Harun
Hajukua
03.02.2006
''Shawo exhopsirem kusheps yegheshi'' (Abzegh diyalekti). Erkek
çocuğu isteyen beşik ipi büker. Neden bu atasözünde ''çocuk
isteyen beşik yapar'' denmiyor? Neden erkek çocuğuna vurgu
yapılıyor ve neden sadece beşik yapar denmiyor da, BEŞİK İPİ büker
deniyor? Eğer beşik ipinin ne olduğunu bilmiyorsanız söyleyeyim.
Beşik ipi, tahtadan yapılan beşiğin, sağında ve solunda ikişer
tane olmak üzere dört tanedir ve bu ipin fonksiyonu, bebeğin
üzerine örtülen ve birbirine paralel karşılıklı iki çubuğu, beşiğe
sıkıca tutturmak içindir. Bir nevi emniyet kemeri gibi, bebeğin
beşikten düşmemesi ya da çıkmaması için. Erkek bebeklerin kız
bebeklere göre daha hareketli olduğu biyolojik bir gerçektir sayın
Nart.
Atasözlerimizi söylerken ve ezberlerken; acaba bunu söyleyen
atalar, neden söylemişler, nasıl bir sosyal ortamda ve kimler için
söylemiş olabilirler hassasiyetiyle değerlendirebilmek umuduyla
diyorum. Yoksa bu atasözleri hiçbir mana ifade etmeden tekerleme
niyetine söylenmemiş. Öyle olsaydı bugünlere ulaşamazlardı.
Atasözlerimizin her biri o günlerin yaşamının bir kesitidir sayın
Nart.
Ben yazılarımın arkasındayım.
Saygılar.
Jade Wumar
04.02.2006
Sayın Harun Hajukua ve Sayın Nart,
"Bzılfıghe zıdeşısım 'aşe şıraxırep" (Bayanın olduğu yerde silah
çekilmez.) Atalarımız bu söz ve benzeri sözlerle gerçekten Adige
toplumunda bayanın yerini ve önemini belirtmişler hiç bir zaman
ayrımcılık yapmayarak "Ts'ıfıgher 'ahmıwgoş" (İnsanlık paylaşılmaz
bir mirastır(haktır)) diyerek bay, bayan demeden herkesi eşit
tutmuşlardır. Kısacası atalarımız "Wı adığeme wılheş" (Adige'ysen
Güçlüsün) diyerek bizlerin birlik ve beraberlik içinde güçlü
olduğumuzu da vurgulamışlardır. Yanlış anlaşılmak istemem sizleri
eleştirmek için yazmadım bunları düşüncelere katkı sağlamak
amacıyla yazdım. Sanırım içinde bulunduğumuz son durumda ne
pahasına olursa olsun birlikteliği gerektirmektedir. Adigeler
maalesef tarih boyunca büyük bir birliktelik kuramamışlardır. En
büyük yanılgıları ve hataları da bu olsa gerek.
"Worapsow adığe
lhepkhır zewji zereşitew" Şötxhej...
"Relajerem Thari 'epı'eghu."
(Çalışana ALLAH'ta yardımcı.)
Jade Wumar
07.02.2006
"Wiha bghetxheme khıwotxhoşt"
Jade Wumar
08.02.2006
"Wine khye'erem yipse ye'ej."
Jade Wumar
14.02.2006
"l'ıts'ık'u mıxhurem 'of ts'ık'u rexhunep" Kazanıkho Jabağ
Jade Wumar
16.02.2006
"Ts'ıfıme wya'etın yık'i wıradzıxın yalhek'işt."
Çeloh
18.02.200
Zişxa zimığezşurem şı ığen keşte. Derdi büyüklerimiz. Evlenmek
isteyip boşta gezen gençlere dair.
Nart
18.02.2006
Sayın Wumar bey,
Kitaplardan atasözü alıp buraya yazarak Adige olunmuyor. Madem
Kazanoko Jebağı'dan bir söz yazacaksınız onun söylediği şekli ile
yazın, sizin anladığınız şekilde değil.
