Konu hakkında yazan katılımcılarımız:
(Alfabetik sıra ile)
Ademey, Altud Muk Yağan, Baykaldı H., Bırine, Bülent Atcı, Çeloh, Dzepş,
Guğoj Sami, Gupseuh, Haguare Ersin, Harun Hajukua, Jade Wumar,
Jajıy, KEÇ Süleyman Yavuz,
Kopsirgen Orhan, Mehmet, Meszay, Müzeyyen Kip, Nart, Necdet Hatam, Şhalaxhue,
Şhalaxhue Llıque, Ştapx, Tharkaho"
Jade Wumar
Guer zık'odırem şer reççejirep" "Wı adığeme wılheş" "Deylem wız'uçerem wipa'o
yeti blek'ij" "Wighuse wışıgughew mışem wyemıben" "Yemzeşirer meş yşş'egh" "Jew
khategirem şıç'e khıfrelhfı" "Pç'edij haç'er şateşxı" Thaplhe yatxınew,
tılhıtenew mac xhujinew tithamate mafexer Adığexer begheşşexew şitıghex. Tham
begheşşe khışüfeşş!!!
Değerli büyüklerim ve tüm değerli Adigeler,
Günümüzde konuşulmaya konuşulmaya unutulmaya yüz tutmuş bildiğiniz veya
bulabildiğiniz tüm Adige atasözlerini burada Adigelerle paylaşırsanız sevinirim
ki, gerçekten önemli ve gerekli bir konudur.
Mı Dunayejjır Şe'efe Adığaghi Adığebzi Şere'...
Saygılar... Şötxhej...
KEÇ Süleyman Yavuz
19.11.2005
Nasibişho yie ç'ıfım yipçedet atakari keke'ç'ın Pşaşem yeptime, nısem kapştejin
Jade Wumar
20.11.2005
Pçediji şeplhır mefıbli way, pçehaşhape şeplhır mefibli woşü'ı" "Bayem yiatakhi
mek'es'ı"
Keç Süleyman Yavuz
20.11.2005
Yegerer çıfımfed, yemgeyiferer yeplire nefü şıdım fed.
Jade Wumar
20.11.2005
"Zıplhehi t'ıs yegupşisi guşa'e" "wijji yegheşş'i şş'ı wiç'e yegheşş'i şxı"
Keç Süleyman Yavuz
20.11.2005
Kendi penceremizden bakıldığında mükemmel bir çalışma. Ancak bu siteye giren
yüzlerce dil bilmeyen kardeşlerimizi düşündüğümde, dil anlamında ve bu güzel
deyimlerin anlaşılamıyor olması sanırım bir haksızlık. Eğer başlığı atan sayın
Jade Wumar'da uygun görürse, altlarına da Türkçe’si yazılırsa iyimi olur diye
düşünüyorum.
Sevgi ve selamlarımla.
İlk yazdığım ikilinin
1) Nasibi çok olan insanın bahçesindeki horozu da yumurtlar.
2) Kızına veren,gelininden alır.
İkinci başlıktaki
1) Okuyan, insan gibi. Okuyamayan, bakan kör eşek gibi.
Vu nasibir kakorepete poğek, kojire zehum vılıımıç.
Nasibin gelince karşıla, Giderken peşinden koşma.
Altud Muk Yağan
20.11.2005
Merhaba, Guşi'a: Şaka, pselhejj: ata sözü değil mi?
Wuızınşeou.
Kopsirgen
Orhan
20.11.2005
Değerli kardeşim Jade Wumar,
19.11.2005 tarihli yazınızda "Gerçekten konuşulmaya, konuşulmaya unutulan
atasözlerimiz var" bunları bir araya getirelim yada toplayalım içeriğinde
mesajınız var... Bu mesajınız; dil bilmeyenler için, asimile olmuş kendini
bilmeyenler için olsa gerek... Değerli kardeşim, Adige ATASÖZLERİ kaybolmadı.
Derlendi, toplandı. Rahmetli ağabeyimiz YASİN ÇELİKKIRAN, ADİGE ATASÖZLERİ adlı
bir yapıt hazırladı. Bu kitabı istediğiniz an edinebilirsiniz. Değerli kardeşim,
Şimdi sizin yapacağınız iş nedir biliyor musunuz?
1) Yasin Çelikkıran tarafından hazırlanan eseri, internet için yani bizim ile
ilgili siteler için yeniden hazırlayın. (Zaten bu hazırlanmış ve sitelerde
mevcut.)
2) Eksik bilgi yani kitapta olmayan atasözleri sizde mevcutsa onları aktarın. Bu
konularda biraz daha bilgili olursanız seviniriz.
Esenlikler dileğiyle.
Necdet
Hatam
21.11.2005
Merhaba Muk,
Arayı uzattınız... Zomığequed apxuedu, khıtxıha zezemıze.
Evet Kabardey diyalektinde guışıe şaka ve pselhej de atasözü. Adigey yazın
dilinde de guışıej atasözü anlamınadır. Ancak burada son zamanlarda söz anlamına
psalhe daha çok kullanılmaya başlandı. Benzer şekilde Kabardey yazın dilinde de
genç kız anlamı olan xhıcebz yerine pşaşe sözcüğü daha çok kullanılıyor artık.
Bu küçük örnek bile diyalektler arası yakın temas ve diğer diyalekti anlamaya
çalışmanın öneminin kanıtı değil mi?
Wızınşew fışıt.
Dzepş
21.11.2005
Sayın Muk,
Sözünü ettiğiniz Kabardey dili. Kup ziğedaurer kup avas.
Gupseuh
21.11.2005
Jım tesiu, psim yo pig (rüzgarın üzerindeyken, suyu dürtmek). Çok yaramaz
çocuklar için kullanılan bir deyim.
Saygılarımla.
Şhalaxhue
21.11.2005
Wuımşşereme zeğaş aue. Guğuı yerellıxi guışeejjxer zererağaşş.
Müzeyyen Kip
21.11.2005
"Yupgur deabey yet, yunıser yeabıyı gaşe"
Kızını senden üstününe / iyisine uzan da ver,
Gelinini senden aşağısından al.
Şhalaxhue
21.11.2005
Pser aşi naper aşefı. Şşuızışşuı yiane zetet. Wimaxhulhe şşuıme kham.
Wuızxeşşüejışt psım ble xemıwççah. Wuıllıme wuılahkhu. Natexeme nepe pşşere
uefır newşi pşşeme xhuşt aueyi guezeğuı pcıham lejığe amıe kheneştığex. ŞHAQUE
ZIMIŞTERER LHEPKHIM ŞIŞEP. Werkhı xabze aueğep adıghe xabze aueğenah. Xeti
yişşhac yiçeteş.
Haguare Ersin
21.11.2005
Ş'ham yimitim, b'kım yi mığağoş.
(Akılsız başın cezasını, zavallı ayaklar çeker.)
Saygılarımla
Haguare
Ersin
21.11.2005
Zıbze nıkom, gunıkoğa wışığaşer'am.
(Genellikle yabancı evliliklerle ilgili kullanılan bir atasözüdür.)
Saygılarımla
Şhalaxhue
21.11.2005
WIBZE WIRITXEŞŞÜNIR SIDE TXHAĞUE. Ar wumışşenır sıge guıawe tıkhızxenağer sıdı
mafe mır sıdaştew adıghağe... Mamırnığece şüepsaw kup.şüimefapççe şşuı werexhu
ziwıshanxer...
Haguare Ersin
21.11.2005
Wıner wu wıns yi le zeğağot, wunegosır zeribğotu wı gater gıh. Genç kızlarımızın
eş seçimi sırasında sessiz kalarak, kurnazlık yapmalarını ve evlendikten sonra
hünerlerini ortaya çıkarmalarını anlatan atasözüdür.
