...................
...................
ÇERKESYA KRONOLOJİSİ   -3

Dr. YEDİC Batıray Özbek

                         
 
...................
 
 

Mayıs 1840

Çerkeslerin arka arkaya gösterdikleri bu başarılardan Çar telaşlanır ve Besarabya'daki askerlerini gemilerle Çerkesya sınırlarına taşır. 

Sebastopol’da olağanüstü harp meclisini toplar. Bu toplantıya General Vorontzoff, Menşikoff, Rayevski ve Lazaroff katılırlar.

 

Haziran 1840

Çerkeslerce yakılan Tuapse Kalesinin Ruslar tarafından yeniden kurulması.

 

1841

Bu yıl içerisinde Çerkesya'da hiçbir askeri harekete girişilmemiştir. Ancak Çerkesya'da baş gösteren veba hastalığı çok sayıda Çerkes'in yaşamını yitirmesine neden olmuştur.

 

1841-1899 

Kabardey Prensi ve yazarı Hatokşokue Gazi'nin yaşadığı dönem.

 

İlkbahar 1842

Çerkesya kıyılarına yanaşan dört ticaret gemisinin Ruslarca batırılması. Bu arada Anapa yakınındaki küçük bir kale kuşatılır. Ancak, alınamaz. Kuşatmada Adigeler iki top kaybederler.

 

1842

Abun kalesine saldırı ve kalenin alınması. Askerlerin kılıçtan geçirilmesi.

Çopsın Kalesine çok kurnazca bir planla saldıran Çerkesler kaleyi ele geçirirler. Kale, iki topçu taburu, özel eğitim görmüş küçük bir kazak birliği ve 30 topla korunuyordu. Vana kabilesinden (Negepsicho’da yaşayan) Y. Tousiok komutasında 10 bin savaşçı Kubat'tan hareket ederler. (Çepsun yakınlarında bir ırmak) Zazi Ali ve Zazi Mehmet'te komutanlar arasındadır. Sapte kalesinden Tzako'nun da katılmasıyla yapılan saldırıda kale ele geçirilir. Bu baskın haberi daha önce casuslar kanalı ile Ruslara duyurulduğundan Çerkesler 1500 kayıp verirler. Rusların Çerkesya kıyılarındaki kontrollerini sıklaştırması. Bu ablukaya rağmen 150 yabancı gemi Çerkesya'ya gelip gider. Şeyh Şamil'in ilk kez Naib'i Hacı Mehmet'i
Abedzechlere göndermesi. Şamil naibi aracılığı ile Abedzechleri İslam dinine davet eder. Çerkes örf ve geleneklerini hiçe sayarak şeriat kurallarını
tatbike kalkışınca Abedzechleri kızdırır. Hacı Mehmet zehirlenerek öldürülür.

 

Mayıs 1843

Kuban'da oturan Adigeler yeniden savaşa başlarlar. Ancak, bu ay içerisinde uğradıkları mağlubiyetlerle savaşlarda duraklama olur.

1250 Çerkes liderinin (Thamade)  imzaladığı bir dilekçenin İngiltere Kraliçesine gönderilmesi. Dilekçede İngilizlerden yardım istenmekte, aynı zamanda Adigey'e İngiliz askerlerinin gönderilmesi talep edilmektedir.

Bu sıralarda, Kuban'ın Kuzey’inde 117 000, Güney Kafkasya'da ise
75-80.000 asker (Çar askeri) beklemektedir

 

Yaz 1843

Şeyh Şamil'in naibi Ahverdi Mohaman'ın Kabardey'de Cherzurdsen köyüne akın düzenler. Ancak başarılı olamaz ve köylülerce öldürülür.

 

1843

Nogume Şora Bekmırza'nın "Adige Halkının Tarihi" adlı eserini bitirmesi.

 

1844

Rus Tümgenerali Sabudzki'nin kayınvalidesi Çerkeslerce kaçırılır ve 12 aylık bir tutsaklıktan sonra serbest bırakılır. Vatanına dönen kadın Çerkeslerin kendisine çok iyi davrandıklarını her yerde anlatır. Çerkeslerin uygarlıktan uzak, barbar olarak dünyaya tanıtmaya çalışan Çar ve hükümeti bu kadının açıklamaları karşısında çok zor durumda kalırlar.

 

1844

İstanbul'daki Rus büyükelçisinin Kont Budberg'e yazdığı gizli mektupta şöyle demektedir: "Sultan ve büyük vezir (sadrazam) Çerkesya ile insan ticaretinin yasaklanmasından memnun değillerdir. Türkler, Kafkasya'dan kadın esir satın alamadıklarını, hatta Sultan'ın haremine cariye bulmakta zorluk çektiklerini, bu nedenle öfkelendiklerini belirtmektedirler. İnsan ticaretine yeniden müsaade edilmesinin politik yönden faydalı olacağı" tavsiye edilmektedir

 

1844 (1846)

Şeyh Şâmil 12.000 kişilik süvari gücü ile Kabardey'e akın düzenler. Bazı Adige köyleri Şamil'i desteklerler. Şamil açık ovada savaşmaktan çekindiği için, geriye dağlara çekilir. Adigelerin pek çoğu Çeçenleri topraklarına çekmek istemediklerinden savaşlarda tarafsız kalırlar.

 

1844

Hacı Mehmet'in zehirlenerek ölmesinden sonra Şamil bu kez Hacı Süleyman adındaki naibini Çerkesya'ya gönderir. O da Hacı Mehmet'in düştüğü hataya düşer. Gelenekler yerine şeriat kurallarını uygulamaya başlayınca Abedzechlerce öldürülür. Başka bir söylentiye göre ise Rusların tarafına geçtiği belirtilmiştir. Rus bölgelerinde yayınlanan fetvaların Hacı Süleyman'a ait olduğu sonradan anlaşılmıştır.

 

1844-1912

Ahmet Mithat Hağuır'ın yaşadığı dönem. Ahmet Mithat Efendi'nin Osmanlıca yazılmış pek çok eseri vardır. "Çerkes Özdenleri" adlı tiyatro eseri halkına dönük  tek çalışması olmuştur.

 

1845

Rusya'nın Abhazya'yı tamamen ilhak etmesi.
 

Rus Sosyalisti PETRASEVSKİ'nin Çerkeslerin Çarlara karşı yürüttükleri savaşı yazıları ile desteklemesi. Bu yazar Çerkeslerin bağımsızlık savaşını sürdürmelerini, Rus halkının da Çerkesleri desteklemesini, Çerkesler gibi onların da Çarlara karşı ayaklanmalarım ister.

 

1846-1916

Ahmet Cavit Therchet Paşa'nın yaşadığı dönem.

İstanbul'da faaliyet gösteren "Çerkes Teavün Cemiyeti'nin kurucularından olup, derneğin başkanlığını da yapmıştır. Adige Alfabesini hazırlayıp
yayınlamıştır (İstanbul 1897). "Çerkes dilinin söylenişi ve yazılışı" adlı yapıtını Arapça ve Osmanlıca açıklamalarla 1911 yılında yayınlamıştır.
(Bu vesile ile kendisini saygı ve rahmetle anıyoruz. B.Ö.)

 

1846

Hacı Mehmet ve Hacı Süleyman'dan sonra, Şamil Naib Muhammed Emin'i Abedzechlere gönderir. M. Emin diğer naiblerin hatasına düşmez.

Daha akıllıca bir yol izler. İlk iki yıl sesini çıkartmadan halkı tanımaya çalışır. Şeriat kurallarını Abedzechlere kabul ettiremeyeceğini anlayınca, sözde Şamil'e bağlı, gerçekte ise Adige gelenek ve göreneklerine uyan bir yönetim sistemi kurar. Abedzechler bu yöntemi benimserler.

 

Mayıs 1846

Şamil 20.000 süvari ile yine Kabardey'e saldırır. 60 Kabardey ve 20 Kazak köyünü yağmalayıp yerle bir eder.

 

1848

Sefer Bey'in Osmanlılarca Çerkesya'nın Başkomutanı olarak kabul edilmesi ve bu nedenle M. Emin ile aralarının açılması.

 

18 Mart 1848

İngiliz Parlamentosunda Çerkesya üzerinde görüşme ve tartışmaların açılması. Bu görüşmelerde Parlamenter M. Austey "İngiltere Hükümeti'nin politik amaçları uğruna, Çerkesya'yı Rusya'ya peşkeş çektiğini" söyleyerek Lord Parlerston'u ağır bir dille suçlar.

 

Ekim 1848

Abedzech'te Pşeha nehri kenarında, M. Emin'in kendisinin Şamil'in naibi olduğunu ilan etmesi. Görünüşte Şamil'e bağlı, gerçekte ise Abedzech halk meclisine bağlı, geleneklere göre yönetilen bir idare kurması.

 

Nisan 1848 [BG1] 

Shapsugh Çerkeslerin İslam dinini kabul etmemekte direnmektedirler. M. Emin Psikups nehri kıyılarına gelerek, tüm inananların Shapsughlara karşı cihada katılmasını ister. 2000'e yakın Abedzech bu çağrıya uyar. 1000 kadar Shapsugh da bunlara katılır. Bu gruba 24 Nisan’da 3.000 kişi daha katılarak sayıları 6.000'e yükselir.
 

Dogai nehri kıyısında yapılan bu kardeş kavgasında M. Emin'in savaşçıları çoğunlukta olmalarına rağmen geri çekilmek zorunda kalırlar. 26 Nisan'da ise İslamiyet'i kabul etmeyen Shapsughlar bozguna uğratılırlar. Her iki taraf da 500'e yakın ölü verilir (Ne ilginçtir ki, iki tarafın komutanları Adige kökenli değildi, Sefer Bey Tatar, M. Emin ise Dağıstan kökenli idiler. B.Ö.) Naib savaşa devamla Ubın, Azıps, Il, Hopl, Ançır ve Boğandır nehirleri kıyılarında 25.000 savaşçıyı komutası altında toplar. Daha sonra Natuchuac bölgesine girer, onları da kendisine bağlar, Anapa ve Sucuk kalelerine saldırır. Ancak başarılı olamaz. Natuchuac da mahkemeler kurar. Adamlarına Hanoktz'ık unvanını verir. Zapt ettiği Shapsugh eyaletini üç idari bölgeye ayırır. Abın, Ançır ve Ubın. Aynı şekilde Abedzech eyaletini de beş idari bölgeye ayırır. Psikups, Psiş, Pşaha, Şafguaç ve Bzedach. Halktan vergi toplanır.

