|
Псэлъыхъохэр
(мэз
ш1згъыбзз, к1эгъ к1элъыбзз, Хъорыбээ, гущы1э шхьэрыхъо)
Джзгум е эзхэс горзм пшъашъэхзмз оршзр ядзпш1ынзу
псалъз къзжьап1змз языр;
"Мы
хъыджэбз къомым сакъыхоплъзри, -
Уидзй
сыкъышынеск1з,
Сгум
"ай!" же1з," же1ззы хыджзбэым рарегъа1о.
"Сэ
сгу гуши уай же1з," же1зри къагъзк1ожь, пшъашъзм
фа1офтагъэр.
"Мззагъо даха
Сыкъзшъэн дахэ
Сыдзу
укьымык1з
Тхьэри сз къысзуагъ
Укъысамытытмэ
Сы
къэшэн дах."
(Али Бей Дузи/ Ескишзхьир)
"Уэлэхьэ у па1о ц1ык1ухэр
Шхьзгум дырыса
Уэлзхьэ у гум имысыгушэр
О
гукъуае пшъашъа".
(Али
Бей Дузи/ Ескишэхьир)
"Зы
гъогу горзм сыкъырик1о пэтзу
Эы
къушхьэ сыкъырихьыл1эгъ.
Къушхьэм зы чъыгы гъугъо закъо тзтыгъ
Мъыгыми тхьаркъут1у тэсыгъ.
Си
1зшэ къызздзсхи
Тхьаркъом сыкъэуагъ.
Адзк1зрэ фагъа ?
Мыдэк1эрз фагъа ?
Адзк1зрз фагъз ы1омэ: Хьз1у усфаеп
Мыдэк1эрэ фагъэ ы1омэ: Ары усфай".
"Пчздыжыпэ тыгьэр к1ышхьам ш,знэц1
Пчыхьашхьз тыгъзр къушхьзм щзнзц1,
Джэгогъу си1эпти сыкъэк1уэгъ пшъашъэ.
Мы
гъогу к1ыхьзм сыкъырик1о пзтзу
Зы
чынз лъэпц1энзм сыкъырихьыл1эгъ.
Илъапсзк1з укьэузна ?
(
Кьыск1згъзупш1 уэдзк1ошт.
Ишхьэпзк1э укъэуэна ? Сыхзхь.)"
"Сышысзу къысщыщ1 ыгъзр сымыш1зу сыхзчьыягъ
Сыпк1ыхьэк1з гуллик гулиетанэу
Сераем сытетэу слъэгъугъо
Сыкъызытэджыжым слъэгъугъор сыпашхьэ ит.
Сыд
кзп1уал1зрзр пшъашъэ дах."
(Хьалит Курт. 1. 04. 1972 Акиоие/Адана шиш)
"Щыг
набгъо тэтым бзыуц1ык1у ис
Щыгыр; сят, набгъор; унзр,
Унэ
бзыур; сэры, ул1ымэ сыхь1" зз1ом,
к1алэр къызэтэнагъ.
"Псым
хэлъы пхъэр мэшъу,
Шъом
дэлъы гур мапэ,
Сигу
пзтый сыкъэк1о1згъ, пшъашъз дах."
1алэм
пшъашъэгорзм гущы1э къыфидзыгъ.
Пшъашъзм ипэгъок1зу ритыжьыгъэр мары;
"Сбжьыхьз чзузу стакъорэп,
Сгъо
къэмысзу,
Пк1ашъзу скъэтэкъохырэп."
(Имысыкъо Оздэмыр Еюб Антале)
"И
щ,1ы1ум сатхъо тримыш1эну,
И
щ1згьым ф1зй ш1зштысык1ыну,
Зы
псы щы1э фалъз сэбгъэфзфын.
Уз
узтзмытыжыну думаем и уасзр
Хъуршз дапшэу п1эрз, къызжып1эфын?"
Пакъокъо Тэтзршау яубыдыгъэу к1эс. Адыгит1у блк1эу
илъэгъугъ.Ахэмэ зэхаш1ык1ынэу мы гущы1эхэр къафидзыгъ:
Уэ
ху1оэрэм урыщыхьэт
Сэри
л1ышхьзм срикъот,
Дымыжыкъо мыгъом дыкъафас,
Дауз
мыгъо дик1ижьыну?
Л1ымэ
къыжи1эгъэр къагури1уэы,
Нарт
л1ыхъужэу к1одыгъэр къагъотыжьигъ.Нартмз хъыбар ирати
Тэтэршау к1охизы къашэжьыгъ.
Адыгз
горэ хьзк1ак1о к1уагъэ. Бысымым къа1аджзм псзлъыхъок1э
азэу пшъашъз горзмди ишагъ. Пшъашъзм хъагъэ ихъэу
шысыгъ. Хьак1зхзр ззлъзгъум къызшылъзти хъагъзр
итысып1эм тирилъхьи апэгъок1ыгъ, ригъзблэгъагъзх.
Хьэк1эм: Угук1ае уфае
У1пэк1з уфае, тыкъзбгъзблзгъзнэу?
Пшъашъзм: Ашътзу п1о хъуна, адыге хьак1эу, адыгз унэ
укъзблагъэу.
Хьак1эм: сэ сызэрэхаплъэрэр джары.
К1алзр пшъашъзм емыпсзлъыхъоу т1эк1урэ шыси к1ожыгъ.
