|
Мы
тхилъыр, Германием сыкъэзык1уэгъэм шэгъэжьагъэу
къыздэ1эпы1эгъэу, игупщысэхэмрэ иш1эныгъэмк1э
бэдэдэ иш1уагъэ къысэк1ыгъэу, Адыгэ лъэпкъымрэ икултурым
фэгумэк1эу ик1ый фэлэжьагъэ
Проф.
Др. Йохьан Кноблохь
сигуэпэдэдэу шъхьэшэ фэсш1эу фэсэгъэш1уэшъэ.
Dieses Büchlein widme ich an Herrn Prof. Dr.
Johann Knobloch in Ehrerbietung, der mich seit
meiner ersten Stunde in Deutschland mit Rat
und
Tat unterstützte
Danksagung
Mein
Dank geht an Adige Pchuante, da die
Druckkosten übernommen hat.
Тхилъым икъыдэк1ынык1э къыхэлэжьыхьыгъэ
Адыге
ш1уш1э хасэм тхьэ огъэпсэу есэ1о.
Bu
kitapçığın yayınlanmasına katkıda bulunan Adige
Pchuante kuruluşuna teşekkür ederim.
Гущы1ап
Сы
ц1ык1угъом шэгъэжьагъэу адыгэ 1ор1отэжьхэмэ сыгу
афэщэигъэу щытыгъ. Къуаджэм сянэжь дэй иныбджэгъухэр
къак1оу зэхэсыхэу оршэрыхэу е 1оры1отэхэр къа1отэхэмэ
садэ1уныр сык1эсэдэдагъ. Сянжь, « А ск1ал гъогум к1уй
уныыбджэгъумэ адэджэгу ба» къыси1оштыыгъ ау зыфаер
фэсыымыш1эу, садэ1оу сахэсыгъ.
Еджап1эм иянэрэ класы фэдэм, адыгэхэмэ фэш1ы информацые
ныкъо-тыкъохэр къытлъэ1асы хъугъэ. Анкара къалэ
университетым шэджэрэ Дзыбэ Намыку ак1эрэ бэу ыш1уагъэ
къысэк1ыгъ.
Сянэжь къи1отэрэ 1ор1отэхэр стхынэу тэсыубытагъ ау
алфавит си1эгъэп. Сэр сэрэу алфавит зэхэзгъэуцузи апэрэ
1ор1отэхэр ик1ый орэдыжьхэр стхыгъэх.
Ц1ыфыхэмэ садэгущы1эмэ е куп сыхэсэу зэхэсхыгъэ орэдхэр,
1ор1отэхэр, хъышэхэр ик1ый нэмык1хэри стхыжьынэу
езгъэжьагъ.
Анкарэ къалэм еджэнэу сыызэк1ом апэу Къубэ Шэбан
итхыбзэ ит1анэ кирил алфавитыр зэзгъаш1ы кирилк1эрэ
стыхэнэу езгъэжьагъ.
Мы
тхилъым дэты матэриалхэр къэзы1отэжьыгъэхэмэ ац1эхэр
материалым къык1элъык1оу стхыгъэ. Ахэм гулъамытэу
къа1охэрэр стхыгъэ. Ахэмэ «Тхьа шогъэпсэу» ясэ1ожьы.
Адыгэ
литературыбзэмк1э къэзгъэтэрзыгъэр Унерыкъо Рай. Айый
сиг1опэдэдэу тхьэ егъэпсэу есэ1о. Ау хэукъоныгъэхэр
техтхэмэ къахафэмэ ар зыфэк1ожьырэр сэры. Сыда п1омэ,
матерялхэмэ якъэ1ок1э диалектыр къэзэгъэнэныр
ш1эныгъэмк1э нахь ек1оу сэлъэгъу.
Единген, 2005
Рахьмэм игъыбз
А
тхьзумафзр къзсымз я чылысзр къагъаджз,
Азанэ
джэ макъэ гущэм сэ сыфы1зхъопс.
уей
нэ, узй нз ринз,
узй
нз рынз, рый
Рахьмэ мыгъом тхьзр еуый.
Уей
нз, узй нз рынз, рый.
Уэй
нэ, узй нз ринэ, уэй нэ ринэ ри
Зянэ
мыгъом Тхьар еуи,
Уэй
нэ уэй не рынэ,
Уэй
не, уэй нэ ринэ ри.
уэй
нэ ринэ, ри
Ай
сыныбджзгъу ошхьзхзр.