 

1849

21 yaşındaki Polonyalı genç subayın Çerkeslerin bağımsızlık savaşına ilgi duyarak Adigey'e gelmek istemesi, Avrupa'da büyük ilgi uyandırması. Bu olay Çerkeslere ve Çerkesya'ya büyük bir ilgi duyulmasına neden olur.

 

Eylül-Kasım

Dağlarda yaşayan Shapsughlar istemedikleri halde kardeş kanının dökülmesini önlemek için M. Emin'e katılırlar. Ancak yine de İslam dinini kabul etmezler. Bu Shapsugh bölgesi de üç idari bölgeye ayrılır:
Pşad-Mezıb, Şapsuch ve Toabs.

 

1849-1850

Wubıhlar da kardeş kanı akıtmamak için M. Emin'e katılırlar. Ancak Dağ Shapsughları gibi Wubıhlar da İslam dinini kabul etmezler.

 

1849

Polonyalı Kaptan Gordon'un Şamil'e gitmek üzere Wubıh bölgesine çıkması. Hacı Granduk kölesi ve Gordon birlikte ava çıkarlar. Avda Gordon kayıp olur. Yapılan araştırmalar sonucu Gordon'un cesedi bulunur. Köle de kayıplara karışır. Geranduko büyük bir olasılıkla kölesine Gordon'u öldürtür ve kölesini de ödüllendirerek ona özgürlüğünü verir.

 

1850

Rusların Çerkesya kıyılarına uyguladıkları ablukayı gevşetmeleri üzerine İstanbul'a kaçmış olan Verkler (soylular) yurtlarına geri dönerler. Ellerinde fermanlarla halkı Sultana bağlamaya çalışırlar. M. Emin'i padişah düşmanı ilan ederek onunla mücadele etmeye başlarlar. Böylece M. Emin tarafından kurulan birlik, Padişah'ın maşası haline gelen Verkler tarafından bozulur. M. Emin'e gönülsüz bir şekilde bağlanmış olan Shapsughlar ve Wubıhlar derhal ondan koparlar. Cami ve mescitlerini yakıp, yıkarlar. Yeniden haçlarını dikerler. Ancak, bu hareketlere önderlik eden birkaç vatan haini Abedzech bölgesinde başarı gösteremezler. "Biz ne sultan, ne de başkasını tanırız. Tanıdığımız tek şey ABEDZECH ÜLKESİ VE HALKIDIR" diyerek Verkleri Abedzech ülkesinden kovarlar.
 

Kafkasya'dan ayrılan Tatar Muhacirlerinin Eskişehir yörelerine göç etmeleri.
 

Savunmasız ve silahsız Çerkes köylerinin Kazaklar tarafından yakılıp yıkılması.


1 Ocak 1851

Nalçik'te ilk kez Çerkes Okulu'nun açılması.

 

Nisan 1851

M. Emin 30.000 civarında asker toplayıp Batı Çerkesya'nın yeniden tek hakimi haline gelmesi.

 

11 Şubat 1852

Rus orduları başkomutanlığınca Rus taraftarı olmayan Çerkeslerin dış ülkelere seyahatlerinin yasaklanması.

 

1853

Sefer Bey Anapa'da yüz topçu ile birkaç top bırakır. İstanbul'a yazdığı mektupta M. Emin'in planlarını bozduğunu belirtir. Öte yandan Çerkes halkına da Sultan'ı dinlemelerini, kendisine ve İslam’a güvenmelerini duyurur. Bu arada Sefer Bey İngiliz, Osmanlı ve Fransız tacirlerine komisyon­culuk yaparak yüklüce bir servet kazanır.
 

Serdarı Ekrem Ömer Paşa'nın Sohum'a gelmesi. Paşa'yı bazı Çerkes thamadeleri ve M. Emin ziyarete giderler. Serdarı Ekrem, daha çok Sefer Paşa'ya ilgi gösterir ve onunla konuşur. Ayrıca Wubıh Verklerine güvendiklerini belirtirler. Sefer Bey'den kuvvetli bir askeri birlik isterler. Sefer Bey oğlu ve yedi süvari, Wubıh soylusu Geranduko Brakok İsmail'de 11 atlısı ile gelirler. Bu durum Osmanlıların yanlış politikasının sonucudur. Osmanlılar hatalarını anlamazlar ve sonuna kadar Sefer Bey'i desteklerler.

Çerkesya'da Genel Kurultay'ın toplanması. Bu genel kurulda Çerkeslerin yalnız kaldıkları açıkça belli olur. Başka çıkar bir yol da bulamadıkla­rından başlarında M. Emin olmak üzere 260 kişilik bir heyet yardım isteği ile İstanbul'a gider.
 

Batı Çerkesleri bu yıllarda politik ve askeri yönden üç gruba ayrılmış durumdadırlar:

1. Abedzechler, çoğunlukla M. Emin'e bağlıdırlar.

2. Shapsughlar:
      a) M. Emin'i destekleyen bir azınlık,
      b) Sefer Bey'e bağlı olanlar,
      c) Ne M. Emin'i ne de Sefer Bey'i isteyenler,
      d) Ne İstanbul'dan, ne de Dağıstan'dan gelen dini istiyoruz, diyenler.

3. Wubıhlar.

 

Wubıhlar bu saydığımız grupların politikalarım hiç istemiyorlardı. Sultanla olan ilişkilerinin bozulmasını, aralarının açılmasını, İslam dinini kabul etmedikleri halde istemiyorlardı. Onlar ticari çıkarlarını düşünüyorlardı.

Mustafa Paşa ve Sefer Bey'in Natuhuac bölgesinde bir Kurultay düzenlemeleri. Bu toplantıya Shapsugh ve Wubıh eyaletlerinden de birkaç temsilci katılmasına rağmen Abedzechlerden kimse katılmaz.
 

Daha önceleri köle olarak İstanbul'a satılıp Behset adını alarak Paşalık rütbesine kadar yükselen Behset Paşa'nın, Reşit Paşa'nın ısrarı ile Wubıhların valisi unvanı ile Çerkesya'ya gönderilmesi. Kökeni bir köle ailesinden gelen Behset Paşa için Wubıhlar alaycı bir tutum izlerler. "Sen önce halen köle olan kardeşlerinin özgürlüğünü satın al, ve onları kölelikten kurtar. Sonra söz söylemeye hakkın olsun." diyerek onu dinlemezler. O da kardeşlerini satın alıp özgürlüklerine kavuşturur ve İstanbul'a döner.
 

Mustafa Paşa ve Sefer Bey'in komutalarındaki 2000 Türk askeri ve dört top alarak Shapsugh bölgelerinden geçip Abedzech eyalet sınırlarına kadar gelmeleri ve orada beklemeleri. Çerkesler bu iki paşa ile alay ederler. "Ruslar bunları görseler, gülmekten yere yıkılırlar..." diyerek Türkleşmiş bu iki paşa ile alay ederler. Onlara acı ve nefretle bakarlar. Emirlerindeki Osmanlı askerlerine de acırlar. Paşalar M. Emin ile görüşmek isterler. M. Emin hastalığını ileri sürerek görüşmek istemez. Oysa üç saat ileride askerlerinin başında bulunmaktadır. İki Paşa M. Emin'e tutsak olup gülünç düşmekten korktukları için askerlerini acele toplayıp geldikleri yere dönerler.
 

Bu dönemde Osmanlı yönetimi Adigelerin yavaş yavaş islam dinine girmelerine memnun olmaktadır. Böylece Çerkesleri kolayca kendi yönetimleri altına alabileceklerine inanmaktadırlar. M. Emin'in başarılarına sevinmelerine rağmen ayrıca da bu başarılardan endişe duymaktadırlar. Çünkü M. Emin Sultanın adını hiç kullanmıyordu. Bu endişeden kaynaklanan bir yaklaşımla Zanoğlu Sefer Bey Çerkesya'ya genel vali olarak gönderilir. Sefer Bey 1813-1815 Platov Savaşı'na Ruslarla birlikte gönüllü müslüman birlikleri kurarak katılmıştı. Bu birliklerde Adigeler yoktu. Daha sonra Anapa'da Osmanlı yönetimine girerek Paşalık unvanını almıştır. Theophil Lapinsky'e göre Çerkes olmayıp Tatar kökenlidir. Sultana bir ayda 100.000 savaşçı toplayabileceği sözünü verir. Yanına verilen 2.000 Osmanlı askeri ile Sohumkale'ye gider. 4.000 Adige askeri için yiyecek, silah ve giysi isteğini İstanbul'a bildirir. Ayrıca 12 top ister, bu istek yerine getirilir. Ancak kendisine bağlı, emirlerine uyan dört Çerkes askeri bulamaz. Müşir Mustafa Paşa da bu iş için ayrılan 2.000.000 Piyaster'i cebine indirir. Müşir Mustafa Paşa Rusların terk ettiği Sohum Kalesi'ne gelir. Sefer Bey'i yanına çağırtır. Sefer Bey beceriksizliğini örtebilmek için elindeki silahları Batum'a gönderir.
 

Sefer Bey Verkleri (soylu) M. Emin'e karşı kışkırtır, onlara eski hak ve statülerini vermeye kalkar. Ancak dost yerine düşman kazanır ve bir başarı sağlayamaz.
 

Sefer Bey'in Sohum Kale'den Mirimiran unvanı ile tayin edilmesi, aynı zamanda Shapsugh eyaletinde ticaret yapan bir Türk tüccar da Shapsugh eyaleti valisi olarak atanır.
 

Fethi Paşa divanda, Zanıko Sefer Bey ve Behçet Paşa'nın Çerkesya'ya gönderilmelerinin hatalı olduğunu söyleyip, sakıncalarını anlatır. Bunların yerine M. Emin'e Müşirlik unvanı verilmesinin daha akıllıca olacağını savunur. Ancak yukarıda da açıklandığı gibi Sultanın adını hiç anmayan bir kişi için böyle bir unvan verilmesi reddedilir.
 

Anapa ve Soğucak arasında 20.000 asker Osman­lı paşalarının çağrısına uyup toplanırlar ve 14 gün beklerler. Paşalardan bir haber gelmeyince dağılırlar, geride 2.000 asker kalır. Bunlar da Kuban Nehri kıyısında bir süre gidip gelirler, arada Rus mevzilerini top ateşine tutarlar. Çerkesler bunlarla alay ederler. Hatta Ruslarda gülerler. Bu askerler Rusları Kafkasya'dan kovdukları haberini İstanbul'a gönderirler. Müşir Mustafa Paşa da M. Emin'in haydut, Çerkeslerin ise yaramaz bir halk olduğunu İstanbul hükümetine bildirir.