Пшъашъэр зэрэхэукъ1уагъзр кыгуры1уагъ ау пхзнджэу
иш1ыгъэр къыгури1уагъэп. Пшъашъзм хъагъэр ит1ысып1э
къытиринен феягъзп. Ай къиубытырзр 1оф си1. Е
имылъэгьунэу и1зтыштыгъ, е и1ыгъэу къапэгърк1зу ит1энэ
и1этыжьыштыгъ.
(Шъоджбагъ Дурсун)
К1алзрз пшъашъзрз ззгури1уагъэх. пшъашъэр къик1ынзы
дзк1онзу. ау яне ятемз гулъатагъ, Пшъашъэмди иныбжъз
гъу
игъзк1уагъ.
К1алзр: Уз1ул1э одзжъо?
Пшъашъзр; Сэ1ул1з.
К1алз; Ул1змз тздз ук1алъхьзшта?
Пшъашъэм; Хатэ лъапзм сык1алъхьэштё:
К1алэм; Сидыгъо ук1алъхьэшт?
Пшъашъэм; Пмыхьзщхьэ чепэ зэгъэуэгъур ары
К1алэм зэригъэш1 зштыр зеригъаш1и пшъашъэр къик1и
къыдэк1уагъ.
(Шъоджбагъ Дурсун)
Гущ1эжъхэр
Аллахьэм тумы еш1.
Нэри
мэук1ытз.
Абззхэ хэс (Эыгорэ зыдак1ок1эрз джаштэу я1о)
Гъэрэ
щ1ырэ щызэхэк1ым лых.
Нэм
ек1ур, л1ым ек1у, Зэмык1ур къэм еуахь.
Мэш1о
ш1ырыеу, к1эгуасэ емышыл1зжь. (Дыржьау имы1эу мок1з
мык1э хэпхыхьзгъэу псзурэ лъзпкъымэ пае а1о).
Иш1уш1эр имыгъу, иунэгъур ипый.
Мы
дунаер гугъ, мыгъу псэуалъ.
Узшыт1ысырзм пш1ъсанз къимгъак1.(Хьак1ак1о узык1ок1зрз
кътэжъык1ъри ээгъаш1э. Игъоу къэтэджвжъ)
Хъырыгу, ц1ыф ц1ык1умз ара1о. (Болет к1алэ хъырыгоу шыт)
Гущы1алъ
А
абзэхэ хзе, Пшашзр эздак1ок1эрэ джаштзу а1о,агуипе,
Адыгэ
апзштэ лъэпаш?., ипэк1э къик1ырз, къыфэрз пстзури
зыугьоирэм ра1о,
аргт.зтэдж8 уцухзр сыдэу аргъэтэджых. Ук1злз аргъэтэдж.
Тэрэзэу еджзрзп
аркъан, Щыр къаубытынэу ядзырз к1зпсэр ары,
армзу. мылажьэу, 1офыр зымык1асэр ары,
атагъыньа, гъуш1ы лъзкъущ1эу шъоуэныр зыпалъэрзр ары.
аужъыпкъэ, Тын
ашъхьэ, « фи ашъхьэмрэ, фишхьзмрэ сыд ходэ?
адыгежъэхьурай. бзэр зэк1эми аш1эмэ ара1о.
Б
багэ,
ц1ык1эу ик1ый хъэу эымыш1ырэ бэджыхъ.
6ами1, щэм е цумэ яхапш1эу зыгъэт1ырззрэ лъы изушъу
хьэц1з гъуц1э
ц1ык1у.
бганз, ухы зыхъук1зрэ пхыгъз коцыхэр зыззтзплъхьэк1зрз
бганз мзхъу.
Бгьагъ, криша, кровля
бгъашхьз шы1у. Шъуз шъыгъыным ишьПухэр ары 15 мзхъу.
бгьзпс, шы
уанзм
игупзк1зрз къак1орэ шъок1зпсзр ары.
бейдзк, пытэдздэу. чыг лъэпкъ.
бжъэдум, шъоу имыш1зу, гъумзу бжъз лъзпкъ. Шмел
Бжъэмыщхышхо, къашыкъ
бжъэшъо, сабыеу шз емышьошырзм пае хьашъом хзш1ы-к1ыгъэу
бэшрэбым паш1эрэ псзуалъ.
блако. хьзр, кьоцыр блакоу ( лъханчзу) къзк1ыгъ,
6олъмэ, сомэ, нзгъзц1ыу, дышъэ. нартыф
бэн
изрэжъ жьугъэ, шэрзхъыр къэуагъ
быб,
Зао быбалъ, кухьлъатз^ ц1ыф зэзышзрэ быбалъ.¶
бые,
ш1умбыякъ
Бзэгурацу, дахэу ек1оу гущы1эрэр, гуш,1эрэй.
Г
гуен,тхьзм егыен. жалет.жаловатьсяна
губгьэ санэ,
гуе
- мые, мы 1рфым гуе-мые фиси1.
гужъ
и1 , игу феплъэу щыт.
гужьхьэбжъэ сыхъугъ, ишхыгъзр емык1оу, шхалъзр хафэ
хъумэ.
гупсэ, Ныбджэгъудэдэр гупсэмэ ашыш.
гурэпк1, 1офым ш1эу хэхьзгъэу хэзымш1ык1ырзр ары.
гуижьзбжьз, ишхыгъэр емык1оу къыдзоежьымэ джар ра1о.
