Ali İhsan Aksamaz
(Ön açıklama: Fatma Başural, Türk Edebiyatının emekçilerinden; kitapları, şiirleri var. Fatma Başural, babaannemin köyünden; eşimin arkadaşı ve benim de aynı okulda görev yaptığım meslekdaşlarımdan. Kendisiyle Lazca bir söyleşi yaptım. Biyografisinden ve çalışmalarından konuştuk./ Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri/ sumari çkimi ren Fatma Başurali. Fatma Başurali ren çkineburi gamantanerepeşen arteri. Hemi gamantaneri ren, hemiti magamantane. Şairi do maç̆arale ren do jur gamiçkvineri ketabiti kuğun; eşo miçkin. Xolo otkvaluşi vore ki, emu ren Yanivaturi; nandidi çkimişi; baba çkimişi nanaşi oput̆eşen. Uk̆ule ma mamgure vort̆işi, rametli kimoci muşişi rest̆oranis viçalişeret̆i.
Aya rt̆u 1977 ʒ̆anas, noğa Bakirkoyişi zoğapicis geladgineri Milano coxoni rest̆oranis. Aʒ̆i k̆aixeşa va mşuns mara, varna 1996 ʒ̆anas varna 1997 ʒ̆anas t̆u, çkin ar nʒ̆opulas vort̆it, juriti mamgurapale vort̆it ar nʒ̆opulas. Ar k̆oleci rt̆u mara, coxo muşi va mekçaten.Uk̆ule xolo otkvaluşi vore ki, Fatma Başural ren çili çkimişi xolosoni manebrapeşen arteri. Fatma Başuralik ketabepe ç̆arups, şiirepe ç̆arups.Hemi Turkuli, hemiti Lazuri ç̆areli şiirepe kuğun emus; eşo miçkin. Musik̆işati meraği kuğun do ar musik̆uri cemiyetişi mudevimepeşen ren. Mskva do axenguri sersi kuğun. Fatma Başuralişi maharetepe otkvaluten va içoden. Ma, Fatma Başurali k̆ala bğarğali. Aya ren çkini noğarğaleşi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamaz: Fatma Xanumi, ipti biyografi tkvanişen bğarğalat. Sonuri ret? Namu oput̆es dibadit, yeçkindit? Miepeşen ret? Mi oğlepeşi bere ret? Namu nʒ̆opulapes, so igurit? Miçkin, tkvan mamgurapale ret. Namu noğapes içalişit?
Fatma Başurali: Ma Fatma Ayata Başurali. 1940 -Rize Artaşeni dovibadi.
Ayatapeşi bozo , (Alik̆onoğlişi) Başuralepeşi nusa vore Yanivaturi (Bayırcık koyi).
komoceri vort̆ işa ak̆ale yazma p̆t̆ori akale ketabi koloviyoni . Muellimi mektebişi imtixanepe amavti mezuni doviyi . Rize Kalkavanepeşi mektebişa oçalişu komoviç̆ç̆i .Otxo ʒ̆ana şk̆ule İst̆anbolişa komofti. (1969) Sefakoy -Soğutlu Çeşme. Vit̆t̆i ora hey vort̆ i ok̆açxe Bakırkoy- Cengiz Topel ilkokul vit̆t̆i orati hey vort̆i . K̆oçi şkimi hey vort̆işa içodu. Emekli doviyi. Çavuşoğli k̆ocejiti vit̆t̆i ʒ̆ana doviçalişi.
Ali İhsan Aksamazi: Fatma Xanumi, berepe, motape giqonunani? So skidurt?
Fatma Başurali: Ma sum bere komiyonun ar bozo, cur biç̆ç̆i. Biç̆epe İst̆anboli içalişaman; bozo Marmarisi xen oxorepe kuğunan. Sum montana komiyonun . Cur bozoşi bozope , arti biç̆işi biç̆ç̆i bitum universit̆e žitterinan. Bozomotalepe sağlukçinan
Mati Umraniye Atakenti pxer .oxori şkimi on. Montalepe şk̆ala biç̆ç̆i şk̆imi şk̆ala ko vore. Farzepe dovoçodi sunnetepe va p̆ik̆oti iyen.