 

25 Şubat 1853

Fransız ve İngilizler Çerkeslerden Kırım harbi için 12.000 süvari istemeleri. Çerkesler "Açık arazide savaşmayı bilmedikleri" şeklinde akıllıca bir gerekçe ile istenilen askerleri vermezler. Ancak daha sonra yapılan antlaşmalarda, Fransızlar Çerkeslerin bu davranışını bahane ederek Çerkeslerin geleceğini Rusların insafına bırakırlar.

 

1854-1936

Ünlü Fabl ve öykü yazan Paç'e Beçmırza'nın yaşadığı dönem.

 

1854

General Miljutin Çar Nicolas'e Kafkasya'yı fetih planları sunması. Bu fetih planları Çar II Alexander tarafından kabul edilir.

 

1854-1856

Osmanlılar ve İngilizler bu tarihe dek vaat ettikleri yardımı yapmamışlardır. Kırım kuşatması ile dolaylı da olsa ilk defa sözlerinde durmuş oluyorlardı.

 

1854

Abin Irmağı kıyısındaki iki muhafazanın Ruslarca boşaltılması.

Polonya kökenli Theophil Lapinski'nin (Tevfik Bey) Polonyalı Graf Zamoiski ile birlikte Çerkesya'ya gitmek arzusu ile İstanbul'a gelmeleri.

 

Ocak 1854

Fransız ve İngiliz donanmalarının Karadeniz'e girmesi. Donanma kıyı boyundaki Rus kalelerini bombalar. Fransızları bu Karadeniz harekatında
Çerkesleri desteklerler.

 

Nisan 1854

Taman-Daryal arasındaki Rus birliklerinin sayısı şöyledir:

83.000 piyade, 21.200 süvari, 208 top ve 5.200 topçu askeri.
 

Tüm Kafkasya'da ise 300.000'e yakın asker ve 600 top bulunmakta idi.

 

24 Nisan 1854

Rus hizmetinde çalışan Abhaz beylerinden General Serbesidze'nin Çar’dan kopması, Sohum-Kale' yi kuşatarak geri alması.
 

Osmanlı yönetiminin, Kafkasya'ya gidebilmesi için Graf Zamoiski'ye önce kendi hizmetine girmesini önermesi. Çerkesya'ya gidebilmek için başka çıkar yol bulamayan Zamoiski zorunlu olarak bu öneriyi kabul etmiştir.

 

1855

Şecem ve Chulmask'da yaşayan Adige köylülerinin ayaklanması.

Çar yönetimince Batı Avrupa'dan Karadeniz'e 400 bin askerin gönderilmesi.
 

Kafkasya'dan Osmanlı'ya ikinci göç dalgası. Çoğunluk Karaçay ve Tatar’lardan oluşmak üzere 1855 ile 1864 arasında 80.000 kadar Kafkaslının göç ettiği anlaşılmaktadır.

 

1855-1917

Mehmet Şemsettin Tlepseriko Paşa'nın yaşadığı dönem. Tlepseriko Paşa Çerkes Teavün Dil Encümeni'nde görev almış, Guaze gazetesinde yazı­ları yayınlanmıştır. Ayrıca "Çerkes Hatti ya da Hatti Umumisi" adlı bir de yapıtı bulunmaktadır.

 

30 Mart 1856

Kırım Harbinin sona ermesi. İngilizlerce Çerkesler için istenilen haklar, III. Napolyon'un "İstediğimiz süvari birliklerini vermediler" gerekçesi ile gösterdiği ilgisizlik, ayrıca Osmanlıların ilgisizliği sonucu, konferansta Çerkeslerin aleyhine döner. Böylece Fransız ve Osmanlı devletlerinin ilgisizliği sonucu Çerkesya Rus Çarlığı'nın istilasına terk edilir. Kırım savaşının başarısı Fransızların savaşa girmesi ile sağlanabildiği için Fransızların sözü daha geçerli olmuştur.
 

Paris Antlaşması sırasında Osmanlı başdelegesinin "Kuzey Karadeniz ve Kafkasya ile ilgili hiçbir politik meseleleri olmadığı’nı açıklaması üzerine Osmanlı Delegesinin bu sözlerinin İngiliz delegelerince protesto edilmesi ve Osmanlı delegelerinin uyarılması.
 

General Kosloffski'nin Kuban bölgesi komutanlığına getirilmesi ve Psebayefskoya kalesine yerleştirilmesi. Aldığı önlemlerle Çerkeslerin Rus köylerine yaptığı baskınları önlemiştir.

 

General Miljutin Kuzey Kafkasya'daki askeri birlikleri beş kısma ayırır:

1) Doğu Kafkasya

2) Ön Hazar Bölgesi

3) Lezgi Kordonu

4) Batı Kafkasya Cephesi

5) Sağ Kafkasya Cephesi.

 

Bütün birliklerin komutasının General Kosloffski'nin emrine verilmesi. Kosloffski'de Kutais'teki General Vali Gagari'nin emrine verilir. Komutanlara askeri ve sivil alanda her türlü hak ve yetki tanınır.
 

Sefer Bey'in kışkırtması sonucu, Sefer Bey komutasında kimi aristokrat Shapsughlarla, M. Emin komutasındaki demokrat Abedzechlerin ikinci kez savaşmaları. Ve böylece kardeş kanının yeniden akıtılması.

Anapa kalesinin Ruslar tarafından yeniden zaptı, ve Çerkesya kıyılarının ablukaya alınması.
 

Rus süvari birliklerinin başarısızlıklarından dolayı 1/3 oranında azaltılması. Süvariler yerine topçu birliklerinin iki katına çıkarılması.
 

İsmail Paşa'nın (babası Laz, annesi Çerkes) haremdeki kadın ve kızlardan "vatana yardım" adı altında para toplaması. 600 kese altın toplayıp İsmail Paşa'ya verilir. İsmail Paşa ayrıca İstanbul'da bulunan birçok Çerkes'i toplayarak Lapinski ile tanıştırır. Daha sonra Lapinski'nin yaptığı araştırma sonucu bu şahısların Çerkes olmayıp çoğunun, esir tüccarı olduğunu ortaya çıkarır. Hareme cariye olarak satılanlar, vatanları için tüm para, altın ve ziynetlerini verirken Çerkes kökenli paşa ve generaller paralarını böyle bir işten sakınıyorlardı.
 

Çerkesya'ya gidip Çar'a karşı savaşmak isteyen Polonya birliklerine Osmanlı Hükümetince izin verilmemesi. General Zamoiski beraberinde getirdiği 100 çift çizme, 100 çift ayakkabı, 100 pantolon, yün battaniyeler, gömlekler, altı çadır, iki sandık cephane ve dört adet tabancayı general Lapinski'ye verir.
 

Lapinski Çerkeslerden topladığı para ile beş top, 1 cephane arabası, 24 balta, 12 kürek, 12 krampen, 12 sac, 2.500 kg kurşun, 5.000 kg demir, 1.500 kg barut alır. Bir demirci ile de anlaşır. Bir İngiliz kaptanı ile 1000 İngiliz lirası karşılığında, 1 Mart 1856'da Çerkesya'ya hareket etmek üzere anlaşır.

 

8 Şubat 1856

İsmail Paşa Lapinski'nin evine gelerek Rusların yaptıkları çalışmalardan haberdar olduklarını, devlete bir protesto mektubu verdiklerini söyler. Silah yüklü gemiler, hemen Büyükdere limanına giderler. Osmanlı polislerince İstanbul limanı abluka altına alınıp aranır, ancak silah yüklü herhangi bir gemiye rastlanamaz.

 

19 Şubat 1856

Theodor Lapinski Çerkesya'ya gitmek için acele eder, 4 Polonyalı subay ve 72 Polonyalı asker ile Büyükdere limanında demirli olan gemiye çıkar. Ismarlanan silahları getirip gelmeleri içinde arkada, İsmail Paşa'nın yanında 10 Polonyalı subay ile 120 asker bırakır.

 

20 Şubat 1856

İsmail Paşa ve yanındaki askerler, istenen silah ve savaş malzemesinden daha az bir mühimmat ile gelirler; 70 teçhizat parçası, (ısmarlanan ise 200 adet idi), 4 tüfek, 20 kılıç, 1 çadır, Loofes, yiyecek olarak da kuru peksimet ve zeytin getirirler. Lapinski bu duruma sinirlenir ve Çerkesya'ya gitmemeye karar verir. İsmail Paşa Lapinski'nin ayaklarına kapanıp ağlar ve muhakkak gitmesini ister, sonuçta Lapinski'nin istediği bütün silahları getirir.

 

23 Şubat 1856   

Bugün saat 11'de Polonyalıların Çerkesya'ya yardım edeceği haberi İstanbul'daki Rus temsilcilerine ulaşır. Aynı gün saat 13'de bir Buharlı Rus gemisi bu haberi Rusya'ya ulaştırmak için İstanbul'dan Odessa'ya hareket eder.

 

24 Şubat 1856   

Lapinski ve arkadaşları sabah saat 10:00 sıralarında Sinop'a ulaşırlar, aynı gün saat 19.00'da Sinop'tan hareket ederler.

 

24 Şubat 1856

Osmanlı hükümeti Polonyalıların Çerkesya'ya yardım edeceği haberini almaları üzerine bu hareketi durdurmak için Emniyet güçlerine emir verir. Bu emrin emniyete gönderildiği haberi alınır alınmaz, Büyükdere de bekleyen gemi saat 8.00'de demir alır.

 

25 Şubat 1856   

Lapinski ve arkadaşları saat 10:00'da Sinop'a ulaşır. Akşam saat 19:00’da da Sinop'tan yeniden hareket ederler.

 

27 Şubat 1856

Lapinski ve arkadaşlarını götüren İngiliz gemisi saat 6:00'da Tuapse'ye ulaşır. Çerkesler Polonyalılara pek güvenmezler. Ancak İstanbul'dan Polonyalılarla birlikte gelen Shapsugh Hacı Boreko Polonyalıların iyi niyetli olduklarını ve yardıma geldiklerini anlatarak Çerkesleri ikna etmeye çalışır.

 

28 Şubat 1856

Vardan'dan birkaç Wubıh, İsmail Paşa'nın dostu Verk Hacı Gerandiko ile Brokok İsmail Lapinski' yi ziyarete gelirler. Shapsughlar bu durumdan memnun olmazlar. Durumu çok çabuk kavrayan Lapinski thamadeleri toplayarak sorar: "Shapsughlara mı gideyim, yoksa burada mı kalayım?" der. Wubıhlar bu iki Verk'i çok ağır bir şekilde suçlarlar, onların hain ve iki yüzlü olduğunu, hem Osmanlı hem de Rus ajanı olabileceklerini, para karşılığında vatanlarını bile satabileceklerini söylerler. Lapinski İstanbul'da yaptığı soruşturma sırasında da bu iki Wubıh beyinden sakınması şeklinde tavsiye aldığını belirtmektedir.