Şhalaxhue
21.11.2005
Ççaler llım şççer ççuım değaşxerep.
Bülent Atcı
21.11.2005
Değerli katılımcılar,
Atasözleri ve deyimlerle ilgili BEYTUGAN BORİS'in yanlış hatırlamıyorsam oldukça
güzel bir derlemesi Kabardeyce yazılmış. İlgilenen arkadaşlara bende bir adet
vardır.
Wuzısheke
Bülent
Atcı
21.11.2005
Pxurulhur kagome blathar mexoy. Aaner nem xodes, ader dem xodes tlepk ohum yemuk
xelkım zefemxoshe zebxakesme wanegur ptıreyx nıve zako kale xuakım xeptlıh
ahanshes shıxın nahre shıxatle.
Şhalaxhue
21.11.2005
Sayın Atçı,
O kitabı Adana'da lütfen Ersin beye ulaştırın. O gereğini yapar. Fotokopisi de
olabilir. Ersin bana ulaştırır.
Saygılarımla.
Gupseuh
21.11.2005
Phurulhur gagojım, ged wemi zegabşk. (Evin kızı geldi mi tavuk b..ku bile
saklanırmış.) Evlenen kızların kendi evlerine döndüklerinde giderken yanlarında
çok şey götürmelerini eleştirmek babında söylenmiş.
Saygılarımla.
Baykaldı H.
21.11.2005
Şır tesım yeğadaxe (Atı güzelleştiren binicisidir.)
Psı 'ufom 'usır yesınk'e azes. (Su kıyısında oturan yüzmede usta olur.)
Aqılım yaner gupşşıses. (Aklın annesi düşüncedir.)
Psatlem nakh zışş'em yeptl. (Lafına değil aklına bak.)
Adakhe zawer pşer khungım. (Kavgacı horoz şişmanlamaz.)
Tl'enığami Tl'ığe xetls. (Ölümünde yiğitliği vardır.)
Bu yazılan atasözlerini sürekli tekrar edersek öğrenmesi daha kolay olur.
Gelecek nesile de bu şekilde taşıyabiliriz.
Saygılar.
Bülent Atcı
22.11.2005
Değerli katılımcılar,
Dün bir kitaptan bahsetmiştim, yazarını yanlış verdim özür dilerim. Doğrusu
BEYTUĞAN SEFERBİY. Kitabın adı PSATLEGU. Deyimler, atasözleri ve vecizeler
içeriyor. Anavatanda derlenmiş.
Saygılar.
Şhalaxhue
22.11.2005
Remıwççürer khırağewççüççijı.
Baykaldı H.
23.11.2005
Sayın Şhalaxue,
Shapsughca ne kadar zormuş vallahi anlamadım son yazdığınızı. Türkçe'sini
yazarsanız biraz çıkarabilirim.
Şimdi birazda Kabardeyce atasözleri;
Aader dem xuedes,aaner nem xuedes. (Baba ceviz gibi ana göz gibidir.) Zibın
f'ıuwe zımıgğasem, nepsk'e yıpşınıjıns. (Evladını iyi yetiştiremeyen bedelini
gözyaşıyla öder.)
Şır şıugğk'e fızır p'tsık'e yaığs. (Atı tuzla, kadını yalanla idare ederler.)
Şhalaxhue
23.11.2005
Sayın Baykaldı kardeşim, aziz dostum,
Aslında tam tersi Kabardeyce’ye de en yakın olanı sözünü ettiğiniz diyalekt.
Harflerin dönüşüm tablosunu bilirseniz çok daha rahat anlayacaksınız. Mesela
‘’şşuı f'ı’’ ya da ‘’p b’’ dönüşümü ‘’pıte bıde’’ ya da ‘’ççü v’’ dönüşümü
‘’ççüakhe vakhe’’. F x dönüşümü nef nexu gibi. Mesela ben ‘’mafe’’ derim siz
‘’maxue’’ dersiniz. Ben ışık aydınlık anlamına ‘’nef’’ ya da ‘’nefın’’ derim siz
‘’nef’’ deyince ‘’kör’’ anlarsınız kör bizde ‘’neşşü’’ şeklindedir. ‘’Şşü’’ f
dönüşümü yani. Siz ışık için ‘’nexu’’ dersiniz. Tame, dame. Ççüı. Vı Mesela
‘’jjü’’ v dönüşümü. Jüağue vağue gibi. Kısaca dostum bizlerdeki ‘’jjü’’,
‘’ççü’’, ‘’şşüe’’ sesleri sizde yok, bunlar ‘’f’’ ve ‘’v’’ ye dönüşmüş. Sizde
‘’bje’’ bir çok anlama gelirken biz bunları ayrıştırırız. Bje, pçe, bjı, bjje
bunlar sizde yaklaşık bje olarak yazılır. Mesela ‘’k’’, ‘’g’’ dönüşümü de var.
Bizde ‘’guı’’ kalp, ‘’kuı’’ arabadır. Siz ‘’guı’’ dersiniz ikisine de.
Kısaltmalarda ayrı ‘’şıwı’’ atlı anlamınadır, siz ‘’şu’’ dersiniz. Aslında çok
basit. Ana dönüşümler belli Kabardey diyalekti sesleri yumuşatmış. ‘’Nepe’’,
‘’nobe’’ p harfi b harfine dönüşmüş. Özgün kelimeleri ayrı tutalım yani
Kabardeyce’ye mahsus isim ve fiiller biraz anlam kayması ya da tamamen farklılık
arz edebilir. Siz ‘’xhık'ebz’’ derken sondaki ‘’bzı’’ eki çağrışım yaptırıyor.
Mentalite dikkate alınırsa ilk kez duyan bile bunu anlayabilir. Babış, guaguış,
lhetas bunlarda tamamen özgü. Mesela ‘’lhetas’’ da anlam kayması var. Biz
‘’psıççü’’ yani ‘’su öküzü’’ deriz manda hayvanına. Siz ‘’xıv’’ yani ‘’deniz
öküzü’’ dersiniz. Psalhe kelimesi bizde çok özgün anlamda kullanılır ya da
‘’guşae’’ bizde ‘’konuşmak’’, sizde ‘’şaka’’ anlamını taşır. Bunlar
anlaşılamayacak şeyler değil. Zaman oluşumundaki farklılıklarda dilin analizi
ile anlaşılabilir. Biraz gayret ve dikkat yeterli sadece. Şüe, fe dönüşüm
mesela. Seque soque ‘’e’’nin ‘’o’’ ya kalb edilmesi ya da. Değerli arkadaşım,
zatı alinizin Kabardey diline hakimiyetini biliyorum. Mesleğinizde bir yabancı
dile endeksli sadece biraz pratik. Buyurun sizi Sakarya’ya davet ediyorum.
Benimde Kabardeyce’ye ihtiyacım var. Saygılar sunarım değerli arkadaşım... Aziz
dostum, sen dilcisin. Dilin geçirdiği evrimde hangi harfin neye ve nasıl
dönüşeceği belli sayılır.
Şhalaxhue
23.11.2005
Hadırxi xabze şı'. Ttsıfığer ah mıwıgueş. Zi wumşşereme wibeş ççase yedeuı.
Şhalaxhue
23.11.2005 Sayın
Baykaldı merhaba,
Asıl olan temel dönüşümler. Bunun dışında yukarıda yazdıklarım dışında kalanlar
biraz dikkatle anlaşılabilir. çeşı jeş gibi. bıde pıte gibi ya da ççale ş'ale
gibi. Sayın Hatam varken bunu tabloya dökmek bize düşmez. İnanıyorum ki gereğini
yapacaktır. Önemli olan mantıksal ilişki kurmak. Okuduğunuzu anladığınızda
zamanı konusunda daha sağlıklı anlamlandırma yaparsınız. Bu süreç biraz daha
zordur. Ancak Kabardey dili bu anlamda daha anlaşılabilir. Siz okuduğunuzu
anladığınız taktirde Kabardeyce de yanıt verebilirsiniz. Saygılarımla...