Узй
нэ ринэ. ри.
А,
Истанбулы къур1аныхзра къзсэгъзбззрабзэ,
А,
къолэбзыуы гущэхэр а къысагъзгъэщх.
Жъыу
А,
нэ1э мазэ мэзишырый а сз къэсэнэ1э,
А. сы
пшыхьашхз хэ1эжыры къолыжьыгъзгъугъ.
Жъыу
А, сы
лзхъыстэн цуакъэ гущэри а къэсэгъэлъзхъуа.
А,
къыслъыхъуи сыдазгъзхыгъзр джаурыжьы нашху.
Жъыу
А, сы
данэ джанз гущэр ар зэрэгъзбухъуа.
А,
ныбэм ихъу1згъэ гущзр къззакъыжъы нашхъу.
Жъыу
А,
сымэсэй джанэ гущэр нэпсыи егъэшъуа1.
А,
сыбгъэшъу оыжьы гущэр къэзакъыжъы гъогу.
Жъыу
А.
тыкъузжьз 1злзхэри а чардакъым еса,
А,
тыкъузджэ нысэхзри месык1з ззрахь.
Жъыу
А.
сылэхъыстэн цуакъз гущзм1 сы лъакъор къзфыза,
А,
сыгур мзузы гущэзы а гъыбзэр сэуыс,
Жъыу
(Лъэпкъ
гъыбз. Къззы1ожьыгъэр, Жанматз Гощэхъурай. Анталия
къалзм епхыгъэу Зивинт (Бгъошэхьабл) шишзу, Елеме
къуаджэм Едыджмз анысэ хъугъзу 1 968 илъзсым жэри1оу)
Чэбэхъан иорэд (1)
Орэ
нирз
Ти
лъзп1эныгъз зи1э
Алыхьыр сыочыл.
К1зк1ожъы джаурыр политикэ тзуэ
Политикэ тэуап1эр Хьажьыбрам иун.
Жъыу
Силэгъунзри тахътэ ээрыхъ,
Сыгум
ихъык1ырэри Моем ешат ( ерзшат).
Жъыу
Эыпщыжъы си1эзы эзрэнэзакъу,
Е,
лъзп1эныгъэ зи1э Алыхь,
Шъуи
1элэ закъом фэдэкъабзэ шъохъу.
Жъыу
Зы
гу1ащъэ си1эзы гуошз шъорык1у,
Гу1ащз шъорык1ом сигъэунэхъугъ.
Жъыу
Шъуиунэ лъэгзшхор къэзэрзгъажъу,
Къэзгъэжъуэгъэ Алыхьым шъурегъзтэкъох.
(Шыгъур
и1элэ закъоу, Чзбэхъан къыфашагъ ау 1элэ къафзмыхъу
зыхъум щырагъэнэжьыгъ. Арыти Чэбэхъан мы орздыр ыусыгъ.
Чэбэхъан Елемэ къуаджэм, Шыгъурыр Зивинт къуаджэм щыщыгъ
Къззы1ожъыгъзр , Сабрие Бгъузшз. Хьэкъо Сзлим ипхъу)
Политикэ: Хъыбар къэзыхь
Тахъте:туркыбз: Пхомб
Чэбэхъан иорэд (2)
Зы
пшыжьы си1эзы зэрэнз зэ1уак1,
Шъу
1алэ закъо шъу1ззы оэкъарз.
Унз
лъвгз гушзр унзжьузгъзр,
Шъукъззгъэхьыгъэм шъукьырэтэкьох.
Слъзгъунз тахьтз ззоых.
Сгум
ихъык1ырзр мрет ешат.
Сз
уэкъреж джауырыр политике тзу,
Тэлэ
тэуап1Эр Хьэжьыбрам иун.
(Гошэхъурай
Жанчат)
Зэнэ
пш1к1уй
Шапсыгъэ ныожь горэм зы 1элз закъо и1эгъ. 1злзм
къызищагъзр мэфэ пш1 ык1утфмыхъугъэу, нысэр лэгъунэм
1есзу заом к1уагъэ. 1злзр заом къыщаук1ыгъ. 1элэм
икъуаджэ -зэрук1ыгъэр- яз1ощт л1ык1ор к1уагъз. Апэу
мэщтым к1уизы, немаз иш1изы, джэмз1зтыр иуж итзу ныожъым
иунз к1уагъэх. Ныожъыми унэм немаз ыш1ыштыгъ. Л1ык1охэр
блэк1зу къыблэк1ы къэс, яжаоу унзм ридзэрэр ныожым
елъзгъу. Сэлам итизы къыззплъзк1ыгъ: «Къак1о къак1о,
си1зл къеблагъ1! Сэры гущэм симы1зжьыгъ, оркъы шъаомз я
къзк1ожьык1 яорэдэ» ы1уагъ. Ет1анз ныор хьак1эщым ящизы
фэтхьаусхагъзх. Нысэри мазэ лзгъунэм 1есизы, зипхъухэмэ
яунз ащэжьыгъ.