 

3 Mart 1856       

Lapinski'nin iki top atışı ile Rus çıkartmasını durdurması. Çerkesler hemen Lapinski'nin yardımına koşarlar. Lapinski anılarında "müslüman olmadıkları, sultanın adamı olmadıklarının anlaşılması üzerine Adigelerin sevinçten bayram yaptıklarını, Polonyalıların sevinçle karşılandıklarını, bu sıralarda Tuapse'de ne cami ne de İmama rastladıklarını" günlük olarak yazmıştır.

 

4 Mart 1856       

Lapinski Zaniko ve M. Emin'e görüşmek üzere haber göndermesi Sefer Bey görüşmeye hemen gelir. M. Emin ise Abedzech sınırlarında Rus askeri tehdidi bulunduğu gerekçesi ile yerinden ayrılmaz. Aslında Wubıh soyluları Lapinski aleyhine kötü propaganda yaparak M. Emin'i kuşkuya düşürmüşlerdir.

 

Mart 1856

Shapsughların KOBLI soyundan Arslankeri arasında aşağıdaki ilginç tarihi konuşma geçmiştir. "Siz, bütün müslüman ve Hıristiyanlar, tek bir tanrıdan söz eden sizleri anlamak hem çok zor, hem de siz bu iddialarınızla yanılmaktasınız. Gözlerimizin gördüğü hiçbir şey yeryüzünde tek değildir. Aksine pek çoktur. Çeşitlidir. Nasıl olur da bu kadar çok çeşitlinin içinden birisi, tek ve en kudretli olduğunu iddia edebiliyor, kendini bu çokluklar­dan ayırabiliyor? Bizim çok tanrılarımız varken her şey daha iyi ve düzenli idi. Çünkü her tanrının görevi ayrı ve belli idi. Su, ateş, ormanlar, dağlar, insanların ve hayvanların tanrıları. Hepsi ayrı ayrı idi. Tek bir tanrı nasıl oluyor da dün­yamızda sayılamayacak kadar çok sorunların üstesinden gelebiliyor? Bu tek tanrı adına daha önceleri Türkler gelerek bizi boyundurukları altına almaya kalktılar. Daha sonra yine bu tek tanrı adına Ruslar gelerek bizi köleleştirmek istediler. Osmanlılar bizi tek bir tanrı adına, yine aynı tek bir tanrı adına köleleştirmek isteyen Ruslara karşı savaşa çağırıyorlar, yine Ruslar bu tek tanrı adına müslümanları. Müslümanlar da Hıristiyanları öldürüyorlar.
 

Nerede bu olaylardaki GERÇEK!
 

Söyler misiniz? Sizler de aynı tek bir tanrı adına, ama daha değişik bir tanrı, Türklerinkinden ve Ruslarınkinden de daha başka bir tek tanrı adına (Sizlerin de bizlerden ne İstediğinizi zamanı gelince görecek ve anlayacağız.) bizlerle birlikte tek bir tanrıya karşı savaşmak istiyorsunuz...

Ne tuhaf değil mi?"
 

Lapinski düşüncenin yalnızca Kobli Aslamkeri'nin düşüncesi olmadığını, Tuapse yöresindeki Çerkeslerin hepsinin böyle düşündüklerini hatıralarında yazmakladır.

 

17-18 Mart

Zanıko Sefer Bey'in Tuapse'ye gelerek, M. Emin' in birkaç bin savaşçı ile Tuapse'ye baskına geldiğini söylemesi. Sefer Bey bu haberini doğrulatmak için daha önce planladığı oyunla, Tuapse' ye birkaç el ateş açtırır. Tuapse'den ateşle cevap verilince karşı taraf hemen ateşi kesip yok olurlar.

 

19 Mart

Zanıko Sefer'in Natuhuac bölgesinden gelen habere göre, Çar askeri birliklerinin Kuban'da askeri yığınak yapmaları.

 

20 Mart

Lapinski M. Emin'e haber göndererek kendisi ile Tuapse'de görüşmek istediğini bildirir. Bu davete M. Emin karşılık vermez. Kabardey sınırına gider. Eğer  Lapinski Abedzech eyaletine gelecek olursa iyi karşılanması için de haber bırakır.

 

26 Mart

Adigey topraklarını daha iyi tanıyabilmek için Lapinski'nin Mezıbe'ye gitmesi.

 

1 Nisan 1856

Lapinski'nin Cubo'da Zaziko Ali'yi ziyaret etmesi. Orada kendisine 57 sandık tüfek ve 81 fıçı barut verilir.

 

5 Nisan 1856

Jelentz'ik üzerinden Doba ve Abın'dan geçerek Lapinski'nin Şipsochur'a hareket etmesi.

 

16 Nisan

Aberde'de konaklayan Lapinski ve askerlerine bazı Shapsugh thamadeleri ziyarete gelirler. Sefer Bey ve Stankiviç Şipsur'dan haber gönderirler. Bu habere göre, Ruslar, Kuban Nehrinin Atekuma Nehri ile birleştiği yerde çıkartma yapmaktadırlar. Birlikler, 6 piyade taburu, 2 alay kazak askeri, 2 batarya ve 4 toplu ayrı bir tabur, sol kanatta ise bir süvari taburundan oluşmakta idi. Bu birliklere karşı 100 Çerkes süvarisi ve daha sonra 600 yaya savaşçı toplanırlar. Lapinski Şipsochur'a döner ve Natuchuaclarla bir toplantı yapar. Aberde'den 15 askerin Sipscohur'a gönderilmesini ister.

 

17 Nisan

2000 Çerkes savaşçısının yanlarına iki topu da alarak Sipsochur'dan ayrılmaları ve Atekuma'ya ulaşmaları. Orada sayıları 3000'e kadar ulaşır. Bu askerlerin birçoğu tanımadıkları Polonyalıların savaş şeklini savaş yöntemlerini görmek amacıyla gelirler. 18 Nisan günü bir savaş meclisi (Zawua Khase) toplantısı yapılır. Bu toplantıda bütün yetki Lapinski'ye verilir. Orada 10.000 kişilik bir kuvvet beklemektedir. Lapinski elindeki iki topu korumak için 300 kişi bırakır. 6.000 savaşçıyı da Kürt Bey'i Pharis'e bırakır (Bu Kürt Bey'i Çerkeslere yardım etmek, onlarla birlikle Ruslara karşı çarpışmak için Paris'ten gelmiştir) Zanıko Sefer Bey'in oğlu, yapılan plana göre, Rusların bilmedikleri bir vadiden geçerek saldırıya başlayacaktır, bu taktik herkes tarafından kabul edilir. 19 Nisan tarihinde bütün savaşçılar hazır beklemektedir. Sabah saat 7'de herkes yerini alır, Ruslar bütün bu planlardan habersizdirler. 12 top atışı ile birlikle Pharis Bey sol kanattaki Rus birliklerine hücum edecektir. Linovski ve Karabatır ise sağ kanada yüklenecektir. Beklenmedik bir ateşle sarsılan Rus askerleri ve kazaklar atlarına atlayarak köprüden geçip kaçarlar. Ruslar sekizinci top atışından sonra toplanıp top atışlarına karşılık vermeye başlarlar. Pharis Bey'in komutasındaki askerlerden. 100 kişi hücuma geçer, diğerleri yerlerinde kalırlar. Karabatır da hücuma geçmez, bundan yararlanan Ruslar toparlanarak karşı saldırıya başlarlar. Buna gören Çerkesler derhal karşı saldırıya geçerler! Çar askerleri gerilemeye başlarlar. Tam bu durumda hücum emri verilir. Pharis Bey bütün askerleri ile hücuma geçer, ancak Karabatır emirleri dinlemeyerek hücuma geçmez, Lapinski komutasındaki Adigeler 1 ölü, 4'ü ağır olmak üzere 7 yaralı verirler. 2 top ile 4 tane de atları zayi olur. Rusların kayıpları ise çok fazladır. Saat 11'de herkes yerine çekilir. Polonyalıların işi ciddiye aldıklarını gören Çerkeslerin Polonyalı subay ve askerlere güvenleri artar.

 

16  Nisan

Deniz Hakları Dcklerasyonu'nun temel ilkesi olan "Tarafsız Gemi, Tarafsız Mal" deklarasyonunun yayınlanması.
 

Kırım savaşından sonra, İngiltere'nin İstanbul Büyükelçisi Startford Canning de Redcliff’in, Rusya ile Türkiye arasında bağımsız devletler kurulması için Konferansı etki altına almayı düşünmesi. Konsolos Longworth da aynı düşüncededir, ancak, Longworth Dağıstan İle Çerkesya'nın bağımsızlığının ağırlık kazanmasını istemekte idi. Öte yandan Konferansta İngiliz temsilcisi olan Clarendon'a verilen talimatta ise Tüm Kafkasya'nın bağımsızlığını istemesi, bunu kabul ettiremediği takdirde, en azından ÇERKESYA'nın bağımsızlığını kabul ettirmesi, kendisine sıkı sıkıya söylenir. Rus temsilcileri olan Orlov ve Brunnov ise Kafkasya'dan ne olursa olsun taviz vermemek talimatı ile konferansa gelirler.
 

Daha önce de açıkladığımız gibi, Fransızlar Konferansta Kafkasya sorununa hiç ilgi göstermezler. İngilizlerin bu denli Kafkasya sorunu ile ilgilenmeleri ise Fransızların hoşuna gitmez. İngilizler ne Kafkasya ne de Çerkesya konusunda ne Osmanlılardan ne de Avusturya'dan herhangi bir destek görürler. İngilizlerin Kafkasya'nın bağımsızlığı ile ilgili bütün planlan suya düşer. Ayrıca Rus delegesi Orlov Türk delegelerine Edime antlaşmasını hatırlatır ve Ali Paşa da bu gerçeği kabullenir. Yapılan Antlaşmanın XII ve XXXII maddeleri Karadeniz'de her türlü alışverişin serbest olduğu hususu düzenlenir. XI, XIII ve XIV. maddelerine istinaden Ruslar ve Osmanlı Devleti kendi aralarında yaptıkları bir iç antlaşma ile Karadeniz'de her devletin 10 gemi bulundurabileceği, Çarlık Rusya'sının Çerkesya kıyılarında İstediği kadar kale inşa edebileceği konularında anlaşırlar. Bu antlaşma taraflarca imzalanır. Bu antlaşmanın maddeleri dikkatlice incelendiğinde, Rusların savaşta kaybettiklerini, masa başında fazlası ile geri aldıklarını görürüz. Çerkesya'nın istilası, böylece Osmanlı, Fransız ve Avusturya hükümetlerince hazırlanmış olur.