гу иутыгъ, гук1одын. гу пыутыгъ.
голмэдын, щхьэ тэхъу.
го1у,
ар ц1ыф го1у. Къызэрзлъагъорэм фэдэу ц1ыф дзеп, ц1ыф
дзгъу,
гук1ай, гукъэу ик1и фаеу къэубыты,
гк1э
мат1з, ш1угъэ ыгу илъэп. Алкъзс Емыжъз гук1з фзт1з.
г^мыстагъ, гупщысз хъумэ мзгумыстэ.
гуркьэ, ар ц1ыф гуркъз ай. Ежъ ьИорзм нзмык1ы зымыдзу
зымыш 1 ырзр.
гуры1огъу, ар ц1ыф гурьИогъу.
гуры1у, псынк1зу къызгуры1орэр ары.
гухьэгужъ. сыд гухьэгужъзу (узгъэгумэ1 ирзр) уи1зр .
гухъуэхьоу лажъэ, ущыгъынхэр гухъуэхъоу лажэ.
Гъасэ
къишин, лэжьыгъзр цукумэ е шыкумэ къиралъхьэу хьэмып1зм
къашзныр ары.
гъэджэуэн, къзгъзк1ухьэн (шапс.) гьзджыдкзе1..
гьзук1орэин
гъэзалъэ, Кум игъззалъзр дзгъоу п1ыгъын фае. >г Кум
игъзпк1алъз тэуцуи гъзпсынк1з.
гъзщхъышъын. Макъзр егъэщхъышъы. Макъзмрэ пщынзмрз
ззк1урзп
гъэитэн, тхьэцу хадзэр огьзитэ. гъожъшай; Алкъзс
гъуэжъышаеу щыт,
гъоз,
щым сытэсэу гъозыр ъыхэсфыгъ.
Гъэпк1ыгьз, Кур гъзпк1ыгъзу щыт. Цыфым ззгъэпк1ы
къабзз хъунзу. Дахзу. 1аплъз - къабзэу зифапзу гъогум
къытэхьзмэ т1эку сэмзркъзуыгъэ хэлъэу» угъэпк1ыгъэдэд»
ра1о.
гъэщэхъу, лъэпэрыф джзгу зыхъухэк1эрэ джэгогъум ублэк1
ыныр ары.
гъзунэгъэджагьз, пшъашъэу ягъэунзфагъэр ахьзмз ра1о.
гъогит1у, гъогу Хэкум гъогит1оу сык1уагъ.
гъужъый, къошын
гьудм, лъы изышъоу былымхэмэ яхзтысхьэрэ бадзэц1ыку
лъэпкъ гор
гъуамэ, унэм гъуамэ из хъугъэ.
гъуен, палестинэхэр (шъузыхзр, к1алзхзр) мыжъок1эрз
мегьуех, мэзауэх.
гъупцагьэ, тхьэцу пшъагъэм жъыр къытэпшъзмз ищы1у мзгъу,
мастхъз. Джары « гъупцагъэ « зыфа1орзр .
Гъурак1уш, чечевица
гъурыбээ, од хъуныр ары. Нэфсэт сыдэу гъурыбзэ хъугъэ.
гъурыгьугъ, мак1зу гъуныр ары. Коц лъэсыгъзр гъъуры
гъугъэу шыт.
С
сампэлгъазэ, жъамбырыуыр ззрахзгъэчераззрз адэ-уадэр
ары
стэпан, Губгъэ къое-мые щхын. Хъураеуи 1ук1ыхьэуи мэхъу
имэ дахэу аш1оу шыт.
сэкъаул, пэнэф, чыпхъэн.
сзйтукь, остыгъае щыгым 1 маим рэ 1 5 юн язоагу ишъо
тырахызы псыр яугъоизы яшхы. Джай сзйтукъ ра1о,
сэнтхъ, къуаер, бгъуатзу гъзтхъыгъэ гъзтхъыгъз
бгъотагъз-мэ ара1о.
Д
дадэ, чэш бзыу
дафэз, зэ1ук1э зышъаш1ырз щ1ып1зр ары.
дакьэ, къыпык1ап1з
дак1э, томат чыгым икъотамзмз азыоагу лыеу къыдакЧэрэ
къотамэ дачыхэрэр ары.
дзыо,
мэшэгу
дзбзыкъу ( абз), Дзбжъыкъу ( Бжъ)
дзк1уачз, дэк1ушъэ,(шап.) шъузашъз, нысашьз - тэк1о.
дзхзфэш1ы, сыдзу дэхзфзш1ы дах шыу.
дыкыжь,
дымыжъ, къэрал, хэгъэгу. Адыгэ дымыжъыр 1991 гъзм
ягъэуцугъ.
джэф,
шайыр джэфэу къэхь армырмз къысэгоуэщт.
джэнчжьи, чечевица.,
Джил,
шзк1 яшз зыхъук1эрэ к1апсзу халъзхьэрэр ары.
Джилъык1эз, шзк1 яшэ зыхъук1з к1апсзу аукъудыйыхзрзр.
Е
егъан, корэшъум ыгушы1у егъан (плъыжьэу) еубыты.
егъэон, псым хъопк1ыр егъауи гъзфабэ,
емлыч, былымхэр мык1ошъоу лъакъомз къахзхьырз узыр ары.
енэп,
щитовник
ермут, кантроф, к1зтроф, картоф
есэк1ын, быгъур зырасэк1ык1э цъу мэхъу.
