...................
...................
ADİGE GUŞI'EJJXER   -3
Jade Wumar
19 Aralık 2005
                         
...................
 
...................

Harun Hajukua
03.02.2006

''Shawo exhopsirem kusheps yegheshi'' (Abzegh diyalekti). Erkek çocuğu isteyen beşik ipi büker. Neden bu atasözünde ''çocuk isteyen beşik yapar'' denmiyor? Neden erkek çocuğuna vurgu yapılıyor ve neden sadece beşik yapar denmiyor da, BEŞİK İPİ büker deniyor? Eğer beşik ipinin ne olduğunu bilmiyorsanız söyleyeyim. Beşik ipi, tahtadan yapılan beşiğin, sağında ve solunda ikişer tane olmak üzere dört tanedir ve bu ipin fonksiyonu, bebeğin üzerine örtülen ve birbirine paralel karşılıklı iki çubuğu, beşiğe sıkıca tutturmak içindir. Bir nevi emniyet kemeri gibi, bebeğin beşikten düşmemesi ya da çıkmaması için. Erkek bebeklerin kız bebeklere göre daha hareketli olduğu biyolojik bir gerçektir sayın Nart.

Atasözlerimizi söylerken ve ezberlerken; acaba bunu söyleyen atalar, neden söylemişler, nasıl bir sosyal ortamda ve kimler için söylemiş olabilirler hassasiyetiyle değerlendirebilmek umuduyla diyorum. Yoksa bu atasözleri hiçbir mana ifade etmeden tekerleme niyetine söylenmemiş. Öyle olsaydı bugünlere ulaşamazlardı. Atasözlerimizin her biri o günlerin yaşamının bir kesitidir sayın Nart.

Ben yazılarımın arkasındayım.

Saygılar.



Jade Wumar
04.02.2006

Sayın Harun Hajukua ve Sayın Nart,

"Bzılfıghe zıdeşısım 'aşe şıraxırep" (Bayanın olduğu yerde silah çekilmez.) Atalarımız bu söz ve benzeri sözlerle gerçekten Adige toplumunda bayanın yerini ve önemini belirtmişler hiç bir zaman ayrımcılık yapmayarak "Ts'ıfıgher 'ahmıwgoş" (İnsanlık paylaşılmaz bir mirastır(haktır)) diyerek bay, bayan demeden herkesi eşit tutmuşlardır. Kısacası atalarımız "Wı adığeme wılheş" (Adige'ysen Güçlüsün) diyerek bizlerin birlik ve beraberlik içinde güçlü olduğumuzu da vurgulamışlardır. Yanlış anlaşılmak istemem sizleri eleştirmek için yazmadım bunları düşüncelere katkı sağlamak amacıyla yazdım. Sanırım içinde bulunduğumuz son durumda ne pahasına olursa olsun birlikteliği gerektirmektedir. Adigeler maalesef tarih boyunca büyük bir birliktelik kuramamışlardır. En büyük yanılgıları ve hataları da bu olsa gerek.

"Worapsow adığe lhepkhır zewji zereşitew" Şötxhej...

"Relajerem Thari 'epı'eghu." (Çalışana ALLAH'ta yardımcı.)



Jade Wumar
07.02.2006

"Wiha bghetxheme khıwotxhoşt"



Jade Wumar
08.02.2006

"Wine khye'erem yipse ye'ej."



Jade Wumar
14.02.2006

"l'ıts'ık'u mıxhurem 'of ts'ık'u rexhunep" Kazanıkho Jabağ



Jade Wumar
16.02.2006

"Ts'ıfıme wya'etın yık'i wıradzıxın yalhek'işt."



Çeloh
18.02.200

Zişxa zimığezşurem şı ığen keşte. Derdi büyüklerimiz. Evlenmek isteyip boşta gezen gençlere dair.



Nart
18.02.2006

Sayın Wumar bey,

Kitaplardan atasözü alıp buraya yazarak Adige olunmuyor. Madem Kazanoko Jebağı'dan bir söz yazacaksınız onun söylediği şekli ile yazın, sizin anladığınız şekilde değil.