 

24 Nisan

Lapinski'nin samimiyetine inanan 5.000 süvari ve 12.000 yaya savaşçının bu Polonyalı subayın emir ve komutasına girmeleri. Bu arada bir Kurultay düzenlenir. Bu kurultaya Sefer Bey de katılır. Kurultay kendi içerisinden bir Thamadeler kurulu seçer. Bu kurulun aldığı kararlarla her Vinexiş 2 yıl boyunca 1 at, 2 öküz, 300 sepet buğday verecektir. Bu toplanacak mallarla 1.000 kişilik bir askeri birliğin rahatlıkla beslenmesi mümkün olacaktı. Alınan başka bir kararla, Ruslardan kaçarak Çerkeslere sığınanların, Lapinski'ye sormadan VİNEXlŞ'lerde barındırmaları yasaklanmakla idi. Son bir ay içinde 730 Rus subay ve askerine Lapinski tarafından politik sığınmacı belgesi verilmiştir.

 

28 Nisan

Kuban'da ilk kez Lapinski komutasındaki kuvvetlerin Ruslara saldırmaları. Lapinski tarafından hazırlanan plana bütün Thamade ve komutanların uyacaklarına dair kendilerinden söz alınır. Sol kanatta Pharis Bey 2.000 kişiye komuta edecektir. Ona cephede yine Pharis Bey'in emrine 2.000 asker verilir. Geriye kalan 8.000 savaşçı da Lapinski'nin emrinde savaşacaklardır. Zanoğlu Karabatır yine 5.000 süvarinin başına geçerek Kuban'ın bir saat ilerisinde bekleyecektir. Yapılan planı yine Karabatır uygulamaz, Ruslar bozguna uğratılır, ancak yok edici son darbe Karabatır'ın itaatsizliği nedeni ile vurulamaz. Polonyalı bir er ölür, Çerkeslerden ise üçü ağır olmak üzere 24 yaralı ve 4 ölü verilir. Yaralılardan üçü de daha sonra hayatlarını yitirirler.

 

4 Mayıs 1856

Kuban adasındaki Rus birliklerinde bir kıpırdanma görülür. Ruslar nehir üzerine bir köprü kurmaya başlarlar. Lapinski komutasındaki birlikler bu faaliyete karşı gelmek isterler. Rusların 30 top ve sayısız tüfek ateşinin desteğinde yaptıkları atağa kama ve kılıçlarla yapılan karşı koyma başarılı olamaz. Lapinski kuvvetlerini geriye, ormana çeker. Ruslar adadan, nehrin karşı kıyısına 4 tabur piyade, 2.700 kişilik Kazak süvari birliği ve 6 adet top geçirirler. Sabah saat 5:00 sıralarında 4 tabur asker daha geçirirler. Çerkesler, Rusların orman içerilerine kadar ilerlemelerini beklerler ve şiddetli bir çarpışma başlar. Her ağaç, her kayanın arkası savunulur. Savaş saat 10:00'a kadar sürer, Ruslar kurtuluşu geri çekilmekte bulurlar.

 

14 Mayıs 1856

Ruslar üç ayrı koldan saldırı planları hazırlarlar. Aşağı Kuban'daki Korkui kalesinden Yukarı Kuban'ın İl nehri ile birleştiği yerden ve Kuban adasında konaklayan askeri birliklerin ilerlemeleri ile plan gerçekleştirilecektir. Jelentz'ik'te Rus filosu kıyıya çıkartma yapar, Laz tüccarların depo ve sandallarını yakarak oradan ayrılırlar.

 

14 Mayıs 1856

İsmail Paşa'nın Lapinski'ye yardım ettiği gerekçesi ile İstanbul'da tutuklanması ve yargılanması. Suçlu olduğu mahkemece kanıtlanarak Anadolu' ya sürgüne gönderilir. Toplanan bağışlar da elinden alınır. Bu paralara İstanbul hükümeti el koyar. Lapinski'ye bu kez İstanbul'da bulunan Polonyalılar yardım göndermeyi denerler. Üsküdar'da bulunan Polonyalılar yardımların kendilerine ulaşmamasından dolayı sabırsızlanmaya başlarlar. Natuchuac bölgesinde İsmail Paşa, Pharis Bey ve Hacı Yayah iyi bir politik ve askeri düzen kurarlar. Zanoğlu Sefer Bey ve oğlu Karabatır bu düzeni yıkmak için ellerinden geleni yaparlar. Örneğin: Askerler para istiyor diyerek 6000 sepet buğdayı çok ucuza, 30.000 piyaster karşılığında Laz tüccarlara satarlar. Lapinski bu paranın 1/4'ünü Sefer Bey'den zor koparır. Oğlu ise daha büyük problemler yaratır. Alınan kararla at ve büyükbaş hayvan toplayacaktır, 78 at toplar, 43 at topladığını bildirir. Ayrıca topladığı 156 sığırın 82'sini Lapinski'ye verir. Bu tür aldatmacalar karşısında halkın güveni sarsılmaya başlar. (Not Hacı Yayah Dağıstanlı'dır).

 

15  Mayıs 1856

İl nehrine giden Lapinski'yi 3.000 Adige savaşçısı sevinçle karşılarlar. Ruslar bu sırada Çernomore'ye götürülmek üzere odun kesmekteler ve nazırda da 200 araba beklemektedir. Yaya savaşçıların başında Abat, süvarilerin başında da Lapinski olmak üzere saldırıya geçerler. Ruslar derhal geri çekilirler. Orada hemen bir savaş meclisi kurulur. Cepheyi devamlı olarak kontrol altında tutabilmek için 600 asker bu kurulun emrine verilir.

 

16  Mayıs 1856

Lapinski'nin Atekuma'ya geri dönmesi. Polonyalı yüzbaşı Stankieviç, 300 atlı ve 800 yayadan başka herkesin dağıldığını, gün geçtikçe de sayılarının azaldığını bildirir. Bu sırada karşılarında da 12.000 Rus askeri beklemektedir. Lapinski Sefer Bey'in davetine karşılık verebilmek için Sipsochur'a gider. Savaş giderlerini karşılayabilmek için ithalat ve ihracat mallarına gümrük konulur. Bu gümrük tarifeleri şöyledir: 1 sepet buğday için 1/2 piaster, bir okka bal ve tereyağı için 1/2 piaster, bir büyükbaş hayvan derisi için 2 piaster, 1 okka balmumu için 2 piaster, vs. Toplanacak bu gümrük gelirlerinin dağılımı ise şöyle yapılacaktır. Gümrükçüler 1/10, Thamadeler 1/10, bekçiler 2/10, Sefer Bey 6/10'unu alacaktır. Bu miktar ikiye bölünerek yarısı askerlere, diğer yansı da Sefer Bey'e verilecektir.

 

24 Mayıs 1856

Mezıb, Psat ve Çepsun'da da ihracat ve ithalat işlemlerinden gümrük vergisi alınmakla idi. 24 Mayıs ile 24 Haziran arasında sadece Jelenız'ik'te 12.800 piaster gümrük vergisi toplanmıştır. Bunun 3.840 piasteri düzenli ordunun payına düşmekte idi.

 

12 Haziran 1856

Lapinski askerleri ile birlikle Rus çıkartmasını önlemek için Jelentz'ik'e gelir, ancak başarı gösteremez. Ruslar 3 top namlusu ile bir sandık cephane alırlar, üç tür sandalını da ateşe verirler, ayrıca 2 sandalı da beraberlerin de götürürler. 5 yaralı ve birkaç ölü verirler. Ölüler arasında M. Çurok'da vardır. Ruslar ise 3 ölü ve 20 yaralı verirler. Yaralılar arasında binbaşı Levasoff da bulunmakladır. Bu başarısızlığa Zanoğlu Sefer Bey'in adamlarından Mustafa sebep olmuştur. (Bu şahıs Rusça ve Türkçe bilmektedir) Mustafa Lapinski'nin emirlerini nöbetçilere ters aktarmış ve daha sonra Ruslara giderek bizzat saldırı planlarını onlara anlatmıştır.

Journal Dü Nord'da yayınlanan bir yazıda, tümgeneral Philipson, Lapinski'yi "Haydutların Komutanı" diye adlandırır. Bu gazete 6 topun ele geçirilerek binlerce Adige savaşçısının bozguna uğratıldığı gibi yalan haberleri yayınlar.

 

18 Haziran 1856

Lapinski'nin Naluchuac ve Shapsugh liderlerini Alekuma'da toplaması. Toplantıya Adige halkından kalabalık bir grup katılır. Lapinski Jelenız'ik'te uğradığı ihaneti anlatır ve hainlerin cezalandırılmasını ister. Hacı Yayah, Hacı İsmail Paşa ve Pharis Bey Lapinski'yi desteklerler, Otuzun üstünde kişi suçlarını itiraf ederler, bunlar yargılanırlar. Ancak Natuchuac 'dan aralarında 6'sı Verk olmak üzere 10 kişi duruşmaya gelmezler. Verilen ağır eczalar, aile bağları nedeni ile kan davasına neden olur korkusu ile uygulanamaz.

 

20 Haziran

Ruslar Abedzech'te 12.000 asker ile Kuban'ı geçerler. Şhaguaşe ırmağına iki saat mesafede konaklarlar. Burada bir kale kurmaya başlarlar. Ayrıca Küçük Kuban ve Laba'daki birçok müstahkem mevkileri de onarmaya başlarlar.
 

Sefer Bey'in süregelen başarısızlıkları ve M. Emin'in ise başarı göstermesi ve şöhretinin her tarafa yayılması karşısında Sefer Bey ve İsmail Paşa kıskançlığa kapılırlar. Ve bir plan hazırlarlar. M. Emin'den kurtulmak isterler ve ona ''İstanbul'a gidip bizzat Sultan'dan yardım istersen, bu yardımı alabilirsin" derler. M. Emin de buna inanarak İstanbul'a gider. Sefer Bey ile İsmail Paşa, M. Emin'in İstanbul'da bulunduğunu Ruslara haber verirler. Ruslar ise İstanbul hükümetini protesto ederler, M. Emin derhal tutuklanıp Şam'a sürgüne gönderilir.

