağ arreme kezfagu ha sılığojrep. har çexteştme se sığkın zıseom zım şe sıep,zım xykokı sıep yauı ukıjğeh. Arı ğu thığujı keselexoh zıfesoğar sı nıbjoğ xlapej.

Çeloh
27.02.2006

”Çü ğaşxeyi zebzeyiji.” Bu atasözünün Türkçe açılımını bilen var mı?

Jade Wumar
28.02.2006

Sayın Çeloh,

Değerli büyüklerin yanı da bu sözü açıklamak bana düşmez ama bildiğim kadarıyla anlatayım. “Çüjj ghaşxeyi zebzeyijı” “Besideki öküz bile kendini (yalıyor) temizliyor.” Bu söz daha çok Adigece armew (tembel-miskin), şhaxıne (üşengeç) denilen kimseler için kullanılır. Yapması gereken işi yapmayan, geciktiren, ne zaman olsa yaparım diye bahaneyle işi yapmaktan kaçınan, kendisine dikkat etmeyen kimseler için söylenir. Kısacası besideki öküz bile üşenmeden o kadarını yapabiliyor sen onun kadar bile olamıyorsun anlamı çıkar. Adige atasözlerinin gerçekten derin anlamları vardır ve hepsi ayrı birer kompozisyon konusudur. Tabi bu derin manaları yakalayabilmek için Adigece düşünmek gerekir. Daha çok mecaz anlamlıdırlar.

Saygılar…

Jade Wumar
28.02.2006

“Yize yişük’e zımış’erem, yizbghu ryeşü” “Bını wase zetegim bınır psı yeşöe.”

Çeloh
28.02.2006

Sayın Jade Wumar,

Evet, açıkladığınız doğru. Ben işten eve geldiğimde otururum, annem yemek v.s sofrayı kurar. Annemden bir şey istediğimde; ninem oturduğu yerden bana kızarak müdahale ederdi: “Teg voyı zıgore zıfıpşejıme.yebezejınep çü ğaşxeyi zebzeyiji”. Bu sözleri bana çok söylemiştir. Bende anneme sordum ne demek diye? Annemde şöyle anlattı. Köylerde malum herkesin bir çift öküzü olur. Yazın çift sürmek, harman v.s işler için kışın iyi bir şekilde bu hayvanların bakımı yemlenmesi tımarı v.s yapılırmış. Her ihtiyaçları karşılanmasına karşın, yeterli bulmamışçasına hayvanlar kendi tüylerin yalayarak temizlermiş. Bu atasözü; her şeyi başkalarından bekleme, sende kendin için bir şeyler yap, anlamına geliyormuş. Tabi ki, sizin sıraladıklarınızı da içeriyor. İnsan sormadan edemiyor. Biz Çerkesler olarak kendimiz için bir şeyler yapmanın zamanı ve geç kalınmışlığın üzüntüsünü de yaşayarak ne zamana kadar bekleyeceğiz?

Jade Wumar ellerine, dillerine sağlık. Saygılar efendim.

Jade Wumar
28.02.2006

Wo adığe lhap’ew Çeloh,

Khızeresfep’uaghaxem feşşıge thaywopsow wose’o yape rapş’ew. Sızereneguyeremge nepe adığeme yanah yaşıç’er tibzegu daxer arı. Wori winıdelhfıbzew adığebzegum wızerepılhım papç’ege sıkhıpfeguş’o. Winenejjımre wyane lhap’exem aşte khıra’ol’agheme tet’uahıjın şi’ep. Yanah şşıpkher khazı’oştxer axer arıx. Wopsaw Çeloh wopsaw!

Çeloh
02.03.2006

Sayın Jade Wumar,

Windelhfıbzew anlamadım? Açıklarsan sevinirim. Sizi MSN’e kayıt yaptım. Daha ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle.

Saygılar.

