VUŞIY ÇIŞIKO BUGÜN DE ÖRNEK ALINIYOR

HUŞT Şaban
Adige Mak, Nisan 2014
Çeviri: AÇUMIJ Hilmi

Adige köylerinde kültürel etkinliklerin gerçekleştirileceği binalar olmadan uzun yıllar geçti. Günümüzde de Adige köylerimiz arasında kulüp ve kültür sarayı olmayanlar var.

Durum bu minval üzerine olmasına rağmen Adigelerde eski tarihlerden itibaren başka birileri ile kıyaslanamayacak yerleşmiş belirli geleneklerde yaşatılıyor. Bunların korunmasında köylerde bulunan ailelere ait konukevlerinin büyük faydası geliyordu. Gençlerin yetiştirilmesinde de bunlar çok yararlıydı. Pseytıku’da böylesi bir kaç konuk evi vardı. Bunlar; HUŞT Şumaf, TLETSERIKO Hamit, VUSTEKO Yusuf, AHECAGO Wumar’a ait konukevleriydi. Pseytıku köyünün buraya ilk yerleşmesinden (bu yıl içerisinde 150. yılı) itibaren günümüze kadar devlet tarafından yapılmış kulüp, kütüphane, kültür sarayı köyde hala yok.

Vakit geçirdikleri dinlendikleri yerler köydeki konukevleriydi. Köylüler günlük işlerini bitirip akşam olduğunda HUŞT Şumaf’in konukevinde toplanırlardı. Burada toplananların çoğu yaşlı adamlardı. Komşu kadınlar, genç kız ve delikanlılar ayrı ayrı odalarda otururlardı, yazında bahçede otururlardı. En çok hürmet ettikleri, adını sıkça andıkları kişi ise VUŞIY Ğeguş’ojıko Çışıko idi.

Çışıko 80 yaşına kadar yaşadı. 1883 yılında Pseytıku’da VUŞIY Ğeguş’oj’ın oğlu olarak doğdu. O tarihlerde Pseytıku köyünün günümüzdeki yerine yerleşmesinin üzerinden sadece 19 yıl geçmişti. Köylülere topraklar yetmiyordu, zorluk içindeydiler fakat yardımlaşıyorlardı. Köknarları (псэй) söküyor açma açıyor, burada ekin yetiştirmeye çalışıyorlardı. Çışıko, ailesine yardımcı oluyor tüm bu işlerde çalışıyordu.

Çocukluğundan itibaren eski şarkılara, söylencelere, ağıtlara ilgi duyuyordu, yaşlıların söylediklerini ezberliyordu. Bu şekilde çocukluğundan itibaren Adige ulusunun başına gelenlerden haberdar bir şekilde yetişti. Eski şarkılar, söylenceler, ağıtlar ulusun tarini anlatıyordu. Adigelerin tarihini daha iyi öğrenmesinde bunlarla birlikte anlatılan olaylarda yardımcı oluyordu.

Çışıko Pseytıku köyünde doğdu, yetişti, çalıştı, kendisi de bu köyde çocuk yetiştirdi büyüttü aile kurdu. Kendi gücü emeği ile geçinirken  aynı zamanda kuvvetli bir hafızası, akıcı dili vardı, şarkıcıydı, şarkıda yazardı, söylencelerinde iyi bir aktarıcısıydı, insanlar ona danışırlardı, ayrıca hocaydı.

Vuşıy sülalesi kalabalık bir sülale. Çışıko’dan türeyen aile 122 kişi. Bunlar Çışıko’nun beş oğlundan; Eyüp, İsa, Harıyet, Şaban ve Harun’dan türeyenler.

Çışıko akıllı, ağırbaşlı adil bir insandı. Tüm yaşamı boyunca hiç kimseyle yüksek sesle dahi konuşmadı, kimseyle takışmadı, hiç kimseyi üzmedi. Kendisinin bu durumu hakkında soru sordukalrında Bjeduğ bölgesinde ün sahibi olan Kezeneko Cebağ’ın  sözleri ile cevap verirdi, ‘Deliden ben uzaklaşıyorum, akıllı olan da benden uzaklaşıyor’

Çışıko’nun en çok gittiği yer ise HUŞT Şumafe’ye ait olan konukeviydi. Günlük işlerini bitiren köyün farklı mahallelerinden yaşlılar ve gençler Huşt’ların toprak sıvalı konukevlerine gelirlerdi. Şumaf ve onun eşi Psığo her zaman misafirleri güleryüzle karşılar, ağırlarlardı. Burada köy havadisleri anlatılır eski şarkılar söylenirdi. Çışıko şarkı söyler yaşlılarda ona dejuvla eşlik ederlerdi. Güzel ve uyumlu bir şekilde yapılan bu jıvu’ları KOBL Yusuf, AÇUMIJ Yusuf, DZETL’I Salih, Ahecago Mahmud, HIDZETL Yakup, VUSTEKO Yusuf, VUSTEKO Ahmet ve diğerleri söylerlerdi. Çışıko eski şarkılarıda kendi yazdığı şarkıları da söylerdi. Bunlardan bazıları Cumhuriyet Radyosu ve AC Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü arşivlerinde yer alıyorlar.