(Гошэхъурай
Жанчат / 20.10.1965 )
Заом
ефэхыгъэхэр
Шапсыгъэ 1злибл шы1згъ. Мыхзмз ны закъо я1зжьыгь.
Ззшиблыр заом к1уагъэх. Ззпстэури къаук1ыгъ. Янэ
ез1ожьыщтыр къу1аджэм къэк1уагъ. Ным хьа1эщым игупз
игъзкьабззу 1утыгъ. Къэлапчъзмк1зрз зыдэплъым, л1ы горз
шым къепсыхыгъзу, шым ишхо и1ыгъзу щытэу илъэгъугъыгъ:»
Къэблагъ си1зл1!» й1уизы, л1ыр ригъзблзгъагъ. Шыри
рапхыгъ. Ит1знэ ныожъыр еупчъ1ыгъ: « Хэт щы1, хэт
яук1ыгъ.» «Ззнз Пш1ык1уй, Къзнзукъо Мыхьамед. Жаныкъо
Яйтзч,“ къаук1ыгъэх ы1уагъ. Л1ым къымы1оу ит1анэ
ныожъым ш1зхдздэу:„О укъызфзк1уагъэмэ афэдэу, шапсыгъэ
шузмз къалъфыжьын шьхьак1э, Зэнз Пш1ык1уй, Къанзукъо
Мыхьамед. Жаныкъо Айтзч фэдэу л1ыбланэхэр, Абзах шъузмэ
къалъфыжьынэп» и1уагь. Джзмзхьзтыр къак1уизы
фэтхьаусхагъзх. (Гошэхъурай жанчат)
Хьаткъошхор
Хьаткъошхор иц1эу зы л1ы горэ щы1эгъ, Джай фздзу
Гъзрынаджз зыц1эу пшъашъэ гори щы1згъ. Хьаткъошхом,
пшъашъэм макъз ригъэ1угъ, « Шы 1ус матз къысфэрэгъот!»
Пшъашъзми, хьамц1ый матэ фаригъэхьыгъ. Хьаткъошхор
губжыгъз. Пшъашъзми моштэу ифэтау фиригъэхьэжьыгъ:
«Шы1ус мати згъотыныгъ, ары шхьак1э ззошхо ззхъум
Хьаткъошхор я1згъ, гъэблэшхо зэхъум хьамц1ый к1ысыжгорзм
щызэззогъагъэу, ит1анз кобйи зэзэогъэх.»
(Гошзхъурай
Жъанчат)
1 э л
э ц1 ык 1 у
Адыгэ
урыс заом урысыдззр адыгэ къуаджзм къытзохизы ззк1эри
зэтыраук1ыхьэгъзх. Ау зы 1злз ц1ык1у горз сыд фздзми
къали-жьыгъ. Нэмык1ы къуджэ горэм 1оф и1зу адыгэ горз
къыззк1ом хъугъз- ш1згъахэм къытзхьагъзти, «псз зыпыт
къагъзнагъ шъу1уа». и1узы яхэплъыхьэурзу 1элэ ц1ык1у
закъор псз хэлъзу къахигъотэжьыгъ. Л1ым 1злзр къиштизы
игъогу тзхьажьыгъ, Япэу къыпз1уфзрз къуаджэм унагъо
горэм хъугъэ~ш1згъзр афы1уатизы 1злэри къафищинызы,
ежьыр заом к1уагъэ. Унагъом 1злз ямы1зу шытыти зи ежь
я1элэдэдэм фздзу яп1угъ ягъзсагъ. 1злзр ины хъугъэ.
Иныбжь илъзс пш1ык1уитхым нзсыгъ. Къуаджэм зытемык1орэ
к1алэ дэсыгъэп. Адыгэ-Урыс заори уцугъагъэп. 1злэр заом
к1онзу янэ елъэ1угъзми уныбж икъугъзп ы1уизы фидагъзп.