Baykaldı .H
23.11.2005
Sayın Şhalaxue,
Beni çok iyi aydınlattınız, Kabardeyce'yi bu kadar iyi bildiğinizi
zannetmiyordum. Maşallahınız var. Yazdıklarınız doğru. Tek tek izah edince
anlaşılıyor ama cümlelere gelince zorlanıyorum. Belki de kullandığınız alfabeyi
tam kavramamamdan ileri geliyor. İlk davet bizden geldi inşallah Uzunyaylaya
bekliyoruz.
Saygı ve sevgiler ebedi dostum.
Necdet Hatam
24.11.2005
Şhalaxhue Si Khueş,
Çok güzel açıkladınız, Baykaldı kardeşimiz de anladı. Ancak, ne güzel dilin bu
kadar önemsenmesi. Şimdi çok uzatmadan ortak alfabeyi belirleyip yazışmaları
belirlediğimiz alfabe ile yapalım derim. Dili az bilenlerin geliştirmesine de
yardımcı olabileceğiz o zaman. Son yazdıklarınız tek kelime ile süper...
Wepsew wetxhej.
Şhalaxhue
24.11.2005
Sayın Hatam,
Yazdıklarınıza söylenecek bir şey yok. Daha basit yapıdaki hikaye ve şiirleri de
buraya yazmamız lazım. Zira yazılanlar çokta basit değil. Mükaleme ve anlamaya
yardımcı olacak basit yapılardan oluşmuş yapıtlara da ihtiyaç var. Alfabe
konusunda yazdıklarımız belli, bu da devam edecek. Uzlaşı için alfabe yapmak
değil standart bir alfabe ile yazmak yeterli. Alfabelerin pedagojik tahlili
sonraki iş. Uygulamayı görürsek dönüşlere bakar ve gereğini yaparsınız. Gündelik
kullanım önceliği çerçevesinde önemli fiil, isim, sıfat ve zarflarda
listelenmeli. Takdir buyuracağınız gibi bilenlerin dili kullanımı genelinde
faydasına olmalıdır. Benim alfabe problemim yok. Zatınızın deklere ettiği
alfabeye yazmaya çalışacağım. Bazı yazdıklarımı diyalekt farkı olarak
değerlendirirseniz birbirimizi daha iyi anlayabiliriz. Kurallara uygun yazabilme
bir süreç meselesi. Süreci geliştirmek ve ona katkıda bulunmakta bizlerin
gayretine kalmış. Arkadaşlar sitedeki alfabeyi göz önüne almaya gayret ederlerse
taşlar yerine oturacaktır. Simge tercihlerinde bir derinlik geçici olarak
düşünülebilir. Bırakalım temel yazım kuralları belli bir süreçte tekamül etsin.
Bazı arkadaşlar konuştukları gibi yazmak isteyebilir buna da saygı duyalım.
Etkileşim nasıl bir sonuç koyacak bekleyelim. Saygılarımla.
Jade Wumar
26.11.2005
"Bgheplhişeme mıjöri zegowtı" (Fazla kızdırırsan (ısıtırsan) taş bile çatlar).
Bu da Yasin ÇELIKKIRAN'IN kitabından...
Süetxhej...
Jade Wumar
26.11.2005
Şüimafe şü'ı adığe lhep'exer... "Yem wı'umıç'ew,şü'ır zıfeder pşş'eştep" (Belaya
rastlamadan iyi olanı -hayırlı olanı- bilemezsin).
Değerli Adigeler,
Benim için kısıtlı imkanlar hala devam ettiği için yazıları takip edemiyorum ve
zamanında yetişemiyorum. Sayın KOPSİRGEN ORHAN; Yasin ÇELİKKIRAN'IN ATASÖZLERİ
VE DEYİMLER kitabını ben ezbere biliyorum. Bu kitaptaki atasözü ve değimlerin
yarısı uydurma olduğu için bize faydası çok azdır. Benim burada aradığım
konuşmaya zenginlik katan çok değerli kullanılmayan eski sözleri insanlara
hatırlatmak, bilmeyenlerinde bu bahaneyle öğrenmesini sağlamaktı. Atasözlerinin
altına Türkçe'sini yazma fikrine katılmıyorum. Çünkü, bilmeyenler belki merak
ederler, araştırırlar; bu sayede de bir şeyler öğrenirler belki...
Maalesef günümüzde değerli büyüklerimiz yeni eserler çıkaramadıkları için
(eskiye nazaran) hala eski eserleri okuyoruz ve edebiyatımız gelişmiyor. Acaba o
eski kitaplarda olmasaydı ne yapacaktık bilmiyorum. Önemli bir konuda her zaman
söylediğim gibi heyhat! Hala bitemeyen şu dil ve alfabe çalışmaları. Biz bu
sorunları aşamadan hiç bir şey yapamayız.
Şöetxej...
Jade Wumar
26.11.2005
"Nasıp zımı'er maxhşem tesmi her yetsekhe" Mıri zı guşi'ejj
zexezışş'ık'iremge!!! Şeruw be zıfas'orer Şhalaxho şşı khyep'ual'ere?
Wopsaw Şhalaxho wopsaw...
Necdet Hatam
28.11.2005
Khueş lhap'ew Jader,
"Bgheplhişeme mıjöri zegowtı" "bğeplhışeme mıjüeri zeguewtı. Değerli kardeşim O
ue'nin sesini vermez. Ö'de üe'nin sesini. Her iki yazılımı dil bilemeyen Türkçe
bilir birine okutun Adigece söyleyişe hangisinin daha yakın olduğuna bir bakın.
(Fazla kızdırırsan (ısıtırsan) taş bile çatlar). Bu da Yasin ÇELİKKIRAN'IN
kitabından... Süetxhej... Wepsew tam not. "Nasıp zımı'er maxhşem tesmi her
yetsekhe" "Nasıp zimıer maxhşem tésmi (tyesmi) her yetsakhe Mıri zı guşi'ejj
zexezışş'ık'iremge!!! Mıri zı guışıejj zexezış'ıqiremge Şeruw be zıfas'orer
Şhalaxho şşı khyep'ual'ere? Şerıweba zıfas'uerer Şhalaxhue şı khép'uallere
Wopsaw Şhalaxho wopsaw... Wepsew Şhalaxhue wepsew...
Them tızedéğepsew.
Jade Wumar
04.12.2005
"Psıwınepsım wızxewıwçöerem khıptewıtxen" Tithamate lhap'ew Necdet HATAM,
Benim yazdığım yazılar Shapsugh diyalektiğinde olduğu için Ç'EMGUY a uymayan
bazı yerleri olabilir. Ayrıca sizinle Adigece'deki seslerle ilgili karşılıklı
ilerde konuşmak isterim. Bence yanlış anlamayın ama bazı eksiklikler var.
Şöetxhej... (Burdaki ses ö sesidir.)
Meszay
08.12.2005
Avludaki öküzün boynuzuna vurursan, dağdaki öküzünde boynuzu ağrırmış.
Şhalaxhue Llıque
10.12.2005
Bğaççe zimış'erem bğıbze zéşxıjı. Ye'tane wımıuew wi uef ş'ı. Zı ğer t'uew
khaquerep. Mafer mewığuaye. Zı nem nehinah zıner nah aze. Bzer zezim nahinah
dıci,şşuewım nahinah eşşuı, çatem nahinah çan. Guşae daxem wase yiep. Zibze
nıkhuem guınıkhuağe wişığaççerep. Maççew ue buew ş'ı. Wi guşae xhune lhıf.
