1 Ocak 1860

Tatar asıllı olduğu söylenen, çıkarcı, beceriksiz Osmanlı ajanı Zanoğlu Sefer Bey, Şipş Nehri kıyısındaki çiftliğinde ölür.

1860

Nalçik kentinde ilk kez Dağlıların da okuduğu bir okulun açılması.

1860-1861

Kabardey nüfusunun 1/8 oranındaki bölümünün Osmanlı topraklarına gitmeleri.

General Philipsohn Kuzey Abedzechleri bir ant­laşma imzaladıktan sonra 24 tabur asker, 2.700 Kazak süvarisi, 5 taktik birliği, ve 24 toptan oluşan kuvvetleri ile Kuban'a hareket eder ve Shapsughlara karşı harekete geçer. Ancak başarı sağlayamadan geri döner.

1860 İlkbaharı

Her biri 15.000 kişiden oluşan üç Rus ordusunun Shapsugh eyaletinde ilerlemeye başlaması.

1) Kol Atekuma'dan Abin'e doğru,

2) Kol İl nehrinin Kuban'la birleştiği yerde,

3) kol Şips nehrinin Kuban'Ia birleştiği yerden.

Ruslar Abin, İl ve Şips'te konaklarlar. Alibi Hantochu, Haktos, Hacı Bram, İbrahim Netcho, Arlam Beg, Hako, Şeretli ve diğer Shapsugh devamlı saldırıları ile Rusların kale inşaatların engellemeye çalışırlar. Shapsugh Tu'da ve Wubıhlar da yardıma koşarlar.

3 Nisan 1860

Ruslar Kafkas Cephesi Ordusu'nu kaldırıp Kafkas Kazak Ordusunu yeniden düzenlerler. Bu orduyu ikiye ayırarak yeniden örgütlerler.

1) Kuban Ordusu,

2) Terek Ordusu.

Abhazların Çar yönetimine karşı ayaklanmaları.

Çar askerlerinin Şipş, Sipsochur, Bogondur ve yukarı Abin'de askeri operasyonlara girişmeleri ve çok büyük kayıplar vererek geri çekilmek zorunda kalmaları.

19 Nisan 1860

Albay İsahof ve Graf Vranzof komutasındaki askerlerin saat 9:00'da Kabelitze köyünü kuşatmaları, savaş saat 15.00'e kadar sürer ve köy ele geçirilir. Shapsughlar savaşa savaşa ormana çekilirler ve köyü boşaltırlar. Köy Çar askerlerince yerle bir edilir. Yaralı ve ölülerini alabilmek için elçiler gönderirler. İki öküz karşılığında yaralılar ve ölüler iade edilir. Olayı bizzat yaşayarak günümüze aktaran Theodor Horschelt'e göre bu topraklar o kadar verimliymiş ki, ekinlerin yüksekliğinden top namluları ve atların kulakları ancak görülebilmekte imiş. Evler Dağıstan' da olduğu gibi taş ve topraktan değil de Bayern'de olduğu gibi ahşaptan yapılı ve üstleri sazla örtülü imiş.

15 Mayıs

Shapsughlarla Rusların savaşa devam etmeleri. Geceleri askeri kamplar bombalanır ve savaş gündüz 6:00’dan 16:00'ya kadar sürer.

20 Mayıs

Shapsugh eyaletinin kanlı savaşlarla adım adım ele geçirilmesi. Shapsughların düz arazilerden tamamen çekilmeleri.

21 Mayıs

Empisichiako köyü Çar askerlerince zorlu bir uğraşı ve çok kayıp vererek zapt edilmesi. Köy ve çevresindeki orman tamamen yakılır.

23 Mayıs

Urbin'in karşı yakasındaki Naseçek köyü ufak bir çarpışma sonucu ve Rusların az kayıp verdikleri bir savaşla ele geçirilir.

5 Haziran

Tatarların yardımı ile Afips nehrine kurulan köprüden Rus birliklerinin tamamının Shapsugh eyaleti tarafına geçirilmesi.

7 Haziran

Çar ordularının önlerine gelen köyleri, ormanları yakarak Bsebeş ırmağına kadar ilerle­meleri. Ruslar bu ırmağı geçerlerken çok kayıp verirler. Gürcü Kraliyet Ailesinden Prens Grusinki kalbinden vurularak ölür. Ruslara yardım edene ve onlarla birlikte çarpışan Kabardey İnak'ta ağır yaralanır.

13 Haziran

Sağ ve sol kanatları Tatarlarca korunan Rus birlikleri birçok Çerkes köyünü ateşe vererek geri çekilirler. Bu çekilme sırasında da Gürcü Prensi Bagratin'de vurularak öldürülür.
 

Bsebeş ırmağının karşı kıyısını zapt etmek isteyen Rus birlikleri çok ağır insan kaybına uğrarlar.

20 Haziran

Çar orduları Bsebeş'de toplanırlar ve konaklarlar. Haber getiren casusların anlattıklarına göre Shapsughlar aralarında birlik sağlayamamaktadırlar,

24 Haziran

Ruslar bir Çerkes köyüne baskın düzenlerler.  Çerkesler hemen toplanıp savunmaya geçerler. Şiddetli çarpışmalar olur. Sayıca üstün olan Rusların insan kaybı az olur. Ancak Shapsughların kaybının ne olduğu öğrenilemez.

7 Ağustos

Voronzof ve Dazkor'un 150 Kazak süvarisi, 2 taktik birliği, 11 bölükten oluşan topçu birliği ve toplarla sessizce bir Shapsugh köyüne yaklaşarak köyü zapt etmeleri. Her iki taraf sayısız yaralı ve ölü verirler.

23 Ağustos

Rusların tarafına geçen hain bir Adige, Shapsughların hangi saatte, ne zaman hayvanlarına su içirmek için kıyıya yaklaştıklarını Sebes'e bu amaçla nasıl geldiklerini Ruslara söylemesi üzerine bu bilgilere dayanarak operasyona geçen Çar askerleri 12 köyü ateşe verirler. 457 hayvan ele geçirirler.

1 Eylül

Ressam Theodor Horschelt'in Sebes'te bir ev yaptırır ve babasına yazdığı mektupta gururla şu sözlere yer verir; "Shapsugh eyaletinde 50 adım genişliğinde ve 100 adım uzunluğunda toprağım ve üzerinde bir evim var. Ruslar zapt ettikleri yerlere hemen yerleşiyorlar." Ressamın yaptırdığı ev yağmurlara dayanamayarak Ekim ayında yıkılmıştır.

15 Eylül

İki Württemberg süvari bölüğüne ve 200 Kazak askerine bir Çerkes'in yol göstermesi sonucu Ruslar bu Çerkes'in ormanda gizli olan kendi köyüne yaklaşırlar. Bu Çerkes, tanınmamak için yolda Kazak giysileri giyer. Bu sırada Yekaterinador'dan gelen askerlerle de birleşen bu silahlı güç, tedbirsiz davranan Shapsughlara baskın verir. İki Shapsugh durumu fark ederler ve açtıkları ateşle iki Kazak askerini vururlar. Bu ateş eden iki Shapsugh çobanıdır. Ama geç kalmışlardır. Ruslar genç olanını sorguya bile çekmeden kurşuna dizerler. Yaşlı çobana dokunmazlar. Daha sonra sessizce köye dalan Kazaklar her önlerine geleni acımasızca öldürürler. Geniş bir katliam yaparlar. Ele geçirdikleri 800 at, koyun ve büyük baş hayvanı sürüp götürürler.

21 Eylül

14 gün süren bu askeri operasyonlarda 60 köy yok edilir. Shapsughlar çok iyi direnirler, ancak, birlik ve beraberlik sağlayamadıkları için başarı elde edemezler. Özellikle Württembergli (Alman) süvariler çok vahşice davranırlar. Bu almanlar önlerine gelen herkesi öldürürler.

25 Eylül

Prens Trubetzkoy, Şeremetief, Theodor Horscheltz 10 Kazak askerinin korumasında teftişe çıkarlar. Dört Shapsugh savaşçısının kahramanlıklarına hayretle tanık olurlar. Bu savaşçılardan üçü ölür, tek kalanı atını yatırıp onu siper alarak mücadeleyi sürdürür. Sonunda yaralanıp ele geçer. Ruslar 1.000 baş hayvanı ve 9 kişiyi esir alıp götürürler.

Ekim 1860

Rusların ele geçirdikleri yerleri boşaltarak tekrar Kuban nehrinin Kuzey kıyısına çekilmeleri.

1861

General Nikolay İvanoviç ve Gnaf Yevdomikof komutasındaki birliklerin beraberce koordineli bir şekilde saldırıya geçmeleri.

Çar tarafından resmen köleliğin kaldırılması ve esir ticaretinin yasaklanması.
 

Philipsohn'un yerine atanan Yevdomikof, Dağlı halkların hepsinin ovalara indirilerek yerleştirilmesi, dağlara ise Rusların yerleştirilmesi ile barışın sağlanabileceği şeklindeki düşüncelerini Petersburg Hükümetine kabul ettirir, bütün Kuban boyunun, Labe, Şhaguaşe, Pşis ırmakları ile bunların etrafındaki tepelerin fethedilmesi, bu yerlerin halkının zorla Kuban'ın Kuzey yakasına yerleştirilmesi amacıyla saldırılar başlatılır.

Ocak 1861

Natuchuac bölgesi sorumlusu Tuğgeneral Babiç' in Atakuma'dan hareketle Shapsugh ülkesinde askeri yürüyüşe geçmesi. Ruslar Abedzechlerle Shapsughların arasına geçerek oradan gelecek yardımları önlemek isterler. Afin'den Dimitraffski'ye kadar olan yerleri kontrol altında tutabilmek için Chamketi 'deki askeri garnizon 6 tabur ile takviye edilerek kuvvetlendirilir.

7 Mart 1861

Rusya'daki toprağa bağlı çiftçilerin serbest bırakılması. Özgür kalan çiftçiler Çerkesya'yı işgale başlarlar. Çerkesler bu istilaya karşı kendilerini koruyamazlar.

1861 İlkbahar

12.00 kişilik iki Rus birliği İl ve Sebepsi'yi işgal ederler. 25.000 ile 30.000 kadar askeri kuvvette Atekuma ile Abin arasına yerleşirler ve Jelentz'ik istikametinde iki koldan operasyonlara girişirler. Küçük bir askeri birlik ise Sipsechur ve Küçük Abin üzerinden Doba'ya doğru, ikinci grup ise Aderbe'ye giden sol yolu izleyerek Jelentz'ik'e giderler. Ancak geldikleri yoldan geri dönemezler. Adigeler Aderbe'yi kahramanca savunurlar.