Джарзщтэу иныбжь т1ок1ым нзсыгъ. 1элэр джыри янэ заом
к1онэу фиты къыш1ынэу елъз1угъ. 1злэм къытиригъаззу
к1элз1уззпыты ззхъум фэмыщы1зжьэу фитыныгъэр ритыгъ. 1
элэр шыуанэ зэтирилъхьизы дзк1ынэу зежьэм, янэ ышхьзц
благъэ тхъузгъзр пиупщ1изы онз къуапэм пилъагъ. 1элзр
к1омэ к1омэ зао ш1ып1зм нзсыгъ. Эаор ззпыугъзу тефагъ.
Ау зэрэхабзэу адыгэхэмз я щыщзу ук1ыгъзхэр къаштэжьын
я1о, ау урысыдзэр къэо хьэдэхэр къарагъэаштэрэп 1элз
ц1ык1ур ишы тэт1ысхьизы, зыми емыдэ1оу заор
щыззк1о-к1ыгъэ ш1ып1эм хахьизы, зырыз зырызэу зэк1э
хзук1ыхьагъз адыгэхэр щэ къытемыфэу къахихыжьыгъ. Джарзу
л1ыгъз зэрихьа-гъзу къа1отэжьы. Щзр къытэзымгъэфагъэр
янз уанз къуапэм къыпилъэгъэ ишхьац благъэ тхъуагъэр
арэу, къа1ожьы
(Гощэхъурай
Жанчат)
Нарт
л1ыхъужъ
Нарт
л1ыхъужъ горэм, нартыем изыкъуа1пэ нэмык1 л1ыхъужъ горэ
зрэшы1эр зизэхэхым, ил1ыгъэ зэригъэш1эн пае лъыхъунызы
къигьотынэу гьогу тэхьагъ. 1еупш1эмэ к1омэ, 1еупш1эмэ
к1омэ, шыжэк1эрэ зы жьонак1о горэ ылъэгьугъ. Шым ипэ
1ак1эрэ игъази ечыпэуагъ. Жъонак1омди зынэсым, фэсапшы
рихыгъ.
Опсэу
къэблагъ хьа 1 эр, и 1 уагь жъонак 1 ом. Щысак1о
сыкъэк1уагъэп. Мый фэдэ нартым иунэ слъэхъу. Жъонак1ом
цубл зы1еш1эгъэ пхъэ1эшэр изы1эк1э къи1ати:“ Модэ мо
унэр 1ары иунэр“, и1уизы къигьэлъэгъо1эгь.
Нартыр шым ечыпауи унэм к1уэгьэ. Дэхьап1эм къэлапчъэ
1улъыгъ. Къэлапчъэм пхъэ зэпыдзыгьэу 1улъхэм языр нартым
ишыбгъэ къынэсыштыгъэ. Нартыр ек1уал1изы изы1эк1эрэ зи
зихимыш1эу бгьукъухэр къы1уидзыгьэх. Ар зылъэгъугьэ
унэрыс
бзылъфыгъэм- нартым илъэшыгьэ къыгуры1уагъ ик1и гу1эгьэ.
„Мыр
сэ сшынахъыжъи нахь лъэшэу шыт,“ зэри1ожыыгъ.
Пшъашъэр псынк1эу унэм къик1изы, хьа1ер хьаешым
ригьэблэгьагь. Ихьа1эгь, игъэшхагъ.
Шэщым
нартыр шыежьыгь. Пшъашъэр джай ежэти,
шэфэу
унэм ихьизы, илъэгухэр, хьа1 ем илъэгумэ
дыриусэйый пшэдий нэфшагъо нэсы шылъыгъ. Нэфзэ1ичы пэтэу
теджизы хьа1эшым ик1ыжьыгъ.Нартыр къызэтэджыжым
зэрэмыдэгъужьыр къыгуры1уагъ. Пшэдыишхэм бысымыр
хьа1эшыым къихьызы еупш1ыгъ:
-Узлъыхъурэ
нартыр сэры. Сыд угу къэорэр? Сызлъыхъурэр оры, ул1ыгьэ
зэзгьэш1энэу сыыкъэк1уагьагь, ау о усэмызаоу пшъыпхъу
сыкъирыутыгь, нахь о укъыспирикъушуныгьэп, къыри1уагъ.
Нартыр ишы тетысхьажи къыздэк1ыгъэм к1ожьыгъ.