Jade Wumar
03.03.2006

“Zikhurem wıwçüjın fay”, “Wızşıgughurem wzeneguyeni xelh”, “Psıne zıt’ırer psınem yefejı” Adige lhap’ew Çeloh, Nıdelhfıbze (anadil) kelimesini ve yeni duyduğun kelimeleri önce büyüklerine sorup onay alırsan senin için daha iyi olur. Bu sayede yeni kelimeler de öğrenebilirsin. Büyüklerimizin vereceği bilgiler çok önemlidir. Bu kelimeyi anlayabilmek için hecelere(seslere) bölmek gerekir. Nı(ana), de(beraberlik eki), lhıfen(doğurmak), bze (dil,lisan) Yani, Nıdelhfıghabze; annenin beraber doğurduğu dil. Nıdelhfıbze şeklini alıyor ve anadil oluyor. Ben bilgim dahilinde yorumlamaya çalıştım ama konunun uzmanları her zaman büyüklerimiz yani bizden daha bilgili thamadelerimizdir. Bence de daha ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle saygılar…

Wotxhej

Bırine
03.03.2006

“Wı şısew wıkhazımılhağum wı khateci zıkhamğalheğu.”

Jajıy
04.03.2006

Psınem ğumfenıfeşı pthuştep nanuğ remığxujrer keğçukıjı yaeo.

Çeloh
04.03.2006

“Yemuwçure kıvçukirem oçe” yao adğeme “yış zezxokizebtirem yişi wone depkıp pılağazepıt mexu.”

Jade Wumar
05.03.2006

“Yaxaderer medexhu, yaxaplherer meplhexhu.”

Jade Wumar
07.03.2006

“Zexıram’ore pe’of tikhuyifo mewugi” “Hajjır yawk’i txıde yaghajji ghuneghuxer ze’uç’aghex.”

Jade Wumar
14.03.2006

Çemı dagheşxerer çü rexhuştep. Zışha zımı’ıghışürem şıd ‘ıghın yeşte. Yeşesıme yitha şeghupşe, yepsıxıme yişır şeghupşe. Çi’emge bınım hape xaferep. ziwnaşö pş’ırer wipçe’uşha tes. Remıda’orer medexhu. Wiç’eleghu zılheghughem haç’ak’o wıfemık’u. Ghogu k’ahım waye khyehı. Zıbe pş’ırem wri’az.

Çeloh
14.03.2006

”Tafedize wükoaşoge bağgume. Yane kegejime yekojın.” Jade Wumar sana güveniyorum. Bir açılımda bu atasözüne yapar mısınız? Çalışmalarında sana başarılar diliyorum.

Saygılar kardeşim.

Jade Wumar
16.03.2006

Wo adığe lhap’ew Çeloh,

“Tafedıze (şşı fedıze) bghewugimi, yane khyegejıme yek’ujın (rek’ojın). Ne kadar oynatıp, eğlendirsen de (gönlünü yapsan da) annesi çağırınca (ona geri) gider.

Bu söz genel olarak anne sevgisini anlatır. Çocuğu ne kadar eğlendirsen, sevindirsen annesinin yeri başkadır. Bu bütün canlılar için geçerlidir.

Tha zıfede şimı’em (eşi benzeri olmayan yüce yaratıcı) bütün canlıları bu sevgiyle bütünleştirmiş adeta. Şöyle de diyebiliriz aslında, Xati yane ş’odaxe (ş’ogups). Herkesin annesi kendine güzel. Atasözlerini daha geniş yorumlayabilmek kişinin edebiyatına kalmış. Ne kadar geniş düşünebilirse insan o kadar geniş anlam ve yorum çıkarabilir.

