ÇERKESLERDE AİLE MUTLULUĞUNUN SIRRI

TLETSERUK Nahit Serbes
03.02.2014

İnsan toplumunun yeryüzündeki en eski kurumu olan aileler, tarih boyunca güçlü liderler çıkartmışlardır. Çerkes aile yaşantısında; sağlıklı, güçlü bireyler yetiştirmek için, anne ve babanın rolü çok önemlidir. Mutlu bir ailede çocuğun hissettiği özgüven tarif edilemez, çocuk yüz yüze geldiği sorunları anne ya da babasına götürebileceğini bildiği için, dış dünya ne denli sorunlarla dolu olursa olsun, çocuk ailesinin yanında kendisini güvenlikte hisseder. Çünkü mutlu bir aile, güvenli bir liman gibidir.

Çerkes aile yapısında bazı kurallar vardır. Xabze[1]; saygı göstermeyi, mağrur olmaksızın kendisine hürmet ettirmeyi, zaaf göstermeden adil olmayı, şiddet göstermeden kumanda etmeyi öğretir. Çerkesler, gerek evlerinde gerek dışarıda teklifsizliği saygısızlık olarak görürler. Bu nedenle, Çerkes aile yaşamının esası, ilk bakışta kolay anlaşılacak gibi değildir. Xabze kültür yapısına sahip olan her Çerkes ailesinde, Xabze’nin işleyişi ve alınan kararlara uyulmasına yönelik hal, hareket, tarz, yöntem ve üslupla ilgili ‘aile disiplini’ diye bir kavram vardır.

Çerkes aileleri, çekirdek ve kökleri yüzyıllar öncesine uzanan soy aile olarak ikiye ayrılmaktadır. Çekirdek aile kavramı, modernleşmeyle birlikte sadece anne baba ve çocuklardan oluşan bir yapıdır.

Xabze kültüründe; aile içinde karşılıklı eleştirilere kulak vermek, ortak paydalar keşfetmek ve belirli bir noktada durmak çok önemsenir. Farklılıklar ve çelişkiler zihinsel ve sosyal gelişimin olmazsa olmazları olarak kabul edilir. Çünkü: çelişkilerin farkına varıldığı takdirde sorunlar çözülecektir. İyi bir karar, herkesin aynı yönde düşünmesiyle değil, farklı fikirlerin bileşkesiyle alınır. Görüşmelerde mutlaka tartışmalar da olacaktır. O nedenle sorunlar çay saatlerinde, sohbet havası içinde görüşülür. Sinirlerin gerildiği anlarda molalar verilir. Kimi zaman soy diye tabir ettiğimiz geniş ailenin büyüğü veyahut da ‘Arabulucu Thamade’ duruma el koyar. Böylece ölçülü, mantıklı yaklaşım duygusal tepkilere yeğlenir.

Evleninceye kadar, bağımsız bireyler olarak toplumsal hayatın içinde yer alan Çerkes kızları, aile ve toplum içindeki sorumluluklarını bilerek, delikanlılarla rahatça arkadaşlık ederler. Kızlar, kılık kıyafet konusunda herhangi bir taassubun etkisi altına girmezler. Matem günleri dışında, baş örtme Xabze geleneklerinde yoktur.

Ancak, Çerkes kadınlarının kendilerine özgü bir başörtüsü modelleri vardır. Saçların bir bölümünü açıkta bırakan bu modelde, başörtüsü daha çok aksesuar işlevi görür. Çerkes kızları, ev işlerinde annenin yardımcısıdır. Komşu evleri de kendi evleri gibidir. Komşularına gelen misafirlere hizmet etmeyi onur sayarlar.

Genç kız; evlilik hayatında ihtiyaç duyabileceği tüm bilgileri ailesiyle yaşarken öğrenir. Giyiminde temiz ve düzenli, ruhu ve hayat tarzıyla erdemlidir. Eğitimlidir, bir mesleği vardır. Bu, onun hayatını kazanabilmesinin temel koşuludur, kendisine evlenme teklif eden delikanlıyı reddedecekse, bunu onun onurunu kırmamaya özen göstererek, kibarca yapar.

Xabze toplumunda; çocuk eğitiminin temelinde, çocuğa saygı vardır. Ona, birey olduğunun bilinciyle davranılır. Çiçekler güneşe doğru nasıl uzanırlarsa, çocuklar da ilgiye doğru öyle uzanacaklardır.

0 – 7 yaş dışında kişi, iyi ya da kötü tüm davranışlarının sorumluluğunu taşımalıdır. Bu durum, hayatın her evresi için geçerlidir.