Ali İhsan Aksamazi: Aʒ̆i mu k̆ult̆uruli akt̆ivit̆epe ikipt? Ma miçkin, tkvan, şairi ret. Şiirepe ç̆arupt. Muepe ç̆arupt? Ma miçkin, tkvan gaçkvineri jur ketabi giğunan. Juri-i varna jurişen met̆a-i?
Fatma Başurali: Umraniyeş komofti. Heko eveluri orta mektebi arkadaşi şkimi Melahat Babaluği şk̆ala kovižirit. Him vrosi şairi on . 6 tane ketabi kuğun. Mati onç̆aru kocevoç̆i. mç̆arumt̆i ama, ketabi va miğurt̆u. Sum tane ketabi komiğun
Goşinapuşi, eveluri orapeşi dugunepe nişanepe adetepeşi . Na iyert̆u tutuni ,princi mdik̆a, arpa daha zadepe gurbetçiluği sevdaluğepe, ihanetepe, isyanepe mç̆ari. (“Oropa Zinciri Va cidven”) (“İni Mayu”), arti (“K̆oriddori”). Şiirepe şkimi toplumsali on.
Ali İhsan Aksamazi: Ma irkçi, razist̆i k̆oçi va vore mara, nananena ren beciti, muimi. K̆arta nena ren xvameri. Turkuli nenati, İnglisuri nenati, Rusuli nenati, Lazuri nenati eşo. Emuşeni ki, k̆oçinobaşi irişen mcveşi nok̆uçxenepe şinaxeri ren k̆arta nenaşi doloxe. Ar nena ğuraşi, k̆oçinobati ğurun. Lazuri çkiniti çkineburi nananena ren. Tkvani nanaşi nena ren, çkimi babaşi nananena ren. Mara dğaşen dğaşa Lazuri nena ğuru. Emuşeni ki, Lazuri nʒ̆opula va miğut̆es, Lazuri radio- t̆elevizyoni va miğut̆es, Lazuri gazeta va miğut̆es. Aʒ̆i skidun mara, aşo idaşi ğurasen. Çkin mu do muç̆o p̆at do voskedinat Lazuri nena? Muepe gatkvenan?
Fatma Başurali: Lazuri osinapu muşena içoden şk̆imi fikiri ; gencepe şkuni galepe gulvan galeni noğamisa eç̆opuman, biç̆ç̆i galenişa ulun. Ortaği osinapu Lazuri varon. Berepe nişiti Lazuri var asinapenan. Şkimi berepe Lazuri kuçkinan.
Elalemişi nena şena dunya para meçaman. Şk̆u nana nena, k̆ult̆uri, adetepe şk̆uni mişk̆urt̆an.
Ali İhsan Aksamazi: K̆arta nena ren xvameri. Dunyaşi mtel nenape, çkini ren. Çkin k̆ai dobadonarepe/ vatandaşepe voret. Devletis vergi mepçat; askerluğişi xizmeti vikipt. Kurtuluşişi Harbisti şurdoguriten viçalişit mara, Lazuri nenas çkar xak̆k̆i va aqu. Emindros eşo rt̆u, aʒ̆i mutu va maxvenen. Mara aʒ̆işk̆ule, muepe maxvenenan Lazuri nenaşi oskidu şeni? Mesela; TRT̆-s Lazuri nenaten k̆anali va uğun, mara TRT̆-k Kurduli koren do ç̆andinaps 7/24. Çkin mu p̆at do TRT̆-k Lazuri nenatenti ç̆andinas? Tkvan mu isimadept?
Fatma Başurali: Lazeburi TRT̆ şe na it̆t̆ur doğru on . Hak̆k̆i şk̆uni oren şku irkçiluği va vikumt. Nananena şkuni moy gondunurt̆ay . Ma dovibadi çi, Lazca dolomisinapey, cari Lazuri bgorit. A t̆elevizyoni miğurt̆ek̆oy muiyasen .