Jajıy
19.02.2006
Sayın Nart,
Adigelik Latin alfabesi ile yazışma
yolu ile değil bizzati yaşanarak sürdürülendir. Kazanıko Jabağ'ın
söylediği veya yazdığı tarihte kalmıştır. Önemli olan günümüzde
yapabildiğimiz ve yaşatabildiğimiz Adigeliktir.
Saygılar
Guğoj Sami
19.02.2006
Sayın Jade,
Atasözlerini yazmaya devam edin lütfen, sayın Nart merak etmeyin
anlayanlar var. Verilen emekler boşa gitmiyor, herkesin elinde
belge yok, bu yolla hepimize ulaşıyor.
Maf Nıbjeuğxer
Jade Wumar
21.02.2006
Sayın Nart,
Benim yazdığım atasözlerini bir tek yazılı kaynakta bulabilirseniz
size helal olsun derim. Ben kitaptan söz yazacak olsaydım bu
bölümü en az 1000 ata sözüyle doldurmam gerekirdi. Ben her bir
atasözü için büyüklerimden ayrı ayrı bilgi alıyor geniş yorumunu
thamadelerden dinliyor daha sonra buraya ve kendi arşivime
aktarıyorum.
Sizden de bir şey istiyorum şimdi; ben Shapsugh'um ve
yazdığım atasözleri daha çok Shapsugh diyalektiği ile yazılmıştır.
Siz bu benim kitaplardan yazdığımı söylediğiniz atasözlerini hangi
kitaptan aldığımı bir söyleyin de bende boşuna uğraşmayım.
Büyüklerle diyaloga girmeden hazırdan yazayım.
Kazanıkho Jabağ'ın
söylediği söze 1992 tarihinde çekilmiş olan Adige isimli filmi
seyrederken rastladım ve kayda geçtim. Siz sayın Nart Adigeliğin
nasıl olacağının göstergesini mi oluşturdunuz veya Adigeliğe
standart veren bir yetkili misiniz ki, benim Adigeliğim konusunda
yorum yapıyorsunuz?
Herkesin Adigeliği kendini ilgilendirir. Siz
rahat olun. Ben Adigeliğimi sanal değil gerçek ortamda yaşıyorum
şükür. Efendim Adigece metinleri Adigece yazmak yanlış mı? Bugün
ben Adige'yim deyip de Adigece bilmeyenlere hiç kusura bakamsınlar
öyle her şeyi armut piş ağzıma düş mantığı ile açıklayamayız.
Bırakında insanlar biraz araştırsınlar. Bir şeyler öğrenmeye
çalışsınlar. Ayrıca benim yazdıklarımı anlamak isteyen anlıyor.
Not: Adige atasözleri Türkçe ifade edilemez. Onların mantığını
kavrayabilmek için Adige mantığı ile düşünmek gerekir. "Wit'ume
wız,wızıme wışı'axep" "Pse yaşe, nape yaşefı (naper yathaç'ı)"
Thaywopsow Gugoj Sami, Thaywopsow Jajıy Sezai...
Şötxhej
Saygılar...
Jade Wumar
23.02.2006
"Wojübene wjıpkhe khıxek'igha tıgher tsah fepş'ınew şitep"
Jade Wumar
24.02.2006
"şıtxhum şüme pewu" "wzimıyem wyeghalejı,wziyem laje tafe" "p'e
yimilh mışşaşöm guaşer şımghagugh" "xafem fabe yi'ejep" "be
bghaş'eme ketı p'aşşe plheghun" "ş'o zıbghegubjırem maş'o
khı'olhelhı" "guer zıda'erem 'er ma'e" "wigu remıplhew ner
replheştep."
Şhalaxhue
26.02.2006
Hajjır yiğollıp'ue yiççıme tığujjme aşxı.
Jajıy
26.02.2006
Keseleşoh aş fede tğujer sı nıbjoğ lhap.
Şhalaxhue
27.02.2006
Ar wue aştew we'ueme se zi xes'uahıjın şı'ep. şşıpkheded
khap'uerer. arew se'uemi se ham syeguıpşısaghep zıgorege har ziyem
yiguı xeç'ıme s'uaghenah...