Yemıcağer yeğecaque xhurep. Ttsıf zilhımharem zi yiş'erep. Wıpççej zimiem
wıpççej raxırep. Weredır guı khıdeşay. Mışşüesınır mequedıjı weredır quedıjırep.
Mışesırer yepsıxıjırep. psım xelh ptselır şşuırep şşuem delhı guıe jjırep.
Guığuer ğaş'em yikhueş. Tığujjım yine çiyemi yiguı çiyerep. Ham yişha wzı xhume
wıtsı yeşxı,blem yişha wızı xhuıme ğueguım teğuelha. Şı brulem şibl aquaççe
xelh. Şış'uır nıbceğuı ş'uım fed. Blanew çeremi zıguere khéwzı. Ttsıfxer zipiyır
bzeguıh. Guım ş'ueş'uır nem ş'uedax. Wizççasem yipse wifeğade. bzılhfığem
şımıwççıterem nape yiep. Bısım femıfır dequate ççıh. Ççaler çeme llıjjım yilhetx
mewzı. Jant'er thamatem yiy. Eer zyedeeme ççır ağewşşuıqualhe. Awbırer bısım
ş'ı. Khuiy zıdışıtım maje khışımışt. Llıquer awççırep. Psım xelh mıjjuit'uıri
zewteççı. Xabze zımiş'erer şha neçç. Dışşem xes nahi jjıjj thamate bğuedes.
ççase zimıer llep. Şşuızı yezawerer llep. Nıbceğuır khixığe çate. Nısem zexixew
pxhuım yewşşıy. Wepşşaşşefe ççale zieme wiranıs. Pselhıxhue zimıe pşşaşşer
khaşenı wımış' Pşşaşe deghuı xhuırep şşuız değuı nah. Pşşaşşe xhuıpxhem
pselhıxhuer yixhuey. Khue wieme nıse wi' Khue bzacem yajem wixeğesı,pxhuı bzacem
xasem wixéha. Amığepxhuırem pxhuççe yış'erep. zibısım zixhuejırem çettsıxhuı
fawççı. arğuey dağe nemıçç zıççağe yiep. Bğer bere wueme yıtame mekhuıte.
Yewşşıy zı mafe xabze hafır mefiş. Ziuef zışımığuıpşerer llıxhujj. Khamer
pçenççe khiraxırep. Llığeşşap'e llı yiquaderep. Llıxhuıjjım yiçate wıtsekuırep.
Wıççıte zimıem ttsıFığe yiep. Kherabğır zixafı. Kherabğem yiş'ere llığe zakhuer
mequedı. Kherabğer khueğuı llıxhuıj. Çetıweri tsığueççe llıxhuıjj. Şı femış'uım
waner yekhuıte.
Guğoj Sami
10.12.2005
Sayın Jade,
Melim fede uşabe, ketim fede uşaşe (evlenilecek kızlarda aranan vasıf).
Vi of hemilhim vumuguşah (bilmediğin veya seni ilgilendirmeyen konuda konuşma).
Çıyeme vos ke'sı (uyuyanın üzerine kar yağar-üşümeyi belirtmek için).
Not: Rahmetli Teş'u Yasin ağabeyimizin eseri için gereksiz sözler kullanmışsın.
Onun eseri ve çalışması dönemi içinde çok zorlukla meydana getirilmiş bir
eserdir. Ne mücadelelerle Adigey'den bastırıp getirdiğini bilseniz o sözcükleri
kullanmazdınız. Bilginize.
Jade Wumar
10.12.2005
Sayın Sami bey,
Sayın Jade Wumar kendileri size yanıt veremez. İş icabı meşgul. Ancak size şu
kadarını söyleyebilirim. Sayın Çelikkıran’la yüz yüze görüşen bir kaç kişiyiz.
Çalışma ortamını da gayretini de dile ne kadar hakim olduğunu da ben bizzat çok
iyi biliyorum. Rahmetli saygıdeğer büyüğümüz sayın Çelikkıran’a karşı kimsenin
art niyetli düşüncesi olamaz. Sözü edilen atasözü kitabını iyice incelerseniz
sayın Jade Wumar’ın neyi kast ettiğini anlayacaksınız. Aynı şey Çerkes
hikayeleri içinde geçerlidir.
Olayın özü anavatanda politik kaygılarla derlenirken kasıtlı çarpıtmaların
hikayelerde yer almasından kaynaklanır. Atasözleri özgün olarak milletler
arasında benzerlik gösterir ama bu bire bir aynıyla olmaz. Sayın Çelikkıran’ın
kitabında hiçte ata sözü vasfı taşımayan sözleri ve de tercüme aktarma olduğu
açıkça belli olan atasözleri vardır. Sayın Wumar buna dikkat çekmiştir. Konuyu
daha da açıklığa kavuşturalım. 1978 Krasnodar basımlı Adige Guşıejjxer adlı bir
kitap var. Orada Adige atasözleri başlığında kolhoz, turdoden, gibi başlıklarda
atasözleri görürsünüz. Sovyet rejiminin eşitlik yaklaşımı çerçevesinde pşı ve
werkhleri atasözü ya da hikaye yoluyla aşağılayan ya da dine karşı tutumu xhoce
yikhebarxer diye yazım haline getiren bir uygulama görürsünüz. Adigey
yazarlarını incelerseniz de komünizm ve halklar kardeşliğini her fırsatta öven
ısmarlama roman ve hikayeler bulursunuz. Olmazsa olmaz kutsal ise; Alman savaşı
ve savaş gazileridir. Bizler Türkiye’dekiler o eserleri Adige dili olduğu için
okuyoruz yoksa gerçekleri ya da Adige kültürünü yansıttığı için değil. Sayın
Wumar’a notunuz iletildi en kısa zamanda size yanıt verecektir.
Bilginize.
Jade Wumar
10.12.2005
Melım fede uışşabe çetım fede uışşaşe. Wi uef zıxemılhım wıxemguışı'. Çiyerem
wes khıtase. Bu arada sayın Çelikkıran'ın ruhu şad olsun. Asla
unutulmayacaktır...
Jade Wumar
10.12.2005
Sayın Guğoj Sami,
Sayın Yasin ÇELİKKIRAN gerçektende eserleriyle bizlere ışık tutmuştur.
Atasözleri ve Deyimler, Adigece-Türkçe Sözlük, Türkçe-Adigece Sözlük. Bu eserler
maalesef ender olan eserlerdendir. Çok kıymetlidirler. Benim kastettiğim
içlerindeki Adigece ile ilgisi olmayan ve bizi yanıltabilecek bilgilerdir.
Malumunuz üzere bu eserler Yasin ÇELİKKIRAN'ın notlarının bir araya getirilmesi
ile oluşturulmuştur. Değerli büyüklerimizin eserlerine zarar vermek istemeyiz
ama gerçekleri de görmek lazım.
Saygılarımla...
"Wışitıme lhate, wışilhıme wıbze" mıri zı guşi'ejj gore zexezışş'ık'iremge!
Şöetxhej...
Guğoj Sami
10.12.2005
Sayın Jade,
Cevabınız çok güzel. Tam Adige gencine yakıştı. Thayiğapsov, Tham'ome
tizıralağun.
Şıpsevux...
Guğoj Sami
10.12.2005
Sayın Jade,
Latin harfleriyle Adigece yazmayı beceremiyorum. Düzeltmeler için teşekkür
ederim. "Tek ağaç orman olmaz."
Sevgiler.
Jade Wumar
10.12.2005
Buyurun sayın Sami bey, beraber orman olalım.
Sayın Sami bey,
Size birde sitemim var. Lütfen bunu size olan saygımızdan ve özlemimizden
kaynaklanan bir sitem gözüyle bakın. Yıllar önceleri köyümüze gelip, gittiğinizi
ağabeylerim söyledi. Uzun zamandır da gelmiyormuşsunuz. Ben sizi hatırlamıyorum.