Ali İhsan Aksamazi: Ma dido şukuri giʒ̆umert. Allahik bere-bari motape k̆ala p̆anda goxelan. Tkvan otkvaluşi başka mut giğunan na, eti miʒ̆vit, mu iqven. nʒaşa extit do ixelit!
Fatma Başurali: Domoskudun orapeti k̆ult̆ uruli(edebiyatişi) toplantepeşa vulur. Muzik̆i ot̆rağuduşa vulur . Yurdi gale,yurdi doloxe golvape vikum.
Onç̆arupe şk̆imi dergipe gamulun. Arti dido yardumi derneğepe kuruci vii . 2007 seçimi ora Yaşar Nurişi p̆art̆i Rize milletvekilişi adayi viyi dort̆ un . Daha mutonpe kon, ama hakku dubağun.
+
“შკუ ნანანენა, კულტური, ადეთეფე შკუნი მიშკურტან.”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაфირი/ სუმარი ჩქიმი რენ Фათმა ბაშურალი. Фათმა ბაშურალი რენ ჩქინებური გამანთანერეფეშენ ართერი. ჰემი გამანთანერი რენ, ჰემითი მაგამანთანე. შაირი დო მაჭარალე რენ დო ჟურ გამიჩქვინერი ქეთაბითი ქუღუნ; ეშო მიჩქინ. ხოლო ოთქვალუში ვორე ქი, ემუ რენ ჲანივათური; ნანდიდი ჩქიმიში; ბაბა ჩქიმიში ნანაში ოფუტეშენ. უკულე მა მამგურე ვორტიში, რამეთლი ქიმოჯი მუშიში რესტორანის ვიჩალიშერეტი. აჲა რტუ 1977 წანას, ნოღა ბაქირქოჲიში ზოღაფიჯის გელადგინერი მილანო ჯოხონი რესტორანის. აწი კაიხეშა ვა მშუნს მარა, ვარნა 1996 წანას ვარნა 1997 წანას ტუ, ჩქინ არ ნწოფულას ვორტით, ჟურითი მამგურაფალე ვორტით არ ნწოფულას. არ კოლეჯი რტუ მარა, ჯოხო მუში ვა მექჩათენ.უკულე ხოლო ოთქვალუში ვორე ქი, Фათმა ბაშურალ რენ ჩილი ჩქიმიში ხოლოსონი მანებრაფეშენ ართერი. Фათმა ბაშურალიქ ქეთაბეფე ჭარუფს, შიირეფე ჭარუფს.ჰემი თურქული, ჰემითი ლაზური ჭარელი შიირეფე ქუღუნ ემუს; ეშო მიჩქინ. მუსიკიშათი მერაღი ქუღუნ დო არ მუსიკური ჯემიჲეთიში მუდევიმეფეშენ რენ. მსქვა დო ახენგური სერსი ქუღუნ. Фათმა ბაშურალიში მაჰარეთეფე ოთქვალუთენ ვა იჩოდენ. მა, Фათმა ბაშურალი კალა ბღარღალი. აჲა რენ ჩქინი ნოღარღალეში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)
+
ალი იჰსან აქსამაზ: Фათმა ხანუმი, იფთი ბიჲოგრაфი თქვანიშენ ბღარღალათ. სონური რეთ? ნამუ ოფუტეს დიბადით, ჲეჩქინდით? მიეფეშენ რეთ? მი ოღლეფეში ბერე რეთ? ნამუ ნწოფულაფეს, სო იგურით? მიჩქინ, თქვან მამგურაფალე რეთ. ნამუ ნოღაფეს იჩალიშით?
Фათმა ბაშურალი: მა Фათმა აჲათა ბაშურალი. 1940 -რიზე ართაშენი დოვიბადი.