еутыхугъ, ай ихъышзхзр еутыхыгьэ зак1 (хьайнапе зак1)
ехъэрхъышэ, ыш1зщтыр имыш1зу къэнэн
Ж
жъандыу, ныузжъхэр жъандыу мзхъух. 1адрэ - мыдрзм
хзгуш,ы1зх, ик1ый бэ гущы1зштых.
жъопхъы, мак1эу гъэжъуэгьзр ары.
жъохъожъу, гущы1з зыхъук1зрз къи1орэр ззхзмыш1ык1ымэ
я1о.
жъырыгъу, одждын ц1ык1у. ашъым яш1уэхалъз,
жъзлытхъ, Ызэфагу гъэтхъыгъэр ары.
жъэрыбззрьауз къа1охэрэр шымыгъупшэу дахзу гущы1эрзр.
жъзхъурайз адыгз жьзхъурай. Адыгабзэ нэмык1ы
гущы1эхэрэп.
жор,
кристян диным исимболыр ары,
жуп,
ш1орей шаир зэрзшохэрэ бжьзмышхыр арь1,
жъгъамжъамжъый, шэк1э тхацу апшз. Тхъур агъзплъыэы
бжъэмышх из тхьацу хадзэурэу агъажэ,
жэгъуап1э сьшш1ыгъ,
жыхьэрзэ, жэу зигъэмэрэззу дэк1уаерзр ары.
эмыджурыхьэжыгъ, Ыуж ик1ыжыгъ, к1эгъожыгъ. зынзсыпс, май
мазэр ары.
зынэсыпс, маймазэм ра1о.
эыушк1уи (лъакъохэр к1ыхьэу) т1ыс.
зэблзгущы'1 эк1ун, къа1охзрэр тэдрэмий шхьао шхьафэу
гуры1 оныр
ээхиуц1эрэпхьагъ3 к1элэм итхыгъэхэр
ээхиуц1эрэпхъагъ.ээрыдж, .ээнэк1ын, Мыекъуапэ ээтэнэк1
ыжьыэы тыдэк1ыжьы,ээгъэзэк1, бзнак1у
зэгъзнэджын, зыш1ытэжъын, пшъашъэр зигъэнэджыурэу
къзгущы1э.
ззхэлъэжъыгъ, жьы ухъукъэс унэк1у ззхэлъэжъы.
зыгьзк1зрзк1зн, зигъзк1зрак1зу зыкъифзпагъ.
И
Ибышъо, Ук1ытэныр ибушъо яш1ы.
и1орыныгъ, гущы1з зэпытыныр ары.
К
Къанцззргухъу, к1алэ джэгуалъ. Рхъэ к1ыхьэм игузэгу
яугъоны. Пхъэ папц1эгорэ ч1ыгум пытэу хасэ. Адрэ пхъэ
к1ыхьэр тиралъхьэзы .е1унк1ыхэурэу къэк1ок1ых
къы1эукьорэлъэк1ы. псыр к1ым къы1эукъорэлъэк1ыурэу
къы1эщы.
къэгъэльэлъэн, чыгыр къэгъэлъалъ къэджие, хьэнтхъупс
къэкъэйыны, узыщхэ къынзужък1зрэ пщхыгъзр къыдзое жъымэ
джай ра1о.
къэлакъ, щэмцуе гъугъэ зэтэлъыр ары,
кьзигъачз, хьэкургъач, шэрзхъ.
къзнычу, къэныуцу
къэпсэпсао, ощхыр къэпсэпсауэ. Мак1эу шабэу къэщхымз
къзшыбыжьын.
Кьэзэтхьын, хъураеу ц1этхъэн.
кмубзрэхъыгъ, Адыгэхэр джы къзубэрэхъыгъ. », хасзу
еупш1ыжъак1оу агьзуцурэр ары.
кьопс, 1ух (Къорсыр гъэпытэ) », лъэдакъэ
кубжанэ, хьэлыгъру дэгъоу агъажьэрзм и1э гъунэц1ык1у
хзмз ара1о.
къутуз, Пшъашъэ па1о ( Убыхыбззнк1эри мэхъу)
къылъ, гу фздзу тхьапипл1 зие уц,
кузмэ
задэ заш1у, бз зышхырэм ра1о
кумбзиц, Нысзщхьзтзхъу.
кулъэгу, шэрзхъым игушы1у тиралъхьзрз гъук1ыр ары.
кугъачъ, кур зыфырэр ары.
к1угьэжь уи1эу укьэк1уэгъ3 т1эк1у ущхи укъзк1уэгъ.
к1ынджз, к1ындз. Шъофым къыхзкь. фыжъзу к1ыхьзу
умгъэжъэу ощхы.
к1ырык1у, щ1ырык1у, Щхын лъэпкъ. ш,1ы щ1згъым къы1эк1ы,
аш1у.
к1элз
гурыпсэ, К1элэ дзгъудэд игук1и изэк1узк1к1и к1зиз
пгаъакъэжъ, к1элэ 1ам-лъзм к1уак1з зи1зм ра1о.
к1элэ
1этэхьу, къэшэлъыгъ п1оми хъушт, к1алзм хахъоу т1эк1у
ины хъумэ, к1алэ 1этэхъу ра1о.
Л
лантхъо, тхьэцур лантхъо лантхъоу.