1861 Mayıs

Kuban piyade alayı komutanı Albay Gorskoff'un Labinskaya'dan Güney istikametine doğru yürüyüşe geçmesi. Bu sırada General Yevdemikof ise Chodz’den yürüyüşe geçer. Önüne gelen köylerin halklarını dağlara doğru sürer, 11 Temmuz'da Chamketi'deki Psefir ırmağında 11 tabur asker, 20 Kazak süvari birliği ve 24 topla karargahını kurar.

1861 Yazı

Rusların Shapsughlara barış antlaşması yapmayı teklif etmeleri. Shapsughlar bu teklifi kabul etmezler.

Temmuz 1861

Çar 2. Alexander, Kırım, Poti ve Kutais'e gider ve Kuban cephesini dolaşır. Chamkette'deki askeri birlikleri denetleyerek bilgi alır. Rus istilasına karşı birlikle hareket edemeyen Adigeler, savaşın bitmesi için Çarla görüşmek üzere delegeler gönderirler. Ancak giden delegeler de kendi aralarında anlaşamazlar. Özellikle Abedzech delegeleri isteklerinde o denli ileri giderler ki, Çar oradan ayrılırken savaşın sürdürülmesini ve Çerkesya'nın tamamen zapt edilmesi emrini verir. (Kaynaklar da Abedzech delegelerinin ileri sürdükleri şartlar ve istekleri hakkında bilgi verilmemektedir. Bu hususun incelenerek yayınlanması Çerkes tarihinin karanlık kalan bir bölümünü aydınlatacaktır.) Çerkesler bu aşamalardan sonra birlik içerisinde savaşa girilmesinin gerekliliğini anlarlar. Ancak çok geç kalmışlardır. Yevdemikof Adigelerin aralarında birlik kurması çabalarım güçlü ve enerjik bir şekilde önlemeye çalışmıştır. Abedzechlerin Bjedugh ve Mechoşlarla bağlantılarını kesmeye çalışır. Bu görev için Tuğgeneral Tisoski ve Albay Graskoff’u seçer. Tuğgeneral Tisoski Fars'tan Albay ise Şhaguaşe'den hareketle yukarıya doğru operasyonlara başlarlar. Ancak çok kayıp vererek geri dönmek zorunda kalırlar.

3 Eylül

Taman'da Rus kalesinde toplanan bir çok Kabardey kadınının Osmanlı devletine gitmek için izin istemesi.

1862

P.K.Uslar tarafından Slav harflerine dayanılarak hazırlanan ilk Abhazca alfabesinin yayınlanması.
 

Polonyalı Teğmen Kozeradski'nin Leh temsilcisi Vladislav Yordan aracılığı ile Çerkesya'ya gelmesi.
 

David Urquhard'ın Çerkes thamadelerini Londra' da "Wittingen Club"da politikacılara takdim etmesi ve "Circassian Comittee"sini kurması.

Kafkasya'dan üçüncü göç dalgasının başlaması.

25 Ocak 1862

Abedzechlerin Kabardey nişancı taburu ve piyade alayına baskın yapmaları ve Kabardeylere çok zayiat verdirmeleri. Albay Heimann'ın emrine dört tabur daha asker verilmesi ve yeni kuvvetlerle birlikte Şhaguaşe'den yukarıya doğru harekete geçmesi. Zapt ettiği yerlerde kazak köyleri kurarak Chamskaya'da general Yevdomikofla birleşir. Şhaguaşe üzerinde köprü kurulur ve Psecha ile devamlı bağlantı sağlanmış olur. Ancak hava şartlarının birden bire değişmesi karların erimesi, donan toprağın çözülmesi ile Rus birlikleri çok zor duruma düşerler. Kurulan köprünün karşı kıyısında bırakılan ve birlikler, köprüyü korumak, Maykop ve Yecerukuyafskaya'dan gelecek malzeme ve yiyecekleri getiren birlikleri de korumakla görevlendirilir. Bunlar nişancı birliklerdir. Bu tabur Çerkesler tarafından ablukaya alınır. Tabur komutanı Bafa dışında diğer subaylar Çerkes nişancılar tarafından tek tek vurulurlar. Çar birliklerinin bu tür başarısızlıkları gün geçtikçe artar.
 

Abazin kökenli Mohammed Tereiloff un Adigelere Ruslar arasında çevirmenlik görevini yapması.

1862 İlkbahar

General Babiç'in Atekuma'nın Güneybatısı'ndan hareket ederek Shapsughlara karşı operasyonlara başlaması.

Mayıs-Haziran

Dache (Güzel) Köyünün Rus birliklerince yerle bir edilmesi. Bu olay Abedzechleri çok kızdırır ve Subskaya, Bagoffskaya, Barakayeffskaya Kazak köylerine ve Chamketi'ye saldırırlar. 12 Haziran günü Psementskaya Kazak köyü birkaç saat içerisinde yerle bir edilerek haritadan silinir. Böylece Dache köyünün intikamı fazlasıyla alınmış olur. Deknako'da bir Rus birliği tamamen imha edilir.

25 Mayıs

Çar ordularının Zarskaya'dan 3 koldan hareketle yürüyüşe geçmesi. Albay Graskoff 9 tabur ile Abedezckaya'dan, 6. Kafkas sınır taburu komutanı albay Offrein Nişe ve Farskaya'dan Albay Heimann da Farskaya'dan 6 taburla harekete geçerler.
 

Amaçları araziyi tanımak, yol açmak ve kale kurulacak yerleri tespit etmektir. Offrein başarı sağlayamaz. Heimann Dache'ye doğru hareket eder. General Yevdomikof 16.5 tabur askerle Abedzechlerin en önemli köyüne doğru hareket eder. 29 Mayıs günü köy yakılıp yıkılır ve Dachoffskaya'ya Kazaklar yerleştirilir. Ayrıca bu yörede araziye hakim 3 stratejik önemi olan yerlerde de yerleşirler. Albay bu başarısından dolayı generalliğe terfi ettirilir. Burası daha sonra kale şekline dönüştürülür ve bu yeni generalin komutasına verilir.

Haziran-Temmuz 1862

General Yevdokimoffun Maykop'tan hareketle Kurcpis nehri boyunca ilerleyerek yol yaptırması. General bu yörelerde kurulacak olan Kazak köylerinin yerlerini tespit ederek Stavropol'a geri döner.

17 Eylül

Ruslar tarafından kurulan Nabradze kalesinin Çerkesler tarafından ele geçirilmesi. Kalenin baruthanesinin infilak etmesiyle bir çok Çerkes ve Rus askeri yaşamlarını yitirir.

Kasım 1862

İstanbul, Paris ve Londra'ya giden Çerkes temsilcilerinin Çerkesya'ya yardım edilmesini istemeleri. Bu temsilciler Rusya'nın yaptırdığı kalelerin Paris Antlaşmasına aykırı olduğunu, bu olayın protesto edilmesi gerektiğini, bu antlaşmada taraf olan devletlerin askeri müdahalede bulunması gerektiğini söylerler. Ancak kimse bu temsilcileri dinlemek istemez. Prens Bariatinski'nin Kafkasya valiliğinden alınarak yerine Çar'ın kardeşi Grandük Michail'in genel vali olarak atanması.

17 Kasım

Abedzech Verki (soylusu) Aytekoko'nun Rusların tarafına geçmesi, Ruslarla birlikte kendi halkına karşı savaşması. Kabardey milisleri ile birlikte savaşan Aytekuko, üç yerinden yaralanır, Abedzechler bu savaşı kaybedip geri çekilirler.
 

Aynı gün Dache kalesinden çıkan Rus birlikleri Abedzech bölgesinin içlerine ulaşabilmek için iki koldan hareket ederler,

1) Kol Albay Grabbe komutasında 600 Kazak, 600 süvari, 2 topçu taburu, 2 altı top ile,

2) Kol Albay Deîphin komutasında 7 tabur, 150 Kazak, 2 hafif topçu bataryası, 2 dağ topçusu, 1 ileri mevzi bölüğü sabah saat 9.00'da hareket ederler ve, ilk etapta Psechui Efendi köyüne ulaşırlar. Saat 15.00'e doğru güneş donmuş toprağı eritir ve arkasından sis çıkar. Çerkesler uzaktan birlikleri izlerler. Ruslar önlerine çıkan bir yaylalığı 1 tabur Kabardey askeri ve 150 kişilik bir Kazak birliği ile fethederek işgal ederler. Civardaki Abedzechler 300 atlı ve 50 yaya olarak toplanırlar ve ateş açarlar. Gecenin yaklaşmasını beklerler. Planı anlayan Ruslar Abedzechleri açık arazide savaşmaya zorlarlar. Başaramayınca da geri çekilirler. Bu çekilmeyi fark eden Abedzechler derhal saldırıya geçerler. Kabardey nişancılarının menziline girince yoğun bir ateşle karşılaşan Abedzechler tekrar ormana çekilmek zorunda kalırlar. Gece yaklaşıp hava kararınca ateşkes emri verilir. 3 kazak ve 1 Kabardey nişancısı yaralanır. Gece kendi birliğine dönen bir casusun verdiği bilgiye göre Abedzechler 3 ölü ve 7 yaralı verirler.

18 Kasım

Chodz nehrinden ve Psecha nehrinin yataklarından ayrılarak dağlara doğru ilerleme planları yapılır. Gece yağan kar ve sisli hava bu planların ertelenmesine neden olur. Bu yürüyüş kolunun birisi tesadüfen Chodz nehrinin sol kıyısında sak­lanan 800 baş hayvanı ve savunmasız yaşlıları ele geçirirler.
 

Vlakikafkas ve Georgieviç arasındaki Nogay karavanlarının görünmeye başlaması. Kırım savaşı sırasında ve sonrasında çeşitli vaatlerle Osmanlı devletince götürülen ancak kandırıldıklarını anlayan Nogayların hayal kırıklığı içinde, yoksul ve sefil bir durumda vatanlarına dönmeleri.

20 Kasım

Chodz Zabl Efendi'nin savaşta ölümü. Bu olay Rus generallerini fazlası ile sevindirir. Zabl Efendi'nin Çerkes boylarının birliği için çok emek veren, sayılan ve sevilen bir kabile reisi olduğunu biliyorlardı.