(Гошэхъурай
Жанчат)
Саусырыкъо
Пасэм
Адыгеим нартхэр а1оу ц1ыф лъэпкъы исыгъ. Ахэр бэлэхьау,
л1ыхъужьэу шытыгьэх.Нартымэ анахь дахэу ик1ый 1ушэу
шытыгьэр Сэтэнайгуашэр 1арыгьэ. Ай нартмэ ячэмахъо
ш1уылъэгьуштыгь. Чэшы горэм хихьанэу т1урзэгуры1уагьэх.
А чэшым ш1ыр зэхэкъутэу уае хъугьэ Псыыхъом зыкъы1этыгь.
Т1ури зэлъэмы1эсэу бгьут1ук1эрэ къэнагъэх. Чэмахъожьым
псынджы т1эк1у къишти иухъурэйый, иугьони ригъэхъуагъ.
Ит1энэ игъэпити Сэтэнае фидзыгь. Ик1ый мыр ри1уагъ:-Сэтэнай
къэсыдзыгъэр штэ, унэм хьэ1 Мэзибгурэ мэфипшрэ зытэш1эм
1элэ къэхъугь. Ыц1эСаусырыкъо фаусыгъ.
(Имран
Тхьаухъу. Йордание 1975)
Бзылъфыгъэ убэхэрэр
Нартхэмэ шъузхэр ямгъэубэнэу агу илъэу зэк1эри „ сыд
я1ошт? Сыд аш1эштыр?“ а1узы унэ ин горэм раш1ыхьэгъэх.
Арити шъуз горэм «Жу1агъо къэфэхыгъ.» адрэм «гъуарзэм
маш1о хэнагъ,» къы1уагъ. Пй тэтэу убэхэурэу пчыыхьэ
зэхъум «Саусырыкъоаук1ыгъэу къахьэжьы!» я1узыы пчэр
къы1уахизы каут1ыпшыыжьыыгъэх. Шыыпкъэдэдэу джа дэдэм
Саусырыкъом ихьэдэ къахьэжьыштыгъ.
(Махьмуд
фидан)
Бжьизц1к1у
Пасэм
адыгэим зы шъуз горэ шыпсэуштыгъэ. Илъэс пшъагъэхзр
ш1эхэу блэк1ы шхьак1э, 1элэгъу1алэ къыфэхъугъэп. Мый
игупшысэхэмк1э, лъэщэу гукъэуэшхуо и1эу псзущтыгъз.Мафэкъэси
зы 1елэ горз къыфэхъунык1зрэ лъз1оштыгъэ. Лъа1орэм
къыдэхъущтыгъэнк1й, къок1ын, 1елэхъгорэ къыфзхъугъ.
Гуш1огъур ,тхъэжыныгъэр гупсэфыныгьэ и1эу хъугъэ. 1алэм
хэхъоштыгъэп. Къызыхъугъэм шэгъзжагъзу бжызц1ык1у нахъи
нахъ ины хъугъэп. 1алзми Бхъизц1ыку фаусыгъ, янэм
гуш1огъур мафэ фзмыхъоу.
Гъэхэр блзк1ыкъзс янэ нахъи нахъ гукъэо и1эу хъугъэ.
Мафэгорэм:"зи уш1уагъэ къэмык1ми уягъз къэмыгъэк1"
и1уизы унэм рифыгъ. Гъомылапхъэу Адыгз къое ц1ынэрэ,хьажыгъэ
т1экурэ ритыгъ.
Бжизц1ык1ур к1омэ к1омэ псыхъошхо горэм пэ1уфагъ. Псым
зэлпырык1ы иш1оигъо шхьак1э къыфифагъэп. Джадэдм псыхъом
1адрабгъук1э, шыг жьаум щыеу 1элъэу иныж горэ ылъэгъугъ.
Бжизц1ыку шхъыпьц1ыгъэ. Иныжъым екууагъ: хэта 1абгъум
шыеу шылъыр? Къзтедж,къызэпырик1,сыблэх мыдэ псым!"
Иныжъыр къэуыщыгъ. Зиплъыхь зикъыблъыхьажы шхьакТэ зый
ылъэгъушъугъэп.
Губгхыгъэ :"Хэта зызымыш1эжъэу сыкъэзгьзушыгъэр?
Укъызысыу-бытык1эрэ мы мыжъоу с1ыгъыр зэрэзэхэскъутэу
узэхэскъутзн," и1уй мыжъоу икъутагъэхэр игъэутысагъ.
Бжизц1куры зэ1эбэк1ый,хьажъигъэр къыщти: "мыдэ къаплъэ!