 

Jajıy
19.02.2006

Sayın Nart,

Adigelik Latin alfabesi ile yazışma yolu ile değil bizzati yaşanarak sürdürülendir. Kazanıko Jabağ'ın söylediği veya yazdığı tarihte kalmıştır. Önemli olan günümüzde yapabildiğimiz ve yaşatabildiğimiz Adigeliktir.

Saygılar

 

 

Guğoj Sami
19.02.2006

Sayın Jade,

Atasözlerini yazmaya devam edin lütfen, sayın Nart merak etmeyin anlayanlar var. Verilen emekler boşa gitmiyor, herkesin elinde belge yok, bu yolla hepimize ulaşıyor.

Maf Nıbjeuğxer



Jade Wumar
21.02.2006

Sayın Nart,

Benim yazdığım atasözlerini bir tek yazılı kaynakta bulabilirseniz size helal olsun derim. Ben kitaptan söz yazacak olsaydım bu bölümü en az 1000 ata sözüyle doldurmam gerekirdi. Ben her bir atasözü için büyüklerimden ayrı ayrı bilgi alıyor geniş yorumunu thamadelerden dinliyor daha sonra buraya ve kendi arşivime aktarıyorum.

Sizden de bir şey istiyorum şimdi; ben Shapsugh'um ve yazdığım atasözleri daha çok Shapsugh diyalektiği ile yazılmıştır. Siz bu benim kitaplardan yazdığımı söylediğiniz atasözlerini hangi kitaptan aldığımı bir söyleyin de bende boşuna uğraşmayım. Büyüklerle diyaloga girmeden hazırdan yazayım.

Kazanıkho Jabağ'ın söylediği söze 1992 tarihinde çekilmiş olan Adige isimli filmi seyrederken rastladım ve kayda geçtim. Siz sayın Nart Adigeliğin nasıl olacağının göstergesini mi oluşturdunuz veya Adigeliğe standart veren bir yetkili misiniz ki, benim Adigeliğim konusunda yorum yapıyorsunuz?

Herkesin Adigeliği kendini ilgilendirir. Siz rahat olun. Ben Adigeliğimi sanal değil gerçek ortamda yaşıyorum şükür. Efendim Adigece metinleri Adigece yazmak yanlış mı? Bugün ben Adige'yim deyip de Adigece bilmeyenlere hiç kusura bakamsınlar öyle her şeyi armut piş ağzıma düş mantığı ile açıklayamayız.

Bırakında insanlar biraz araştırsınlar. Bir şeyler öğrenmeye çalışsınlar. Ayrıca benim yazdıklarımı anlamak isteyen anlıyor.

Not: Adige atasözleri Türkçe ifade edilemez. Onların mantığını kavrayabilmek için Adige mantığı ile düşünmek gerekir. "Wit'ume wız,wızıme wışı'axep" "Pse yaşe, nape yaşefı (naper yathaç'ı)" Thaywopsow Gugoj Sami, Thaywopsow Jajıy Sezai...

Şötxhej Saygılar...



Jade Wumar
23.02.2006

"Wojübene wjıpkhe khıxek'igha tıgher tsah fepş'ınew şitep"



Jade Wumar
24.02.2006

"şıtxhum şüme pewu" "wzimıyem wyeghalejı,wziyem laje tafe" "p'e yimilh mışşaşöm guaşer şımghagugh" "xafem fabe yi'ejep" "be bghaş'eme ketı p'aşşe plheghun" "ş'o zıbghegubjırem maş'o khı'olhelhı" "guer zıda'erem 'er ma'e" "wigu remıplhew ner replheştep."



Şhalaxhue
26.02.2006

Hajjır yiğollıp'ue yiççıme tığujjme aşxı.



Jajıy
26.02.2006

Keseleşoh aş fede tğujer sı nıbjoğ lhap.



Şhalaxhue
27.02.2006

Ar wue aştew we'ueme se zi xes'uahıjın şı'ep. şşıpkheded khap'uerer. arew se'uemi se ham syeguıpşısaghep zıgorege har ziyem yiguı xeç'ıme s'uaghenah...