лыгъз, маш1олыгъз идзыгъ, унзр стыгъз.
лыеуц, у1эгъэр зыгъэхъужъырз уц лъэпкъ.
лздзх, Пхъзмбгъу зэгохыгъзм ик1ыхьзгъзк1эрэ дзхзфзш1зу
агъзтхъэу рахырэр ары.
лэгьу, (лзгъоу хзлъыр) ?
лэгъуп къорс, тыгъэр къэпсзу ощх къызэщхык1зрэ лэгъуп
къопсыр олъэгъу.
лъаш1э, СШ м урысыем илъаш1э иубытыгъах.
лъзбы1у, цузкъэ лъзбы1ум ит.
лъэк1эт, нысэу къашэрзр лъэк1этым тырагъауцо.
лъэпако, лъэкъопхыгъ, шхьэпхыгъ.
лъэпэиф, футбол
лъэпэрыт, унэ к1оц1ым эышъалъэрэ цуэкъэр ары
лъэпжъуабэ, лъэкъуамбэ
льэшъу, кур къыээтэбгъэуцон пае лъэшъум тэуцу.
л1мгъуабэ, Ишъуз шызынэжъыгъэр ары.
М
мафэ
ку1амэ, гъубжъыр мафэ ку1амэу адыгэхэмэ ялъытэ.
мамыку, даеб псыр мазэм фэшъузшэу непкъым къак1оу
к1ожьымэ
майтэ, Ощы
мыжъопц1, Адыгэ бгырыпхым пыты 1ук1ыхьэхзр (блы мэхъу).
мыжъолъ, мыжъопц1, мыжъохъу,
мыл1зуц, мэла1э улТэу, ипэк1эрэ т1зк1удздзу къузтырзр
ары, Ай ззгъзззгъуг къык1 злъык1ощт,
мыхьэ
шыщж, щхын зэхэздэырэр ары.
мзпк1атз, видео филмыр джэгу зыхъук1зрз мзпк1атз. Мак1о
къэк1ожь.
мэпсэжьы, мэхъупсыжьым
мэии1ыпя1 этэ, Хьамлыум фздэу клзпш1ыпш1атз.
мэжьак1 , нартыф хьэлыгъур ары.
мэзай, ят1онерз мазэр
мэк1оэанэ, мэк1озанэурзу къэк1ухьэ. Ежъ - ежъэу
гущы1зурзу къзк1ухьэ.
мэусасэ, шыгъур мзусасэ, лзбы мзхъу.
мэхъз, хзти илъзпкърэ ихзгъэгурэ фзмзхъ. Ай нахъ лъап1з
шы1эп.
мзжъзпс, Кристиян динымк1эрэ псы лъап1эу я1зр ары.
Ук1эхьзмэ зышъэуэфЭ.
мэхъэтхилъ, дин 1офэу, тхыгъэхэу, узымрэ сымэджэны
гъзмрэ угъзхъужъынэу е ушыухъумзнзн яш1ош1оу хьзлы жъо
фэдзу яшыхьэу зыш1охалъэрзр ары.
мэшэгу, дзыо
ш1у,
мэш1одз1
Н
набэ,
ку апчым набз тзлъ.
Набгьэк1ак1у, cotornis
надэ,
коцыр къэшхьэлъанъ шхьэк1э надэу щыт, зи илъэп.
налъэ, эы налъэп. нэлъиш -нзлъипл1 сыфай
нап1э, къоцым иш1уамп1э
нэжьугъупс, щхыупсым ра1о
нэкуа
Нэкуль, Былым хэмэ я к1зт1ый
нзк1уе, инзк1у уи1зплъэмэ узгъащтэ.
нэкъугъэ, дэгъэзыягъ.
нэмгмд, мыук1ытэжъым ра1о
нэрал, космос
мэрынз, бжъэм шэфыр нзрынз нзрынэ еш1ы. : ар нэфэры1оу
къэгущы1з.
нэшъу1о191ъ1у, ай нэшъу1рш1у елъзгъу а 1офыр
къыдэхъуштэп.
нэш1огуш1о. ц1ыф нзш1огуш1ру шыт.
ныбз.
тырку ныбзм Ифагъзу адыгэ къузжъэ зыкъу. псзущхэ пстэуми
ныбэ я1э.
ныбзпс, ныбзм 1зк1эу уанзр ззрапхырзр ары.
наожь
1улхь, осзу джадз джадзу къэсырзр ары.
О
огыин, тхьзм огыин Тхьэм ыш1эхзрэр умык1асэу упэуцужъэу
угущы1зныр ары. Шапсыгъэр щыгым дзк1узии тхьзчзтым пае
егыигъ.
огъу,
мыгъз огъу хъугъз эй къзк1ыгъзп
ордэ,
пэшъ. Сиунз ордищ и1.
охъушъоу, сэлам епхыныр ары
ощы
(абз.) Обээгъу (бжъз.) Гиде ( бесл.}
П
пае,
дэк1оегъу.
пыпэш1у, 1офым бзш1агъэзы 1утзы п. фыри1ы
покъ,
дафзз, зэк1эри къызэк1ол1зрэ зз1ук1з.
полетикэ, хъыбар, 1у. «К1эк1ожъы джаурыр полетикз тзу'
псэуалъэ, ар сыдк1з псзуалъз.
псык1ыц1ы, Псы къабзэм хзсзу, ишъо плъыжъышъоу
ц1ык1ужъиеу 1 см фздизэу, псзурэ псзушъхьа.