აჲათაფეში ბოზო , (ალიკონოღლიში) ბაშურალეფეში ნუსა ვორე ჲანივათური (ბაჲირჯიქ ქოჲი).ქომოჯერი ვორტ იშა აკალე ჲაზმა პტორი აქალე ქეთაბი ქოლოვიჲონი . მუელლიმი მექთებიში იმთიხანეფე ამავთი მეზუნი დოვიჲი . რიზე ქალქავანეფეში მექთებიშა ოჩალიშუ ქომოვიჭჭი .ოთხო წანა შკულე ისტანბოლიშა ქომოфთი. (1969) სეфაქოჲ -სოღუთლუ ჩეშმე. ვიტტი ორა ჰეჲ ვორტ ი ოკაჩხე ბაქირქოჲ- ჯენგიზ თოფელ ილქოქულ ვიტტი ორათი ჰეჲ ვორტი . კოჩი შქიმი ჰეჲ ვორტიშა იჩოდუ. ემექლი დოვიჲი. ჩავუშოღლი კოჯეჟითი ვიტტი წანა დოვიჩალიში .
ალი იჰსან აქსამაზი: Фათმა ხანუმი, ბერეფე, მოთაფე გიყონუნანი? სო სქიდურთ?
Фათმა ბაშურალი: მა სუმ ბერე ქომიჲონუნ არ ბოზო, ჯურ ბიჭჭი. ბიჭეფე ისტანბოლი იჩალიშამან; ბოზო მარმარისი ხენ ოხორეფე ქუღუნან. სუმ მონთანა ქომიჲონუნ . ჯურ ბოზოში ბოზოფე , ართი ბიჭიში ბიჭჭი ბითუმ უნივერსიტე ძითთერინან. ბოზომოთალეფე საღლუქჩინან
მათი უმრანიჲე ათაქენთი ფხერ .ოხორი შქიმი ონ. მონთალეფე შკალა ბიჭჭი შკიმი შკალა ქო ვორე. Фარზეფე დოვოჩოდი სუნნეთეფე ვა პიკოთი იჲენ.
ალი იჰსან აქსამაზი: აწი მუ კულტურული აქტივიტეფე იქიფთ? მა მიჩქინ, თქვან, შაირი რეთ. შიირეფე ჭარუფთ. მუეფე ჭარუფთ? მა მიჩქინ, თქვან გაჩქვინერი ჟურ ქეთაბი გიღუნან. ჟური-ი ვარნა ჟურიშენ მეტა-ი?
Фათმა ბაშურალი: უმრანიჲეშ ქომოфთი. ჰექო ეველური ორთა მექთები არქადაში შქიმი მელაჰათ ბაბალუღი შკალა ქოვიძირით. ჰიმ ვროსი შაირი ონ . 6 თანე ქეთაბი ქუღუნ. მათი ონჭარუ ქოჯევოჭი. მჭარუმტი ამა, ქეთაბი ვა მიღურტუ. სუმ თანე ქეთაბი ქომიღუნ
გოშინაფუში, ეველური ორაფეში დუგუნეფე ნიშანეფე ადეთეფეში . ნა იჲერტუ თუთუნი ,ფრინჯი მდიკა, არფა დაჰა ზადეფე გურბეთჩილუღი სევდალუღეფე, იჰანეთეფე, ისჲანეფე მჭარი. (“ოროფა ზინჯირი ვა ჯიდვენ”) (“ინი მაჲუ”), ართი (“კორიდდორი”). შიირეფე შქიმი თოფლუმსალი ონ
ალი იჰსან აქსამაზი: მა ირქჩი, რაზისტი კოჩი ვა ვორე მარა, ნანანენა რენ ბეჯითი, მუიმი. კართა ნენა რენ ხვამერი. თურქული ნენათი, ინგლისური ნენათი, რუსული ნენათი, ლაზური ნენათი ეშო. ემუშენი ქი, კოჩინობაში ირიშენ მჯვეში ნოკუჩხენეფე შინახერი რენ კართა ნენაში დოლოხე. არ ნენა ღურაში, კოჩინობათი ღურუნ. ლაზური ჩქინითი ჩქინებური ნანანენა რენ. თქვანი ნანაში ნენა რენ, ჩქიმი ბაბაში ნანანენა რენ. მარა დღაშენ დღაშა ლაზური ნენა ღურუ. ემუშენი ქი, ლაზური ნწოფულა ვა მიღუტეს, ლაზური რადიო- ტელევიზჲონი ვა მიღუტეს, ლაზური გაზეთა ვა მიღუტეს. აწი სქიდუნ მარა, აშო იდაში ღურასენ. ჩქინ მუ დო მუჭო პათ დო ვოსქედინათ ლაზური ნენა? მუეფე გათქვენან?