Albay Von Bunting'in Nacekohabl köyünü ele geçirmesi. Köyü savunan Çerkesler sonunda Racoko köyüne çekilirler ve oradan Rus birliklerini ateş yağmuruna tutarlar. Rusların 21 Nisan taburu Çerkesleri izler, Albay Grabbe komutasındaki milis kuvvetleri, ırmağın karşı kıyısına geçerler. Kazakların ve tedbir kuvvetlerinin yardımı ile Hanapsif köyüne yaklaşırlar. Köye saldıran askerlerle köy halkı arasında göğüs göğüse, kılıç kılıca mücadele başlar. Çok üstün askeri kuvvetler karşısında Abedzechler ormana çekilirler ve oradan Rusları yoğun bir ateş altına alırlar ve Ruslar duraklamak zorunda kalırlar. Operasyona devam edebilmek için General Preobrasenski ve emrindeki birlikler beklenir. Bu kuvvetler gelmeyince de geri çekilirler. General Preobrasenski ise kuvvetleriyle M. Emin'in bir zamanlar oturduğu Hanapsifhable'ye 2-3 verst kadar yaklaşır. Burada başlatılan savaşa katılmadan Dache kalesine döner.

21 Kasım

Albay Okoloniçi komutasındaki Kabardey taburunun Psechodz nehri boyunca Abedzechler tarafından ateş altına alınmaları. 21 nişancı taburu komutanı Yarbay Von Büntingen dur emri verir ve bunlar Abedzechlerle karşı karşıya kalırlar. 4. bölüğe ormana doğru yürüyüş emri verilirken, 2. bölük onları izliyor, 3. bölük de geride hazır bekliyordu. Ormandan açılan ateşle birçok asker yere düşer. Abedzechler kama ve kılıçları ile birlikle­rin içine dalarlar. Rusların bozguna uğrayacağını anlayan Bünting geride bekleyen iki bölüğü de cepheye sürer. 3. bölükten 40 ölü verirler. Durumun pek iyi gitmediğini anlayan Yarbay, Albay Oklunuçi'den yardım ister. O dalyanında kalan tek Kabardey birliği ile yardıma koşar. Silah seslerini duyan Albay Heimann yanında konuk olarak bulunan Prusya Prensini askerleri ile birlikte yar­dıma gönderir. Prusya Prensi bile aktif olarak Çerkeslere karşı savaşır. Kendilerinden kat kat fazla kuvvetlerin bir araya geldiğini anlayan Abedzechler, daha fazla insan kaybı vermemek için ormana çekilirler. 21. Taburdan 1 subay ve 9 asker yaralanır.

21 Kasım

Psechui Efendi Habl köyüne doğru Çar askerleri geri çekilmeye başlarlar. Gece yağan kar birden dona çevirir ve yürüyüşü zorlaştırır. Abedzechler birlikleri uzaktan izlerler. Çar birlikleri 400-600 kazak askeri tarafından korunmaktadır. Abedzechler Rusların geri çekilmesini başarı saymışlardı, oysa bütün bu harekatlar ilkbahar saldırıları için ön hazırlıklardı. Bazı Abedzechler aileleri ile birlikte Rusların tarafına geçerler ve Labe'ye yerleştirilmek üzere gönderilirler.

23 Kasım

Maykop'taki Rus karargahına Ç'emguiy, Yecerukaay ve Mechoş kabile temsilcilerinin gelerek Kuban'da barış içinde yaşamak istediklerini belirterek kendilerine yer gösterilmesini istemeleri.

1863-1864

Kış ayının şiddetine bakılmaksızın savaşın her iki tarafça acımasızca sürdürülmesi.

1863

Polonyalı Albay Klemens'in Psevliski'nin yanında, bir miktar asker ile Aguipsi'ye gelmesi.
 

Ruslara karşı gelen Abhaz Kralı Michael'in tahtından indirilmesi.

Şamil'in tesliminden az sonra Ruslara teslim olan M. Emin'in Mekke'ye hacı olmaya gidip geri dönmemesi. Natuchuaclar hariç, diğer Çerkes boylarının hemen hepsinin savaşa yeniden başlamaları. Osmanlılar savaşın Ruslar lehine sonuçlanacağına inandıkları için hazırladıkları Çerkesleri vatanlarından göçürme planlarını uygulamaya başlarlar. Göç edenleri daha önce yaptıkları planları doğrultusunda Rumeli'ye gönderirler.

Kandırılarak vatanlarından göç ettirilen Çerkeslerin sayısı giderek artmaktadır.
 

Daha önceleri Rus komutanı olarak Polonya ve Kırım'da Osmanlılara karşı savaşmış olan Asetin kökenli General Musa Kundukov'un Rus hükümetinin de kabul etmesiyle İstanbul'a gelmesi ve İstanbul'da Adigelerin, Çeçenlerin göçleri ile ilgili görüşmeler yapması.
 

Rauf Bey'in Valide Sultan adına 300.000 Piasleri (10 Piaster 1 Gulden eder) muhtaç Çerkesler için toplaması.

Rus orduları, başkomutanı ve Kafkasya Genel Valisi Büyük Prens Michail'in Anapa'dan Able'ye giderken tesadüf eseri olarak Çerkeslere tutsak olmaktan kurtulması.
 

Çar Iİ, Alexander Kırım'dan Liva'ya gelir. Kabardey ve Asetin Prensleri bağlılıklarını bildirmek için Liva'ya Çar'ın huzuruna giderler.

Osmanlı Devletine göç etmek isteyen bir Adige köyüne önce Ruslar izin vermezler, Adigeler her şeylerini satarlar. O yörenin Rus askeri komutanı verdiği izni geri alır ve Adigelerin göç istemelerinden vazgeçerek topraklarında, anavatanlarında kalmalarını ister. Adigeler bu istemi reddederler. Bunun üzerine askerler gelip köyü topa tutarlar. Bu katliamın sonunda 233 kişi ölür. Bu katliam­dan bir kadın ile bir çocuk kurtulur.

Nisan 1863

Trabzon'a gelen 24.000-30.000 göçmenden her gün 400'ü yaşamını yitiriyordu. Yine Sarı Dere' de 300'ün üzerinde, İstanbul ve Samsun'da da aynı sayıda Çerkes her gün hayatını yitirirken, Dervent ve Irmakta her gün ölenlerin sayısı 500'ü geçmektedir.
 

Osmanlı Sultanının, göç ettirdikleri Çerkeslere 5.000.000 Piaster para vermesi.
 

Sultan'ın yaveri 100.000 Piaster, Şeyhül-İslam 40.000 Piaster, Fuad Paşa 10.000 Piaster, Bakanlar 5.000 Piaster, Mısır Veliahtı 150 000 Piaster, Mısır Veliahdın hanımı 300.000 Piaster, Edirne Kenti 400.000 Piaster olmak üzere toplam 6.005.000 Piaster.

Rusların Psah ve Psid nehirleri arasında operasyonlara girişmeleri. O güne kadar bu yörelere hiç bir Rus ayak basmamıştı.

1863

Wubıh eyaletinde büyük bir kuraklık ve kıtlık başgösterir.

Eylül 1863

Polonyalı Kaptan Magnan'ın Ruslarca çok sıkı korunan, abluka altına alınan Çerkesya'ya ablukayı yararak 40 asker, 4 top ve bir çok silah ve cephane getirmesi ve Vardan'a çıkması. Görüldüğü gibi Çerkeslere Osmanlı, ya da diğer devletlerden çok Polonyalılar yardım etmişlerdir. Osmanlı yönetimi ise yaptığı yoğun propaganda ile Çerkesleri göçe teşvik etmişler, Çerkes halkının vatansızlığa ve yokluğa sürüklenerek mahvolmasına sebep olmuşlardır

Ekim 1863

Psa ve Psid yöreleri çok güçlü Rus birliklerine karşın, Adigelerce adım adım savunulmuştur. Adigeler canlarını dişlerine takarak kahramanca bu yurt köşesini savunmuşlardır

Kasım 1863

Çar askerlerinin çok insan ve malzeme zayiatı vererek Cuba'yı (Abedzech bölgesi) istila etmeleri.
 

Rusların Pşeha vadisini kontrol altında tutabilmek için plan hazırlamaları. Bu plana göre bir grup birlikler Pşeha ırmağı kıyılarına doğru, diğer bir grup ise Kurcips'tan hareketle Abedzechleri her iki yönden saracaklardı. Pşeha'dan General Preobrasinsiki Dache'den Albay Heimann birlikleri ile hareket edeceklerdi. 15 Kasım günü General Yevdokimoff da Dache'ye gelir. Rus kuvvetlerinin sayısal durumu şöyledir: 11 tabur asker, 1 ileri mevzi birliği, 5 Kazak süvari bölüğü,
1) Kuban Kazakları tugayı, 4 taktik birliği, 8 top,
2) Don Kazak süvari bölüğü, 2 milis süvari birliği, 4 atlı topçu Kazak birliği.

12 Kasım

Doğu Abedzechleri General Yevdomikoff ile yaptıkları antlaşma ile 1 Şubat 1864'e kadar hiç savaş yapmayacaklardı, 1 Şubattan sonra ise Rusların kendilerine göstereceği bölgelere yerleşeceklerdi ya da kendi istedikleri yerlere göç edebileceklerdi.

Aralık 1863

Psid yöresinde savaşan Abedzechlerin çok güçlü düşman kuvvetlerine karşı küçük çapta da olsa askeri başarılar kazanmaları. "Courrier de L'Orient" gazetesinin öncülüğü ile göçmen Çerkesler için yardım kampanyasının başlatılması. Rus hükümeti İstanbul'daki elçiliği kanalıyla bu durumu protesto eder. "Bu tür göçe teşvik ve heveslendirme davranışlarının yapılmamasını" ister. Osmanlılar bu protesto notasını geri çevirirler.
 

Kutais ve Anapa üzerinden Çerkes göçlerinin sürmesi.

Nikopsi'ye yerleştirilen Çerkeslerin Samsun ve İstanbul'a göç etmeye başlamaları.
 

Graff Yevdomikoff tarafından tüm Aguiyips köylerinin abluka altına alınması. On binlerce yıldır esaret nedir bilmeyen Çerkes halkının bağımsızlık ve özgürlüğünün sonu artık yaklaşmaktadır.

