|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
SOVYET DAĞISTAN ve ÇEÇEN EDEBİYATI |
Tarık
Cemal Kutlu
Cumhuriyet, 26 Haziran 1976 - İnceleme |
|
|
................... |
|
................... |
Kuzey
Kafkas halkları sanatçılarının yoğun
çalışmaları ilk kez on dokuzuncu
yüzyıl sonrası ile yirminci yüzyıl
başlarında görülür; giderek gelişen ve
aşağıda sözünü edeceğimiz halklara
mensup sanatçıların çağdaş yazına olan
hizmetleri, hiç olmazsa kavim
dillerini olgun ve yeterli bir düzeyde
tutabilmiş ve yaşatabilmiş olmaları
becerisidir.
Dağıstan Sovyet
yazınının ilk kurucuları arasında
adlarından önemle sözü edilmesi
gereken Lezgi asıllı Süleyman Stalski
(1869-1937) ve Tahir Khuruglu
(1893-1953), Avar asıllı Hamzat
Tsadasa (1877-1951), Kumuk asıllı
Abdullah Muhammedov (1864-1937) ve
Gaziyev Ali (1879), Lak asıllı
Abutalib Gafurov (1882) sayılabilir.
Şiir dalında Lezgi yazarı Said
Koçkhurskiy (1767-1812) ile Yetim Emin
(1839-1878) ve Kumuk yazarı Irçi Kazak
(1839?-1879?) yetiştikleri çevre
gereği feodal sınıfları yererken, kaza
ve kadere de değiniyorlardı. Buna
karşı Dargi yazarı Batıray (1831-1910)
ile Avar yazarı Mahmut (1873-1919),
özellikle bu ikincisi Meryem poemi
ile, şiire düşünü getiriyordu.
Eğitim ve medeniyet dalında Lezgi
yazarı Hasan el Qadari "Asar-ı
Dağıstan" yapıtı ile bilimsel bir yol
izlerken, Lak yazarı Hacı Murat
Emintayev Dağıstan yazınına ilk kez
komediyi getiriyordu. Diğer yandan
Dağıstan yazını çağdaş görkemine Said
Habiyev'in, Zeynel Abidin
Batırmurzayev'in (1897-1919) ve Harun
Saidov'un (1891-1919) şiirleriyle
kavuşuyordu.
Günümüzde ise
babası Hamzat Tsadasa'dan daha
yetenekli ve daha usta bir yazar ve
ozan olduğunu belgeleyen Resul
Hamzatov "Benim Dağıstan'ım"
ve "Yüce Yıldızlar" adlı yapıtları ile
tüm Dağıstan yazınını tek başına
temsil etmekte devam etmektedir.
Dağıstan yazın tarihinde ayrı bir
dal olan Çeçen-İnguş edebiyatı ise,
özellikle adı geçen dille izleyebilmem
yönünden de ekleyebilirim, dil ve
anlatım bakımından, en güçlü yazına
sahip ulusların sanatında daha az
güçsüz değildir.
Çeçen-İnguş
yazını ortada henüz bir yazın tarihi
bulunmazken, Ahmad Nacayev, Abdi
Dudayev ve Said Baduyev gibi Çeçen
halk dilini ve folklorunu iyi bilen
kuşak tarafından sağlam temellerle
kurulmuştur. Bu ilk kuşaktan sonra
yetişen ve Çeçen-İnguş yazınını doruk
düzeye ulaştıran ozan ve yazarlardan
Mohmad Mamakayev'i, Mamakayev Arbi'yi,
Nurdin Muzayev'i, Said Arsanov'u,
Khalid Oşayev'i diğer çağdaşları
içerisinden kolayca ayırabiliriz.
Şamsudin Katayeviç Ayskhanov ise
Çeçen-İnguş tiyatro yazarları arasında
döneminin ve geleceğin tek temsilcisi
olarak kabullenilir. Şiir öykü ve
büyük öykü dalında genç kuşak
içerisinde Mohmad Sulayev, Abuzar
Aydamirov ve Kh. Mekhtiyev sanatsal
yapıtlarını daha güçlü biçimde
sürdürmektedir.
Adları geçen
şair ve yazarların incelediğimiz
yapıtlarından bir kısmının sözü
edilmesi gerektiğinde, seçimi çok güç
olmakla beraber, Abdi Dudayev'in
"Blestanan Buıolar" (Yazın gelişi)
adlı tek şiir betiği anımsanmalıdır.
Klasik şiir biçiminin tüm ahengini
vererek çağın sosyal gelişimini ve yaz
yıldiliminin (mevsim) doğada duyurduğu
güzelliği dile getirir. Hem şair, hem
de roman yazarı olan Mohmad
Mamakayev'de Çeçen dili, halkın
içinden gelen inceliği duyura duyura
yazının ve teknik anlatımın en üst
düzeyine ulaşır. Tüm şiirleri genel
olarak insan yaşamını, insan sorununu,
sevinci, üzüntüyü, düşünü ve doğayı
duyururken, uzun epopeleri de
yiğitliği ve Çeçen halkının geçmişteki
savaşlarını yansıtır, özellikle
1901-1913 yılında Çarlık rejimine
karşı halkın içinden çıkarak 10-15
kişilik çetesi ile gerilla savaşı
veren Kharaçoylu Abreg Zelimkhan'ın
uğraşısı ise, Mamakayev'in usta
anlatımında epik bir incelikle romana
dönüşür.
Son yüzyılın Kuzey
Kafkas yazını Sovyetler Birliği’nde
ilgi ile izlenmekte ve
desteklenmektedir. Tolstoy'un,
Dostoyevski'nin, Lermontov'un,
Puşkin'in ve Gorki'nin sanatında bütün
görkemiyle sözü edilen Kafkasya'nın el
değmemişliği artık bölgenin kendi
çocukları ve öz evlatları tarafından
sunuldukça, imge ötesi diye düşünülen
mistik sanılar da tüm gerçekliği ile
kendine çekmektedir. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|