псынк1ын, лэжъыгъзр епсынк1ы. Жъыр къэпшъэмэ
тыпсынк1эшът.
псынт1з, хьэлыгъур псынт1э псынт1эу агъэжъагъ.
псы1плъэ, псы 1згъзхьыр чззыу чэзыуэу зыгошъырзр ары.
псы
хьамбэщ, псы нэбгырит1умэ яхьэ зыхъук1зрэ ятамэмз
ятиралъ- хьзрз бзщ.
псышъузтэ хъугъэ, псьшхъо. тхачур псышхъоу пшъз1 (Ик1и
пытзп, ик1и псы фздзп)
пхъэбэ, апэрэ маээр ары.
пхъзкъурыл, лъзузим ц1ыфыхзр емыфзхык пае пхьзкьурыл
1уэлъхьэгъ.
пхъэчый, бзш ч1ак1о ц1ык1у.
пхъэ1эбжъан, пхъэнк1ау.
пцантхьа, клее.
пц1эуэ - Шъуэуэу = къохьэ - къомыхьэу, Ечендым тыгъэр
пц1эуз шъузузу къэнз.
пц1ы
игьэлагъ, пц1ы еусы.
пчэдыгъу, шъэнт1ыргъо.
пшъанэ ипшъачэ изыгь. къыра1уагъэм игу къэкуи итамзхэр
къэфэхыгъ,
пшхьэ
щы1э хэхьэгъ, п1охзрэм зи къамыубытзу у хэ1оржъухьэмэ
джар къуэ1о.
пш1
эшьэхьу, данз зыш1ырэ хьамлыу.
пшъэкьэжъ, ипшъэтыкъ гъумыр ары.
пшъэхъу,
пэлъыкъау, губгъэ уц. Ипкъ панэ цы шъэбэц1ык1ыхэр тэтэу,
ныкъагъзр гъожъэу, къынэужъык1эрэ бзыуцыф фыжъыц1ык1у
хъухэу. Пэлъыкъаур ш1энэ хъумэ яшхы. Ныкъагъэ къыэпык1э
к1эр дыджы мэхъужъы.
пэнэфыжъ,Зэхэтэу къэк1ы чы чыхьэ псыгъохэу, итхьэпэхэри
ипкьи фыжъэу. Чзу благъэр дэгъудэдэу раш1ы.
изндзкъау, топ зыфа1орэм и адыгабз( абздззхыбз).
пзцзц
- цанэ, цуакъзхзр пэцз - цанзх. пзпц1збз.
пзшкъэу, къэлэшхьэ. Мыекъуэпэр адыгеим ипэшкъэу.
пэш1ош1у лъзгъуалъз, телевиде
пэш1ош1улъэгъу, жьаунэрылъэгъу. филм.
Хьопк1, толк
пхъашъэ
пхъэк1 , папц1эу хьанцэ лъэпкъ гор.
роза
краскэр
плъыжджэф, амакъэхзр ( Нзфысэт рэ Роээрэ ) пц1ыеу.
пыпхэ, тхьа фэдэу алъытэштыгъэхэр,
п1ап1, к1злэр янэм джаштэу къзджэщтыгъ.
Р
рзгъзшъын, къошъыныр рэбгъэшъышът. Къошъыным зыгорэ
ибгъахъоу шъызэуутэмз уозсакъын е умыш1эн пае я1о.
Армырмэ къошъыныр к1одышът.
Рустам, тэмыр лъзныкъом и адыгабз.
Т
таушъзрэ1с1ы, къытэуэх
тельх, духьа зыдалъхьэоэо ары
телъхьэ. а ц1ыфым телъхьэ сафзхъурэп.
тэмз1у, хатзу е ш1ыгоу ц1ыфыхзмз ягошы гъэхэрзмэ языфагу
къэнзу хатит1ур зэтэзычырэр, эыгошырэр ары.
тепик, хьэ1ус, утхындзафзрэ сыдрз япшъззы хъурае аш1ы
мзлахъомз къыздырахьзк1ы.
те1эмыхьэн, тыбзэ арапыбзз къыхэтымгъэхьзн т1оурэу
тытз1эмыхьз,
тэгъэуэн, к1апсит1ур ззтэгъауи нахъ пытэ хъун.
тэлау, сaecum
тхакъо, москва тхакъо лъзныкъомк1э шы1.
тхыдэ, къэтхыдэ, къытфэтхыдагъ.
тзсхъуэбэ, матит1ур зыззутзк1ым тхъузбзз къихихыгъ.
тхъутын, к1энк1з жъапхъэ згъзжъэн пае, к1энк1эхзр
сытхъутыгъ.
тхьзк1аф, сабын
тхьэк1умк1ыхьэмы1эрыс: губгъэм чапэмз къашъзк1ы, хъураеу
шъэплъышъоу, аш1оу ц1ык1оу къое - мые лъэпкъ.
тхьэркъожъ, псы гунзмэ къашъык1эу тхьпз шъуэмбгъохэр
зи1э уц лъзпкъ.
тхьэркъожъ 1анэ, адыгз 1анз.
тхьэры1уагъ я1ы, унагъут1ум т. зэдира1ы.
тхьз1злъз, апсхэр зытхьзк1зрз машыне.
тзлъэмашъ, зэк1эри ыш1эу, ззк1эмз ипэ ахэзифэрзр.