Olayın en korkunç ve acı yönü ise, özgür olmaktan, vatanlarını korumak istemelerinden başka bir kusuru olmayan bir ulusun zorla yok olmaya,
yok edilmeye başlangıç adımının attırılması.
 

Osmanlı Hükümeti yayınladığı hükümet deklarasyonu ile Çerkesya'ya her türlü yardım göndermeyi, yardıma gidilmesini ve özellikle Polonyalı subay ve askerlerin Çerkesya'ya gitmesini yasaklar. Bu yasağa rağmen Çerkesya'ya gitmeye kalkışanlara deniz korsanları muamelesi uygulanacağı ve yargılanacakları duyurulur.
 

Abhazya tamamen bağımsızlığını yitirerek Rusya'ya ilhak olunur.

Psid nehri kıyılarında Adigelerin yine küçük çapta askeri başarılar kazanmaları.

Ocak 1864

Osmanlı devletinin koyduğu yasakları tanımayarak Çerkesya'ya silah ve cephane getiren İngiliz ve Polonyalı subay ve askerlerin Çerkeslerle birlikte Çar ordularına karşı savaşmaları.
 

Bu tarihe gelindiğinde Adigey'de bir gün hatta bir saat artık savaşsız geçmemektedir. Bütün vatan toprakları kuşatılmış ya da istila edilmiştir. Ancak Çerkesler vatanlarını hala adım adım savunmaktadırlar. Barutsuz ve yiyeceksiz kalan Abedzechlerin durumu özellikle ağırlaşmıştır, Buna rağmen mücadele sürmektedir. (Batı Abedzechleri henüz barış antlaşması yapmamışlardı.)
 

Psid nehrinden yoğun bir askeri birlik bir araya toplanmaktadır. Kutais ile Anapa arasında yapılan askeri yoldan, Ruslar hiç sıkıntı çekmeden Shapsugh eyaletine kolayca gidebilmektedir.

Şubat 1864

Trabzon'a giden Çerkes göçmenlerinin sayısı 10 bini bulur. Bunların 3.000'i açlık ve hastalıktan ölür.

1 Şubat 1864

12 Kasım 1863 antlaşması ile Abedzechler artık göçe karar verirler.

17 Şubat

Bab-ı Ali'nin göçmenler için bir miktar askeri elbise ve ilaç göndermesi. İlaçların zamanı geçmiş ve bozuk olduğu anlaşıldığı için kullanılmamıştır. Göçmenlerin erzakı tükenmekte ve yakacak ise hiç bulunmamaktadır. Trabzon'da Aralık 1863'ten 1864 yılının başına kadar 3.500 kişi ölmüştür. Bunlardan 3.000'i Çerkes, 470'i Türk, 36'sı Yunanlı, 17'si Ermeni, 9'u Katolik, 6'sı da Çerkeslere yardım eden Avrupalılar idi.

Mart 1864

Subeş nehrinden 100'e yakın Abedzech savaşçısının teslim olmalarına rağmen, kılıçtan geçirilmeleri ve köyleri Toubeh'in haritadan silinmesi. Bu insanlık dışı katliamı ve vahşeti General Yevdokimoff birliklerinden askerler yapmışlardır. Kılıçtan geçirilenler arasında 2 hamile kadın ile beş küçük çocuk da vardı. Katliamı işleyen askerler Pşis vadisinden gelmişlerdi.

Mart 1864

Resmi kaynaklara göre Tuapse'de 30.000, Anapa ve Novorosisk'te de 50.000 kişi göç için izin beklemektedirler

Mart 1864

Teslim olmayan Abedzechlerin Kuban nehri kaynaklarından Tuapse nehri yakınındaki Viliaminoff kalesine kadar geri sürülmeleri. Savaşı bırakan Shapsughlara ya Kuban ovalarına yerleşmeleri ya da göç etmeleri önerisinde bulunulması. 

18 Mart

Tuğgeneral Heyman'ın Dache'deki karargahından Psekupse nehri boyunca üç koldan harekete geçmesi. Orta kolun başında kendisi, sağ kolun başında tümgeneral Colonel Soltan, sol kanatta ise tümgeneral Von Klugenau, 4 tabur ve iki dağcı birliği ile dağların içinden hareket eder. Çerkesler karşı koymak isterler, ancak şiddetli savaşlardan sonra Abedzechlerin bir kısmı dağlara ve ormanlara çekilirken bir kısmı da göç için kıyıya inerler. Ruslar iki subay ve yedi asker ölü verirler, ayrıca 14 kişi de yaralanır.

19 Mart

Operasyonlar devam eder. General Heimann'ın birçok Wubıh ve Shapsugh atları ile katılırlar. Shake'ye yaklaştıkça ordunun sayısı daha da bü­yür. Generale katılan Adige savaşçılarının sayısı 300'ü bulur. Golovin işgal edilir. Bu durumu gören ve henüz savaşı bırakmamış olan Wubıhlar arasında büyük bir panik başlar. Heimann bu durumdan yararlanarak Shake ırmağının karşı kıyısına çıkartma yapar. Birçok Wubıh Osmanlı devletine göç etmeye başlar.

25 Mart

Heimann Soça nehri kıyısındaki eski bir kaleyi işgal eder.

30 Mart

Wubıh, Shapsugh, Çiğit ve Akhçipskouvlardan temsilcilerin Ruslara giderek teslim olduklarını bildirmeleri.

Nisan 1864

Wubıhların büyük bir bölümünün hala mücadeleyi sürdürmeleri sonucu iki bin kayıp vererek Varda kalesini Ruslara bırakmak zorunda kalmaları. Çerkesya' da bulunan yabancı uyruklu bütün subay ve askerlerin Samsun, Sinop ve İstanbul'a geçmeleri.

13 Nisan

General Heimann Soçi'yi alır. Sohumkale'de bu­lunan 9000 kişi Rus askeri birliği Soci'yi kuşat­mak için hazırlanır. Bütün fırınlara ekmek pişirme emri verilir.

Abedzech ve Shapsughların teslim olmaları ve göç etmeleri. Bu arada açlık ve bulaşıcı hastalıklar Wubıhların dayanma gücünü iyice kırar.

14 Nisan

Büyük Prens Michail'in Soçi'ye gelmesi ve yenik Adige Thamatelerini kabul etmesi. Yapılan antlaşma gereğince, Çerkeslerin 1 ay içerisinde dağlardan inerek ovalara yerleşmesi, kim bu emre uymaz ise savaş esiri muamelesi göreceğini, ya da Osmanlı devletine göç etmeleri gerektiği belirtilir.
 

Çerkesya'nın (Aguyips = Adigey) tamamen düştüğü kara gün. Bu başarı tüm Rusya'nın kiliselerinde zafer ve Tanrı'ya şükran ayinleri ile kutlanır.

Nisan 1864

Çerkesya'nın boşalmaya başlaması. Rus askerlerinin acımasız davranışları neticesinde göçün daha da hızlanması.

Mayıs 1864

Kuban nehri boyunca Shapsugh, Bjedugh ve 30.000 Abedzech'in yerleştirilmesi. Wubıhlar ise Çar tarafından gösterilen yerleşme yerlerinin hiçbirisini istemez. Osmanlı topraklarına göç için ısrar ederler. Çar bizzat Wubıhları ziyaret ederek onları göçten vazgeçirmeye çalışır. Adigeler ise Çar'a, dağlardaki yerleşim sahalarında kalmayı arzuladıklarını, bundan sonra hep barış içerisinde yaşayacaklarına dair söz verdilerini söylemelerine rağmen Çar kararında ısrar eder. Lord Napier'in yazdıklarına göre, Türkler casusları ile Çerkesleri göçe özendirmektedirler. Ancak, göçün zorluklarını gören üstesinden gelmeyen Osmanlı Devleti, Çar hükümetinden göçü durdurması için önlemler almasını rica eder. Ancak göçün durdurulması artık imkansızdır. Çünkü Osmanlı hükümetinin baştan beri yürüttüğü yanlış politika bu sonuçları doğurmuştur. Çerkesler için göç büyük bir felaket olmuştur. Çünkü Çerkesya kıyılarında hiçbir bulaşıcı hastalığa rastlanmaz iken Osmanlı topraklarına ayak basan Çerkesler bulaşıcı hastalıklardan kırılmışlardır.
 

Akçaabat Kalesi ve Sarıdere'ye 25.000 göçmen Çerkes'in gelmesi. Bunlardan her gün 120-150 kadarı ölüyordu. Samsun'a 35-40.000 kişi gelir. Son 48 saat içerisinde 500 kişi ölür. Dr. Brazzi göçmenlere yardıma gelir. Çerkesler ölülerini vermek istemiyorlardı. Aç kalan Wubıhlar çocuklarını birkaç Piaster karşılığı, ekmek bulabilmek için satıyorlardı. Geceleri mezarları açarak kefenleri alıyorlar ve cesetleri tekrar gömüyorlardı. Ölülerine harp sahasında hayatları pahasına da olsa bırakmayacak kadar değer veren bir halk, ölülerinin kefenlerine muhtaç bırakılarak onların kefenlerini çalabilecek kadar alçaltılmıştı. Bunun ön planda sorumlusu zamanın Osmanlı Sultanı, yönetimi ve Çarlık Rusya'sı yöneticileri ve Çardır.

Mayıs 1864

Çerkeslerden boşalan yerlere Azoff’tan getirilen Kazakların yerleştirilmesi. Gelen göçmenler buralarda yaşayan Çerkeslerden iz bırakmamak istercesine, her yeri yakıp yıkarlar. Binlerce yıllık mezarlar Rus kolonistlerince yıkılmış, bu mezarlardan alınan taşlarla sütun ve mermerlerle evler yapılmış, ya da ahırların tabanlarına döşenmiştir. Bu suretle Çerkes arkeolojisi için paha biçilmez birçok belgeler ve deliller yok edilmiştir.
 

Kandırılarak Osmanlı Devletine getirilen Çerkesler için çok yönlü çözüm yolları aranılıyordu:

Daha önce Devlet-i Ali'nin hazırladığı planlara göre Çerkesleri Rumeli'ne yerleştirmek. Bu plan başlangıçtan beri uygulanıyor ve Romanya'dan Belgrat'a kadar stratejik Önemi olan yerlere yerleştiriliyorlardı.

