Çeviri: ZERAŞATI Janset Apaydın
http://circassian.narod.ru/circass/spmen.htm
Her ne kadar Adige dilinde karşılığı yoksa da, Adige kültüründe sporun önemi büyüktür. Fiziksel kültüre ve spora duyulan sevgi Nart Efsanelerine yansımıştır. Nartlar her yıl atletizm, nişancılık, güreş ve binicilik sporları için bir araya gelirlerdi. Hareket ettirmeksizin masanın kenarında dans etmekte hünerlilerdi.
Adige bayramları, genellikle heyecanlı gösterilere dönüşen pek çok spor ve yarışı zorunlu olarak kapsardı. En popüler olanlar Shurylas (ayakta ve at üzerinde), Shygazha (at yarışı), Shygazhagu (binicilik), Shykafa (atların dansı) ve benzeri oyunlardı. İki tür Adige güreşi vardı: Bel güreşi ve kol güreşi. Binicilik Adigeler arasında kendi kuralları, etigi, sistemi ve binicilik tanrısı Zekuotkha ile bağımsız bir gelenek olarak gelişti. Soylu çocukların özel öğretmenleri, ilk adımdan itibaren, onlara bu pek de kolay olmayan becerileri öğretirlerdi. Bir genç şövalye (ya da silahşor binici) unvanını alabilmek için testlerden geçmek zorundaydı. Zekuotkha sadece bu sert testlere dayanabilenleri korurdu. Askeri eğitimin yanı sıra, ahlaki açıdan da sporun önemi büyüktü. Gençler arasında sağlıklı iletişim ve eğlence sağlarken, onları kötü alışkanlıklardan uzak tutardı.
Çerkes fiziksel eğitim sistemi Memluklular tarafından geniş olarak kullanılmıştır. Adige kökenli sultanlar, komutanlar ve savaşçılar sadece politik hakimiyet ve mertlikleriyle değil, üstün güçleri, becerileri ve sabırlarıyla da ayırt edilirlerdi. Memlukluların askeri becerileri düşmanlarının erişemeyeceği düzeydeydi. Memluk tarihinde en ünlü binicilerin, kılıç ustalarının, okçuların ve güreşçilerin isimlerine rastlanabilir. Mızrak, çok güçlü bir adam olan ve ” furusiya” ustası olarak iyi tanınan Çerkes sultanı Muaed Shaik Karmako’nun favori silahıydı. Adige sporlarının Türk savaşçılarının eğitimlerinde de büyük etkisi olmuştur ve bu ülkeden Çerkes kökenli önemli sporcular çıkmıştır.
Çerkesler dağcılıkta tanınmasalar da dünyada Elbrus’un zirvesine özel bir eğitimi olmaksızın çıkan ilk adam Baksan’lı bir Kabardey, Kilar Khashirov’dur (10 Temmuz 1826-11:00).
Büyük Ekim Devrimi, değişik sporlara neden oldu. Geleneksel sporlar insanların kültürlerinin bir parçasıyken, modern sporlar otoriteler tarafından zorla sokuldu ve profesyonelleşmeye zorlandı. Ulusal geleneksel sporların ihmal edilmesi sonucunda, gizleri ve eğitim metotları yitirildi.
Geleneksel sporların gereğinden az değer görmesinde ihmal edilmenin yani sıra gelenek dışı politikalar da önemli rolü vardı. İnsanların uluslar arası sporların hakkından gelerek, Avrupa hatta dünya seviyesinde sporcular çıkarmaları yıllar aldı. 20 yüzyılın sonlarından itibaren göze çarpan sporcular ortaya çıkmaya başladı. En parlak sporcu 30 yıldır spor yapan Kabardey Mustafa Nakov’du. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra çok kabiliyetli bir bisiklet binicisi olan Yusuf Khazhaliev ortaya çıktı. Kendisi Olimpiyat şampiyonu Boris Shuk-hov’u yetiştirmiştir. Binicilikte en başarılı olan sporcu Zhambat Pshukov’du. Moskova, Paris, Londra, Budapeşte, Prag, Berlin ve Sofya’da en değerli ödülleri kazandı. Uluslararası At Yetiştiriciliği Kongresi tarafından “Dünya Klasında Jokey” unvanıyla ödüllendirildi. Zhambat Pshukov 53 yaşına kadar şampiyonalara katıldı. Mukharbi Kunizhev 15 yaşında atlı sporlara başladı. İki kez eski SSCB şampiyonu oldu. 1967’den 1982’ye kadar milli takımın koçluğunu yaptı.
Sovyet döneminde Adige sporlarıyla ilgili en dikkate değer şey, Yakup Koblev tarafından kurulan Maykop Judo-Sambo okuludur. 1974 Avrupa Şampiyonasında Arambi Emizh’in ve Madrid Gumer Kostakov’un şampiyon oluşuyla okulun galibiyet alayı başladı. Ulam-Bator’daki Dünya şampiyonasında Arambi Khapai ilk Adige dünya şampiyonu oldu. Kolev’in okulu tüm dünyada tanındı ve Maykop’ta sambo ve judonun merkezi haline geldi. Adige olimpiyat şampiyonlarını torunları Yaşar Doğu, Hamid Kaplan, Mahmud Altay ve diğer Çerkes kökenli güreşçiler göz önünde bulunan milli kahramanlar ve Türkiye Cumhuriyeti’nin gururu oldular. Maykop’lu dünya şampiyonu Arambi Khapai 2 metre atleti 5 kez Avrupa, 2 kez Dünya şampiyonu olan Murad Khasanov’u yetiştirdi. Khasanov Dünya ve Avrupa rekorlarını kırma şansına sahip oldu ve onur unvanlarıyla ödüllendirildi. Dünyanın en güçlü adamı olarak, Maykop’ta yaşıyor. 217,5 kg kaldırarak Dünya şampiyonluğunu kazanan Yuri Khiazhev Maykop’ta yaşıyor. Psygansu köyünden diğer bir Kabardey sporcu Murad Zhanov, 22 yaşında en yüksek kickboxing unvanlarını kazandı.
Rusya Karate-do Federasyonu başkanı Yuri Orlov, Asian Gubashiev’e verilen Dünya şampiyonu unvanını takdim etti. Rusya’ da bunu daha önce kimse başaramamıştı.
Kendi devlet sistemi olmadan, Dünyanın her yerinde tanınmak , büyük bir ulusal başarıdır. Sayısız uluslardan pek azı, Olimpiyatlarda zirveye çıkmış sporculara sahiptir. 14 spor dalındaki 51 şampiyonun her biri, sayısız faziletleriyle eşsiz birer kişiliktir. Zeka, güç, kuvvet, ısrarlılık, soyluluk, sorumluluk ve kazanma azminin yanı sıra, her birinde ulusal potansiyel genetik olarak görülür. Her kavmin, her ulusun gerçek gelişim için büyük yazarlara, sanatçılara, aktörlere, bestecilere, iş adamlarına olduğu kadar, büyük sporculara da ihtiyacı vardır. Onların eksikliği ulusu kusurlu kılar.
Eğer insanlar spor, iş, sanat, bilim gibi değişik konularla ilgilenirlerse, alkol, uyuşturucu gibi kötü alışkanlıklara karşı koyabilir, daha sağlıklı, güzel ve tanrıya yakın olurlar.