Jajıy
27.02.2006
Tuğase tı xase sışıağ ğogum ha kakeyux gore rıkoti husım yıkore
leçase thamate ham teguşeahıştığeh abrek ım leçasem kırorer mı ha
ayer keğukı se çesteşt leçasem yıorer se ha seğojrep zegorem
zeğşteşt sıu sızleğom yışhage seğağe rehu reğkığağ arreme kezfagu
ha sılığojrep. har çexteştme se sığkın zıseom zım şe sıep,zım
xykokı sıep yauı ukıjğeh. Arı ğu thığujı keselexoh zıfesoğar sı
nıbjoğ xlapej.
Çeloh
27.02.2006
''Çü ğaşxeyi zebzeyiji.'' Bu atasözünün Türkçe açılımını bilen var
mı?
Jade Wumar
28.02.2006
Sayın Çeloh,
Değerli büyüklerin yanı da bu sözü açıklamak bana düşmez ama
bildiğim kadarıyla anlatayım. "Çüjj ghaşxeyi zebzeyijı" "Besideki
öküz bile kendini (yalıyor) temizliyor." Bu söz daha çok
Adigece
armew (tembel-miskin), şhaxıne (üşengeç) denilen kimseler için
kullanılır. Yapması gereken işi yapmayan, geciktiren, ne zaman
olsa yaparım diye bahaneyle işi yapmaktan kaçınan, kendisine
dikkat etmeyen kimseler için söylenir. Kısacası besideki öküz bile
üşenmeden o kadarını yapabiliyor sen onun kadar bile olamıyorsun
anlamı çıkar. Adige atasözlerinin gerçekten derin anlamları vardır
ve hepsi ayrı birer kompozisyon konusudur. Tabi bu derin manaları
yakalayabilmek için Adigece düşünmek gerekir. Daha çok mecaz
anlamlıdırlar.
Saygılar...
Jade Wumar
28.02.2006
"Yize yişük'e zımış'erem, yizbghu ryeşü" "Bını wase zetegim bınır
psı yeşöe."
Çeloh
28.02.2006
Sayın Jade Wumar,
Evet, açıkladığınız doğru. Ben işten eve geldiğimde otururum,
annem yemek v.s sofrayı kurar. Annemden bir şey istediğimde; ninem
oturduğu yerden bana kızarak müdahale ederdi: "Teg voyı zıgore
zıfıpşejıme.yebezejınep çü ğaşxeyi zebzeyiji". Bu sözleri bana çok
söylemiştir. Bende anneme sordum ne demek diye? Annemde şöyle
anlattı. Köylerde malum herkesin bir çift öküzü olur. Yazın çift
sürmek, harman v.s işler için kışın iyi bir şekilde bu hayvanların
bakımı yemlenmesi tımarı v.s yapılırmış. Her ihtiyaçları
karşılanmasına karşın, yeterli bulmamışçasına hayvanlar kendi
tüylerin yalayarak temizlermiş. Bu atasözü; her şeyi başkalarından
bekleme, sende kendin için bir şeyler yap, anlamına geliyormuş.
Tabi ki, sizin sıraladıklarınızı da içeriyor. İnsan sormadan
edemiyor. Biz Çerkesler olarak kendimiz için bir şeyler yapmanın
zamanı ve geç kalınmışlığın üzüntüsünü de yaşayarak ne zamana
kadar bekleyeceğiz?
Jade Wumar ellerine, dillerine sağlık.
Saygılar efendim.
Jade Wumar
28.02.2006
Wo adığe lhap'ew Çeloh,
Khızeresfep'uaghaxem feşşıge thaywopsow wose'o yape rapş'ew.
Sızereneguyeremge nepe adığeme yanah yaşıç'er tibzegu daxer arı.
Wori winıdelhfıbzew adığebzegum wızerepılhım papç'ege
sıkhıpfeguş'o. Winenejjımre wyane lhap'exem aşte khıra'ol'agheme
tet'uahıjın şi'ep. Yanah şşıpkher khazı'oştxer axer arıx. Wopsaw
Çeloh wopsaw!