İmparatorluğun her Türk köyünün, her dört ailesine bir Çerkes ailesinin verilmesi ve Çerkeslerin böylece dağıtılması. Bu Osmanlı teklifi İngilizlerce red edilmiştir.
 

Karadeniz'den Erzurum'a kadar uzanan topraklara Çerkesleri yerleştirmek. Trabzon Erzurum demiryolu projesinde çalıştırılarak iaşelerinin karşılanması düşüncesi vardı. Bu iş için gerekli kredi için ise İngiliz ve Fransız bankaları hazır bekle­mekte idi. Bu yolla tarımla uğraşan nüfusun üzerinde ağırlık olan ve çekilemeyen Türk ordusu için, Çerkeslerden yeni kaynak yaratılması düşünülmüştür. Ayrıca bu yerleştirilecekleri yerlerle vatanlarının coğrafi olarak karşılıklı konumda olması, doğanın da Kafkasya'ya benzemesi Çerkeslere psikolojik olarak bir rahatlık verir şeklinde düşünülmüştür. Bu İngiliz teklifini Osmanlı yönetimi kabul etmemiştir.
 

4. Çerkeslerin küme küme, devletin gerekli gördüğü şekilde ve gerekli yörelere yerleştirilmesi. Bu fikir kabul görerek bu doğrultuda uygu­lamaya geçilmiş olur.

17 Mayıs

Çerkes kabilelerinin dağlardan indirilerek ovalara yerleştirilmesinin şart olduğu, savaşçılık ve yağ­macılık alışkanlıklarının ancak bu yolla giderilebileceği, dolayısı ile ovalara yerleşip kalmaları, göç etmemeleri için kendilerine iyi teklifler yapıldığı, Çerkeslerin bütün bu teklifleri reddettikleri, Çerkeslerin vatanlarını terk etmekte ısrar etmelerinden Çar'ın büyük üzüntü duyduğu hususları açıklanmıştır.

Haziran-Temmuz

Kuban nehri kıyılarına 103.000 Adige'nin yerleş­tirilerek 90 yeni köyün kurulması.

Haziran

Nikolayef’ten Rus çiftçilerinin ve ayrıca Van yöresinden getirilen 1.500 ermeni ailesinin Adigelerce boşaltılan yerlere yerleştirilmeleri.

Haziran

35.000 Çerkes'in Avrupa'ya getirilmesi. Bu göçmenlere yardım etmek için gelen Dr. Brovzi gördüklerini şöyle anlatmaktadır: "Göçmenlerin toplama kamplarındaki durumları hiç de iyi değil. Başlarını sokacak bir yer bulamıyorlar, kimse onlarla ilgilenmiyor, temizlik için herhangi bir tedbir alınmamış ve ölenlerin sayısı devamlı yükselmektedir."

2 Haziran

Grandük Michail'in Çar'a telgraf çekmesi. Telgrafında Çar'ın kardeşi ağabeyine şöyle der: "Size bu telgrafımla, kahramanlıklarla dolu Kafkas savaşlarının bittiğini bildiriyor ve sizi kutluyorum. Şu anda Kafkaslarda mağlup olmamış tek bir köy ve tek bir kabile kalmamıştır..."

14 Haziran

Londra'da David Urquhard tarafından yayınlanan "FREE PRESS" in özgürlük ve bağımsızlık adına vatanlarını, yok olmak pahasına da olsa yıllarca savunarak savaşan Çerkes halkının acısını paylaşmak amacıyla o günkü sayısını, yas anlamına [BG1]  siyah bir bantla yayınlaması.

Hacı Berzeg Geranduk'un tüm aile efradı ile birlikte İstanbul'a gelmesi. Adını Hacı Süleyman Paşa olarak değiştirmesi ve 400 yakını ve aile efradı ile birlikte Rodos adasına yerleştirilmesi.

10 Temmuz

Bugüne kadar Osmanlı'ya göç eden Çerkeslerin sayısı 258.000'i geçer. Rus istatistiklerine göre, bunlardan yalnız 61.395'i Rus yardımı ile göç etmişler, diğerleri ise Osmanlı yönetiminin aktif çalışmaları sonunda vatanlarından ayrılmışlardır. Bu rakamlara kontrolsüz limanlara çıkarak gelenler dahil değildir. Osmanlı gemicileri kıyılara küçük teknelerle yaklaşarak "gemiler açıkta beklemektedir" diyerek yüksek ücretler karşılığında Çerkesleri teknelere doldurarak açılmakta idiler. Kara görünmez olunca tekneleri devirerek götürmek üzere aldıkları Çerkesleri boğuyorlar ve tekrar kıyıya dönerek yenilerini alıyorlardı. Aynı vah­şetle yaşlısı genci binlerce Çerkes'i Karadeniz'de boğmuşlardır.

Göçmenlerin ayrıldıkları limanlar şunlardır. Taman 27.337 kişi, Anapa 16.452 kişi, Novorosisik 61.995 kişi, Tuapse 63.449 kişi, Kuban Subeş 46.754 kişi, Adler Hoşt 20.731 kişi.

Ağustos 1864    

Burgaz üzerinden Edirne ve İslamiye'ye 6.000 Çerkes göçmen gönderilmiştir.
 

Niş ve Sofya'ya 13.000 aile, Kosova'ya 12.000 aile. Sistov, Nikopoli (Niğbolu), Rusçuk ve Dobruca'ya 10.000 aile.

Böylece Rumeli'ne 150-200.000 Adige yerleştirilerek Osmanlılarca 1859 yılında yapılan plan gerçekleştirilmiş olur.
 

Abhazya'dan 40.000 Abhaz da göç eder. Bu göçmenlerin gemilerde haçlarla istavroz çıkarttıklarını gören Osmanlı kaptanları: "Siz sultanımız halifenin topraklarına gidiyorsunuz, böyle istavroz çıkarırsanız halifemizi topraklarına kabul etmez" deyince Abhazlar ne yapacaklarını sorarlar. Kaptanlar da istavrozlarını (haçlarını) çıkarıp atmalarını söylerler. Abhazlar yanlarında taşıdıkları haçları Karadeniz'e atarak şeklen de olsa islam dinine girmiş olurlar.

Ağustos 1864

Ağustos ayına kadar resmi kayıtlara göre, Os­manlı topraklarına göç ederek hayatta kalabilen göçmen Adigelerin sayısı 400.000'e ulaşır.

Yaz  1864

Çerkeslerden boşalan yerlere 103.000 kazak ailesinin yerleştirilmesi.

Eylül

Samsun'a çıkan Adigelerden hayatta kalabilenlerin sayısı 60.000, ölenlerin sayısı ise 70.000 olduğu bilinmektedir.

Ekim

Çerkesleri gemileri ile Tuna nehri boyunca taşıyan Avusturyalı kaptan Kanitz'in Sveti Nikola, Balkan geçidi ve Nisava vadisi boyunca her yerin Çerkes mezarlıkları ile dolu olduğunu belirtirken bu yola "Çerkes Mezarları Yolu" denilmesi gerektiğini söylemektedir.

Ekim

Almanya'da yayınlanan Allgemeine Zeitung'un yazdıklarına göre, Larnaka'ya 2.100 Çerkes 3 yelkenli ile götürülmüş, 32 gün süren bu yolculuktan sonra açlık, susuzluk ve bulaşıcı hastalıktan 1.300 kişi ölmüştür. Başka bir habere göre ise, Larnaka'ya götürülenlerden 1.441'i ölür. Larnaka'daki Fransız Konsolosu ve halk önce gemidekilerin karaya çıkmasına karşı gelirler. Daha sonra karaya çıkmalarına müsaade edilir. Daha sonra Çerkesleri getiren bir buharlı gemi Larnaka li­manına yaklaştırılmaz. Buharlı gemi yüzen bir tabut gibi Akdeniz'de meçhullere doğru uzaklaşır, içindeki Çerkeslerin akıbetlerinin ne olduğu ise bu güne kadar bilinmemektedir.

1865

Kabardey yöresinde Çerkes köylerinin birleştirilerek büyütülmesi. Bu tarihe kadar tüm Adigey'den (Aguiyips) 750.000 Adige ayrılmıştır.

1866-1931

Kasey T.P.'nin Kabardey'de yaşadığı dönem.

1866

Kabardey'de çiftçilerin de devlete vergi verme zorunluluğunu içeren bir kanunun çıkartılması.

Nalçik'te Pedagoji Kurslarının açılması.

31 Temmuz

Köle alım ve satımının Çar tarafından yasaklan­ması. Kölelerin bir köyden diğer bir köye gitmeleri de yasaklanır.

8 Ağustos

Adige feodal beylerinin köleleri serbest bırakmaları. 21.000 köle özgürlüğüne kavuşur. Bu durum çalışmaya alışmamış Pşı (prens) ve verklerin (soylu) ekonomik yapılarını sarsmaya başlar. Bu durumdan şikayet ederek Çar'a yalvarırlar. Çar perişan duruma düşen Prenslere acıyarak her Prense serbest bıraktığı her köle karşılığı olarak 200'er Ruble para öder. Prensler de topraklarının yarısını kölelere bırakırlar.

1869

M.Ö. 551 yılında inşa edilmiş olan Abhazya'daki Pitzunda kalesinin restore edilmesi.

1870

Abhazya'da Çar'ın emri ile resmen köleliğin kaldırılması.

1871-1876

Ekilebilir Kabardey topraklarının dörtte birinin Çar tarafından 200 feodal Kabardey beyine verilmesi.

1873

14.000 Çerkes ailesinin daha Osmanlı topraklarına göç etmesi.

Rus Generali Fadel'in İstanbul'a gelerek Musa Kunduk ve Gazi Muhammed ile görüşmesi. General, Rusya'nın himayesi altında, Afganistan sınırında muhtar bir Çerkes Devletinin kurulması ve Muhacir Çerkeslerin oraya götürülmelerini teklif eder. Bu iş için gerekli bütün masrafların Rusya tarafından karşılanacağım söyler.

1874

Çorlu'da Çerkesler arasında sınıfsal çatışmaların patlak vermesi ve İstanbul'dan gelen askeri birliklerin yardımı ile tarafların birbirlerinden ayrılması.

1875

Kabardey'de Kuşmezıkuey, Kundetey, Şorden köylerinin okullarının açılması.

1875-1962

Sürgünde yaşayan halkını ve dilini unutmayarak anadili Adigece ile değerli eserler veren Time Sseyin'in yaşadığı dönem. Geseftchid 1919, Adige Cerf 1919 adlı iki kitabı yayınlanmıştır.