Sizden daima söz eden büyüklerimiz var. Uzuntarla ve Ketence ile bir zamanlar
diyaloglarımız yoğunmuş. Bizler büyüyünce enkaz bize mi kaldı?
Saygılarımla Sami bey, saygılarımla.
Guğoj Sami
10.12.2005
Tabi ki. Katkımız olursa sevinirim.
Saygılarımla
Sayın Jade,
Şahsınızda Tüm Belikışlalılar'a selam ve sevgilerimi sunuyorum. En kısa zamanda
görüşürüz inşallah.
Jade Wumar
11.12.2005
Sayın Gugoj SAMI,
Tham yi'ome tızerelheghun. Siguape rexhun.
Şöetxhej...
Şhalaxhue
11.12.2005
Wi mafe şşuı ziwıshan guığuejju. Ade we wıpsawe khıççeççığ. Wowiwwuw. Adıghejjme
auççe sewağe seue seri. Wepsaw wetxhej.
Guğoj Sami
11.12.2005
Wupsov Şhalaxue Sigoşij, ADIGE TXIN'iri sege, Adigabzer Latin bukvamke (Alfabe)
bo doğu vetxi. Thamrazıkıpfoh. Tızereleğun Thamome.
Jade Wumar
13.01.2006
"Tham khıfigheçiyeme şer yedzıxıp'e zaç'’
"Şışha zıbleççırem şıççem wılhımbenej."
Jade Wumar
20.01.2006
"Ttsıfığer ahmıwgoş" "Çür bjjır zırahıllam se sıçü, şalher zırahıllam se sıçü,
yiuagh."
Jade Wumar
26.01.2006
"Bzılfıghe zıdeşısım 'aşe şıraxırep." (Bayanın olduğu yerde silah çekilmez)
Selamlar, Günümüzde yaşanan bazı olaylara ışık tutabilecek bir söz, gerçektende
Adigelerin verdiği önemin bir vesikası adeta. Maalesef bizler güzel kültürümüzün
bu güzel yanlarını araştırıp yaşatacağımız yerde olur olmaz tartışıyoruz. Kime
ne faydası varsa? Yaşamış olduğum toplum diaspora olmasına rağmen, geçmişten bu
yana işte bu güzel kültürle meşgul olup, olur olmaz tartışmalara girmeden bu
günlere gelmiş ve dünya durdukça yaşamaya devam edecek... Bence bu sitede biz
Adigelere yakışan en güzel şey budur. Yoksa çözüm bulunamayan ve bulunamayacak
içeriği boş tartışmalar sonsuda dek sürecektir... Bizi bu tartışmalardan uzak
bir düşünce yapısıyla bu günlere getiren büyüklerimize ne mutlu işte ADIGHEĞE bu
olsa gerek...
Şötxhej...
Ademey
27.01.2006
Ye wul'ın ye wul'en 1 (ya adam gibi yaşa ya da öl) Pısetlux zımıe pşaşer kashen
wumız!
Harun Hajukua
29.01.2006
Dedemden derlediğim bir atasözü (Abzegh diyalekti);
Peramibjer meshhatle yishhape yewoji. Anlamı: Peramibj'in (Türkçe'sini
bilmediğim bir tür bitki) tomurcuğu çıkar kafasına vurur. Yani bir insanın aslı
er ya da geç kendini belli eder anlamında.
Bir de eskiden kashenlerin bir birlerine kullandıkları bir deyim; Sipsekup'atlh
Anlamı: Canımı ağzına koysunlar. Birde sürgünden önceki Kafkasya orijinli Abzegh
şivesinde bebekleri uyutmak için söylenen bir ninni yazacağım. Tabi arşivlenmesi
ve yayınlanırsa kaynakça belirtilmek şartıyla.
Saygılarımla.
Ştapx
01.02.2006
"Tham şımşınerem şışınej."
Mehmet
01.02.2006
Maf,
Değerli katılımcılar,
Adige Atasözleri ve Deyimleri üzerine geniş bir kaynak:
Kitap adı: Çerkes Atasözleri ve Deyimleri
Derleyen: Yasin Çelikkıran
Yayınevi : Tüm Zamanlar Yayıncılık
Format : Adigece (Kiril alfabesi)-Adigece (Latin alfabesi)-
Türkçe anlamı Kitapta yaklaşık 1600 Çerkes atasözü ve deyimleri bulunmaktadır.
Bu kitabı KAF-DAV’dan 8 YTL karşılığı (2005 yılının Şubat ayında ben bu fiyata
almıştım belki şimdi biraz artmış olabilir) temin edebilirsiniz.
Saygılarımla
Jade Wumar
02.02.2006
"Zişha şım'ejım yişıd hame yaşxı"
Harun Hajukua
02.02.2006
(Abzegh diyalektinde yaşlılardan derlemiş olduğum atasözleri) "Shawo exhopsirem
kusheps yegheshi" Anlamı: Oğlan çocuğu isteyen, beşik ipi büker. Manası: Bir şey
istiyorsan, o istediğin şey için hazırlık yap. "Shimi'e kuande thak'ume ch'iha
khikheghoxhusht" Anlamı: Olmayan çalılıkta tavşan üretiyor. Hayalciler için
söylenen bir atasözü.
Tharkaho
02.02.2006
Yi nader nedexu, Yiug tsug’ur guruxoeu De’u de’um pe’adjeuw Nart Shawoeuw ziuw
zejju Yaneuw gumajeuw Ydeauw godjaffeuw Tsuhujxoe ar hunu sigoapeuw Souwkhoahuer
Nıbjeuguxem dexaseuw Tsuxubem ya jaseuw Zeusem pse pıcceuw Xabzeffır diyghaccu
Yemışxem ya paşeuw Shu gupır zexaşem Di biyxem khopkhaşeuw Nısajje gışashem
cegung’e yemışu Guffegogoer yi atu Pajıgham bgadetu Tzuxubem ya jasse Tsuxuber
zı ghasse Ar khunu, so khuakho
Harun Hajukua
02.02.2006
Maf,
Yukarıda yazmış olduğum "shawo exhopsirem kusheps yegheshi" yani "oğlan çocuğu
isteyen, beşik ipi büker" atasözü belirtmiş olduğum gibi sadece, birşey
istiyorsan o istediğin için hazırlık yap manası değil, aslında iyi bir şey
istiyorsan o istediğin şey için öyle bir hazırlık yap ki, ona ulaştıktan sonra
da kaybetmeyesin gibi derin bir anlam içerir. Şöyle ki; bu atasözünde özellikle
"shawo" yani erkek çocuğuna vurgu yapılmıştır, yani "pshashe" ya da sadece çocuk
anlamına gelen ele değil de özellikle "shawo" denmesinin sebebi erkek çocuğunun
daha makbul olmasıdır. Çünkü erkek çocuğu Çerkesya da ailenin koruyucusu,
savaşta asker vb. bir sürü sebepten dolayı daha fazla istenmiştir. Ve erkek
çocukları kız çocuklarına göre çok daha fazla hareketlidir ve beşikten düşmeleri
ve yaralanmaları söz konusudur. İşte bu "kusheps" yani beşik ipi erkek
çocuklarının beşikten düşmemeleri ya da çıkmamaları için, beşiğin üzerine
örtülen örtüyü, beşiğe sıkıca tutturmaya yarar. Bu atasözümüzde anlatılmak
istenen de budur. İstediğin iyi şey için öyle bir hazırlık yap ki, ona
ulaştıktan sonrada kaybetmeyesin. Atasözlerimizin salt anlamını değil, daha da
önemlisi neyi ima ettiğini anlamaya çalışmak, eski Çerkeslerin mentalite yani
karakterlerine de ulaşabilmemizi sağlayacaktır. Atasözlerimize bu gözle
bakarsak, atalarımızın nasıl bir halet'i ruhiye ve düşünce yapılarının olduğunu
anlamaya daha yakınlaşmış oluruz.
