|
Mezar taşı yok olur,
Yok olmayacak olanı şarkıdır.
Adige Atasözü
(Мыжъосыныр мэк1одыжьы,
мык1одыжьырэр орэд.
Гущы1эжъ)
Yığınla kişi ulusunun ve varlığının bilincine bile
ermeden doğup yaşamış ve ölüp karanlığa karışıp
gitmiştir.
Ancak zamanın örtülerinin altına gömülüp
sonsuzluğa uğurlanamamış, adı değişik çağların kalın sis
ve bulut örtülerini atıp/aşıp günümüze değin gelmeyi
başarmış çok sayıda kişi, her biri birer yiğitlik örneği
olan yiğitlerimiz vardır. Bu yiğitler üzerine söylenen
öykü (къэбар), menkıbe (таурыхъ) ve ilginç şarkılarımız
(орэд) da vardır. Bu anlatı ve şarkılarda bizlere birer
iyi insan örneği sunma dışında, almamız gereken
mükemmel dersler de vardır. Bu anlatılar gerçek olay ve
belgeleri (yiğidin adı, sülalesi/soy ailesi, yaptığı ve
başardığı şey ya da şeyleri) günümüze getirmekle
yetinmemişler, o yiğitle birlikte yaşamış olan
insanların görüntülerini, o döneme ilişkin özellikleri,
karşıt güçleri ve o insanların bu yiğitlerin
oluşumundaki etkileyiciliklerini, rollerini, o dönemin
nasıl bir dönem olduğunu, insan topluluklarının dünyayı
algılayış biçimlerini (ideolojileri), bilinç
düzeylerini, benimsedikleri ya da iteledikleri şeyler,
bütün bunları ve benzerlerini önümüzde
sergilemektedirler. Günümüze değin unutulmamış olan bu
şarkı ve öyküler, bu yiğitlerin, dönemlerindeki
insanların manevi liderleri, yol göstericileri ve örnek
oluşturan kişileri olduklarını kanıtlamaktadırlar. Bu
eski şarkı ve öyküler yiğitliği ile adı günümüze erişmiş
olan kişileri ve bu şarkı-öykülerin günümüze gelmiş
olmalarının nedenlerini de bize kavratmaktadırlar.
Bu anlatılar küçük olayları, o dönemlerdeki sıradan
olayları anlatmazlar, onları dışlar, büyük olayları,
güçlü kişileri ve o kişilerin örnek yiğitliklerini
kaybolmayacak bir biçimde aynalarından bize yansıtırlar.
Böylece o insanlar büyük olayları ve güçlü yiğitleri
ayakta tutmanın bir yolunu bulmuş oldular. O insanlar
her türlü büyük olay adına türküler (пщыналъ/besteli
şarkılar) düzüyorlardı. Bunu Hangerıy (*) (Хъанджэрый)
de saptamıştı. ”Her bir savaştan sonra, bu savaşa
katılanlar arasından kahramanlık göstermiş olanların
yaptıklarını/yiğitliklerini anlatan şarkılar
oluşturuyorlardı. Şimdiye (1836 yılına) değin bu
yiğitlerin adları gururla yaşatılmakta ve dilden dile
dolaşmaktadır” diye yazmaktadır Hangerıy.
Bu düzenleniş biçimine uygun olarak olup bitenin nasıl
gerçekleştiğine ilişkin öyküler de olayın ardından
oluşmaya başlıyor, bu olayların türküleri (пщыналъ/müziği)
de oluşturuluyordu. Bunlar o dönemin tarihsel belgeleri
önemindeydiler. Şarkıyı besteleyen kişi de savaşa
katılıyor, her bir bireyin ne yapıp yapmadığı, bütün
bunları dikkate alarak, çoğunca şarkıyı da böyle
oluşturuyorlardı. Ancak şarkının olay sonrasında
oluşturulduğu da oluyordu. Kim bilir çarpışmalarda kaç
şarkıcının (озэды1о) da ölüp yitmiş olduğu gerçeğini.
Savaşta can veren şarkıcı/besteci sayısı da az değildi.
Haberleri, kuşkusuz olayın olup bitmesinden sonra
oluşuyordu.
Eski öykü-anlatılarda (къэбарыжъ-таурыъужъ) ve eski
şarkılarda da belirgin özellikler bulunurdu. Bu
anlatılarda olayın geçtiği yerin adı ve olaya
katılanların adı bir arada verilir. Bu durum öykü ve
anlatılarla şarkıların adlarıyla da kanıtlanmaktadır. Ya
yiğidin adı verilmekte ya da olayın geçtiği yer adı eski
öykü, anlatı ve şarkıların da adı olmaktadır. Olay tek
bir yiğit üzerine ise, yiğidin adı öykü ve anlatılar (къэбарыжъ-таурыхъужъ)
ile eski şarkıların (орэдыжъ) da adı oluyor; olay çok
kişiye değgin ise, olayın geçtiği yerin adı eski öykü,
anlatı ve şarkıların da adı oluyor. Sözgelişi,
”Kolejımıko Zézerıhe’nin Tarihi” (Къолэжъымыкъо
Зезэрыхьэ итаурыхъ), ”Aydemirkan’ın Tarihi” (Айдэмыркъанэ
итаурыхъ-икъэбар), ”Aydemirkan Şarkısı” (Айдэмыркъанэ
иорэд), ”Hath’ı Oğlu Koç’as Şarkısı” (Хьатх я Къок1асэ
иорэд), “Çüjıko/Tsujıko Öyküsü” (Цужъкъуапэ икъэбар),
”Çüjıko Şarkısı- Ağıdı” (Цужъыкъо иорэд-игъыбз),
”Pşı-verk Savaşı Öyküsü” (Пщы-оркъ заом икъэбар),
”Pşı-verk Savaşı Şarkısı” (Пщы-оркъ заом иорэд), ”Veşneu
Savaşı Öyküsü” (Ощнэ1у заом икъэбар), ”Veşneu Savaşı
Şarkısı” (Ощнэ1у заом иорэд) gibi birçok değişik örneği
gösterebiliriz.
(*) Adige asıllı bir yazar ve Rus albayı. HCY
devamı
>>> |