1877

Sohum Kale'nin Osmanlı askerleri ve işbirlikçi Abhazlarca yakılması. Kaz'Maan'ın Abhaz köylerini yakarak ve insanları öldürerek, silah zoru ile Türkiye'ye göçe zorlaması. Kaz'Maan önceleri Çar'ın emrinde idi. Abhazya Rusya'ya katılınca krallık yönetimi de sona erer. Kaz'Maan İstanbul'a gelir, Sultan Maan'ı bir saraya yerleştirir. Türklerin tavsiyesine uyarak Kanbolat adını alır. Kızını Abdülhamit ile evlendirir. Kendisine de Paşalık unvanı verilir. Daha sonra II. Abdülhamid'in isteği ile Abhazya'yı fethetmek için, Sohum-Kale'ye Abhaz göçmenlerinin de katıldığı bir çıkartma yapar. Kaz'Maan'a kendi akrabalarından başka kimse yardımda bulunmaz Abhaz kökenli askerlerin çoğu Abhaz topraklarına ayak basınca sevinçten "Anavatanımıza döndük, cehennemden kurtulduk" diyerek toprağı öperler ve ordudan kaçarlar. Osmanlı topraklarında gördükleri sefalet, acıyı, yokluğu diğer Abhazlara anlatırlar. Kaz'Maan elinde kalan Osmanlı askerleri ile İngur bölgesine yürür. Orada Rus ordularına yenilir. Kaz'Maan İstanbul'a dönünce uğradığı başarısızlıktan başının kesileceği vehmine kapılır, korkar, haince bir plan hazırlar. Geri çekilirken bütün köyleri yaktırır. Halkı da önüne katarak zorla gemilere bindirir. Binmek istemeyenler alçakça öldürülür. Bu vahşetten kurtulan Abhazların sayısı çok azdır. Böylece, kellesini kurtarabilmek için kendi anavatanını yakıp yıkar ve Abhaz halkını kılıçtan geçirir. Abhazya boşalır, Abhaz halkı ise yokluğa itilir.

1877

Abhazya'da o sırada 78.000 Abhaz yaşarken Kaz'Maan'ın vahşetinden sonra anavatan Apsnı'da 46.000 Abhaz kalır.

1877-1878

Osmanlı-Rus harbinden sonra imzalanan Berlin Antlaşmasında Bulgarların ısrarı ile antlaşma metnine Balkanlarda hiçbir Çerkes'in bırakılmayacağı doğrultusunda madde konulması. Böylece daha kendilerini yeni yeni toparlamaya başlayan Çerkesler 2. göçe zorlanırlar. Bu göçmen Çerkesler Filistin, Şam, Adana ve diğer Osmanlı eyaletlerine gemilerle taşınırlar. İstanbul hükümetinin yasaklamasına rağmen bazıları kara yolu ile Anadolu'ya gelirler. Yerlerini beğenmeyen Çerkeslerden bir kısmı Rumeli'ye geri dönmeye başlarlar.

17 Mayıs 1879

Çerkes halkının dostu İngiliz David Urquhard'ın ölümü.

1879

Bulgaristan'ın Yunanistan sınırına yakın Marwel bölgesine yerleştirilen Çerkeslerin buradan alınarak bugünkü İsrail sınırları içinde bulunan Kfar-Kama'ya yerleştirilmeleri.

17 Ocak 1879

Balkanlardan alınan 4000-5000 Adige ailesinin Diyarbakır'a getirilmesi. Daha önce Ras-El Ayn'a götürülen 40.000 Çerkes'in bıraktığı korku ile Diyarbakırlılar da bu göçmenleri istemezler. Ras-El Ayn'dakilerin sayıları azalır. Çünkü pek çoğu hastalıktan ölür, geri kalanlar da savaşlarla yaşamlarını yitirirler.

1879

Rumeli'den alınan Çerkeslerin Osmanlı topraklarına dağıtılması:

Çukurova'da yerleştirilen 74.000 Adige’den 70.000'inin sıcak, salgın hastalık ve açlıktan ölmeleri.

8 Mart 1879

Osmanlı Sultanı bütün valiliklere bir genelge göndererek Çerkeslerin tekrar Avrupa'ya dönmesini yasaklar.

Haziran 1879

Adapazarı ve İzmit yörelerine Balkanlardan 40.000 Çerkes ailesinin getirilerek yerleştirilmeleri. Bu aileler, Balkanlardan gelirken hiçbir eşya ve mallarını getirememişlerdir. Bu ise büyük huzursuzluk yaratmıştır.

25 Mayıs 1879

Osmanlı Dahiliye ve Hariciye Nevaretleri, 17 Mayıs 1879 tarih, 96/15 sayı,
29 Mayıs 1879 tarih, 96/13 sayı, 29 Mayıs 1879 tarih, 9/17 sayı, 8 Aralık 1879 tarih, 97/6 sayılı emir ve tamimlerle Çerkes göçmenlerinin kendi istedikleri yerlere gitmelerinin önlenmesi için her türlü önlemin alınmasını tüm valiliklere ve emniyet görevlilerine emretmesi.

Aralık 1879

150 Çerkes'in yasakları dinlemeyerek bir Fransız gemisi ile Anadolu'dan Selanik'e dönmesi. Durumdan haberdar olan Osmanlı Hükümeti bütün gemicileri uyararak Asya'dan Avrupa'ya hiçbir Çerkes'in götürülmemesi gerektiğini, buna uymanın kendi menfaatleri icabı olduğu, bu yasaklara karşı gelenlerin ağır bir şekilde cezalandırılacaklarını ilan eder.

1 Mart 1881

Mısır Çerkes Kölemenlerinin arta kalanlarının Mehmet Ali Paşa tarafından yemeğe çağrılarak, herkesin önce silahları alınarak hepsinin kılıçtan geçirilmesi.

28 Nisan 883

Bugünkü Adige ÖZERK BÖLGESİ'nin kurucusu S.G. HAKURATE'nin Chastok köyünde doğması.

1884

Osmanlı Devletinde yetişen Çerkes aydınlarının Çerkes tarihini yazmak için teşebbüse geçmesi. Bundan haberdar olan II. Abdülhamit bu kişiler üzerinde ağır bir polis denetimi uygular.
 

Ahmet Mithat Hağur'un yazmış olduğu "üç perdelik" "Çerkes Özdenleri" adlı dramatik tiyatro eserinin, Gedikpaşa Tiyatrosu'nda sahnelenmesi. Bu olay saraya Çerkesler özgürlük ve bağımsızlık istiyorlar diye jurnal edilir. Bu jurnalden sonra oyun yasaklanır ve tiyatro binası da yaktırılır.

1884-1920

Çerkes kökenli yazar Ömer Seyfettin Hatko'nun yaşadığı dönem.

1890-1931

Mehmet Fetgeri Şöenü'nün yaşadığı dönem. Halkını ve vatanını çok seven Şöenü, günümüze muhtelif yapıtlar bırakmıştır.

1923 yılında Çerkes Ethem olayı fırsat bilinerek Batı Anadolu'dan doğuya sürgüne gönderilen suçsuz Çerkes halkının hakkını korumak için bütün tehlikeleri göğüsleyerek, hatta yaşamını ortaya koyarak mücadele etmiş, bu sürgünü kısmen durdurmuştur. Gerek TBMM'de bulunan Çerkes kökenliler ve gerekse yine Çerkes kökenli yüksek rütbeli subaylar susarken, M.F.Ş. susmamış, korkmamış, halkının uğradığı haksızlığa karşı gelmiştir. Korkusuz ve onurlu davranışı ile eşi az görülür medeni cesaret, akılcı ve barışçı yaklaşımı ile bu direnişin önderliğini yapmıştır. Kendisini rahmetle anarken, Çerkes halkından daha başka Şöenülerin çıkmasını dileriz. Şöenü'nün yapıtları: Çerkesler 1922, Çerkeslerin Kökeni, İstanbul 1922, Çerkes Meselesi Hakkındaki Türk Vicadı Umumiyesine ve Türkiye Büyük Millet Meclisine Arize, 1, 2. İstanbul 1923; Kafkasya ve Servet Menbaları, İstanbul 1924.

1890-1935

Tz'ago Nuri'nin yaşadığı dönem, İstanbul Çerkes Teavün Cemiyetinden yetişme, dilci pedagog, Tz'ago Nuri anavatanı Kafkasya'ya dönerek Nalçik'te Çerkesce eğitim yapan bir okul açmaya kalkar. Zamanın mollaları bunu önlemeye çalışırlar. Ancak Nuri bildiği doğru yoldan şaşmaz ve Adigece okulu açar. Birçok değerli edebiyat adamının yetişmesinde etken olur.

1891

ilk Adige dilbilgisi kitabının Tiflis'te yayınlanması.

1892

P.K. Uslar'ın daha önce hazırladığı alfabe Dırmit Gulya ve Samson Canba tarafından değiştirilerek yeniden düzenlenir ve Abhazca alfabe yayınlanır.

24 Ekim 1893

Bugünkü Kabardey Balkar Özerk Cumhuriyetinin kurucusu Betal Kalmuk'un Kube köyünde dünyaya gelmesi.

1896

Kabardey'in Tijey köyünde yaşayan köylülerin Kabardey Prenslerine karşı ayaklanmaları.

1896-1935

Ali Suad Asyok,  Düzce doğumludur. Düzce'de ilk ve orta öğrenimini yaptıktan sonra İstanbul'da askeri okulda tıp öğrenimi yapmıştır. Çerkes Teavün Cemiyetinin aktif üyesidir. Tıbbiyeyi bitirdikten sonra Adigey'e oradan Moskova'ya giderek tıbbi bilgilerini genişletmiştir. Daha sonra tekrar Adigey'e dönerek doktorluğun yanı sıra halkını politik açıdan aydınlatmaktaydı. Abhazya valisinin kızıyla evlenir. 1932 yılında gizlice Türkiye'ye kaçar

1897

Arap harfleri ile ilk Adige alfabesinin Ahmet Cevdet Therket tarafından hazırlanarak İstanbul'da yayınlanması.

1897

Adige dili  dilbilgisi ve yazım kurallarını hazırlayan aydınımız.

1898-1961

Ömer Hilmi Tsey (Şair, dilci ve yazar)'in yaşadığı dönem.