Çerkesler çocuklarına öncelikle çevreleriyle iyi iletişim kurma, büyüklere saygı, selamlaşma, yemek adabı, misafir karşılama, telefonda konuştukları kişilere kendilerini tanıtmaları, saygı ifade eden sözler kullanmaları gibi prensipleri öğretirler.

Anne ve babalar, yalnızca kendi görüşlerine değer verilmesini beklemezler, çocuklarının düşüncelerine de önem verirler. “Ben çok yoksulluk çektim, çocuklarım rahat yaşasın” düşüncesi, Xabze eğitim sisteminde yoktur. Çocuğun çalışma ve kazanma isteğini zedelememek için, hak etmediği müddetçe, her arzusu yerine getirilmez. Çocuğun kendi sorumluluklarını üstlenmesi, özerkleşmesi, bağımsız bir kişilik geliştirmesi istenir ve desteklenir.

Çerkesler hayatı bir yolculuk olarak kabul ederler. Bu yolculukta bazen başarılı, bazen de başarısız olunacaktır. Bir başarısızlığı dünyanın sonu gibi yorumlayıp, karnesi zayıf olan çocuğa tepki gösterilmez. Gelecekte başarılı olabileceği yönünde telkinde bulunulur, özgüvenini geliştirmesi amacıyla, mümkün olduğunca eleştirilmez. Çocuk odasında sürekli televizyon izliyor ve bilgisayarın başından kalkmıyorsa, bu cihazların kullanımına aşırıya kaçmamak kaydıyla sınırlama getirilir.

Xabze eğitim sistemi; “Sorgulayıcı, araştırıcı ve yaratıcıdır, bir şeyler üretmek – bulmak içindir.” Başarılı olan çocuğa; ”Aferin, seninle gurur duyuyorum, tebrik ederim” gibi sözlerin yanında minik hediyeler verilir. Ödüllendirmede aşırıya kaçılması ödülün değerini azaltacak ve bir süre sonra çocuk ödüle ulaşmak için başlangıçtaki heyecanını kaybedecektir. Çocuğa öğüt vermek yerine, çocuğun gözünde iyi örnek olmaya çabalayan anne ve baba, doğru olan davranışları ona doğal bir şekilde benimsetir.

Çocukların, 12–20 yaş arasında yaşadıkları hızlı biyolojik gelişim döneminden, yetişkinliğe sağlıklı bir geçiş yapabilmeleri ayrı bir önem taşır. Bu dönemde anne ve baba çocuklarına daha fazla sevgi gösterir, zaman ayırır, onun güvenini kazanmaya çalışır. Çocuklarıyla iletişim kanallarını sürekli açık tutar, arkadaş olur, onu spor, folklor gibi çeşitli faaliyetlere yönlendirir.

Bu şekilde eğitilen çocuklar, ergenlik çağında yaşayacakları fiziksel ve duygusal değişimi kolayca atlatıp, aşkın ilk sınavını vermeye başlayan genç, sevginin sevilene değer vermek, onu yüceltmek olduğunu öğrenir, karşı cinsi etkilemek adına edebiyatta, sporda ve giyim zevkinde kendilerini geliştirmenin yollarını arar. Flört dönemleri, son derece romantik, hayallerle dolu ve uzun sürelidir. Flörtten evliliğe giden yol, çok uzundur, küçük ayrıntılar abartılır: Bir bakış, bir karşılaşma gibi.

Çerkes aileleri ve aile bireyleri;Tevazu sahibi olup alçak gönüllüdürler. Alçak gönüllüdürler ama iddialı kişilerdir. Tevazu sahibi olmaları ise kendilerini bilmek, kendi üzerlerinde çalışmış olmalarıyla ilgilidir. Hataları tekrar etmemek için uykularında bile öğrenmeyi sürdürürler. Fakat en önemlisi huzurludurlar ve kendilerini bilirler.

DİPNOT:
1)  Bir toplumun tarihsel süreç içerisinde ürettiği ve kuşaktan kuşağa aktardığı yaşayış ve düşünüş tarzı, o toplumun kültürüdür. Kuzey Kafkasya halkları söz konusu olduğunda, bu temel unsur Xabze’dir. Xabze, bu fonksyonuyla bilmek, eylemek, hissetmek gibi bütün insani durumları içerebilen, genel bir kavramı ifade eder. İnsanlara aktarılması bir eğitim sürecine dayandığından bilgisel boyutu; toplum içindeki her tür davranış normunu belirlediği için etik boyutu, insanın iç dünyasını sürekli olarak uyardığı ve düzenlediği için estetik boyutu vardır.  Başlıca hedefi, kişilerin iç dünyalarını köklü bir eğitimden geçirip, belirli insanî ideallere ulaşmalarında onlara yardımcı olmaktır.