Çeloh
02.03.2006
Sayın Jade Wumar,
Windelhfıbzew anlamadım? Açıklarsan sevinirim. Sizi MSN'e kayıt
yaptım. Daha ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle.
Saygılar.
Jade Wumar
03.03.2006
"Zikhurem wıwçüjın fay", "Wızşıgughurem wzeneguyeni xelh", "Psıne
zıt'ırer psınem yefejı" Adige lhap'ew Çeloh, Nıdelhfıbze (anadil)
kelimesini ve yeni duyduğun kelimeleri önce büyüklerine sorup onay
alırsan senin için daha iyi olur. Bu sayede yeni kelimeler de
öğrenebilirsin. Büyüklerimizin vereceği bilgiler çok önemlidir. Bu
kelimeyi anlayabilmek için hecelere(seslere) bölmek gerekir. Nı(ana),
de(beraberlik eki), lhıfen(doğurmak), bze (dil,lisan) Yani, Nıdelhfıghabze; annenin beraber doğurduğu dil. Nıdelhfıbze şeklini
alıyor ve anadil oluyor. Ben bilgim dahilinde yorumlamaya çalıştım
ama konunun uzmanları her zaman büyüklerimiz yani bizden daha
bilgili thamadelerimizdir. Bence de daha ayrıntılı sohbet etmek
dileğiyle saygılar...
Wotxhej
Bırine
03.03.2006
"Wı şısew wıkhazımılhağum wı khateci zıkhamğalheğu."
Jajıy
04.03.2006
Psınem ğumfenıfeşı pthuştep nanuğ remığxujrer keğçukıjı yaeo.
Çeloh
04.03.2006
"Yemuwçure kıvçukirem oçe" yao adğeme "yış zezxokizebtirem yişi
wone depkıp pılağazepıt mexu."
Jade Wumar
05.03.2006
"Yaxaderer medexhu, yaxaplherer meplhexhu."
Jade Wumar
07.03.2006
"Zexıram'ore pe'of tikhuyifo mewugi" "Hajjır yawk'i txıde yaghajji
ghuneghuxer ze'uç'aghex."
Jade Wumar
14.03.2006
Çemı dagheşxerer çü rexhuştep. Zışha zımı'ıghışürem şıd 'ıghın
yeşte. Yeşesıme yitha şeghupşe, yepsıxıme yişır şeghupşe. Çi'emge
bınım hape xaferep. ziwnaşö pş'ırer wipçe'uşha tes. Remıda'orer
medexhu. Wiç'eleghu zılheghughem haç'ak'o wıfemık'u. Ghogu k'ahım
waye khyehı. Zıbe pş'ırem wri'az.
Çeloh
14.03.2006
''Tafedize wükoaşoge bağgume. Yane kegejime yekojın.'' Jade Wumar
sana güveniyorum. Bir açılımda bu atasözüne yapar mısınız?
Çalışmalarında sana başarılar diliyorum.
Saygılar kardeşim.
Jade Wumar
16.03.2006
Wo adığe lhap'ew Çeloh,
"Tafedıze (şşı fedıze) bghewugimi, yane khyegejıme yek'ujın (rek'ojın).
Ne kadar oynatıp, eğlendirsen de (gönlünü yapsan da) annesi çağırınca
(ona geri) gider.
Bu söz genel olarak anne sevgisini anlatır.
Çocuğu ne kadar eğlendirsen, sevindirsen annesinin yeri başkadır.
Bu bütün canlılar için geçerlidir.
Tha zıfede şimı'em (eşi benzeri
olmayan yüce yaratıcı) bütün canlıları bu sevgiyle bütünleştirmiş
adeta. Şöyle de diyebiliriz aslında, Xati yane ş'odaxe (ş'ogups).
Herkesin annesi kendine güzel. Atasözlerini daha geniş
yorumlayabilmek kişinin edebiyatına kalmış. Ne kadar geniş
düşünebilirse insan o kadar geniş anlam ve yorum çıkarabilir.