Saygılar.
Nart
03.02.2006
Sayın Harun bey, Hayatımda bu kadar saçma bir yorum duymadım. Çerkesler hiç bir
zaman kız çocuklarını erkeklerden ayırmamışladır, zorlama yorumlarla kafa
karıştırmayın lütfen. Madem atasözüne bu kadar alakalısınız ben de sözü bir
atasözü ile bitireyim: Zeromış'er pş'enır Ş'enığes.
Saygılar
Harun Hajukua
03.02.2006
Maf, Sayın Nart.
Eğer Çerkesler erkek çocuklarını eski Çerkesya’da, mecburi sebeplerden dolayı
(neslin erkek çocuktan devam etmesi, bitmek tükenmek bilmeyen savaşlar,
sülaleler arası kan davaları, kabileler arası kan davaları, evin geçimini
erkeğin temin etmesi vb.) kız çocuklarına nazaran daha fazla istemişlerdir
dememde siz anti feminist bir anlam çıkarıyorsanız, bu da sizin feminin
duygularınızın fazla ağır bastığını gösterir. Neden Setenay Guashe dışındaki tüm
NART kahramanları, savaşçıları erkektir? Bunun böyle olması bizim kadınlara olan
saygımızı, sevgimizi eksiltmiyor ki! Şimdi popüler kültürle tarihi
değerlendiremezsiniz ve yargılayamazsınız! Tarihi değerlendirirken; objektif
olmak, o günün şartlarını değerlendirmek gerekmez mi?
Eski Çerkesya’da erkek çocuğu doğduğunda şölen düzenlenirdi. Sizce neden? Sizce
atalarınız primitif, kadına değer vermeyen, Doğu toplumları gibi kadını aşağı
gören insanlar olduğundan mı? Eğer evet diyorsanız siz atalarınızı
tanımıyorsunuz! Bakın ben bu yazımda şunu diyorum, Çerkesler kız çocuğu oldu
diye Araplar gibi ya da Doğu toplumları gibi üzülmezlerdi ama erkek çocuğu
olduğunda şölen düzenlenirdi. Aradaki farkı anlayabildiniz mi? O dönemde, başka
toplumlar kız çocuklarını diri diri toprağa gömerken bizim atalarımız kadına
saygı duyuyordu ve kadını el üstünde tutuyordu.
Şimdi sorarım size; savaşların, kıyımların, hiçbir an eksik olmadığı bir
coğrafyada erkek çocuğunun ailede daha fazla istenmesi demek, kız çocuğunun
istenmemesi, hor görülmesi mi demektir? Yazımı tekrar tarihi gözünüzde
canlandırarak okuyun ama tabi kabileler arası mentalite bile değişebiliyor. Ben
Kuzeybatı Kafkasya Adigelerindenim. Eğer siz Kabardey bölgesindenseniz, orada
savaş çok daha önceden bitmişti ve haliyle Kuzeybatı’ya göre daha erken
mentalite değişimine uğradılar. Bunları gözönünde bulundurun lütfen.
Saygılar
Harun Hajukua
03.02.2006
''Shawo exhopsirem kusheps yegheshi'' (Abzegh diyalekti). Erkek çocuğu isteyen
beşik ipi büker. Neden bu atasözünde ''çocuk isteyen beşik yapar'' denmiyor?
Neden erkek çocuğuna vurgu yapılıyor ve neden sadece beşik yapar denmiyor da,
BEŞİK İPİ büker deniyor? Eğer beşik ipinin ne olduğunu bilmiyorsanız söyleyeyim.
Beşik ipi, tahtadan yapılan beşiğin, sağında ve solunda ikişer tane olmak üzere
dört tanedir ve bu ipin fonksiyonu, bebeğin üzerine örtülen ve birbirine paralel
karşılıklı iki çubuğu, beşiğe sıkıca tutturmak içindir. Bir nevi emniyet kemeri
gibi, bebeğin beşikten düşmemesi ya da çıkmaması için. Erkek bebeklerin kız
bebeklere göre daha hareketli olduğu biyolojik bir gerçektir sayın Nart.
Atasözlerimizi söylerken ve ezberlerken; acaba bunu söyleyen atalar, neden
söylemişler, nasıl bir sosyal ortamda ve kimler için söylemiş olabilirler
hassasiyetiyle değerlendirebilmek umuduyla diyorum. Yoksa bu atasözleri hiçbir
mana ifade etmeden tekerleme niyetine söylenmemiş. Öyle olsaydı bugünlere
ulaşamazlardı. Atasözlerimizin her biri o günlerin yaşamının bir kesitidir sayın
Nart.
Ben yazılarımın arkasındayım.
Saygılar.
Jade Wumar
04.02.2006
Sayın Harun Hajukua ve Sayın Nart,
"Bzılfıghe zıdeşısım 'aşe şıraxırep" (Bayanın olduğu yerde silah çekilmez.)
Atalarımız bu söz ve benzeri sözlerle gerçekten Adige toplumunda bayanın yerini
ve önemini belirtmişler hiç bir zaman ayrımcılık yapmayarak "Ts'ıfıgher
'ahmıwgoş" (İnsanlık paylaşılmaz bir mirastır(haktır)) diyerek bay, bayan
demeden herkesi eşit tutmuşlardır. Kısacası atalarımız "Wı adığeme wılheş"
(Adige'ysen Güçlüsün) diyerek bizlerin birlik ve beraberlik içinde güçlü
olduğumuzu da vurgulamışlardır. Yanlış anlaşılmak istemem sizleri eleştirmek
için yazmadım bunları düşüncelere katkı sağlamak amacıyla yazdım. Sanırım içinde
bulunduğumuz son durumda ne pahasına olursa olsun birlikteliği gerektirmektedir.
Adigeler maalesef tarih boyunca büyük bir birliktelik kuramamışlardır. En büyük
yanılgıları ve hataları da bu olsa gerek.
"Worapsow adığe lhepkhır zewji zereşitew" Şötxhej...
"Relajerem Thari 'epı'eghu." (Çalışana ALLAH'ta yardımcı.)
Jade Wumar
07.02.2006
"Wiha bghetxheme khıwotxhoşt"
Jade Wumar
08.02.2006
"Wine khye'erem yipse ye'ej."
Jade Wumar
14.02.2006
"l'ıts'ık'u mıxhurem 'of ts'ık'u rexhunep" Kazanıkho Jabağ
Jade Wumar
16.02.2006
"Ts'ıfıme wya'etın yık'i wıradzıxın yalhek'işt."
Çeloh
18.02.200
Zişxa zimığezşurem şı ığen keşte. Derdi büyüklerimiz. Evlenmek isteyip boşta
gezen gençlere dair.
Nart
18.02.2006
Sayın Wumar bey,
Kitaplardan atasözü alıp buraya yazarak Adige olunmuyor. Madem Kazanoko
Jebağı'dan bir söz yazacaksınız onun söylediği şekli ile yazın, sizin
anladığınız şekilde değil.
Jajıy
19.02.2006
Sayın Nart,
Adigelik Latin alfabesi ile yazışma yolu ile değil bizzati yaşanarak
sürdürülendir. Kazanıko Jabağ'ın söylediği veya yazdığı tarihte kalmıştır.
Önemli olan günümüzde yapabildiğimiz ve yaşatabildiğimiz Adigeliktir.
Saygılar
Guğoj Sami
19.02.2006
Sayın Jade,
Atasözlerini yazmaya devam edin lütfen, sayın Nart merak etmeyin anlayanlar var.
Verilen emekler boşa gitmiyor, herkesin elinde belge yok, bu yolla hepimize
ulaşıyor.
