SHELEHO A. A.
Adige Edebiyatı, 11 yıllık okulların 9. sınıfları için
Çeviri: ACHUMIJ Hilmi
Adige dilbilimi, Adige tarihi hakkında NEGUME Şore pek çok iş yaptı. NEGUME Şore’nin dedesinin babası Abzegh bölgesindendi. Ancak ХVIII nci yüzyılın ikinci yarısında Kabardey’e göç etti. Şore’nin babası fakirleşmiş bir work idi. Şore Dağıstan’da Enderi isimli bir köyde medrese eğitiminden iyi bir dereceyle geçti. Ardından bir müddet kendi köyünde hocalık yaptı. Fakat daha sonra din işlerini bırakıp bilimsel çalışmalara kendini verdi. Şore Arapça, Türkçe Farsça ve komşu halkların dillerini biliyordu.
Çeşitli konularda elde ettiği bilgiler neticesinde dine karşı bir soğukluk içinde olduğunu ‘Adige Milletini Tarihi’ isimli eserine göz attığımızda fark ediyoruz. Bu eserinde ateş ve kılıç zoru ile Adigelerin İslam dinine sokulduklarını belirtiyor…
NEGUME Türkiye’den ziyade Rusya tarafını daha düzgün olarak buluyordu. Rusça ve Rus Edebiyatı’nı öğrenmeğe özeniyordu. Bununla birlikte milleti için yazmağı bilimsel çalışmalar yapmağı arzuluyordu. Bunu gerçekleştirmek için bir eğitimden geçmesi gerekiyordu. Fakat Şore böyle bir olanağa sahip değildi. Olası tek olanak Rus ordusuna katılmaktı. Bunun üzerine1818 yılında Rus ordusunda görev alır. Rusça’yı kısa sürede öğrendi.
Çok dil bilmesinden dolayı Kafkas kordonu merkez karargahında tercüman olarak, ardından 1. Kazak Bölüğü vakanüvisi olarak görev alır. Kemerinde kılıç, kama, tabanca (kısa namlulu tüfek), heybesinde kitaplar defterler. Askerlik vazifesinin yanında durmadan yazıyor çiziyor, eğitimini ilerletiyor… Bu şekilde öğrencilikten sıyrılıp öğreticiliğe geçiş yapıyor.
Rehin olarak (аманат) Ruslara verilmiş Adige çocuklar için Nalçik’te açılan okula öğretmen olarak 1828 yılında atanır. Burada uzun sürmeyen görevinin ardından Petersburg’ta bulunan Kafkas-Dağlı Birliği’ne 1830 yılında atanır. 1835 yılına kadar burada görevine devam eder. 1835 yılında ise Süvari subayı olarak Tiflis’e tayin edilir…
NEGUME, askeri görevler ve farklı farklı pek çok vazifeyi başarıyla yerine getirdi ise de her zaman yüreğinde, bir okul açıp halkını aydınlığa ulaştırma özlemi vardı. Bu arzu ile Adige alfabesi oluşturmuş; ‘Adige Gramatiğine Başlangıç’, ‘Çerkes Öyküleri’, ‘Adige Olusu Tarihi’ adlı eserlerini yazmıştır. Ancak NEGUME ideallerini gerçekleştirmeğe muvaffak olamamıştır. 10 (22) Haziran 1844 yılında yazdığı eserleri bilimler akademisine göstermek için gittiği Petersburg’ta kimseyle görüşme imkanı bulmadan vefat etmiştir.
NEGUME’nin eserlerinden bir kısmı ölümünün ardından basıldıysa da pek çoğu elyazması olarak tamamlanmamış çalışmalar halinde bulunuyor. NEGUME’nin yazdığı gramatiğin nerede olduğu bilinmeden aradan geçen 100 yılın ardından bulunan eserin Adige dilbiliminin öğrenilmesi açısından büyük önemi vardır.
Günümüzde NEGUME’nin yazdığı bilimsel çalışmaların insanlara ulaştırılması yönünde pek çok çalışma yapılmıştır. 1958 yılında Adige tarih bilimi için eşsiz kıymete haiz ‘Adige Ulusu Tarihi’ adlı eseri Kabardeyce ve Rusça Nalçik’te basılmıştır. 1956 ve 1959 yıllarında ‘Dilbilimsel Çalışmalar’ adlı eseri iki kısım olarak yine aynı kentte basılmıştır.