 

5 Ağustos 1856

Ançır nehri kıyısında oturan Adigelerin Karabatır'a vergi ödememek için ayaklanmaları. Bu ayaklanmada Karabatır'ın bir arkadaşı öldürülür. Karabatır'ın elinden atı alınır. Aradan bir kaç gün geçtikten sora, Karabatır bir çapulcu grubu ile bu bölgeyi basıp iki üç Adige köyünü ateşe verir. Yakılan yerler arasında, yörede çok sevilip sayılan Shapsugh lideri Alibi Hantechu'nun çiftliği de bulunmaktadır. Karabatır ve çapulcular halktan da 10 kişiyi esir alıp götürürler. Bütün Shapsughlar olayı duyunca ayaklanırlar. Karabatır ile İsmail Paşa korkuya kapılırlar. Abin nehrini geçerek saklanırlar. Hantechu 4.000 savaşçı ile Şipsochur'da konaklayan Sefer Bey'i tehdit eder. Sefer Bey Alekuma'daki birliklerden yardım ister.

 

8 Ağustos

Hantechu ile Sefer bey arasında iç mücadelenin başlaması. Lapinski'nin bu çatışmaları daha fazla büyümeden durdurması.

 

10 Ağustos

Yatıştırılan bu iki grup arasında barış antlaşması için görüşmeler yapılır. 18 Ağustos'ta aşağıdaki antlaşma imzalanır: Shapsugh eyaletinde Sefer Bey'in vergi toplama yetkisi olmayacaktır. Shapsughlar Sefer Bey'i hiçbir şekilde tanımayacaklardır. Yakılan köylerden alınan mallar geri verilecektir.

Shapsughlar ise kan davasından vazgeçeceklerdir.

 

24 Eylül 1856

Bir İngiliz buharlı gemisinin Anapa önlerine gelmesi.

 

27 Eylül

İsmail Paşa Lapinski'yi ziyarete gelir. Çerkes olduğunu, Çerkesleri temsil ettiğini, dolayısı ile  isteklerini yerine getirmeye hazır olduğunu söyler. Lapinski ona M. Emin hakkında soru yöneltince "Fanatik bir din adamı, İslamiyet’i yaymaya çalışıyor, Hıristiyan düşmanı" der ve Sefer Bey  ile çalışmasını önerir. "Sefer Bey Sultan'ın sadık dostudur" der.

           

26 Ekim

M. Emin'in Çerkesya'ya döndüğü haberinin yayılması. Ruslar bu haberden çok telaşlanırlar.

 

1856 Kasım

Tutuklanarak Şam'a  sürgüne gönderilen  M. Emin'e Osmanlı hükümeti 5000 piaster aylık bağlamıştı. Buna rağmen sürgün yerinden kaçar, gece gündüz demeden Karadeniz'e doğru at sürer. Altında birkaç at ölür. Karadeniz'de bir tekne salın alır ve 28 Kasım 1856'da Kafkasya'ya çıkarak Abedzechlerin başına lider olarak yeniden döner.

 

29 Kasım

Kuban adasındaki Rus birlikleri nehri geçerek Şipsochr'a doğru hareket ederler. Adigeler 2.000 atlı ve 5.000 yaya savaşçı toplarlar. Ruslar birkaç çiftliği yakarlar ve büyük bir çatışmaya girmeden geri dönerler. Adigeler 3 Aralık gününe kadar süren bu çatışmalarda 9 ölü ve 30 yaralı verirler. Rus birliklerinin ölü ve yaralı sayısı tespit edilemez. Beş asker esir edilir. Kuban adasındaki 166 Rus askeri kaçarak Çerkeslere sığınırlar.

 

13 Aralık

Rusların Kuban adasında 2.500 asker bırakarak Çernomova'ya çekilmeleri. Ruslar Kuban adasına Swiaiopa Troiza adını verirler. Adigeler ise Hotechuay (Chuatechuray) diyorlardı.

 

1857

Harp Valisi General Koslovski tarafından Maykop kalesinin silah deposu olarak kurulması.

 

1857-1858

Kendilerine Ruslarca ticari ayrıcalıklar tanınan Cigetlcr (Wubıh) bu ayrıcalığın yeniden kendilerine verilmesini istemeleri. General Milyutin bu ayrıcalığın yeniden verilmesi İçin aşağıda sıralanan hususların yerine getirilmesini Cigetlerden ister: Diğer Çerkes kabileleri ile ilişki kurmayacaklardır. Onlarla savaş anılaşması imzalamayacaklardır. Sefer Bey ve M. Emin ile ilişkileri olmayacaktır. Tüm aile reisleri toplanarak Çar'a bağlılık yemini edecekler,  rehine olarak da bazı ailelerden insanlar verilecektir.

 

1857

Pşikuy Borok, Shapsugh eyaletinden ve Ubin nehri kıyısında yaşayan 70 yaşında bir Adige Ç'ale'dir (Çerkes yiğidi). Yanına altı oğlu, dört torunu ve iki akrabasını alarak Rus bölgesine akın düzenler, bu akında yaşamını yitirir. Osmanlıların Doğu cephesinde 100.000 asker bulundurmalarına karşın Ruslar bu cephede 5.000 asker bulundurmakta idiler. Geriye kalan 150.000 kişilik ordunun Kuzey Kafkasya'da bulundurmaları, Osmanlı sınırlarını daha az tehlikeye maruz bir hale getirmekte idi. Bu yıllarda Adige-Abhaz nüfusu 1.5 milyonu buluyordu (Kabardeyler hariç) Bu sayı Rus belgelerinde ise 200.549 olarak verilmekte idi.

 

11 Şubat 1857   

Küçük bir Adige birliği Ançır nehrini geçip 26 adet gözetleme kalesini ve evleri yakar. Bu küçük birliğin askerleri karşılarında İl nehrinin Kuban'a karıştığı yerde Rus birliklerini görürler. Kendilerinden kat kat çok sayıdaki Rus güçleri ile karşılaşan bu küçük birlik tekrar ırmağı geçip ormanın içerisinde mevzilenir.

 

12 Şubat

Çerkeslere sığınan bir Rus askerinin verdiği bilgilere göre, Ruslar Yekaterinador kentine saldırılacağını zannederek tedbirler almaktadırlar. Abedzech ve Bjedugh birlikleri 18 Şubat’ta Psıs’ta toplanırlar. Shapsugh ve Natuchuac birlikleri de Hacı Yayah ve Pharis Bey komutasında toplanırlar. Bu birliklere Psibes'e gelmeleri emri verilir. Lapinski ise 3.000 süvari ve 3.000 yaya savaşçı ile birlikle beklemektedir. Yağmur yağmaya ve buzlar erimeye başlar. Böyle bir durumda Kuban'ın karşı kıyısına geçmek intihar sayılacağından askeri harekattan vazgeçilir.

 

Nisan 1857 [BG2]  Kasım 1858

Bu bir seneye yakın zamanda Ruslar Çerkesya topraklarında sadece yarım saatle gidilebilecek mesafedeki yerlerde ilerleyebilmişler ve Socak'ı alabilmişlerdir. Bu dönemde Atekuma'da 1.000 çiftlik yakmışlardır.

 

Nisan ortası

WWubıh'tan gelen Verklerin Sefer Bey'e birleşme teklifinde Abedzechlerce kovulacağı haberini de getirirler. Lapinski Azips'e kadar Sefer Bey ile birlikte gider. Orada toplanan 20.000 Adige ile anlaşamazlar. 20 Nisan'da biten bu toplantıdan birbirlerine düşman haline gelmiş bir şekilde ayrılırlar.

19 Nisan
Rusların 7 savaş gemisinin desteği ile Socak'a asker çıkartmaları. Çıkartılan birlikler, 2 tabur piyade ve 4 toptan ibarettir.

20 Nisan

Hoteşhuay'e saldırı için 5.000 savaşçı toplanır. Saldırı günü olarak 21 Nisan saptanır. Zanıko Karabatır gelip her şeyi karıştırır. Savaşçıların çoğu dağılırlar. 23 Nisan gününe gelindiğinde geriye 1500 savaşçı kalmıştır. Ruslar 50 top ateşi yaparlar. Kıyıya çıkartılan askerlerle Adigeler çatışmaya girerler. Savaşı Adigeler kazanır. Geri çekilen Ruslar birliklerini Atekuma Irmağı kıyı­sında toplarlar. Ruslar bu çatışmada 35 ölü ve 100 yaralı verirler.

 

29 Nisan

Atekuma'da 12 000 askerin toplanması. Bu asker­lerin karısında 450 süvari ve 1.800 yaya savaşçıdan oluşan Adige güçleri yerlerini alırlar.

Ruslar Abedzech'de ve Lale'de yakılan kalelerini onarmaya başlarlar.

M. Emin, Çerkes asıllı bir subayını getirip Tuapse'ye yerleştirir. Oradan İslam dinini yaymaya ve şeriat düzenini kurmaya girişir. Genç bir Çerkes kızı ile kızın rızası hilafına zorla evlenmeye kalkışınca halk galeyana gelip bu subayı linç ederler. Kurduğu mahkemelikler yakılıp yıkılır, Hoca ve kadılar öldürülür, kaçabilenler canlarını zor kurtarırlar. Nevcioko Habl ile Psikups arasında yaşayan Abedzechlerde M. Emin'den koparlar. Kopma nedeni Çerkes gelenek ve görenekleri yerine Şeriat kurallarını yerleştirmeye kalkışma­sıdır.

 

15 Mayıs 1857
Alman asıllı, İngiltere'nin hizmetinde çalışan ve Osmanlı  İmparatorluğu'nda jandarma teşkilatını kuran gnrl C. Stücker’in, Sefer  Paşa’nın kardeşi Mustafa ile sözleşme imzalayarak Çerkesya’da düzenli ordu kurma amacıyla gelmesi.

 

25 Mayıs

Kırım'daki Rus alayından El'borus adlı bir gemi ile götürülen bir bölük askerle Jelentz'ik'e çıkartma yapmaya kalkışan Ruslar başarı elde edemezler.

 

Mayıs sonu

Polonyalı General Zamaiski'nin elçisi Teğmen Konartzevski'nin Çerkesya'ya gelmesi. Elinde bulunan bütün imkanları kullanarak Lapinski'ye yardım göndermeye çalışacağı vaadinde bulunur, yanındaki 100 tüfek, 12 tabanca ve birkaç siper kazma aletinden oluşan malzeme ile elbise ve ayakkabıları verir.

 

10 Haziran

Anapa'dan Socak'a doğru bir Rus birliği harekete geçer. Hacı Yayah'ın 120 askeri Teğmen Konartzevski ile birlikte ani baskınlar düzenler. Rus birliği 30 adet arabayı koruyan 1 tabur piyade, 150 Kazak süvarisi, 4 toptan oluşmakta idi. Çerkesler 8 asker esir alırlar. 4 araba dolusu cephane, 2 araba istihkam malzemesi, 11 at, 14 büyük baş hayvan ele geçirirler. Çerkesler bu çalışmada 7 ölü verirler, 16 kişi yaralanır, 7 at da zayi olur.