Jajıy
27.02.2006

Tuğase tı xase sışıağ ğogum ha kakeyux gore rıkoti husım yıkore leçase thamate ham teguşeahıştığeh abrek ım leçasem kırorer mı ha ayer keğukı se çesteşt leçasem yıorer se ha seğojrep zegorem zeğşteşt sıu sızleğom yışhage seğağe rehu reğkığağ arreme kezfagu ha sılığojrep. har çexteştme se sığkın zıseom zım şe sıep,zım xykokı sıep yauı ukıjğeh. Arı ğu thığujı keselexoh zıfesoğar sı nıbjoğ xlapej.



Çeloh
27.02.2006

''Çü ğaşxeyi zebzeyiji.'' Bu atasözünün Türkçe açılımını bilen var mı?



Jade Wumar
28.02.2006

Sayın Çeloh,

Değerli büyüklerin yanı da bu sözü açıklamak bana düşmez ama bildiğim kadarıyla anlatayım. "Çüjj ghaşxeyi zebzeyijı" "Besideki öküz bile kendini (yalıyor) temizliyor." Bu söz daha çok Adigece armew (tembel-miskin), şhaxıne (üşengeç) denilen kimseler için kullanılır. Yapması gereken işi yapmayan, geciktiren, ne zaman olsa yaparım diye bahaneyle işi yapmaktan kaçınan, kendisine dikkat etmeyen kimseler için söylenir. Kısacası besideki öküz bile üşenmeden o kadarını yapabiliyor sen onun kadar bile olamıyorsun anlamı çıkar. Adige atasözlerinin gerçekten derin anlamları vardır ve hepsi ayrı birer kompozisyon konusudur. Tabi bu derin manaları yakalayabilmek için Adigece düşünmek gerekir. Daha çok mecaz anlamlıdırlar.

Saygılar...



Jade Wumar
28.02.2006

"Yize yişük'e zımış'erem, yizbghu ryeşü" "Bını wase zetegim bınır psı yeşöe."



Çeloh
28.02.2006

Sayın Jade Wumar,

Evet, açıkladığınız doğru. Ben işten eve geldiğimde otururum, annem yemek v.s sofrayı kurar. Annemden bir şey istediğimde; ninem oturduğu yerden bana kızarak müdahale ederdi: "Teg voyı zıgore zıfıpşejıme.yebezejınep çü ğaşxeyi zebzeyiji". Bu sözleri bana çok söylemiştir. Bende anneme sordum ne demek diye? Annemde şöyle anlattı. Köylerde malum herkesin bir çift öküzü olur. Yazın çift sürmek, harman v.s işler için kışın iyi bir şekilde bu hayvanların bakımı yemlenmesi tımarı v.s yapılırmış. Her ihtiyaçları karşılanmasına karşın, yeterli bulmamışçasına hayvanlar kendi tüylerin yalayarak temizlermiş. Bu atasözü; her şeyi başkalarından bekleme, sende kendin için bir şeyler yap, anlamına geliyormuş. Tabi ki, sizin sıraladıklarınızı da içeriyor. İnsan sormadan edemiyor. Biz Çerkesler olarak kendimiz için bir şeyler yapmanın zamanı ve geç kalınmışlığın üzüntüsünü de yaşayarak ne zamana kadar bekleyeceğiz?

Jade Wumar ellerine, dillerine sağlık. Saygılar efendim.


Jade Wumar
28.02.2006

Wo adığe lhap'ew Çeloh,

Khızeresfep'uaghaxem feşşıge thaywopsow wose'o yape rapş'ew. Sızereneguyeremge nepe adığeme yanah yaşıç'er tibzegu daxer arı. Wori winıdelhfıbzew adığebzegum wızerepılhım papç'ege sıkhıpfeguş'o. Winenejjımre wyane lhap'exem aşte khıra'ol'agheme tet'uahıjın şi'ep. Yanah şşıpkher khazı'oştxer axer arıx. Wopsaw Çeloh wopsaw!