Maf Nıbjeuğxer
Jade Wumar
21.02.2006
Sayın Nart,
Benim yazdığım atasözlerini bir tek yazılı kaynakta bulabilirseniz size helal
olsun derim. Ben kitaptan söz yazacak olsaydım bu bölümü en az 1000 ata sözüyle
doldurmam gerekirdi. Ben her bir atasözü için büyüklerimden ayrı ayrı bilgi
alıyor geniş yorumunu thamadelerden dinliyor daha sonra buraya ve kendi arşivime
aktarıyorum.
Sizden de bir şey istiyorum şimdi; ben Shapsugh'um ve yazdığım atasözleri daha
çok Shapsugh diyalektiği ile yazılmıştır. Siz bu benim kitaplardan yazdığımı
söylediğiniz atasözlerini hangi kitaptan aldığımı bir söyleyin de bende boşuna
uğraşmayım. Büyüklerle diyaloga girmeden hazırdan yazayım.
Kazanıkho Jabağ'ın söylediği söze 1992 tarihinde çekilmiş olan Adige isimli
filmi seyrederken rastladım ve kayda geçtim. Siz sayın Nart Adigeliğin nasıl
olacağının göstergesini mi oluşturdunuz veya Adigeliğe standart veren bir
yetkili misiniz ki, benim Adigeliğim konusunda yorum yapıyorsunuz?
Herkesin Adigeliği kendini ilgilendirir. Siz rahat olun. Ben Adigeliğimi sanal
değil gerçek ortamda yaşıyorum şükür. Efendim Adigece metinleri Adigece yazmak
yanlış mı? Bugün ben Adige'yim deyip de Adigece bilmeyenlere hiç kusura
bakamsınlar öyle her şeyi armut piş ağzıma düş mantığı ile açıklayamayız.
Bırakında insanlar biraz araştırsınlar. Bir şeyler öğrenmeye çalışsınlar. Ayrıca
benim yazdıklarımı anlamak isteyen anlıyor.
Not: Adige atasözleri Türkçe ifade edilemez. Onların mantığını kavrayabilmek
için Adige mantığı ile düşünmek gerekir. "Wit'ume wız,wızıme wışı'axep" "Pse
yaşe, nape yaşefı (naper yathaç'ı)" Thaywopsow Gugoj Sami, Thaywopsow Jajıy
Sezai...
Şötxhej Saygılar...
Jade Wumar
23.02.2006
"Wojübene wjıpkhe khıxek'igha tıgher tsah fepş'ınew şitep"
Jade Wumar
24.02.2006
"şıtxhum şüme pewu" "wzimıyem wyeghalejı,wziyem laje tafe" "p'e yimilh mışşaşöm
guaşer şımghagugh" "xafem fabe yi'ejep" "be bghaş'eme ketı p'aşşe plheghun" "ş'o
zıbghegubjırem maş'o khı'olhelhı" "guer zıda'erem 'er ma'e" "wigu remıplhew ner
replheştep."
Şhalaxhue
26.02.2006
Hajjır yiğollıp'ue yiççıme tığujjme aşxı.
Jajıy
26.02.2006
Keseleşoh aş fede tğujer sı nıbjoğ lhap.
Şhalaxhue
27.02.2006
Ar wue aştew we'ueme se zi xes'uahıjın şı'ep. şşıpkheded khap'uerer. arew
se'uemi se ham syeguıpşısaghep zıgorege har ziyem yiguı xeç'ıme s'uaghenah...
Jajıy
27.02.2006
Tuğase tı xase sışıağ ğogum ha kakeyux gore rıkoti husım yıkore leçase thamate
ham teguşeahıştığeh abrek ım leçasem kırorer mı ha ayer keğukı se çesteşt
leçasem yıorer se ha seğojrep zegorem zeğşteşt sıu sızleğom yışhage seğağe rehu
reğkığağ arreme kezfagu ha sılığojrep. har çexteştme se sığkın zıseom zım şe
sıep,zım xykokı sıep yauı ukıjğeh. Arı ğu thığujı keselexoh zıfesoğar sı nıbjoğ
xlapej.
Çeloh
27.02.2006
''Çü ğaşxeyi zebzeyiji.'' Bu atasözünün Türkçe açılımını bilen var mı?
Jade Wumar
28.02.2006
Sayın Çeloh,
Değerli büyüklerin yanı da bu sözü açıklamak bana düşmez ama bildiğim kadarıyla
anlatayım. "Çüjj ghaşxeyi zebzeyijı" "Besideki öküz bile kendini (yalıyor)
temizliyor." Bu söz daha çok Adigece armew (tembel-miskin), şhaxıne (üşengeç)
denilen kimseler için kullanılır. Yapması gereken işi yapmayan, geciktiren, ne
zaman olsa yaparım diye bahaneyle işi yapmaktan kaçınan, kendisine dikkat
etmeyen kimseler için söylenir. Kısacası besideki öküz bile üşenmeden o kadarını
yapabiliyor sen onun kadar bile olamıyorsun anlamı çıkar. Adige atasözlerinin
gerçekten derin anlamları vardır ve hepsi ayrı birer kompozisyon konusudur. Tabi
bu derin manaları yakalayabilmek için Adigece düşünmek gerekir. Daha çok mecaz
anlamlıdırlar.
Saygılar...
Jade Wumar
28.02.2006
"Yize yişük'e zımış'erem, yizbghu ryeşü" "Bını wase zetegim bınır psı yeşöe."
Çeloh
28.02.2006
Sayın Jade Wumar,
Evet, açıkladığınız doğru. Ben işten eve geldiğimde otururum, annem yemek v.s
sofrayı kurar. Annemden bir şey istediğimde; ninem oturduğu yerden bana kızarak
müdahale ederdi: "Teg voyı zıgore zıfıpşejıme.yebezejınep çü ğaşxeyi zebzeyiji".
Bu sözleri bana çok söylemiştir. Bende anneme sordum ne demek diye? Annemde
şöyle anlattı. Köylerde malum herkesin bir çift öküzü olur. Yazın çift sürmek,
harman v.s işler için kışın iyi bir şekilde bu hayvanların bakımı yemlenmesi
tımarı v.s yapılırmış. Her ihtiyaçları karşılanmasına karşın, yeterli
bulmamışçasına hayvanlar kendi tüylerin yalayarak temizlermiş. Bu atasözü; her
şeyi başkalarından bekleme, sende kendin için bir şeyler yap, anlamına
geliyormuş. Tabi ki, sizin sıraladıklarınızı da içeriyor. İnsan sormadan
edemiyor. Biz Çerkesler olarak kendimiz için bir şeyler yapmanın zamanı ve geç
kalınmışlığın üzüntüsünü de yaşayarak ne zamana kadar bekleyeceğiz?
Jade Wumar ellerine, dillerine sağlık. Saygılar efendim.
Jade Wumar
28.02.2006
Wo adığe lhap'ew Çeloh,
Khızeresfep'uaghaxem feşşıge thaywopsow wose'o yape rapş'ew. Sızereneguyeremge
nepe adığeme yanah yaşıç'er tibzegu daxer arı. Wori winıdelhfıbzew adığebzegum
wızerepılhım papç'ege sıkhıpfeguş'o. Winenejjımre wyane lhap'exem aşte
khıra'ol'agheme tet'uahıjın şi'ep. Yanah şşıpkher khazı'oştxer axer arıx. Wopsaw
Çeloh wopsaw!
Çeloh
02.03.2006
Sayın Jade Wumar,
Windelhfıbzew anlamadım? Açıklarsan sevinirim. Sizi MSN'e kayıt yaptım. Daha
ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle.
Saygılar.