VUŞIY Çışıko’nun 130. doğum yıldönümü anısına Pseytıku ortaokulunda ayrıntılı bir etkinlik gerçekleştirildi. Vuşıy sülalesinden sağ olan ufak büyük herkes, Çışıko’yu tanıyanlar, köy sakinleri geceye katıldılar. Geceye Mıyekuape’den AC. Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü çalışanları Filoloji Bilimdalı’nda doktorlar ĞIŞ Nuh ve ÇUYEKO Nefset, Filoloji Bilimdalı’nda kandidat ŞHAPTLEKO Ğuçıps katıldılar.

Gecenin düzenlenmesine önayak olan kişi ise ŞHAPTLEKO Ğuçıps’tı. Geceyi organize edenler ise Adige Cumhuriyeti onursal gazetecisi HUŞT Şaban, Okul müdür muavinleri NEĞUÇU Marıyet, DZETL’ Müslimet, öğretmenler JENETL’ Svetlan, DZETL’ Zarem, AHECAGO Roz.

Okul Müdüresi KOBL Şamset geceye katılanları açılış konuşmasında selamladı ardından sözü ŞAHAPTLEKO Ğuçıps’e verdi. ĞUÇIPS Pseytuk’ta iyi tanınıyor. Bu köye sıkça geliyor, ünlü pşınavo TLESERIKO Kim’in iyi arkadaşıydı, köy sakinlerinden tanıdığı çok kişi var.

ŞHAPTLEKO Ğuçıps; ‘Ulusun manevi değerlerini derlemek için kırk yıl kadar araştırma gezilerine katıldım. Yalnız başıma da gruplar halinde de Kıyı Boyu Shapsugh’da Adige bölgesinde de, Karçay-Adigete de, Kabardey’de  da yurt dışındaki köylerde de bulundum, çeşitli çıkarsamalarda yaptım.  Dağıstanlılar için nasıl Kubaçi köyü adeta bir bayrak ise Adigelerin maneviyatını muhafaza eden yer Pseytıku köyüdür.

Bilimadamları ŞHAPTLEKO Ğuçıps, ĞIŞ Nuh ve ÇUYEKO Nefset’in belirttiğine göre bu köyde sadece eski şarkıları söyleyenler değil bundan da öte eğitimli insanlar derleme yapmaya geldiklerinde milli hazinelerimizi onların önüne adeta çıkartıp yazdıran çok kişi yaşıyordu hala da yaşıyor. Bazılarının adını söyleyeyim; VUŞIY Çışıko, NATHO Salih,TLESERIKO Hamit ve Harun, VUSTEKO Yusuf ve farklı yıllarda köy sakini yaşlılarla çalışanlar BIRSIR Batırbıy, KUYEKO Nalbıy, HUT Şamsudin ve diğerleri.

Bilimadamları VUŞIY Çışıko’nun Adige Radyosu arşivlerinde bulunan kayıtlarından bazılarını gece katılımcılarına dinlettiler. Geceye katılan NAHIJLAR Çışıko’nun sesini tanıdılar.

Çışıko’nun çocukları ardından gelen nesillerde de onun izini takip edenleri çıktı. Rahmetli oğlu Harun’da tarihi şarkılara meraklıydı, onları ilgi çekici bir şekilde söylerdi. Pseytıku’daki kültür evinde kurulmuş olan Aşemez isimli folklor ansamblesindeydi. Güzel sesi ile söylediği şarkılar dinleyenlerin beğenisini kazanırdı.

Çışıko’nun torunu Barıç’ta şarkı söylemeyi seviyor. Barıç’ın kızı Belle’de şarkı söyleme konusunda yetenekli. Hem besteler yapıyor hemde şarkılar söylüyor. Çışıko’nun diğer oğlu Eyüp’ün çocukları arasında müzik okulunu bitirip bu mesleği icra edenler var. Svetlana ve Culiyet bunlardan.

Geceye okul öğrencileri de aktif katılım gösterdiler. THAHUAHO Fatime, AHECAGO Svetlane, HAHURETA Culiyet tarihi Adige şarkılarını seslendirdiler. Pseytıku’da doğup büyüyüp yetişen VUŞIY Çışıko’nun anısına düzenlenen gece güzeldi ve çok kişi bu geceye katıldı.