Сэ сыкъызык1оык1эрэ мы мыжбор, зэрэсыхьажьэжьыгъэу
усхьэжын," и1уизы хьажыгъэр ыгъэутысагъ.
Иныжъыр ылъэгъугъэм т1эк1у игъэштагъ. Е1эбзхьи мыжъо
къышти екуожьыгъ:Мы мыжъом псы къызэрэхэсфэу псыр
къупхэсфын". Бжизц1ык1у зи зихиш1агъэп„ зэ1эбэк1ьи,
адыгэ къое ц1ынэр къырихи екьуожъыгъ. :"Къаплъэ мыдэ,
сыкъыблэк1ымэ мы мыжом псыр къызэрэ1эзгъэшэу ,
псыр
къуп1эзгъэшын!" къое ц1ынэм псыр чачэу къы1эшыгъ. '
Иныжъым мыр зэлъэгъум шмнэжъыгъ. Псыхъом къыззпырык1и
бжызц1ык1ыр адрабгъу итамэ тиригъэтысхьи зэпирихигъ.
-Сыд
къупфэсш1эсн джыр, ы1уагъ.
-Уиунэ
сыхь! бжызц1ыкьу1м, ы1уагъ.
Ипыжыми упэм ихьагъ. Адрэ иныжъмэ бжизц1ык1ур залъэгъум:"
сыда мы къытфэпхьагъзр? "1ащтэу шъумы1о бэу лъэшэу шыт,
тшхьа бэлэхьа къырилъхьан ит1анэ. Хъугъэ ш1агъэхэри
къафи1отагъ. Иныжъыхэр шынагъэх. Щэшым зыщыек1эрэ
яук1ынэу зэтирагъэпсыхьагъ.
Бжизц1ык1у 1ушдэдэу шытыти щэщым п1эм хэмнгъуэл1хьэу,
мэк1эим зы къопэ горэм къогъол1хьэгъ.
Щэщныкъом инжъхэр унэм фэсакъыхэурэу къихьэгъэх. 1аыгъы
бэщыхэмк1эрэ п1эр аутыгъ.
"1ар
псзуэу къэнэжыгъэп къок1ын," а1узы унэм ик1ыжьыгъэх.
Бжызц1ык1ыри къы1эшхыпц1ьзи мэк1эйым къэхыжьизи п1эм
хэгъолъхьажьи щыежьыгъ.
Пшэдыим къэтэджм иныжымэ я1энэ къызек1уал1зм, агъэш1э-гъоэгъ.
Анахъыжыдэдэр еупш1гъ:
-Нычэпэ
сыд фэдэу ущыягъ? Узгъэгумэк1ын зылгорэ хъугъа?
-Т1зку бжьдзэхэр къысэцакъи сагъэгумэк1ыгъ шхьак1э, бэу
яеягъэ къысэк1ыгъэп, и1уагъ бжизц1ык1ум.
Иныжъыхэр нахъ щынэжьыгъэх. Щэш хъужьыгъ. "Мы щэщым
псыжъогъэ п1эм хэк1энэу" ригущы1эгъэх. Бжизц1ык джыри
щэщым эк1аим тэгъолхьэгъ. Пщэдыешхогъум гуш1опц1эу 1анэм
къызпэт1ысхьэм иныжъмэ нахьи нахь ягъэш1эгъуагъ.
Иныжъымэ анахъыжьыр еупш1:
-Ти
хъак1зр мы щэщым сыд узгъзгумэк1игъзу зыгорэ
къыхэк1ыгъа? -Хьа1у. Боу сытхъэжъэу сыщыягъ. Т1зк1у
фабети сыпш1энт1агъ нэхъэу пэми1 гумэ1и си1агъэп.
Иыхъхэр нахъи нахъ инэу шынагъэх. Ешхъушхъухьанк1эри
шынэжъыгъэх. Ягъзшхагъ, рагъэшу1агъ. Зыбгьук1эри
бжизц1ык1ур
зэрарагъэк1уэжы1штым егушыпсыщтыгъах. Мафэхэр
ш1эхэу блзк1ыгъ. Мафэ горэм къыри1оагъ:
-О
бжизц1ык1у, тэ щэщи мафи тымы1оу тэлажьэ. Гущы1эм пае
мыжъуом шхыныр къыхэтэфы. Ори укъыддэпсэуынэу угу
хэлъымэ укъыддэлэжьэн фае.