 

15 Haziran

Abin'de Shapsughların düzenlediği kurultaya katılan 60 thamadenin  (lider) Ruslarla savaşa karar ver­meleri.

 

18 Haziran

Rus elçisinin baskısı üzerine, İngiltere'den gelen "Africsin" adlı buharlı geminin silah yüklü olduğu gerekçesi ile hükümet kuvvetlerince aranması.

 

19 Haziran

Albay Levasof buharlı bir gemi ile Çerkesya kıyılarına yaklaşır. Önce Jelenlz'ik, daha sonra da Anapa'ya iki bölük asker ile çıkartma yapmaya kalkışır. Lapinski 18 asker ve 3 topla her iki çıkartma girişimini de püskürtür.

 

5 Temmuz

Çerkesya'da büyük Halk Kongresi toplanır, ancak gözle görülür somut kararlar alınamaz.

 

2 Ağustos 1857

Polonyalı Yüzbaşı Stoch'un Jubo'ya çıkması ve Lapinski'ye harp malzemesi getirdiğini bildirmesi. Stoch aşağıda sayılan malzemeleri getirebilir: 65 yağmur mantosu, 96 demir kazma, 48 kanca, 24 çalı kesme bıçağı, 12 balta, 100 çift ayakkabı, 180 g [BG1] ün gömlek, 2 tabanca.

 

2 Ağustos

General Philipsohn'un Jelentz'ik'e yeniden çıkartma yapmayı denemesi. Kıyılarda oturan halk daha önce benzeri tehlikelerden uzaklaştırılmış ve iç kısımlara taşınmış olduğu için yalnızca Shapsugh yörelerini bombalayarak geri döner.

 

Eylül 1857

Rus konsolosu Dendrina'nın isteği üzerine Osmanlı çift yelkenlisi "Derviş"in silah taşıyıp taşımadığının öğrenilmesi için Trabzon'da aranması.

 

1857

Ruslar Kubatı adasındaki kalelerini 50 ağır topla korumakla idiler. Bu topları kaleden ateşleyerek çevredeki köyleri bombardıman ederek yakmakta idiler. Lapinski'nin emrinde 200 süvari ile 5000 yaya savaşçı toplanmıştı. Ruslar kaleden yarım saat mesafedeki yerlere kadar uzaklaşıp tekrar kaleye dönmekle idiler. Çerkesya'nın derinliklerine gitmeyi göze alamıyorlardı. Yapılan savaşlarda Adigeler 9 ölü ve 30'a yakın yaralı verirler. Bir Polonyalı asker de hayatını yitirir. Bu çatışmalarda Rusların ne kadar yaralı ve ölü verdikleri bilinmemektedir. Ayrıca bu kaleden 166 Rus askeri kaçarak Adigelere sığınmışlardır.

 

1858

480 kişilik bir Abedzech birliğinin Kubatı nehrini geçerek Rus kalelerine ve köylerine baskın yapmak istemeleri. Ancak Çerkeslerin arasındaki Rus casusları hemen Rusları haberdar ederler, Adigeler pusuya düşürülürler. Donmuş Kuban nehrinin üzerinde 30 ayak derinliğine doğru Abedzechler sıkıştırtırlar. Nehrin buzlarının en ince olduğu yerden karşıya geçmeye zorlanırlar. Adım adım geri çekilen Abedzech askerlerinin bir çoğu kırılan buzların arasında ve Rus tüfeklerinin mermileri ile yasalarını yitirirler.

Wubıhların Güney komşusu olan kardeş Abhaz halkına baskın düzenleyerek insan avına çıkmaları. Bu çatışmaya da sebep olarak Abhazların Ruslarla imzaladıkları antlaşma gösterilir.

 

1858

Kabardey'de İl idarelerinin kurulması.
 

General Philipsohn'un görevden alınarak yerine General Koslovski'nin getirilmesi.
 

Aguıyıps'ta (Adigey) iç savaşın yeniden başlaması. M. Emin komutasındaki demokrat Abedzechlerle Sefer Bey'in komutasındaki oligarşik Shapsughlar arasında 2 nci İç savaşın patlak verme­si.

 

1858 Yazı

300 Abedzech süvarisinin Labe kıyısındaki 4 Rus süvari birliğine saldırmaları. 36 esir vererek ve 82 at bırakarak kaçmaları.
 

Natuchuac bölgesi başta olmak üzere 5 mahkemeliğin (Yani İdari Birlik) organize edilmesi:

Socak       2.100 çiftlik, Başkanı Hacı Yayah.

Psibeps    3.300 çiftlik,  Başkanı Pharis Bey.

Sips         3.100 çiftlik,  Başkanı Boroko.

Abin         1.600 çiftlik,  Başkanı Hüseyin.

Psat         1.300 çiftlik,  Başkanı Hafuz.

Toplam   11.400 çiftlikten oluşan bu yörede 200 binin üstünde bir nüfus yaşamakta ve 28.768 savaşçı çıkarabilmekle idi. Shapsughların büyük çoğunluğunu oluşturan 16.400 çiftlik ise Ruslarla barış içinde yaşamakta idiler ve Sefer Bey'i istememekte idiler.
 

Zanoğlu Sefer Bey'in damadı olan Verk Bastı'nın tüm aile bireyleri ile birlikle Ruslara sığınıp Socak'a gitmesi. Onunla birlikte başta Sefer Bey'in oğlu Karabatır olmak üzere 10'un üzerinde Çerkes Rusların tarafına geçer, bu grup daha sonra Ruslar için çalışırlar. Onlara haber toplayıp yol gösterirler.

 

18 Ekim 1858

Natuchuac ve Shapsughlardan oluşan Halk Kurultayının toplanması. Bu toplantı 14 gün sürer. Shapsughlar her Vinechiş için 20 süvari ve 40 yaya toplayacaklarını, toplam 3280 süvari ve 6560 yaya savaşçı edeceğini söylerler. Sefer Bey bu kurultayda Lapinski'yi suçlar. "Kendisini saymadığını, başına buyruk Gümrük vergisi topladığını, Muhammet Emin ile görüştüğünü" belirterek suçlamalarını bu olaylara dayandırmak ister.

 

3 Aralık

Lapinski'nin Abın'da oturan özgür çiftçilerden Yalloko Yemis ailesine giderken suikasta uğraması. Suçlular bulunamaz. Olayın Sefer Bey'ce düzenlendiği şüphesi hakim olur.

 

6 Aralık

Atekuma'da yeni askeri hareketlerin görülmesi.

Kalelere yeni askeri birliklerin getirilmesi.

 

8 Aralık

Çar birlikleri Shaguaşe ve Labe ırmakları boyunca ilerleyerek birçok çiftlikleri yakarlar. Sayısız savaşlar yapılır ve her iki taraf birçok ölü verir. Çar birlikleri direnmenin şiddeti ve ölü sayısı karşısında tekrar Kuban nehrinin Kuzeyine çekilmek zorunda kalırlar.

 

13 Aralık

Çar birliklerinin 4 tabur asker, 1 alay Kazak, 1 yaya batarya ve 12 topla Socak'tan harekete geçmesi. Bu birliklerin karşısında 4 top, 300 süvari ve 900 yaya asker bulunmaktadır. İkinci bir Rus birliği 5 tabur, 1 alay kazak, bir yaya batarya top, bir sekiz toplu dağ bataryası Bachan nehri boyunca Mazga'ya doğru hareket eder. 3 üncü bir birlik 3 tabur, 1 alay kazak, 1 atlı batarya, Kuban boyunca Korkui'ye doğru yola çıkar. Socak ve Anapa'dan birer tabur asker, 150 kazak süvarisi, 4 topla Mazgo'ya doğru ilerler. Korkui'ye gelen birlikler ovalarda operasyonlar yapmaya başlarlar. Bir alay kazak 6 topla Atekuma'dan hareket eden birlikle buluşmak amacıyla yola çıkar. 5400 çiftlikten oluşan ve korunması çok zor olan Natuchuac'e 17 tabur asker, 4950 kazak süvarisi ve 54 topla saldırıya geçilir. Ruslar her zapt ettikleri yeri yakıp yıkarak ilerlerler. Savunmasız köylerin halkları ya öldürülürler ya da savaş esiri olarak götürülürler.

 

14 Aralık

Çar birliklerinin Mazga'ya kadar olan bütün yolları işgal etmeleri. 4 gün süren hareketin sonunda Natuchuac'da 400 çiftlik yazarlar. 137 kadın ve çocuğu esir alırlar. 300 büyükbaş hayvanla 2000 koyunu da ganimet olarak ele geçirirler. Adigeler 143 ölü ve birçok yaralı, Ruslar ise 657 ölü ve 81 esir verirler. 16 Rus askeri de Çerkeslere sığınırlar. Sığınmacılardan elde edilen bilgilere göre Çar birlikleri çok daha zayiat vermişlerdir.

 

15  Aralık

Lapinski Mazga'ya gelir. Pharis Bey ile Yayah Efendi de oraya gelirler. Yanlarında 400 Adige süvarisi ile 100 yaya savaşçı da bulunmaktadır. Diğer askerler zor durumda kalan ailelerini kurtarabilmek için dağılırlar. Mazga yakınında da 5 tabur asker, 1050 kazak süvarisi, 16 topla hazır beklemektedirler,

 

28 Aralık

Bogandur, Ançır, Haptl, Azıpa, İl, Psot'tan Çopsun'a kadar 3.800 çiftlikte oturanların katıldıkları bir toplantı yapılır.

 

1858 sonu

Rus birliklerinin Batı Kuban'ın Kuzey sınırlarındaki sayısı şöyle idi:

Atekuma'da 14 tabur piyade,

Hatochair’de 2 tabur,

Socak'ta 4tabur,

Anapa'da 2 tabur,

Korkui’de 2 tabur,

Ayrıca, 4500 kazak süvarisiyle 80 adet hareketli topları vardı.

 

1859

General Philipsohn'un 30 tabur askerle Labe ile Şhaguaşe arasındaki yerleri zapt etmesi ve Fars ırmağı kıyısındaki Chamketi kalesini kurması. Abedzechler barış isterler ve M. Emin ile general arasında bir antlaşma imzalanır. Bu antlaşmaya göre Abedzechler Ruslara baskın yapmayacaklardır. Yağma ve talan yapmayacaklarına dair söz vereceklerdir. Ruslar bu yörelerde yeni kaleler ve müstahkem mevkiler kuracaklardır. Çar hükümeti bu antlaşmayı kabul eder. Bu antlaşma ile, Aguyips'in bir cephesinde, Ruslar dinlenme olanağı elde etmiş olurlar.

