|
|
................... |
|
................... |
NOGAYLARIN TARİHİ |
Mehmet
Canatan |
|
|
................... |
|
|
Nogay adı Kırım'ın batısında Aksu
nehri ile Özü nehri arsındaki sahada Kıpçakların boy beyi olup
boy beyliğini dedesi Tuval beyden alan bu kişi 1270-1299
yıllarında Altınordu'da büyük bir nüfuz kazanmış olan Berke
Han'ın başkomutanı Nogay Han'dan gelmektedir. Nogaylar, Don ve Kuban ırmakları
arasındaki alanda Kırım yöresinde ve Astrahan yöresinde
varlığını sürdüren bir halk.
Tarihte Nogay adı
Nogay adı Kırım'ın batısında Aksu nehri ile Özü nehri
arsındaki sahada Kıpçakların boy beyi olup boy beyliğini
dedesi Tuval beyden alan bu kişi 1270-1299 yıllarında
Altınordu'da büyük bir nüfuz kazanmış olan Berke Han'ın
başkomutanı Nogay Han'dan gelmektedir. Ona tâbi il ve Uruğlara
Nogay adı verilmiştir.
Nogay Orda
1426 yılında Edige beyin oğlu Nurettin bey tarafından emirlik
kurmuşlardır ve 150 yıldan fazla bağımsız devlet olmuşlardır.
Başkentleri yayık nehri üzerinde Saraycık'tı. 1563 yılında
Rusların işgalinden sonra Ulu Nogaylar, Kiçi Nogaylar ve Altı
oğul Nogayları olarak üç parçaya ayrılmıştır.
Edige destanı
Kazak Türkleri efsanelerinde kökenlerini Nogaylara ve
Özbeklere dayandırır. Karakalpaklar 15.asırda Volga'dan
Aral'ın güneyine gelmiş bir Nogay topluluğudur. Hatta Kırım
Türklerinin askeri gücünün çoğunluğunu asırlar boyunca
Nogaylar oluşturmuştur.
Nogay Han'ın ölümünden (1299) sonra başlamak üzere çeşitli
dönemlerde de göç vermiştir. Bu göçlerin en büyüğü Osmanlı Rus
savaşından sonra 1860 yılında 180 bin Nogay'ın göç etmesidir.
Türkiye'de Nogaylar
300 bin Nogay Türkiye'ye göç etmiştir. Bir kısmı Konya'nın
Ilgın İlçesi'nde bir mahalle oluşturmuşlardır. İlçenin Behlül
Bey, Şıh Cârullah ve Câmiatik mahallelerinden ayrılarak
kurulan ve sonradan Ayvat Dede adıyla adlandırılan mahallede,
oturmaktadırlar.
Kendilerini sözlükte “çocuk”, kendi dillerinde “sevimli”
anlamına gelen ve ilçe halkı tarafından da kullanılan “Bala”
tabiriyle tanımlarlar. Kendilerine özgü gelenek ve
göreneklerini hâlen devam ettirmekte olan mahalle halkı,
aralarında kaybolmaya yüz tutmuş Nogay diliyle konuşur.
Eskişehir'in Işıkören (Arapkuyusu) ve Aktepe (Rıfkiye) köyleri
Nogay'dır..
Konya Ilgın ilçesi dışında Konya-Adana-Ankara yol ayrımı olan
Kulu Makası bölgesinde Osmanlı İmparatorluğu'nun meskür
mahallede iskan edinirler fermanı ile çeşitli köyleri
oluşturmuşlardır. Bunlar Şeker, Doğankaya, Akin, Kırkkuyu,
Boğazören, Köstengil, Seyitahmetli ve Mandıra köyleridir.
Bu köylerde yaşayan Nogaylar da ulusal kimliklerini
korumuşlar, adetlerinden ayrılmamışlardır. Yaşanan ekonomik
zorluklardan dolayı bir kısmı köylerinden bağlarını koparmadan
göç etmişler. Büyükşehirlere, ilçelere ve 60'lı yıllardan
itibaren Avrupa'nın çeşitli yerlerine yerleşmişlerdir.
Köylerinde tarım ve hayvancılıkla geçinen yöre halkı,
köylerinin dışında günümüz koşullarına göre meslek
edinmişlerdir.
Nogaylara özgü olan dillerini muhafaza etmeye çalışmışlar ve
günümüzde de bu dili kullanmaya devam etmektedirler.
Geleneksel yemekleri kazanbörek, şırbörek (çiğbörek),
koyankulak (tavşan kulağı), inkal, tavabörektir ve tamamı
hamurdan yapılmaktadır. Ekmek olarak da kendilerine has
kalakay, tavaöptek, şöyünöptek adlarında, ve tandırda pişen
çeşitli şekillerde ekmekleri tüketmektedirler. Yağda
kızartılan bavursak adında ekmekleri de vardır. İçeceklerinin
en önemlisi ise ''ayakşay''dır. Halk arasında Tatar Çayı veya
Nogay Çayı olarak bilinir.
Rusya'da Nogaylar
Rusya Federasyonu içindeki Nogay sayısı 2002'de 90 bin 666
idi. Nogaylar günümüzde toplu olarak Stavropol krayı,
Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti (2002'de 14 bin 873) ile Çeçenya ve
Dağıstan (2002'de 38 bin 168) cumhuriyetlerinde
yaşamaktadırlar. Nogayca Karaçay-Çerkes ve Dağıstan
cumhuriyetlerindeki resmi dillerdendir. 2007'de Karaçay-Çerkes
Cumhuriyeti'nde merkezi Erken-Şahar olan,toplam 15 bin nüfuslu
bir Nogay rayonu oluşturulmuştur.
Büyük kısmı Kafkasya'da Dağıstan, İdil Nehri güney boyları,
Stavropol Kray, Çeçenya ile Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde
yaşamaktadırlar. Kırım ve Romanya'da da Nogaylar
bulunmaktadır. Nogay toplam nüfusu 100 binin üzerinde olup
hepsi Sünni/Hanefi Müslüman'dır.
Terek Irmağı havzasında yaşayan Nogaylara "Ak Nogaylar" da
denmektedir. Bugün Nogaylar Adige (Çerkes) gelenek ve
folklorunu da benimsemiş bulunmaktadırlar. Nogaylar Türkçe'nin
Kıpçak grubuna giren bir dil konuşurlar. 13-15.yüzyıllarda
Altınordu egemenliğinde idiler. Altınordu'nun parçalanmasından
sonra, şimdiki Kuzey Kafkasya'nın kuzeydoğu kesimi Astrahan
Hanlığı, kuzeybatı kesimi de Kırım Hanlığı sınırları içinde
kaldı. Astrahan Hanlığı 1556'da yıkılıp toprakları Rusya'ya
ilhak edildi.Bu nedenle şimdiki Stavropol Kray'ında bir Nogay
nüfus yaşamaktadır. |
|
|
|
|
|
|
|
|