тзл1ык1угъ, л1згъз мыл1згъэ тш1зрэп.
тэупсэн, дэгъоу сыщхиэы шэдэс апси тэсыупсэжъыгъ.
тлъэшъу, лъэ1уш.
тшас,
бэылъфыгъэу псэлъыхъоу и1эр ары.
ты1ун, гъонлэн.
т1алэ-ш1алэ, 1эхъумбит1уы фэдиэ игъумагъ.
т1асхъэу къос1орзр зыми емы1у.
т1ырзэн, гъэмафэ фабэм былыммэ гъуды е бами1 яхэпш1зу
лъы ришъу эыхъук1зрэ як1з да1этиезы уэым ригъззыгъэу
машэх.
т1уанэ, ят1онзрз шуззу къашэрзм ра1о.
У
уэгъэп1ык1э, пчэдыйрэ псы к1ы1эк1э эыбгъэпкк1ымэ
уэгъэпык1э
угъогу зэпэшъ, охъу апщи.
удпанэ, панз 1ужьухзр зытэт къэк1ыгъз.
Укъак1омэ уэгъэдхэуэн, къэуэзгъэк1ухьэн,
упк1э, к1ак1ор упш1э гъзпц1агъэм хаш1ык1ы.
уэтэпс, 1ахъумбзм е сымэм уатэк1э уыкъэуэмэ узтэпс
къытырилзжштых,
Ут1эрэкъын, лагъэу утэтэу укъэфэхымэ уут1эрэхъыгъ я1о.
Ушыбыжьын, гъук1ы хъагъзм гъуанз ц1ык1оу фзхьугьзхэр
уушыбыжьын фае.
Ф
фытз,
пшъэрыхьэрэм фытэ зи1опхъз, ишъыгъынхзр дагъэ мыхъуным
пае.
фэмыхъужь шай, шай ш1уц1зр ары.
фэш1ыгъ, бай
Х
хьабэ, нэ к1эгъым къыхак1зкзр корэшъу.
хьал
- хьалэу, 1эхъузмбэхзр хьал хьалзу магъзх.
хьздэгъууэ, псэхал1э
хьэк1э - уак1з, къуаджзм л1ыжъ хьзк1э - уак1зхэр
къыдэнагъэх.
хьэк1устел, 1зпхъузнлъэ.
хьзк1улэкь. налог
хьэлыжъо пк1элъэ, хьзлужъом игъунэхзр дзгъоу зетэпш1энэу
рагъашъэрэ хъураеу псэуалъэр ары.
хьэлыхьэн, пчэхзр теухьэлыхьзгъ. Гъзпытагъзх.
хьэмбзв апщы, губгъоу 1оф 1иъызыш1зрзм ра1охьзнзк1збыдз,
дышер зышыпфзк1з мзхъужъы,хьэнук1у. к1ы. хьант1аркъоу
к1энк1зм къик1ыгъэр ары.хьзпкъзуц, гу1аеуц
(artemisia)хьатыл, цементым хэш1ык1ыгъз псы гъогухьзц1э
- уц1, псзушхьэ пстэуми ара1о.хьэшъэрэб, rosa canina
Хьш1э, к1злзр ятзм « Хьзш1з « к1з еджзжъыштыгь. (къэб)
хьэ1ухьэжъ, п1ихы хъумз дэгъоу. къутижъы хъумэ дзимэ
джай ира1о.
Ц
цэгъэ
- налъэ
цунк1э, anchusa italica
ц1эмгъэку1 kravatte
цэ1тхэ, Тхы къэгъэтх
Шэунэжъ, 1элэц1ык1оу иныбжъ нахъи бэк1э нахъыбэ
зыш1эрэм. ра1о.
цыгъын: рэцыгъ, Псыр рэцыгъ.
цукъзнхьый, цузкъэ ззрадырз шзпыкЬм хаш1ык1ырз 1удан.
Ч
ченасыу, Хафэ ченасыу, къундыпсыу ченасыу.
чэпэрыщ, гъугурыщ.
чэпхын, сычый мэчэпхл1 мэгъушы.
чэщбзыу, пхъзпращъу.
чъыхэк1ожъ ( шьапс.) пшъынауз .
Ш
шэкъакъ, тэмэ1им плъэгъоу шъэкъакъхэр тзбгъзт1ысхьэгъа
шэцыко, шэк1ы яшъз зыхъук1зрэ амэпсымэм, джыл
эытэшыхьэгъэ пхъэтэт 1ук1ыхьэр ары,
шыцз
ос, шыцз ос къзсы, хьз1зр ззрысым ерзмык1.
шхьэцлый, шхьзцлые дахэхэр тэлъ.
шхопс, шхомлак1з
шхынышхо, рак
шхъухъ, подвэлошная кость.
шхъужь ээрытып1ы, лъакъохэмрэ пкъымрэ зызэрэубытырэ
къумышхьэхэу зэрытхэр ары.
шхьэк1афэ, шхьзк1афэ фиси1 бэу у ц1ыф тэрзз.
ш1орэй, шай зыхаш1ык1ырэ уц лъэпкъ.
ш1орэй шай, къалмык чай
ш1орэк1ыгъ, слъакъо ш1орэк1ыгъ мзузы,
ш1угошэпхъу, шхьзгъусэм ишыпхъур ары.