Ben hep atasözlerinin görünenin dışında bir anlamları daha olduğuna inanıyorum. Yani esas belirtilmek istenen arka plandadır. Tabi onu görebilmek Adigece düşüne bilme yeteneğine kalmış. Adigece ses anlamlı bir dildir ve sesler bir kaç anlamda kullanılabilir yerine göre. Mesela şöyle de diyebiliriz bu söz için. Bugün Adigeler anavatanlarından uzakta huzur içinde yaşamalarına rağmen, anavatan sevgisi onlar için bir başkadır. Bunu kimse inkar etmez, edemez. Bizler vatanımızdan uzakta her ne kadar kavga gürültüsüz yaşasak da içimiz de hep bir “ah!” olarak durur vatan sevgisi. Bu sözden sonra aklıma bir woredin sözleri geldi;

Adığe xekur tekhıtegejı
Adığe lhepkhım tegumeç’ı
Adığe xeku natejj xeghegum
Tipeçijew tighaşşe xeç’i
Khinıbe xetıghew tinahıjjxem
Nepe dunayem tyemıtıjxem
Adige lhepkhım fegumeç’ıghexem
Yawasiyetxer tejüghasejej

Vatanımdan ne kadar uzak olsam da bana eşlik eden, düşüncelerimden ayrıldığım, rüyalarımı süsleyen sesler onlar. Onlar da benimle birlikte yola koyulurlar. Yüreğimde bazen hüzün bazen sevinç kimi zamansa mutluluk melodileri olup öterler.

İşte bu şekilde onlarla birlikte ortak bir yaşamı paylaşmaktayız. Bana bu satırları yazdıran bu olsa gerek…

Nepe Adığexer dunayim şıtekhohıghew şıtıx nah mış’ami, tham ‘ome zımafe gorem Adığeyim şaghe’etıghe tibırakh jöghepş’ık’u’t’um ıç’eghı tışızerewghoyijın. Tham sızfelhe’urer; tıpsawow, tızepeşew, tıtxhew, tızexesew, zedetş’ow, zedetştew, zedyedghak’ew tışı’enır arı.

Worapsow Adige lhepkhır zewji zereşitew!

Çeloh
17.03.2006

Selam kardeşim,

Ellerine sağlık, çalışmalarını beğeniyorum. Senin gibi işi ciddiye alan bir Adige olduğu için bizlerde şanslıyız. Hem dile hem bilgiye vakıfsın. Bunları iltifat olsun diye söylemiyorum. Madden ve manen destekçinim. Bunu laf olsun diye söylemiyorum. Her zaman yanındayım. Bu çalışmalarını kalıcı olması için. Bir projen var mı? Eğer böyle bir düşüncen varsa bizleri de haberdar edersen sevinirim. Çalışmalarında başarılar dilerim. Seni çok sevdim. Wunağo Shapsugh’daki Deulet nasıl, çok candan biri değil mi? Nasıl yüreği bizler için çarpıyor. Konuşurken bunu insana hissettiriyor. Yazışmak üzere hoşçakal.

Jade Wumar
24.03.2006

“Nepkhım tetır xauhıfıge ‘aze”

Jade Wumar
27.03.2006

“Xharcım ne zıratım, naptse yi’ojıgh”

Şhalaxhue
30.03.2006

Azemi yeazex.

Şhalaxhue
30.03.2006

Wumar lhap’e khuelejjım zi yiuagheba? Xarcım yeremışüxhuaghu.

Jade Wumar
30.03.2006

Kholejjım zi yi’ona? ç’erep,şhake ‘oşhamafem khıtebıbık’ighe zı bghejjım xharcır zelheghum, khışharilhadi jı kheşeghu rimghafew ıdırıgh.Yet’uane pxhate femıhew bjjapem tet’ıshajıgh. Garı tıkhızxenegher, gi mı bghejjnıgher xeti yeppesıre? Wopsaw şhalaxho wopsaw! “Şım wıkhızfanege şı wasege wişen.”

Şhalaxhue
31.03.2006

Wıkhıbdeş’erem wıdewugi.

Jade Wumar
07.04.2006

“Daxem khımıwbutırer bjımım yeghasse.”

Jade Wumar
13.04.2006

Pe’uaye neghawk’it…