Jade Wumar
03.03.2006
"Zikhurem wıwçüjın fay", "Wızşıgughurem wzeneguyeni xelh", "Psıne zıt'ırer
psınem yefejı" Adige lhap'ew Çeloh, Nıdelhfıbze (anadil) kelimesini ve yeni
duyduğun kelimeleri önce büyüklerine sorup onay alırsan senin için daha iyi
olur. Bu sayede yeni kelimeler de öğrenebilirsin. Büyüklerimizin vereceği
bilgiler çok önemlidir. Bu kelimeyi anlayabilmek için hecelere(seslere) bölmek
gerekir. Nı(ana), de(beraberlik eki), lhıfen(doğurmak), bze (dil,lisan) Yani,
Nıdelhfıghabze; annenin beraber doğurduğu dil. Nıdelhfıbze şeklini alıyor ve
anadil oluyor. Ben bilgim dahilinde yorumlamaya çalıştım ama konunun uzmanları
her zaman büyüklerimiz yani bizden daha bilgili thamadelerimizdir. Bence de daha
ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle saygılar...
Wotxhej
Bırine
03.03.2006
"Wı şısew wıkhazımılhağum wı khateci zıkhamğalheğu."
Jajıy
04.03.2006
Psınem ğumfenıfeşı pthuştep nanuğ remığxujrer keğçukıjı yaeo.
Çeloh
04.03.2006
"Yemuwçure kıvçukirem oçe" yao adğeme "yış zezxokizebtirem yişi wone depkıp
pılağazepıt mexu."
Jade Wumar
05.03.2006
"Yaxaderer medexhu, yaxaplherer meplhexhu."
Jade Wumar
07.03.2006
"Zexıram'ore pe'of tikhuyifo mewugi" "Hajjır yawk'i txıde yaghajji ghuneghuxer
ze'uç'aghex."
Jade Wumar
14.03.2006
Çemı dagheşxerer çü rexhuştep. Zışha zımı'ıghışürem şıd 'ıghın yeşte. Yeşesıme
yitha şeghupşe, yepsıxıme yişır şeghupşe. Çi'emge bınım hape xaferep. ziwnaşö
pş'ırer wipçe'uşha tes. Remıda'orer medexhu. Wiç'eleghu zılheghughem haç'ak'o
wıfemık'u. Ghogu k'ahım waye khyehı. Zıbe pş'ırem wri'az.
Çeloh
14.03.2006
''Tafedize wükoaşoge bağgume. Yane kegejime yekojın.'' Jade Wumar sana
güveniyorum. Bir açılımda bu atasözüne yapar mısınız? Çalışmalarında sana
başarılar diliyorum.
Saygılar kardeşim.
Jade Wumar
16.03.2006
Wo adığe lhap'ew Çeloh,
"Tafedıze (şşı fedıze) bghewugimi, yane khyegejıme yek'ujın (rek'ojın). Ne kadar
oynatıp, eğlendirsen de (gönlünü yapsan da) annesi çağırınca (ona geri) gider.
Bu söz genel olarak anne sevgisini anlatır. Çocuğu ne kadar eğlendirsen,
sevindirsen annesinin yeri başkadır. Bu bütün canlılar için geçerlidir.
Tha zıfede şimı'em (eşi benzeri olmayan yüce yaratıcı) bütün canlıları bu
sevgiyle bütünleştirmiş adeta. Şöyle de diyebiliriz aslında, Xati yane ş'odaxe
(ş'ogups). Herkesin annesi kendine güzel. Atasözlerini daha geniş
yorumlayabilmek kişinin edebiyatına kalmış. Ne kadar geniş düşünebilirse insan o
kadar geniş anlam ve yorum çıkarabilir.
Ben hep atasözlerinin görünenin dışında bir anlamları daha olduğuna inanıyorum.
Yani esas belirtilmek istenen arka plandadır. Tabi onu görebilmek Adigece düşüne
bilme yeteneğine kalmış. Adigece ses anlamlı bir dildir ve sesler bir kaç
anlamda kullanılabilir yerine göre. Mesela şöyle de diyebiliriz bu söz için.
Bugün Adigeler anavatanlarından uzakta huzur içinde yaşamalarına rağmen,
anavatan sevgisi onlar için bir başkadır. Bunu kimse inkar etmez, edemez. Bizler
vatanımızdan uzakta her ne kadar kavga gürültüsüz yaşasak da içimiz de hep bir
"ah!" olarak durur vatan sevgisi. Bu sözden sonra aklıma bir woredin sözleri
geldi;
Adığe xekur tekhıtegejı
Adığe lhepkhım tegumeç'ı
Adığe xeku natejj xeghegum
Tipeçijew tighaşşe xeç'i
Khinıbe xetıghew tinahıjjxem
Nepe dunayem tyemıtıjxem
Adige lhepkhım fegumeç'ıghexem
Yawasiyetxer tejüghasejej
Vatanımdan ne kadar uzak olsam da bana eşlik eden, düşüncelerimden ayrıldığım,
rüyalarımı süsleyen sesler onlar. Onlar da benimle birlikte yola koyulurlar.
Yüreğimde bazen hüzün bazen sevinç kimi zamansa mutluluk melodileri olup
öterler.
İşte bu şekilde onlarla birlikte ortak bir yaşamı paylaşmaktayız. Bana bu
satırları yazdıran bu olsa gerek...
Nepe Adığexer dunayim şıtekhohıghew şıtıx nah mış'ami, tham 'ome zımafe gorem
Adığeyim şaghe'etıghe tibırakh jöghepş'ık'u't'um ıç'eghı tışızerewghoyijın. Tham
sızfelhe'urer; tıpsawow, tızepeşew, tıtxhew, tızexesew, zedetş'ow, zedetştew,
zedyedghak'ew tışı'enır arı.
Worapsow Adige lhepkhır zewji zereşitew!
Çeloh
17.03.2006
Selam kardeşim,
Ellerine sağlık, çalışmalarını beğeniyorum. Senin gibi işi ciddiye alan bir
Adige olduğu için bizlerde şanslıyız. Hem dile hem bilgiye vakıfsın. Bunları
iltifat olsun diye söylemiyorum. Madden ve manen destekçinim. Bunu laf olsun
diye söylemiyorum. Her zaman yanındayım. Bu çalışmalarını kalıcı olması için.
Bir projen var mı? Eğer böyle bir düşüncen varsa bizleri de haberdar edersen
sevinirim. Çalışmalarında başarılar dilerim. Seni çok sevdim. Wunağo
Shapsugh'daki Deulet nasıl, çok candan biri değil mi? Nasıl yüreği bizler için
çarpıyor. Konuşurken bunu insana hissettiriyor. Yazışmak üzere hoşçakal.
Jade Wumar
24.03.2006
"Nepkhım tetır xauhıfıge 'aze"
Jade Wumar
27.03.2006
"Xharcım ne zıratım, naptse yi'ojıgh"
Şhalaxhue
30.03.2006
Azemi yeazex.
Şhalaxhue
30.03.2006
Wumar lhap'e khuelejjım zi yiuagheba? Xarcım yeremışüxhuaghu.
Jade Wumar
30.03.2006
Kholejjım zi yi'ona? ç'erep,şhake 'oşhamafem khıtebıbık'ighe zı bghejjım xharcır
zelheghum, khışharilhadi jı kheşeghu rimghafew ıdırıgh.Yet'uane pxhate femıhew
bjjapem tet'ıshajıgh. Garı tıkhızxenegher, gi mı bghejjnıgher xeti yeppesıre?
Wopsaw şhalaxho wopsaw! "Şım wıkhızfanege şı wasege wişen."
Şhalaxhue
31.03.2006
Wıkhıbdeş'erem wıdewugi.
Jade Wumar
07.04.2006
"Daxem
khımıwbutırer bjımım yeghasse."
Jade Wumar
13.04.2006
Pe'uaye neghawk'it...