Ben
hep atasözlerinin görünenin dışında bir anlamları daha olduğuna
inanıyorum. Yani esas belirtilmek istenen arka plandadır. Tabi onu
görebilmek Adigece düşüne bilme yeteneğine kalmış. Adigece ses
anlamlı bir dildir ve sesler bir kaç anlamda kullanılabilir yerine
göre. Mesela şöyle de diyebiliriz bu söz için. Bugün Adigeler
anavatanlarından uzakta huzur içinde yaşamalarına rağmen, anavatan
sevgisi onlar için bir başkadır. Bunu kimse inkar etmez, edemez.
Bizler vatanımızdan uzakta her ne kadar kavga gürültüsüz yaşasak
da
içimiz de hep bir "ah!" olarak durur vatan sevgisi. Bu sözden
sonra aklıma bir woredin sözleri geldi;
Adığe xekur tekhıtegejı
Adığe lhepkhım tegumeç'ı
Adığe xeku natejj xeghegum
Tipeçijew
tighaşşe xeç'i
Khinıbe xetıghew tinahıjjxem
Nepe dunayem
tyemıtıjxem
Adige lhepkhım fegumeç'ıghexem
Yawasiyetxer
tejüghasejej
Vatanımdan ne kadar uzak olsam da bana eşlik eden,
düşüncelerimden ayrıldığım, rüyalarımı süsleyen sesler onlar.
Onlar da benimle birlikte yola koyulurlar. Yüreğimde bazen hüzün
bazen sevinç kimi zamansa mutluluk melodileri olup öterler.
İşte
bu şekilde onlarla birlikte ortak bir yaşamı paylaşmaktayız. Bana
bu satırları yazdıran bu olsa gerek...
Nepe Adığexer dunayim
şıtekhohıghew şıtıx nah mış'ami, tham 'ome zımafe gorem Adığeyim
şaghe'etıghe tibırakh jöghepş'ık'u't'um ıç'eghı tışızerewghoyijın.
Tham sızfelhe'urer; tıpsawow, tızepeşew, tıtxhew, tızexesew,
zedetş'ow, zedetştew, zedyedghak'ew tışı'enır arı.
Worapsow Adige
lhepkhır zewji zereşitew!
Çeloh
17.03.2006
Selam kardeşim,
Ellerine sağlık, çalışmalarını beğeniyorum. Senin gibi işi ciddiye
alan bir Adige olduğu için bizlerde şanslıyız. Hem dile hem
bilgiye vakıfsın. Bunları iltifat olsun diye söylemiyorum. Madden
ve manen destekçinim. Bunu laf olsun diye söylemiyorum. Her zaman
yanındayım. Bu çalışmalarını kalıcı olması için. Bir projen var mı?
Eğer böyle bir düşüncen varsa bizleri de haberdar edersen
sevinirim. Çalışmalarında başarılar dilerim. Seni çok sevdim.
Wunağo Shapsugh'daki Deulet nasıl, çok candan biri değil mi? Nasıl
yüreği bizler için çarpıyor. Konuşurken bunu insana hissettiriyor.
Yazışmak üzere hoşçakal.
Jade Wumar
24.03.2006
"Nepkhım tetır xauhıfıge 'aze"
Jade Wumar
27.03.2006
"Xharcım ne zıratım, naptse yi'ojıgh"
Şhalaxhue
30.03.2006
Azemi yeazex.
Şhalaxhue
30.03.2006
Wumar lhap'e khuelejjım zi yiuagheba? Xarcım yeremışüxhuaghu.
Jade Wumar
30.03.2006
Kholejjım zi yi'ona? ç'erep,şhake 'oşhamafem khıtebıbık'ighe zı
bghejjım xharcır zelheghum, khışharilhadi jı kheşeghu rimghafew
ıdırıgh.Yet'uane pxhate femıhew bjjapem tet'ıshajıgh. Garı
tıkhızxenegher, gi mı bghejjnıgher xeti yeppesıre? Wopsaw şhalaxho
wopsaw! "Şım wıkhızfanege şı wasege wişen."
Şhalaxhue
31.03.2006
Wıkhıbdeş'erem wıdewugi.
Jade Wumar
07.04.2006
"Daxem khımıwbutırer bjımım yeghasse."
Jade Wumar
13.04.2006
Pe'uaye neghawk'it...
|