Çeloh
02.03.2006

Sayın Jade Wumar,

Windelhfıbzew anlamadım? Açıklarsan sevinirim. Sizi MSN'e kayıt yaptım. Daha ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle.

Saygılar.



Jade Wumar
03.03.2006

"Zikhurem wıwçüjın fay", "Wızşıgughurem wzeneguyeni xelh", "Psıne zıt'ırer psınem yefejı" Adige lhap'ew Çeloh, Nıdelhfıbze (anadil) kelimesini ve yeni duyduğun kelimeleri önce büyüklerine sorup onay alırsan senin için daha iyi olur. Bu sayede yeni kelimeler de öğrenebilirsin. Büyüklerimizin vereceği bilgiler çok önemlidir. Bu kelimeyi anlayabilmek için hecelere(seslere) bölmek gerekir. Nı(ana), de(beraberlik eki), lhıfen(doğurmak), bze (dil,lisan) Yani, Nıdelhfıghabze; annenin beraber doğurduğu dil. Nıdelhfıbze şeklini alıyor ve anadil oluyor. Ben bilgim dahilinde yorumlamaya çalıştım ama konunun uzmanları her zaman büyüklerimiz yani bizden daha bilgili thamadelerimizdir. Bence de daha ayrıntılı sohbet etmek dileğiyle saygılar...

Wotxhej



Bırine
03.03.2006

"Wı şısew wıkhazımılhağum wı khateci zıkhamğalheğu."



Jajıy
04.03.2006

Psınem ğumfenıfeşı pthuştep nanuğ remığxujrer keğçukıjı yaeo.



Çeloh
04.03.2006

"Yemuwçure kıvçukirem oçe" yao adğeme "yış zezxokizebtirem yişi wone depkıp pılağazepıt mexu."



Jade Wumar
05.03.2006

"Yaxaderer medexhu, yaxaplherer meplhexhu."



Jade Wumar
07.03.2006

"Zexıram'ore pe'of tikhuyifo mewugi" "Hajjır yawk'i txıde yaghajji ghuneghuxer ze'uç'aghex."



Jade Wumar
14.03.2006

Çemı dagheşxerer çü rexhuştep. Zışha zımı'ıghışürem şıd 'ıghın yeşte. Yeşesıme yitha şeghupşe, yepsıxıme yişır şeghupşe. Çi'emge bınım hape xaferep. ziwnaşö pş'ırer wipçe'uşha tes. Remıda'orer medexhu. Wiç'eleghu zılheghughem haç'ak'o wıfemık'u. Ghogu k'ahım waye khyehı. Zıbe pş'ırem wri'az.



Çeloh
14.03.2006

''Tafedize wükoaşoge bağgume. Yane kegejime yekojın.'' Jade Wumar sana güveniyorum. Bir açılımda bu atasözüne yapar mısınız? Çalışmalarında sana başarılar diliyorum.

Saygılar kardeşim.



Jade Wumar
16.03.2006

Wo adığe lhap'ew Çeloh,

"Tafedıze (şşı fedıze) bghewugimi, yane khyegejıme yek'ujın (rek'ojın). Ne kadar oynatıp, eğlendirsen de (gönlünü yapsan da) annesi çağırınca (ona geri) gider.

Bu söz genel olarak anne sevgisini anlatır. Çocuğu ne kadar eğlendirsen, sevindirsen annesinin yeri başkadır. Bu bütün canlılar için geçerlidir.

Tha zıfede şimı'em (eşi benzeri olmayan yüce yaratıcı) bütün canlıları bu sevgiyle bütünleştirmiş adeta. Şöyle de diyebiliriz aslında, Xati yane ş'odaxe (ş'ogups). Herkesin annesi kendine güzel. Atasözlerini daha geniş yorumlayabilmek kişinin edebiyatına kalmış. Ne kadar geniş düşünebilirse insan o kadar geniş anlam ve yorum çıkarabilir.