Ağustos 1908

İstanbul'da Çerkes İttihat ve Teavün (Çerkes Birleşme ve Yardımlaşma) Derneği'nin kurulması.

23 Nisan 1908

Çerkes tarihini yazmaya kalkışan Manyaslı Hüseyin Tosun'un tutuklanması. 1908 inkılabının hareket ordusu komutanı Çerkes Mahmut Şevket Paşa'nın yaveri Hüseyin Kadri, Silahhaneyi basarak günlerdir açlıktan bodrumda inleyen Hüseyin Tosun'u kurtarmıştır. H. Tosun orta tahsilini Galatasaray lisesinde yapmıştır. Kurtarılıp Cihangir'deki evine getirilen Tosun'un ilk sözü "Çerkes tarihinin müsveddeleri nerede? Bana su ve ekmek verin." olmuştur. Hüseyin Tosun'un Çerkes tarihi ile ilgili notları Milli Müdafaa Harbiye Dairesi Reisi olan Çerkes İsmail Berkok Paşa'ya intikal etmiş, o da birçok tetkikatla genişleterek bir cilt halinde harita ekleri ile yayınlamıştır.
 

Çerkes ittihat ve Teavün Cemiyeti hem Arap hem de Latin harflerinin kullanılmasına karar verir. Başlangıçta Arapça yazılır. 15-16 harfli Arap alfabesi ile 60'ı aşan sesi olan Adigece ve Abazacayı yazmaya kalkınca, 300 ya da 400'ü aşan bir yazı birimi ortaya çıkmış, sonuçta Arap harflerinden vazgeçmek zorunda kalınarak, Latin harflerinde karar kılınmış, Latin esaslı alfabe ile Adigece ve Abazaca yazılmaya başlanmıştır.

Mustafa Butbe tarafından Adigece ve Abazaca alfabe geliştirilmiştir.

1909

Dr. Piçihaluk Mehmet Ali Bey, Met İzzet ve Braguın İlyas'ın Latin asıllı bir alfabe ile küçük bir sözlük yayınlamaları. Bu alfabe ulusal alfabe olarak kullanılmaya başlanılmıştır.

1911

Sureyi'nin Rakka bölgesine yerleştirilen Adigelerin anavatana dönmeleri.

Ağustos 1911        

Janoqo Pago Hac'dan dönerken Şam Valisi Galip Bey'e uğrar ve 10.000 Çerkes'in göç etmek istediklerini, kendilerine yer gösterilmesini ister.
Vali bu konuda olumlu yanıt verir. Daha sonra Membot Kanasa başkanlığındaki delegeler gelirler ve Suriye ile Filistin'deki diğer hemşehrileri ile görüşürler. Buradaki Çerkeslerin acıklı durumlarını gözleri ile görürler, ayrıca Çerkeslere oturma alanı olarak gösterilen yerin Karak yöresindeki çöl olduğunu anlayınca sukutu hayale uğrarlar ve derhal İstanbul üzerinden gemi ile Adigey'e geri dönerler.

1911

Bandırma Yeni Sığırcı köyündeki 300 Kabardey aileden 150'sinin anavatana göç etmeleri, dönmeleri. (Bu vatansever Çerkeslerin akıbeti hakkında hiçbir bilgi yoktur. Araştırılması tarihi bir görevdir.)

Ahmet Therkhet Paşa tarafından "Adige Lisanının söylenişi ve yazılışı" adlı kitabın İstanbul'da yayınlanması.

1911-1914

Sürgün yaşamındaki ilk Adige Gazetesi "Ğuaze"nin yayınlanması.

1912

İstanbul'da çıkan bir yangında Çerkes Ulusal Kütüphanesinin yanması.

1914

İstanbul'da "Kafkasyalılar Eğitim Yayma Derneği" kurulması.

Met İzzet Cunetiko'nun "Kafkas Tarihi" adlı ya­pıtının yayınlanması.

Çerkes Fuat Paşa ve General İsmail Paşa'nın (Şamil ailesinden) Kuzey Kafkasya'da halkı ayaklandırmak için Almanlarla işbirliği yapmaya söz vermeleri. Eğer mağlup olurlarsa isyana katı­lanların Almanlarca kabul edilmesi ya da yapılacak barış antlaşmasında ayaklananların af kapsamına alınmalarını sağlamak konularında Almanya'nın Türkiye Büyükelçisi Wangenheim ile anlaşırlar ve antlaşma imzalanır.

1915

Blenaw Batuk Harun'un Latin harfleri ile hazırladığı Adige alfabesinin yayınlanması.

1915

Kendine Gazavat adını veren (asıl adı Uzde Arzamakof) genç bir Çeçen’in Berlin'e gelerek, Kuzey Kafkasya Dağlılarını "Güneş, Yıldız ve Yarımay"
sloganları ile ayaklandıracağını, 1.000 adet silahları bulunduğunu, Rus garnizon ve demiryollarına baskın yaptıklarını, yüzbaşı Nadolny'e anlatması. Alman yüzbaşı da ona inanarak aralarında üç önemli nokta tespit edilir.
 

Doğu Anadolu'da bulunan 3. Osmanlı Ordusu'nun Kafkasya'ya hareket etmesi.
 

İsyancı dağlıların desteklenmesi.
 

Anti-Rus propagandasının Kafkaslılarca yürütülmesi.

Met İzzet Cunetiko'nun "Hattiler" ve "Kadim Yunanistan'da Çerkesler" adlı yapıtlarının yayınlanması.
 

Bekir Sami Bey'in Türkiye'den memnun olmayan birkaç bin Çerkesten oluşan bir lejyon kurarak Alman Komutanlarının emri altında Kafkasya'ya gönderilmesini tavsiye etmesi. Bu teklifi Almanlar Gürcü lejyonlarının başarısızlığını hatırlayınca kabul etmezler.

30 Ekim 1916       

Ahmet Therket Paşa'nın Üsküdar'da ölmesi.

1916

Akif Tigun tarafından mevlit kasidesinin Adigece’ye çevrilerek yayınlanması.

Sohumkale'de ilk Bolşevik çalışmalarının başlatılması.

27 Şubat 1917

Çerkes halkını anavatanlarından süren Rusya çarlığının çöküşü ve Çar II. Nikola'nın tahttan indirilmesi.

6 Mart 1917

Groznili petrol zengini Topa Çermov tarafından entelektüellerle birlikte "Kuzey Kafkasya Dağ Halkları Birliği"nin kurulması. Berlin hükümeti, Stockholm'de 600.000 Ruble satın alır ve bu parayı çeşitli yollardan Kafkasya'ya göndermeye çalışır. Bunda başarı sağlayamayınca Albogaçef, Atabeg, Ucmief, (Tatar Endüstri Patronu) oraya gönderilmek istenir. Ancak Albogaçef başarılı olduğu takdirde Kafkasya'nın Türk himayesine alınması garantisi verilirse bu görevi üstlenebileceğini söyler. Bu şartı Almanlar kabul etmezler.

Mayıs 1917

Dağlı Halklar Birliği Merkez Yürütme Kurulunun seçilmesi. E. A. Eişba'nın Rus Sosyal Demokrat işçi Partisi'nin Bölgesel komitesini Abhazya'da kurması.

Ekim 1917

Çar emperyalizmi hizmetinde çarpışan Adigelerin, süvari birliklerinin cepheden geri dönmesi.

Kasım 1917

Karşı Devrimci Menşevik Trans Kafkasya bölgesel organlarının Abhazya'da yönetimi ele geçirmesi.
 

Rusya'da yaşayan bütün halkların özgür olduğunun ilan edilmesi.

1 Aralık

Karşı devrimcilerin Dağıstan'la ayaklanması.

31 Aralık

Dağıstan'da ayaklananların Vladikafkas'da kurulan Sovyet ve Parti komitelerini dağıtması.

1918

İstanbul'da "Çerkes Kadınları Teavün Cemiyeti"nin kurulması.

23 Ocak 1918

Adige delegelerinin de katılması ile işçi ve Çiftçi delegelerinin Piyaligorsk'ta toplanması.

25-31 Ocak

Terç nehri kıyılarında yaşayan halklara ilk toplantılarının Mezdegu'da yapılması.

Nisan 1918

Kabardey-Balkar Kızılordu birliklerinin kurulmaya başlanması.

4 Mart

Piyatigorsk'ta yapılan Halk Kurultayında Rus federasyonuna katılma kararının alınması.
 

Almanya Genel Kurmaylığı'nın Bolşeviklere karşı savaşan Don Kazaklarını 15 milyon Ruble ile desteklemesi.
 

Vaat edilen barışı ve mutluluğu Türkiye'de bulamayarak sükutu hayale uğrayan, yokluk ve sefalet içinde yaşayan Çerkeslerin çoğu anavatanlarına dönmek isterler. Türkiye'de belirli seviyelere gelmiş, Amir, Paşa ve Memurlar bu isteğe karşı çıkarlar. Halkın geri dönme çalışmalarını engellerler. Daha ileri giderek Kafkasya'nın Türkiye'ye ilhakını istiyorlardı.

Nisan 1918

Abhazya işçi ve köylüleri silahlı bir ayaklanma ile iktidarı ele geçirerek Sovyet idaresini ilan etmeleri.

11 Mayıs 1918

Kuzey Kafkasya'da dağ halklarının çoğunluğunun desteği sağlanmadan, Şimali Kafkasya Cumhuriyeti'nin kurulması. Bu cumhuriyet aynı zaman­da hiçbir devlet tarafından tanınmadan, daha doğmadan ölüme bırakılmıştı.

Tuğgeneral Von Lassov, İstanbul'daki Alman askeri ataşesi Ludendorff’a, bir Kafkas ordusu kurmanın hayal olduğunu ve başarı da sağlayamayacağını bildirmesi. General yalnızca kuvvetli bir Alman birliğinin Kafkasya'da bulunmasının yeterli olacağı kanaatindedir. Bunun için Almanya Novorosisk ve Tuapse'ye asker gönderecek, Tichorskaya'dan demiryolu boyunca Baku'ye kadar bir Kuzey Kafkasya devleti kurduracaklar. Bu iş için 1 ya da 2 Alman tümeninin yeterli olacağını düşünmektedir. Ancak bu teklif Alman Genelkurmayı’nca desteklenmez.

17 Mayıs 1918

Menşeviklerin Sohumkale'yi ele geçirmesi.

Dırmit Gulya tarafından ilk Abhazca gazetenin yayınlanması. 