-Хъун,
боу шъуздэлэжьэн. Умылажьэу ущхэшъуна? Сыд я1орэр:
"улажьэмэ
лыжь пщхын умылыжьэмэ лажьэ къупк1оц1ыфэн.
Иныжьыхэр гуш1уэгъэх. Пщэдыим иныыжьэ яупш1ыгъ:
-Сыд
1офэу тш1эштыр?
-Мэзым
ук1оны пхъэ къэпххьышт.
-Хъун.
Мыдэ к1эпсэ къысфэжъугъот!
-Сыд
к1апсэмм епш1эштыр? Ош уфаеба?
-Хь1у!
-1алэ
к1апсэк1эрэ сыда пш1эшьыр?
-Щыгъэу
мэзым к1этыр къызэк1оц1ыпхэнызызэк1эри къэслъэ-шъущт.
Хэт мафкъэсми мэзым к1оу пхъэ къихьэу 1утыщтыр.
-Хьа1у хьа1у, хъуштэп. Ит1аээ тиунэгъумэ табгъэзошт.Тыфаеп
улэжьэнэу. Шыс узэрэфаеу!
Джаштэурэу уакътэбэ блэк1ыгъ. Къытырагъэзи бжизц1ык1ум-ди
къэк1огъэх.
-Улэжьэн
фае! къыра1уэгъ.
-Адэ
слэжьэн. Сыд к1эштыр?
Псынэу мэзым к1этым ук1онызы мафэкъэc псы къэпхьышт!
-Къэсхьын
бэу! Модэ хьэнцэрэ ш1уэнэрэ къысэшъут!
-Шалъэ
уфаеба?
-Сыфаеп.
Мафкъэси псы къэсхьэу гъогу сытэтына. Псынэр
къыхэст1ык1ынызы къэсхышт. Тытхъэу псы шагъом тэшъоу
тышысын.
-Хьа1у хьа1у ари хъунэп. Тыунэгъуми а псынэм псы рахы.
Къытэзэоштых. Ари хунэп . Шыс, тыфаеп уылэжьэнэу.
Иныжьхэр нахь щынагъэх. Бжызц1ык1ум зи и1орэр т1у
къырагъэ1ожьыгъэп. Ягъатхъэ, ягъаш1о.
Ау
Бжызц1ык1ур езэщыжьыгъ. Икъуэжьэ к1ожынэу тирыубытагъ. И
гупщысэ иныжьмэ зари1ом гуш1уэгъэх. Зыфае мафэ дэдэм
къэзыхьыгъэ иныжьым итамашхьэ тирагъэт1ысхьи гъогум
къытырэгъэхьыжьыгъ. Икъуэжьэ къынэсыжьыгъэх.
Хьэк1эр хьэ1эщым ригъэблагъи, бжьызц1ык1у янэди ихьэгъ.
Янэ хъугъэ-ш1эгъэхэр фи1отагъ. Иныжьым зызэрэфиш1ыштыр
къи1оштыхэри ригъэш1эгъ. Янэрэ икъорэ хьэ1эшым ихьэгъэх.
-Фэсапш
хьа1эр, ы1уи ригъэблэгъагъ.
-Опсэуыжь
бысым гу1ащэр.
-Нан,
тихьэ1э мэлак1э л1агъэ. Лы гъэгъугъэр ик1асэдэд. 1анэм
къытэгъэуцу.
Хъун!
Ау лы гъэгъугъэр жъы хъугъэ, ш1анэм тыфэнык1у.
-Ари
къэдгъотын 1офэп. Иныжьым нае-наеу епл1ыгъ. Иныжьым
бжьыц1ык1ум къы1онэу зыфаер гуры1уагъ. Ыпсэ щыщынэжьэу
к1эзэзэу ежьагъ.
-Сэ
сыгъэк1ожь. Сыут1ыпшыжъ, сигъогу шыжьэдэд, ы1уагъ.
-Бжьизц1ык1у зэхимыхы фэдэу зеш1ы. Иныжьыр нахь мэщынэ,
нахь елъэ1у.
-К1ожь ай фэдизэу гузэжъоэгъу уи1эмэ, зе1ом "ох.ох"
ы1уизы зышылъэти унэм илъэтыжьыгъ. Иныжьым и"ох, ох"
макъэм и жы бжизц1ык1ур к1ашъом иригъэпш1эгъ.