Фათმა ბაშურალი: ლაზური ოსინაფუ მუშენა იჩოდენ შკიმი фიქირი ; გენჯეფე შქუნი გალეფე გულვან გალენი ნოღამისა ეჭოფუმან, ბიჭჭი გალენიშა ულუნ. ორთაღი ოსინაფუ ლაზური ვარონ. ბერეფე ნიშითი ლაზური ვარ ასინაფენან. შქიმი ბერეფე ლაზური ქუჩქინან.
ელალემიში ნენა შენა დუნჲა ფარა მეჩამან. შკუ ნანა ნენა, კულტური, ადეთეფე შკუნი მიშკურტან.
ალი იჰსან აქსამაზი: კართა ნენა რენ ხვამერი. დუნჲაში მთელ ნენაფე, ჩქინი რენ. ჩქინ კაი დობადონარეფე/ ვათანდაშეფე ვორეთ. დევლეთის ვერგი მეფჩათ; ასქერლუღიში ხიზმეთი ვიქიფთ. ქურთულუშიში ჰარბისთი შურდოგურითენ ვიჩალიშით მარა, ლაზური ნენას ჩქარ ხაკკი ვა აყუ. ემინდროს ეშო რტუ, აწი მუთუ ვა მახვენენ. მარა აწიშკულე, მუეფე მახვენენან ლაზური ნენაში ოსქიდუ შენი? მესელა; თრტ-ს ლაზური ნენათენ კანალი ვა უღუნ, მარა თრტ-ქ ქურდული ქორენ დო ჭანდინაფს 7/24. ჩქინ მუ პათ დო თრტ-ქ ლაზური ნენათენთი ჭანდინას? თქვან მუ ისიმადეფთ?
Фათმა ბაშურალი: ლაზებური თრტ შე ნა იტტურ დოღრუ ონ . ჰაკკი შკუნი ორენ შქუ ირქჩილუღი ვა ვიქუმთ . ნანანენა შქუნი მოჲ გონდუნურტაჲ . მა დოვიბადი ჩი, ლაზჯა დოლომისინაფეჲ, ჯარი ლაზური ბგორით. ა ტ ელევიზჲონი მიღურტეკოჲ მუიჲასენ .
ალი იჰსან აქსამაზი: მა დიდო შუქური გიწუმერთ. ალლაჰიქ ბერე-ბარი მოთაფე კალა პანდა გოხელან. თქვან ოთქვალუში ბაშქა მუთ გიღუნან ნა, ეთი მიწვით, მუ იყვენ. ნცაშა ეხთით დო იხელით!
Фათმა ბაშურალი: დომოსქუდუნ ორაფეთი კულტ ურული(ედებიჲათიში) თოფლანთეფეშა ვულურ. მუზიკი ოტრაღუდუშა ვულურ . ჲურდი გალე,ჲურდი დოლოხე გოლვაფე ვიქუმ.
ონჭარუფე შკიმი დერგიფე გამულუნ. ართი დიდო ჲარდუმი დერნეღეფე ქურუჯი ვიი . 2007 სეჩიმი ორა ჲაშარ ნურიში პარტი რიზე მილლეთვექილიში ადაჲი ვიჲი დორტ უნ . დაჰა მუთონფე ქონ, ამა ჰაქქუ დუბაღუნ.