WUBIH KARDEŞLERİMİZİN SÜRGÜN’ÜNÜN 146 YILI ANISINA

TLETSERUK Nahit Serbes
09.05.2010

2008 yılında Abhazya’nın kurtuluş şenliklerine gitmiştik. Grubumuzda gençler de vardı. Bir genç: Nahit ağabey, biz Wubıh asıllıyız Gönen’de Adigelerin içinde doğduk büyüdük kendimi Adige biliyorum. Burada Abazalar bana sen Abaza’sın diyorlar. Adige miyim yoksa Abaza mıyım? Ben de o genç arkadaşa: Sen Wubıh’sın, bu dünyada tek kişi de kalsan, Adigelerin ve Abazaların öz kardeşi olan bir Wubıh’sın. Soranlara sadece Wubıh olduğunu söyle yeter demiştim.

Wubıhlar 1864’ten önce Ruslarla yapılan savaşlarda silahlarını en son bırakan bir Kafkas halkıdır. Büyük sürgünden sonra Kuzey Kafkasya’da Wubıhların binlerce yıllık tarihi ve halk olarak varlıkları fiilen sona ermiştir. Bu nedenle anavatanında yaşayan hiç Wubıh kalmamış, büyük kısmı Türkiye’ye, sürgüne gönderilirken, diğerleri de Moskova’nın Kuzeydoğu’sundaki Kostroma iline yerleştirilmiştir. Kostroma iline yerleştirilen Wubıhların akıbetleri hakkında hiç bir bilgi yoktur. Kısmet olursa oraya da gidip araştıracağım.

Tevfik Esenç’in Wubıh dilini konuşabilen son kişi olması nedeniyle, Guinness rekorlar kitabına giren kişi olmak gibi bir özelliği vardır. Tevfik Esenç’in 1992’yılında, 88 yaşında ölmesi, gerek Wubıhlar gerekse dilbilimi açısından dramatik bir son olmuştur. Çünkü cesur ve soylu bir halkın anadili, ölü diller arasına katılmıştır.

Tevfik Esenç ile ilgili Zeynep Atikkan’ın 11 Haziran 1998 tarihli Hürriyet gazetesinde yayınlanan “Sabah Yıldızı Sönünce” başlıklı yazısını oldukça aydınlatıcıdır. burada bir kere daha yayınlamakta yarar görüyorum:

“İngiltere’de yayınlanan Ekonomist dergisi geçen haftaki sayısında neredeyse her gün bir dilin yok olduğunu yazıyordu. Bunlar birkaç bin kişinin konuştuğu, zaman içinde asimile olup gömülen dillerdir. Ekonomist, arşive kalkan dilleri sıralarken Wubıhca’yı da örnek göstermiştir. Kaybolan dil Wubıhca’yı dünyada tek bir kişi konuşuyordu. O da birkaç yıl önce Bandırma yakınlarındaki Hacı Osman köyünde vefat etti.

1990 yılının bir yaz gününde Hacı Osman Köyünde Wubıhca konuşan, dilin bütün inceliklerini bilen son Wubıh’ı tanıma fırsatını bulmuştum. Tevfik Esenç kökeni Hititlere kadar dayanan Wubıhca’da ‘kadın’ kelimesinin karşılığının ‘sabahyıldızı’ olduğunu bana anlatmıştı.
Daha sonra dolaştığım bu köyde bir kadın yoldan geçerken kahvenin önünde oturan yaşlı, genç bütün erkeklerin ayağa kalktığını gözlemiştim. Kadının sabahyıldızıyla özdeşleştiği bir kültürün özelliklerini hep merak etmişimdir.

Wubıhca’yı merak edip özelliklerini ilk araştıran Fransız dil bilimci Prof. Dumezil olmuştur. Bu araştırma, Fransızca-Wubıhca bir sözlüğün doğmasına, dolayısıyla kaybolan bir dilin arşivlenmesine imkân vermiştir.”

Wubıhca, 81 sessiz harfi olan, dört bin kelimeden oluşan, telaffuzu son derece güç “Sessiz harfler senfonisi” olarak anılan bir dildir. Bu özelliklerinden dolayı da Guinness rekorlar kitabında ikinci kez yerini almıştır. Wubıh dilini anmak adına aşağıda birkaç sözcük ve cümle örnek olarak gösterilmiştir:

Wubıhca: “Psa wə.fə.ba wə.tɕ’a jada ʃ.awt”
Türkçe: “Eğer balık yersen, daha zeki olursun”
Wubıhca: Seya Sezama
Türkçe: Bunu yapan benim
Wubıhca: Daa wssasğ’a’t
Türkçe: Onu buldum:
Kısa Not: İlk cümledeki ”ɕ” işareti kaynakta vardı. Fransızca’daki ”é” harfi olabilir. -TNS


Tevfik Esenç sağlığında Kafkasya’yı da görebilmişti. Solunda Nihat Bidanuk, Mehmet Yediç,
sağında Maykoplu İş Kadını Ersin Dug. 1990

Wubıh kültüründe ve inanışında, “Bıthe” üretkenliğin, doğurganlığın ve insanların koruyucusuydu. Wubıh ülkesinde Bıthe’yi simgeleyen taştan yapılmış bir büst bulunuyordu. Wubıhlar, şayet bu büst kaybolursa Wubıh toplumunun yok olacağına inanıyorlardı. Bu büstü sürekli koruyan bir soy aile vardı ve kuşaktan kuşağa bu kutsal görevi devam ettiriyordu. Bu büstün ne olduğu, nerede olduğu şu anda bilinmemektedir. Acaba bu bilinmezlik, bu konudaki kehanetin isabetliliğinin bir göstergesi mi olmuştur.

Ulu Tanrıdan tüm Wubıh kardeşlerimize bereket ve umut dolu günler vermesi dileği ile sevgi ve saygılarımızı sunuyoruz.