Ben hep atasözlerinin görünenin dışında bir anlamları daha olduğuna inanıyorum. Yani esas belirtilmek istenen arka plandadır. Tabi onu görebilmek Adigece düşüne bilme yeteneğine kalmış. Adigece ses anlamlı bir dildir ve sesler bir kaç anlamda kullanılabilir yerine göre. Mesela şöyle de diyebiliriz bu söz için. Bugün Adigeler anavatanlarından uzakta huzur içinde yaşamalarına rağmen, anavatan sevgisi onlar için bir başkadır. Bunu kimse inkar etmez, edemez. Bizler vatanımızdan uzakta her ne kadar kavga gürültüsüz yaşasak da içimiz de hep bir "ah!" olarak durur vatan sevgisi. Bu sözden sonra aklıma bir woredin sözleri geldi;

Adığe xekur tekhıtegejı
Adığe lhepkhım tegumeç'ı
Adığe xeku natejj xeghegum
Tipeçijew tighaşşe xeç'i
Khinıbe xetıghew tinahıjjxem
Nepe dunayem tyemıtıjxem
Adige lhepkhım fegumeç'ıghexem
Yawasiyetxer tejüghasejej

Vatanımdan ne kadar uzak olsam da bana eşlik eden, düşüncelerimden ayrıldığım, rüyalarımı süsleyen sesler onlar. Onlar da benimle birlikte yola koyulurlar. Yüreğimde bazen hüzün bazen sevinç kimi zamansa mutluluk melodileri olup öterler.

İşte bu şekilde onlarla birlikte ortak bir yaşamı paylaşmaktayız. Bana bu satırları yazdıran bu olsa gerek...

Nepe Adığexer dunayim şıtekhohıghew şıtıx nah mış'ami, tham 'ome zımafe gorem Adığeyim şaghe'etıghe tibırakh jöghepş'ık'u't'um ıç'eghı tışızerewghoyijın. Tham sızfelhe'urer; tıpsawow, tızepeşew, tıtxhew, tızexesew, zedetş'ow, zedetştew, zedyedghak'ew tışı'enır arı.

Worapsow Adige lhepkhır zewji zereşitew!



Çeloh
17.03.2006

Selam kardeşim,

Ellerine sağlık, çalışmalarını beğeniyorum. Senin gibi işi ciddiye alan bir Adige olduğu için bizlerde şanslıyız. Hem dile hem bilgiye vakıfsın. Bunları iltifat olsun diye söylemiyorum. Madden ve manen destekçinim. Bunu laf olsun diye söylemiyorum. Her zaman yanındayım. Bu çalışmalarını kalıcı olması için. Bir projen var mı? Eğer böyle bir düşüncen varsa bizleri de haberdar edersen sevinirim. Çalışmalarında başarılar dilerim. Seni çok sevdim. Wunağo Shapsugh'daki Deulet nasıl, çok candan biri değil mi? Nasıl yüreği bizler için çarpıyor. Konuşurken bunu insana hissettiriyor. Yazışmak üzere hoşçakal.



Jade Wumar
24.03.2006

"Nepkhım tetır xauhıfıge 'aze"



Jade Wumar
27.03.2006

"Xharcım ne zıratım, naptse yi'ojıgh"



Şhalaxhue
30.03.2006

Azemi yeazex.



Şhalaxhue
30.03.2006

Wumar lhap'e khuelejjım zi yiuagheba? Xarcım yeremışüxhuaghu.



Jade Wumar
30.03.2006

Kholejjım zi yi'ona? ç'erep,şhake 'oşhamafem khıtebıbık'ighe zı bghejjım xharcır zelheghum, khışharilhadi jı kheşeghu rimghafew ıdırıgh.Yet'uane pxhate femıhew bjjapem tet'ıshajıgh. Garı tıkhızxenegher, gi mı bghejjnıgher xeti yeppesıre? Wopsaw şhalaxho wopsaw! "Şım wıkhızfanege şı wasege wişen."



Şhalaxhue
31.03.2006

Wıkhıbdeş'erem wıdewugi.



Jade Wumar
07.04.2006

"Daxem khımıwbutırer bjımım yeghasse."



Jade Wumar
13.04.2006

Pe'uaye neghawk'it...

 
sayfa  1    2    3