Kasım 1918

İngiltere himayesinde İttihat partisinin de yardımıyla Dağıstan Cumhuriyeti’nin kuruluşu.

5 Mart  1919

Çerkez Kazım beyin Dağıstan şurasını basarak ileri gelenlerden S.S. Kasbekov’u öldürmesi.

Haziran 1919

Denikin ordularının Dağıstan Cumhuriyeti'ni yıkmaları.

1919

Seyin Time tarafından İstanbul'da Gesefetchid ve Adige Cerf (Adige Grameri) adlı kitapların yayınlanması.
 

Blenavko Bateko tarafından Çerkes alfabesinin yayınlanması. Mustafa Bütbe tarafından, Latin harflerinden yararlanılarak hazırlanan Abhazca alfabenin İstanbul'da yayınlanması ve Abhazca eğitim yapan okulun açılması.

1920-1922

Dr. M. A. Pçihaluk tarafından yazılan üç ciltlik İkazül Muvarihin adlı Kafkasya tarihinin yayınlanması.

1920

Kafkas Teali Cemiyetinin din bilgini Abdülfettah Efendi tarafından kurulması.

6 Mart 1920

Çerkes Fatma Figen (Gönen Üçpınar Köyünden) oğlu Yazar Ömer Seyfettin Hatko'nun ölümü.

1920

Samson Canba'nın ilk Abhaz Dramatik eseri olan "Makhatzikiy" yayınlandı.

28 Mart 1921

Nector A. Lakoba tarafından ilk Abhaz Sovyet Cumhuriyeti'nin kurulması.

Türkiye'ye resmi bir ziyaret yapan Sovyet temsilcisi Michali [BG3]  Vassilieviç Frunse ile birçok Çerkes'in, anavatanlarına geri dönebilmek için görüşmeler yapmaları.

Mayıs 1921

Gürcistan ihtilal Komitesi'nin Abhazya'nın bağımsızlığını kabul etmesi.

1 Haziran 1921

"Kızıl Kabardey" gazetesinin yayın hayatına başlaması.

25-30 Kasım 1921

Sovyet Kabardey Özerk Bölgesinin kurulmasının kararlaştırılması.

Aralık1921

Nalçik'in [BG4]  kent olarak kabul edilmesi.

16 Aralık 1921

Abhazya'nın Gürcü SSCB'nin bir parçası olduğunun kabul edilmesi.

4 Nisan 1922

General Met Cunetiko İzzet'in ölümü.

16 Ocak

Kabardey-Balkar Sovyet Özerk Bölgesinin kurulması.

27 Temmuz 1922

Adigey Özerk Cumhuriyeti'nin S.G. Hakurate tarafından kurulması. Bu cumhuriyete kıyı boyu Shapsughlarının, tüm ısrarlara rağmen katılmayarak kendi başlarına bir cumhuriyet kurmaları.

Mart 1923

Sosyalist Adigey gazetesinin Adigece olarak günlük yayınlanmaya başlaması.

1 Nisan 1923

İlk Adigey Özerk Bölgesi Anayasa'sının hazırlanması.

2 Mayıs 1923

Batı Anadolu'da yaşayan Çerkeslerin hükümet kararı ile Doğu Anadolu'ya sürgüne gönderilmeleri. Çerkes Ethem ve Anzavur olayları bahane edilerek bu suçsuz insanlar sürgüne gönderilirken, Kurtuluş Savaşı'na katılarak kanını dökmüş, can vermiş 10 binlerce Çerkes'in varlığı hiç düşünülmemiş ya da bu olgu görmezlikten gelinmiş, Çerkes Ethem'den önce kapılarını Yunanlılara açan, Yunanlıları tuz ve ekmek sunarak karşılayan hiçbir Türk ne gariptir ki, sürgüne gönderilmemiştir.

15 Kasım

Mehmet Fetgerey Şöenü'nün Doğuya sürülen Çerkeslerin haksızlığa uğradığını savunan dilekçesini TBMM'ne sunması.

1924

Lenin Yolu adlı günlük gazetenin Kabardeyce olarak Nalçik'te yayın hayatına girmesi.

1925

1920'de kurulan Kafkas Teali Cemiyeti'nin hükümet kararı ile kapatılması.

1927

Adige dili hakkındaki komisyon müzakerelerinin sonucunun Blenovko Bateko tarafından yayınlanması.

1 Haziran 1927       

Değerli ressam Avni Lifij'in İstanbul'da ölümü.

1931

Abhazya'nın Beria ve Lenin'in baskıları ile statüsünün değiştirilmesi, idari yönden Gürcistan'a tamamen bağlanması.

19 Ocak

M. Fetgerey Şöenü'nün ölümü.

18 Nisan

Müşir Fuat Thuğko Paşanın ölümü.

1932

Kabardey-Balkar Yüksek Öğretmen Okulu'nun kurulması.

14 Haziran 1934

İskan yasasının TBMM'de kabulü. "Ülkeye Türk kültürüne bağlı göçmen gelmesini sağlamak, Türk nüfusunu artırmak, ekonomik, ulusal, askeri nedenlerle ülke içerisinde nüfus yayılışını değiştirmek, bazı yerlerde Türk kültürü nüfusunu, yoğunlaştırmak, Türk kültürüne bağlı olmayan nüfusu nakletmek ve bunları Türk nüfusuna kazanmak..." şeklinde hükümler getiren bu kanunla Türk kökenli göçmenler Çerkes köylerine de yerleştirilmişlerdir.

14 Temmuz 1934

Azerbaycan, Gürcistan, Ermenistan ve Kuzey Kafkasya temsilcilerinin Brüksel'de bir konfede­rasyon antlaşması imzalamaları.

5 Ekim 1935

S.G. Hakurate'nin Kremlin hastanesinde astımdan ölmesi.

1936

Abhazya'nın yeni statüsünü başlangıçtan beri ka­bul etmeyen, Abhazya Cumhuriyeti’nin kurucusu Nector Lakoba'nın Stalin ve Beria tarafından acımasızca öldürülmesi.

1937

Kabardey Tiyatrosu'nun kurulması.

Kasım 1938

Kabardey-Balkar Özerk Cumhuriyeti’nin kurucusu Betal Kalmık'ın Stalin tarafından öldürülmesi.

10 Mayıs 1954

General İsmail Berkok'un ölümü.

1954-1956

İstanbul Kuzey Kafkasya Derneği’nin gayri-resmi mecmuası olan Kafkasya Mecmuası’nın 12. sayısının yayınlanması.

1957-1962

Yeni Kafkasya Dergisi'nin Dr. Med. Vasfi Güsar tarafından 2 ayda bir, 33 sayı olarak yayınlanması.

Mayıs-Haziran 1964

İzzet Aydemir Çüşha tarafından Ankara Kuzey Kafkasya Derneği'nin yarı resmi yayın organı olarak "Kafkasya" Kültürel dergisinin iki ayda bir yayınlanmaya başlaması.

Haziran-Kasım 1970

Kamçı adlı siyasi ve kültürel gazetenin yayınlanması

1971-1972

Bilim ve Kültür dergisinin Düzce'de yayınlanması.

1974

Sürgün Yaşamında değerli çalışmaları ile Adige folklorunu toplayarak ve yayınlayarak, yok olmaktan kurtarmaya çalışan, değerli araştırmacı,
pedagog ve ozan Kube Şaban'ın Amerika Birleşik Devletleri’nde ölümü. K. Şaban özellikle Suriye ve Ürdün'de Adige, destan, öykü, masal ve diğer folklor ürünlerini derleyerek yayınlamıştır. Adige kültürüne en önemli katkılarından biri ise Latin harflerinden yararlanarak hazırladığı Adige Alfabesi'dir. Bu alfabe ile Suriye ve Ürdün'de Adige gençlerine okuma yazma kursları açmış ve öğrenciler yetiştirmiştir.
Yapıtları:
Adige Alfabe, Şam 1952,
Yitxıde, Amman 1952.
Adige Pscinatl, Beyrut 1953,
Qhuing, Beyrut 1953,
Adige Psetlejkher, Şam 1953,
Adige Ueredijkher, Şam 1954,
Adıghe Folklor I, Paris 1959,
Adıghe Folklor II, New York 1963,
Adige Folklor III, New York 1963.

1972-1976

Nartların Sesi Bülteninin 18 sayı olarak Ankara Kuzey Kafkasya Derneği’nin gençlik kolu tarafından yayınlanması.

1975

Konya'da, Abreklerin Sesi adlı derginin Konya Kafkas Kültür Derneği tarafından yayınlanması.

1975-1977

Yamçı Aylık Dergisinin Ankara'da 16 sayı olarak yayınlanması.

5 Kasım 1977

Türkiye'de Kuzey Kafkasya Kültür Dernekleri’nin federasyonlaşma düşüncesine ve çalışmalarına darbe vurmak için, Ankara Kuzey Kafkasya Kültür Derneği’ne silahlı saldırı yapılması. Değerli Çerkes genci Mahmut Özden Tsey'in öldürülmesi. Dernek üyelerinden bir kısmının da yaralanması.

5 Ekim 1991

Adigey Özerk Bölgesi Parlementosu’nun ikinci olağanüstü toplantısıyla Adigey Sovyet Cumhuriyeti’nin kurulmasının kararınn alınması.

22 Haziran 1991

Adigey özerk Cumhuriyetinin  resmileşmesi

28 Haziran 1991

Adigey bağımsızlık deklerasonunun kabul edilmesi.

3 Temmuz 1991

Rusya Federasyonu Parlementosu’nun Adigey’in Cumhuriyet statüsünü resmen onaylaması.

22 Aralık 1991

Adigey devlet başkanın seçimlerinin yapılması. Kandidatlardan hiçbiri gerekli çoğunluğu sağlayamaz.

5 Mart 1992

Tekrarlanan seçimde Carım Aslan’ın devlet başkanı olarak  çoğunlukla seçilmesi.

24 Mart 1994

Adigey Cumhuriyeti Parlementosu’nun, devletin tarihi ulusal bayrağını, Dolet Meretıko'nun hazırladığı devlet armasını ve Meşbaşe İshak’ın sözlerini yazdığı, Vımar Thabısım’ın  bestesini yaptığı ulusal marşın kabulü.

10 Mart 1995
Adigey Cumhuriyeti Parlementosu’nda cumhuriyetin ilk  anayasasının kabulü ve parlemontonun adının Xase olması.