ÇERKES SÖZCÜĞÜNÜN KAYNAĞI

Dr. YEDİC Batıray Özbek

Çerkes sözcüğü üzerinde devamlı olarak gerek anlam, gerekse kökeni hakkında çeşitli yazılara rastlanmaktadır. Bu yazımda bu konuya açıklık getirmek istiyorum. Çerkeslerle ilgili ilk yazılı belgeler MÖ 5.yüzyıla gitmektedir. Ünlü tarihçi Herodot’un ‘’Suchai“ adı altında aktardığı halk, daha sonraki ‘’Zygi-Zycho’’ (Tz’ichu=insan anlamına geliyor) halkıyla aynı olarak kabul edilmektedir.

Xenephon MÖ 2.yüzyılda ve Skylax ‘‘Kerket‘‘ tanımını kullanmaktadır. Aradan bir yüzyıl geçtikten sonra Strabon ‘‘Cerceta‘‘ sözcüğünü kullanırken aynı yüzyılda Sind-Mäot halkları Sarmatları asimile etmişlerdir. (Sarkisyanz 1961, s.100).

Sind-Mäotlar MÖ 400‘de Gorgipa (günümüzdeki Anapa) başkent olarak şehir devleti kurmuşlardır. 1971 yılında Moskova’da Kruschkol tarafından yayınlanan yapıtta, Sindlerin MÖ 3000‘de hayvancılıkla geçindiklerini, balıkçılık ve toprak testiler yapmakta çok usta olduklarını ve 7-8. yüzyıllarda demiri işlediklerini yazmaktadır. Kazılarda bulunan eserlerin Kuban kültüründe bulunan yapıtlarla çok benzerlik göstermektedir. Sindler 6. yüzyılda devlet teşkilatı kurmuşlardır. Krallarını seçimle başa getiriyorlar, kendi adlarına para bastırıyorlar, yasalar çıkarıp uyguluyorlar; hatta güzel sanata deger veriyor ve teşvik ediyorlardı. Bu krallardan en ünlüsü Hekotey 433-388 yılları arasında yaşamıştır.

Gürcü kroniklerinde‚ ‘‘Kavkazı‘‘ olarak geçerken kendilerini
‘‘Dzichi =tz’ichu‘‘, insan olarak tanımlıyorlar ve Yunanlar da bu terimi kullanıyorlardı.

Araplar ‘‘Kerkes“, Cenevizliler ‘‘Kirkasi“ derken; ülkelerine de ‘‘Zichhia’’ diyorlardı.

Ünlü Kafkasalog A. Dirr (1908, s. 26) Çerkes ethnonyminin ‘‘Kerket ve Kerketa‘‘ sözüklerinden türetildiğini yazmaktadır.

Coğrafyacı Eichwald sözcüğün Bizanslı Chalcocondylos tarafından 5.yüzyılda ‘‘Tzarcase‘‘ şeklinde ilk kez kullanılmıştır, diye yazmaktadır.

Çerkes sözcüğünün; Libni Masudi 10.yüzyılda gururlu, kendini beğenen ve arogant anlamına geldiğini yazarken, Klaproth (1812, s.14) ‘‘baş kesen“, Lapinski, 1863 cilt I,sayfa 62‘de Tatarca‘da arayarak; Tscher bzw. Tschar’ (= pusuya yatan, arayan)‚ kess’ (= kesmek, öldürmek )derken, Prusya prensi Albrecht (1863) ‘‘Kahrama‘‘, Vasmer (1953) gururlu, kendini beğenmiş“ anlamına geldiğini yazmakadır. Jenkins (1962, s.186) ‘‘Tscherkess‘‘ sözcüğünü ‘‘Cärkesäg‘‘dan türediğini ve eski Çerkesce‘de kartal anlamına geldiğini yazmaktadır.

Her nedense Klaproth tarafından kullanılan anlam literatürde ağırlık kazanarak kullanılır olmuş, diğerleri bilmezlikten duymazlıktan gelinmiştir. Bu da tesadüf değildir.

Rus Çarı’nın emir ve müsaadeleri ile Tiflis’te oturduğu yerde araştırma yapan Klaproth’un hem verdiği bilgilere kritik bir gözle bakmak gerekmektedir. Aynı zamanda Çerkesleri Avrupa’ya, vahşi, medeniyetsiz olarak tanıtma çabası da yatmaktadır.


KAYNAKÇA:
1) Albrecht, Prinz von Preußen, REISE IM Kaukasus 1863 berge, A. (übers.): Die Sagen und Lieder des Tscherkessenvolkes, gesammelt von Schora
2) Bekmursin Nogmov. Leipzig. 1866. dirR, A.: Die heutigen Namen der kaukasischen Völker. In: Petermanns Mitteilungen, Bd. 54. 1908. –
3) Cerkessen. In: Enzyklopädie des Islams, Bd. l, (I.Auflage). Leiden und Leipzig. 1913. eichwai.dt, E.: Alte Geographie des Kaspischen Meeres, des Kaukasus und des südlichen Rußlands. Berlin 1838.
4) Erckert, R. von: Über die Tscherkessen. In: Petermanns Mitteilungen, Bd. 34. 1888.
5) Kanitz, F.: Donaubulgarien und der Balkan 1860-1875, 3 Bde. Leipzig 1875.
6) Lapinski, T.: Die Bergvölker des Kaukasus und ihr Freiheitskampf gegen die Russen. Nach eigener Anschauung geschildert. 2 Bde. Hamburg. 1863.
7) Özbek, B.: Die tscherkessischen Nartensagen. Heidelberg. 1982.
8) SARKISYANZ, Emanuel Geschichte der orientalischen Völker Rußlands bis 1917 München, 1961
9) Quelquejay, C.: Cerkes. In: Encyclopaedia of Islam, Bd. 2 (2. Auflage): 21-23. Leiden. 1965. sarkisyanz, E.: Geschichte der orientalischen Völker Rußlands bis 1917. München. 1961. sümer, F.: Oguzlar fT’iirkmenler), (2. Auflage). Istanbul. 1972. trubetzkoy, N. Fürst: Erinnerung an einen Aufenthalt bei den Tscherkessen des Kreises Tuapse. In: Caucasia, Fsc. 2. 1934.
VASMER, M.
10) Russisches Etymologisches Wörterbuch. Moskva, 2. Aufl 1986, 4 Bde.