Çerkesya'da büyük bir kuraklık ve kıtlığın baş göstermesi. Çekirge istilasına uğrayan Aguyips’te hiçbir tahıl ürünü hasat edilemez. Arkasından hayvanlarda yaygın bir hastalık başgösterir. Büyükbaş, küçükbaş hayvanlar ve kümes hayvanları telef olur. Kuban ovasında çıkan kolerada binlerce Adige'nin yaşamını alıp götürür, bu son darbe olur.

 

12 Ocak 1859

Lapinski'nin M. Emin'e birlikte hareket etmek ve birlikte çalışmak teklifini göndermesi.

 

2 Şubat

M. Emin'den olumlu cevap gelince Lapinski 50 süvari ile Abedzech bölgesine hareket eder. Shapsughlar Lapinski'nin bu davranışını hoş karşılamazlar ve ona hoşnutsuzluklarını şöyle bildirirler: "Ne naibi, ne de Sefer Bey'i istiyoruz".

 

6 Şubat

Lapinski'nin Pşis'te M. Emin ile bir araya gelmesi.

 

12 Şubat

M. Emin'in Abedzech bölgesinde kurultay toplamak istemesi. Ancak bu isteğe Abedzech thamadelerinin yarısı ile birkaç Wubıh thamadesi karşı çıkar.

 

13 Nisan

Atekuma'da Rus askerlerinin görülmesi. Bachan nehrinin Atekuma ile birleştiği yerde 16 tabur asker ve 1.800 Kazak süvarisi çadırlarını kurarlar.

 

26 Nisan

Bütün Adigelerin katılması istenilen büyük ku­rultaya bölge temsilcilerinin çağırılması. Socak, Psibeps, Şips, Abın, Ançır ve Psat bölgelerinden temsilciler gelirler. 14.000 kişi toplanır. Bu kurultay 10 Mayıs gününe kadar sürer ve aşağıdaki kararlar alınır:

1. Natuchuac bölgesinin savunulması zorlaştığından burası düşmanın istilasına bırakılır.

2. Natuchuaclardan isteyenler Shapsugh bölgesine yerleşebileceklerdir. İstemeyenler ise kendi topraklarında kalarak Ruslarla barış antlaşması imzalayabileceklerdir.

3. Ruslarla antlaşma yapmayı kabul edenler silahlarını Ruslara vermeyecekler ve diğer Adigelere karşı savaşmayacaklardır.

 

30 Nisan

Sabah saat 7:00'de Ruslara yapılan karşı saldırı sonucu 11 konvoy arabası, 44 öküz, 3 at ganimet olarak ele geçirilir.

 

28 Haziran

Lapinski Abedzechleri savaşa devam etmek üzere motive edebilmek için, 800 süvari ve 2.400 yaya savaşçı ile sabah saat 7:00'den itibaren Şhaguaşe kıyısındaki kaleyi topa tutar. Ruslar 3 tabur asker, 300 Kazak süvarisi, taktik birliği, 12 koşulu top ile saldırıya geçerler. Lapinski kuvvetlerini geri çekmek zorunda kalır, Abedzechler bu çatışmaya sadece seyirci kalırlar.

 

8 Temmuz

Şeyh Şamil M. Emin'e bir mektup yazarak Dağıstan'daki bütün örgütlenmesinin bozulduğunu, halkın artık savaş istemediğini, kendisinin de Abedzech bölgesine gelmek istediğini bildirir. M. Emin şu tarihi cevabı verir: "SAKIN BURAYA GELME. GELSEN BİLE BEN SENİN YAŞAMINI KORUYAMAM. ABEDZECHLER ŞERİAT'I TANIMIYOR VE DİNLEMİYORLAR. ŞE­RİAT DÜŞMANIDIRLAR. SEN İSE KATI BİR ŞEKİLDE DİNDARSIN VE ŞERİATÇISIN. BU NEDENLE SENİ ARALARINDA BARINDIRMAZLAR, YAŞATMAZLAR". Bu mektubu alan Şamil Abedzech bölgesine gelmekten vazgeçer.

 

22 Temmuz

Lapinski'nin Suanet (Svan) bölgesine gitmesi. Lapinski'nin aktardığı bilgilere göre Suanetler Adigelerle aynı örf ve adetlere sahiptirler. Çoğu Adigece’yi konuşabilmektedirler. Ayrıca dilleri de Wubıhca'ya çok yakındır.

 

23-24 Temmuz

Abedzechlerin artık savaşmak istememeleri yüzünden anlaşma imzalamayı düşünmeleri. Ayrıca M. Emin'i yakalayarak Ruslara teslim etmeyi de düşünmektedirler.

 

1 Ağustos

M. Emin artık Abedzechler arasında otoritesini tamamen yitirmiştir. Bu durumu Pşha nehri kıyısında Lapinski'ye açıkça söylerler.

 

14 Ağustos

Şamil'den M. Emin'e gelen bir mektupta, kendisinin savaşı bırakarak teslim olduğu bildirilmektedir.

Abedzechlerde savaş moralinin yok olması ve çözülmelerin başlaması.

 

20 Ağustos

Laba'da büyük bir kurultay toplanır. Bu toplantıya Abedzechlerin büyük bir çoğunluğu katılmazlar. Abazinlerden 38 thamate, Suanetlerden 62 thamade, Asetinlerden de 9 atlı bu toplantıya katılırlar. Shapsugh ve Wubıhlar da gelirler. M. Emin hastalığını ileri sürerek katılmaz.

Shapsughlar ile Wubıhlar anlaşamaz ve toplantı başarıya ula­şamadan dağılır.

 

8  Eylül

Lapinski kuvvetlerinin Bachan nehrine kadar ilerlemeleri.

 

10 Eylül

Lapinski'nin 800 atlı ve 2.000 yaya savaşçı ile Rus istihkamını ateşe tutması. Ruslar 8 tabur asker, 1.500 Kazak süvarisi, 24 topla hücuma geçerler. Savaş gece yansına kadar sürer ve Rus birlikleri kaleye geri çekilmek zorunda kalırlar.

 

10-13 Kasım

Shapsugh, Wubıh ve Ruslarla anlaşma imzalamayan bir kısım Batı Abedzechlerinin thamadelerinin Ançır nehri kıyısında toplanmaları. Durumlarının iyi olmadığını bilmelerine rağmen yine de anlaşamazlar.

Abedzechlerden 15.000 çiftliğin Ruslarla barış antlaşması imzalamaları. Ruslar bu tarihe kadar Shapsughlarla henüz ciddi bir savaşa girmemişlerdi. Lapinski Çerkesya'yı terk etmeyi kararlaştırır. Shapsughlar kalması için ısrar ederler.

 

20 Kasım

Lapinski'nin M. Emin ile son olarak görüşmek istemesi. Ancak M. Emin bu görüşmeyi kabul etmez. Kendisini temsilen kardeşini gönderir.

Görüşme 28 Kasım'da Zipsis'te yapılır.

 

5 Aralık 1859

Lapinski'nin Tuapse'den 5 askeri ile birlikte ayrılması. Gemi ile 7 Aralık'la Trabzon, 21 Aralık' ta da İstanbul'a varır. Çerkesya'ya hareket etmeden önce bol vaatlerde bulunan bütün Türk paşaları ve Çerkes asıllı paşalar kendisi ile görüşmekten kaçarlar. İsmail Paşa’da adam öldürme ve dolandırıcılık suçlarından Kıbrıs'a sürülmüş, oradan Yunanistan'a daha sonra da Fransa'ya kaçmıştır. Fransa da kendisini Çerkeslerin temsilcisi olarak tanıtmaya çalışır.
 

Lapinski İstanbul'a gelince gördüğü, duyduğu haberlerden şaşar kalır. Bab-ı Ali'de yapılan planlara göre Osmanlı yönetimi Çerkesleri anavatanlarından göç ettirerek Rumeli'ye yerleştirmeyi tasarlamaktadır. Bu planın propagandası ise açıkça Osmanlı hükümetince yapılmaktadır. Lapinski bu planların ve propagandanın çok yanlış olduğunu Osmanlı hükümetine anlatmaya çalışır. Ancak kimseye dinletemez. Bu planlara göre Osmanlılar, Çerkesleri Balkan halklarına karşı bir set şeklinde yerleştirmeyi düşünüyorlardı. (Aynı amaçla Tatarları da Balkanlara getiriyorlardı) Bu yollarla Balkanlarda müslüman azınlığı çoğaltmak, Hıristiyanların ve ulusal azınlıkların ayaklanmalarını baskı altına almak isteniyordu. Oysa bu politika için getirilen Tatarların düştüğü acıklı durumu hiç kimse dikkate almıyordu. Getirilen Tatarların çoğu açlıktan ölüyor, geri kalanlar da Rusya'ya dönüyordu. Çar bu dönen Tatarları hıristiyan dinine girmesi şartı ile kabul ediyordu. Tatarla birlikte 6.000 kadar Kabardey Çerkes'i de aynı acıları, sefil insanlık dışı kaderi paylaşıyorlardı. Osmanlı hükümeti yukarıdaki dinsel programı gerçekleştirebilmek, için, birçok fanatik dinci Çerkes'i de Adigey'e gönderirler. Ancak yukarıda sözünü ettiğimiz Tatar ve Kabardeylerin karşılaştıkları durumu kavrayınca Osmanlı politikasının gerçek yüzünü görürler. Bu Çerkesler Kabardey'e dönünce gördükleri gerçekleri anlatarak göçün durdurulmasına katkıda bulunurlar.

 

6 Aralık

Büyük sayıda Abedzech Thamadelerinin ve M. Emin’in Ruslarla Şhaguaşe'de anlaşmaları. Ruslar Abedzechleri büyük bir askeri törenle karşılarlar. M. Emin ve 24 Thamade Tiflis'e giderler ve Rusya Genel Valisine teslim olduklarını bildirirler. Oradan tekrar geriye dönerek yine büyük bir delege grubu ile birlikte Petersburg"a giderek Çar'a bağlılıklarını sunarlar. M. Emin ve thamadeler Petersburg'da büyük bir askeri törenle karşılanırlar. Kendilerine daha önce antlaşma yapmak üzere gelen Prensler (Pşı) gibi davranılır. Petersburg'da serbestçe dolaşırlar.

 [BG1] yün

 
1.Bölüm         2.Bölüm         3.Bölüm         4.Bölüm