Бжизц1ык1у къызефэхыьым къызшыхъушъути, пщэм
илъэти"къэуцу, къэуцу" ы1уи шхьак1э мыуцоу к1одыжьыгъ.
Турцые-Рейхьанлы
Дзыдзыу
Дзыдзыу дахзри пщащэу щыс.
Яры
икъори епсэлъыхъу,
Янз
ятзми ара1узгъ,
Къаратынэуи къара1уагъ,
Къарамтынзуи къара1уагъ,
Къысзшъумтыгъэми сышъуфэраз.
Яры
икъори къзшзсым,
Дзыдзыу дахэри ш1ыбым дэс,
Мэз
лъапэми къызк1зхьзм;
Мзз
чэтыхэри к1этэ лъат,
Дзыдзыу дахзри къэлъзтэх,
Щ1ым
нзмысми ипсэр хзз,
Тхьзр
къысауи тэ усхьын,
Тадэй
усхьэнри ти орэд,
Чъыг
шъхьзпэм упыслъхьзнти,
Къолэбзыумэ усш1уашхын,
Ш1ы
ш1згъым у1эслъхьзнти,
Хьэмлыужъмз усш1уашхын.
Шъуиунэ усхьыжьынти,
Зэшиблыри бланэм фэд,
Тиуне
усхьыжынти,
«Тимхьздэри
къыдзмыхь,» къыса1он,
Сгужъуак1з удэслъхьзнти,
«Хьэдэмэри
къуппзуы,» къыса1он.
Тыжьын къамзр иш1уанэу,
1эхъомбипш1ыр ыхьэнцэу,
Дзыдзыу дахзри къык1элъхьажь,
Яры
ыкъори къэшэсыжь.
Хьэк1зшыми къызк1эхьэм,
Къамыл пщыным къырегъа1у.
Ишнахьыжъми зэхеш1ык1,
Нысзу
щысми тэ тиныс,
Хьздэу щылъми тэ тихьэд,
Дзыдзыу дахзри къык1ахыжь;
Хьздэ
мыгъэпк1ыгъэри агъэпк1ыжь,
Яры
ыкъори къэшэсыжь.
(Лъэпкъ
орзд, Турцые)
Адыиху
Дзрыц1ык1урэ дызоролъэгъу,
Уэр
си Адыиху,
Дзрыц1ык1урэ дыззпылъ,
Си щы
къарэри къызш1экъуэдэри,
Уи
шъхьэнгъубжьэм сынок1уал1э.
И
шхьэнгъубжьэр къызэ1ух,
Шым
докъобри дз дожъэжъ,
Гъогу
дымыш1эм дынытохьз.
Мэз
ш1згъым дыныш1о1к1,
Сы шы
къарзри ш1олъзтык1,
«Усф1охохри усо1эук 1.
Еуэ
уэй, еуэ узй,
Уэр
сы Адыиху.
Тзнэ
дзнз мыгъом сэ усхьын,
Уэр
си Адыиху.
Хуарз
гущхьзм ятеслъхьанши,
Къолэбзыумэ усф1ашхын,
Еуэ
уей, еуэ уей,
Узр
сы Адыиху.
Тзнз
дэнэ мыгъом сэ усхьэн,
Хьэдэ
гушхьэм утэслъхьэнши,
Уэр
сы Адыиху,
Хумп1э цзгухзмэ усш1уашхын.
Уэр
си Адыиху.
Адыиф
Мэз
атакъзри къыхзлъэти,
Узр с
адыиф.
Шыр
к1зльэти усш1оук1,
Сэ с
адыиф.
Жъыу:
Еоуей, ео уей,
Уэр с адыиф.
Мэз
к1эгым ук1зслъхьэнти,
Ор си
адыиф.
Хьак1э - къуэк1 эмз усцуа1шхын,
Сэ си
адыиф
Жъ:
Чыгы
шхьэпэм сз утэслъхьэнти,
Уэр с
адыиф.
Къолз
бэыумз усцуэ1шхын,
Сэ с
Адыиф.
Жъ:
Шъо
шъуадзжьы сэ усхьзнти,
Уэр с
адыиф.
Зэкъошиблым саш1ол1ык1и,
Сз с
Адыиф.
Жъ:
Тэ
тадэжьы сз усхьынти,
Уэр с
Адыиф.
Хымэ
хьздэри къы1умыхь,
Сэ с
Адыиф.
Жъ:
Хымэ
хьэдэри къы1умыхь,
Тыдэ
гушзми сз усхьзжьын,
Сз с
Адыиф.
|