ш1
уткьэх1ун. ц1ыфым л1ыгъэк1эрэ и мулк тепхыныр ары.
ш1ыбзыу, сверчок
ш1эпхъэ, тхьэм къи1уагъз пстзури ш1эпхъзу быслымэнмз
ащтэ.
ш1ум
фэхьэжь, сымыджзм зыфак1охэк1эрэ джаштэу ра1о
шьагьыр, шъагъыр уэшъомэ уэуташъо.
шъапхъэ, 1ар пш1э эыхъум шъапхъэмэ огущыпсыгъэба?
шъодэны, упругий
шъоку, Бээгуц1ыкыр ары.
шъолъыр, патрул
шъорэк1 , оспа
шъоурэгъу, веснушчатай
шьохъутан, бзылъфгъэмэ ябгъэхэр зиралъхьэрэр..
шъош1у, ц1ыфым пае я1о. И 1аплъзпкък1зрз дзгъоу зэхэлъмз
ик1и мыпшъэрэу ик1и мыодэу.
шъукъызэрылъи шъукъак1у, тыджэгущтыэы.
шъухьэ гъэпц1эгъэ, Цур пц1энтхъумэ къытэк1ырэ цы шъабэр
ары. Ар яухъурэиэы риджэгунхэу топ аш1ыщтыгъ.
шьуздзбзб. бзылъфыгъзхзмз ядзгъолъэу къатздзжырзр .
шхьэпадж, сыдэу ушъхьэпадж шыу.
шъхьэфатх, тхалэ
шъхьэфэгущм1элъ, шъхьзфзгущы1элъэр 1ухи тэгъэдэ1у.
шхьогьуалэ, Ар ц1ыф шъхъогьуалэ дэд
шъхъун, (гу1зн?) Тэ тызфэмышъхъужьымэ къупфзшъхъун
шы1зп.
шэин,
Къуаер орэшъэ1и.
шъэнт1ыргъо, чэрэз
шъыгъымалъ, шъыгъынхэр шъыгъыналъэм пылъагъэх.
шъыдрыхъуай, Хьамлъыжьым нахъи нахъ иныр ары,
шъынэ, шабэ
шъытхэлъ, шым нэ тэмыфэнэу халъхьэрэ шъыгъыр ары.
шъэрыу, шъыпкъэ
шъэндэркъау, иныбжк1э ины ау ишхьэк1э зэхзш1ык1к1з
ц1ык1ы.
шъыдгъэпшъэр, Хатэ гъунэмэ, 1энэ1имэ къатзк1эу панз
шэбэц1ык1ухэр тэтзу, итхьзпзхэр хэупщ1ык1ыгъз фздзу
1ук1ыхьэу, шъыдмэ ак1эсэу ащхырэ уц лъэпкъ.
шхэхъугъэ, жъамбырыур шхэхъугъэ. Тэрэээу иубытыжьырэп.
шхъужъ, Schenkel.
1У
1убзыр, 1ут1ан
1уды
- мыдэй. ты 1уды - мыдэй. КъздгъзгущьИэгъ.
1упцз
- 1упцэу, пшъашъзц1ык1ыхзр.
1урыжъо, хъэбыржъухьэ. Бэ гущ1эрэр ары,
1ул1эгъэ, дак1ом апзу к1абззр е1ул1э къынзужк1з еды.
1ут1ыжь, мэфзк1 мафзхзр ары.
1уш1ыхьэгъ, сомз т1зк1у и1з зыхъум зи1уш1ыхьзу ежъагъ.
1ушъэрэбыхьэ, 1. бэгын 2. пуовер захъзк1зрз шхьзр
ээрихьэштыр тэрэээу дахэу мыхъумэ.
1адз
- уадэ. 1амз - псымэ.
1апай
- лъэпай, ц1ыф уы1эгъэу, е и1з лъакъохэр зэхэчыхьэгъэу
шъытымэ я1о.
1аргъэн, мэкъур аупч1э эыхъук1эрэ эы ц1ыфым
ишэмзджымк1зрэ тирыубытэу ыупш1эрэу к1орзм ра1о.
1ауальэн, 1ауалъэу къытэнагъ.
1эбучъ, 1элъэ, 1эпылъ,.
1здзжъ, Кум 1эдэжъ шъэрзхъ илъ.
1здэжъ шъыпхъу (къэб.) щхьэгъусэм ишъыпху.
1эгъуп, сы 1згъупыр « Батыркъо « Лъзпкъ - л1акъо
-1згъуп.
1эпэ
зззсэхьэ, Зэдэ1зпы1эн
1зпэтырмэшъ, указительный 1эпзтырмзшк1эрэ
укъыздэмыпсалъэ,
1зязк1зхзр, неопытный
1элыркъэб, ик1оц1ы нэк1эу къэб, псы шъуэлъэрэ сыдрэ
хаш1ык1ы.
1эпшьэ. Лъапшъэ, профессия
1эрмэуы3 1элэр емыджэу, ш1эныгъи имгъотэу 1эрмэуэу
къзнагъ.
1эрыфэгъу, къинэп, 1эрыфэгъу.
1эхьу
-льэхъу, дэгъу хъумэ. Унэр 1эхъу , лъэхъу ины.
1оф
табгэ, 1оф табгэк1эрэ сыкъэк1уэгъ.
(Суретыр Гук1э Замудин „илэжьап1 зыц1э“проспектым
къыхэсхыгъ.)
|
