OSET DİLİ VE ALFABELERİ

V.I. Abaev
İngilizce’den Çeviren: Nurhayat Akan Duman
A Grammatical Sketch of Ossetic

Oset Dili, Hint-Avrupa dil grubunun İndo-İraniyen bölümü içerisinde yer alır. Temelde İron ve Digoron olmak üzere iki ana şiveye ayrılır. Bu iki şive de kendi arasında alt şivelere ayrılır. Bunlar; İronca’nın alt şiveleri, Tuallag ve Kudayrag. Digoronca’nın alt şivesi Tagaur’dur.

Oset Dili yazılı hale gelmiş, eğitim ve öğretim İron ve Digoron lehçeleriyle yapılmaktadır. Oset Dili eski İran dillerinden biri olan Palowice ile yakın benzerlikler gösterir.

İskit ve Sarmat kabileleri, göçebe topluluklar oldukları için, günümüzde bu kabile dilleriyle yazılmış hiç bir kaynak bulunmamaktadır. Ancak Alanlar’a ait köy ve kent merkezlerinde yapılan kazılarda Grek harfleri kullanılarak yazılmış Alan dili ile ilgili eserler bulunmuştur. Digoron şivesine çok yakın olan Alan dili, bugün önemli ölçüde çözülmüştür.

Osetler zaman zaman bazı ulusların alfabelerini kendilerine uyarlamışlarsa da ilk Oset Alfabesi 1798 yılında Gürcü harfleri kullanılarak oluşturulmuştur. 1798 tarihi aynı zamanda yazının ulus olarak kabul edildiği tarihtir.

Oset Dili’nin gelişimi XX.yy’ın başlarında Demokratik Burjuva Devrimi’nden sonra hız kazanmaya başlamıştır.

Oset Edebiyat dilindeki bütün seslerin toplamı 35 adettir. Bunların 7’si Sesli, 2’si Yarı Sesli ve 26’sı Sessizdir.

Sesliler, dil pozisyonuna göre (ön, arka ve orta), dil yüksekliğine göre (alçak, orta ve yüksek), dil ilişkisine göre (dişin dudağa değmesiyle ve değmemesiyle çıkan sesler), ağız genişliğine ve dil açılımına göre (açık ve kapalı) ve süreklilik ve niceliğine göre de (kısa ve uzun) olarak ayırt edilir. Osetce’deki seslilerin yöntemi aşağıdaki diyagramda gösterilmiştir.

Buna göre biz iki ön sesliye (е и) üç orta sesliye (а æ ы), ve iki arka sesliye (о у) sahibiz. En son ikisi dil yuvarlağına ve dişin dudağa değmesiyle çıkan seslere eklenerek kişileşmiştir.

Sesliler ağzın açıklığına göre ayrılmıştır. Onlar şu harflerden farklıdır. “a” açık æ (a ve e arasındaki orta çıkış), (е ы о) hala daha kapalıdır ve son olarak (и у) gelir.

İzleyen harfler bireysel, tek başına sesliler olarak kabul edilir.

а, alçak orta sesli; Rusça’daki kapalı а vurgu altında ağzın daha arkasından çıkan arka seslidir.

арт : Ateş
мад : Anne
хъама : Kama

æ, alçak orta sesli; Fakat genel olarak “a” nın çıktığı yerin daha önünden çıkar. Rusça olarak kesin karşılığı yoktur.Sadece kesin olan durumlarda vurgusuz olarak söylenen “a” Rusça’yla bağlanabilir. Başta da belirttiğimiz gibi bu harf önden ve daha uzun olarak çıkar ve daha nitelikseldir.

æнæ : Olmaksızın
дæс : On-10

e, dar, orta sesli. Rusça’daki “e” den daha kapalı.

Тел : Tel, Kablo.

o, dar, orta sesli. Daha kapalı ve Rusça’daki “o” ya göre daha fazla iki dudak arasından çıkar.

Бон : Gün
Ном : İsim, Ad.
Хос : Saman
зокъо : Mantar

и, dar, yüksek sesli. Rusça’daki “и” den daha kapalı.

ивын : Değiştirmek.
их : Buz
мигъ : Bulut
хид : Köprü

у, dar, daha dudaksıl, yüksek sesli. Rusça’daki “y” den daha kapalı.

уд : Ruh.
суг : Yakacak Odun.
æрду : Saç

ы, Rusça’daki “ы” ya özdeş değildir. Daha renkli bir seslidir. Dudak ve dilin hareketsiz durumuyla telaffuz edilir. Akıllı ve düzenlidir. “æ” gibi orta seslilere aittir fakat daha kapalıdır.

Фыд : Baba
Фырт : Oğul, Erkek Çocuk.
мыд : Bal
уынын : Görmek (fiil)