|
8. Maykop kenti ve kentsel alanı
Maykop kentsel alanının yüzölçümü 53,6
km.kare, nüfusu da 154.555 (2009)’dir. Bu
nüfus içinde 2002’de % 72,59 (112 bin) Rus, % 16,65 (25,7
bin) Adige, % 2.99 (4,6 bin) Ermeni ve % 2,52 (3,9 bin)
Ukraynalı nüfus bulunuyordu. Aradan geçen süre içinde
Adige oran ve sayısının arttığı söyleniyor.
Maykop kentsel alanı içinde,kuzeybatıdaki
Hanskaya beldesi (11,1 bin) ile kentin 4 km doğusunda,
1998’de Kosova’dan dönüş yapmış 200 kadar Adige/Abzegh
için oluşturulmuş olan Mefehable köyü
bulunmaktadır.
Maykop adının kökeni
Maykop
(Mıyekuape)
adı “Mıyeko-pe”
(Мыекъо-пэ= ‘Mıyeko –önü’) adından
gelmektedir. Maykop’un güneyinde, Şhaguaşe/Byelaya
Irmağı vadisinde bulunan Abadzehskaya köyünden başlayan,
kuzeyde de şimdiki Maykop kentinin bulunduğu yere kadar
uzanan vadiye Adigeler, eskiden beri "Mыекъо
к1эй"
ya
da "Мыекъо хъуатэ" (‘Mıyeko k’ey’ ya da
‘Mıyeko huate’ = ‘Mıyeko vadisi’)
diyorlardı. Maykop, Mıyeko vadisinin sona erdiği
ve ovanın başladığı yerde 1857’de bir Rus askeri
kalesi olarak kurulmuş,
1870’de de kent statüsü almıştır
(*). Maykop, “Mıyekuape”
sözcüğünün başka bir söyleniş biçimidir.
Yineleyelim: Adigeler, güneyde Şhaguaşe Irmağı boyunda
bulunan Abadzehskaya köyünden başlayıp, kuzeyde
şimdiki Maykop kentine değin uzanan dar ve uzun vadiye “Mıyeko k’ey, Mıyeko huate = “Mıyeko vadisi”
diyorlardı. Vadinin sona erdiği, yani düzlüğün
başladığı yere de “Mıyeko-yıpe” ya da
“Mıyekuape”= Mıyeko vadisi önü” diyorlardı
(**).
Bilgi notu:
(*) Rusya’da kent
özel bir statüdür, kentin bir alanı ve özel statüsü
olur.
(**) Daha geniş
bilgi için Bkz. Aslanguaş Ş’avko, “Mıyequape/Maykop”
adının kökeni, Jineps gazetesi, sayı 19. Ruslar
Mıyekuape adının, Adigece “Mıye” (elma) sözcüğünden
gelme olarak “Elma vadisi” , Türk ve Tatarlar da
“May”+ “kop” (Yağ+çok) = Maykop= "Çok yağ elde edilen
vadi" anlamını taşıdığını öne sürmüşlerdir. Bkz.
Меретуков К. Х. , Адыгейский топономический словарь, s.
119.
Maykop’un kısa tarihi
Maykop’un uzun bir tarihsel geçmişi
vardır. Günümüzden 3 bin 200 yıl öncesine ait bir yazılı
taş/Maykop Taş bulunmuştur. Bu taş ve üzerindeki kroki
durumu kanıtlamaktadır. Ünlü Adige arkeologu
Dr. LEVPAÇ’E Nurbıy’e göre,
kentin yaşını belirleyen kanıtlar
arasında, Maykop Taşı dışında, kazı sonucu elde edilmiş
70 kadar arkeolojik yapıt daha bulunuyor. Bilimadamına
göre, şimdiki Maykop’un yerinde 3.200 yıl önce
“Maya” (Мая) adlı bir kent vardı. Levpaç’e,
Maykop’un kuruluşunu MÖ 1200-1190 yıllarına tarihliyor
(*).
Maykop’ta Veş’ade Kurganı
(Ошъадэ 1уашъхь)
adlı yığma bir mezardan MÖ III. bin yılına ait
taş ve altından yapılma yapıtlar, Dünya kültür ve
arkeolojisinde seçkin bir yer tutan 4.500 yıllık heykel
ve eşyalar çıkarılmıştır. Bu durumda Maykop’un
(Mıyekuape)
en azından 3.300 yıllık bir tarihsel geçmişi bulunuyor
demektir (**).
1857’de Maykop’un şimdiki yerinde 5
Adige/Abzegh (Абдзах) köyü bulunuyordu, bu köyler Rus
birlikleri tarafından ortadan kaldırılarak, 18 Mayıs
1857’de bir Rus askeri kalesi olarak Maykop kuruldu. 24
Aralık 1870’de Maykop’a Rus makamlarınca kent statüsü
verildi.
Maykop 10 Nisan 1936’da, o zamanki
‘Adige Özerk Oblastı’nın merkezi oldu. 1939’da
Maykop’un 55.871 olan nüfusu içinde 1.802 (% 3,2) Adige,
48.954 (% 87,6) Rus, 2.023 (% 3,6) Ukraynalı ve 1.222 (%
2,1) Ermeni bulunuyordu. Adige sayısı 1959’da 82.135
nüfus içinde 2.801 (% 3,4), 1970’de 124.971 nüfus içinde
10.661 (% 8,5), 1989’da 148.185 nüfus içinde 16.370’e (%
11) yükseldi. Şimdiki 154,5 bin nüfus içinde Adige
sayısı 25,7 bine, oranı da % 16,65’e ulaşmıştır.
Şu sıralar Maykop’ta 30 binin üzerinde
bir Adige nüfusunun bulunduğu söyleniyor.
Bilgi notu:
(*) Daha çok bilgi
için Bkz. “Yokluk Bilimi de zorluyor”, CC
Haberler, 10. 04. 2009.
(**) Ünlü Adige
arkeologu TEV Aslan’ın görüşleri için Bkz.
Ş’avko Aslanguaş,
“Mıyequape/Maykop” adının kökeni, Jineps gazetesi, sayı
19;ayrıca internet.
Maykop’taki yönetsel, kültürel kurum ve
etkinlikler:
Maykop’ta Adige Cumhuriyeti Devlet
Konseyi-Xase (Parlamento), Devlet Başkanlığı, AC
Bakanlar Kurulu, değişik kültürel kurumlar, ‘Adigey
Devlet Üniversitesi’, ‘Maykop Devlet Teknoloji
Üniversitesi’, birçok bölümü ile ‘AC Tembot K’eraş Sosyal
Bilimler Araştırma Enstitüsü’, 70 bini aşkın
müze eşyasının sergilendiği ‘Adige Ulusal Müzesi’, Doğu
Halkları Müzesi’nin Adigey kolu olarak ‘Kuzey Kafkasya
Müzesi’ vardır. AC’nde 8’i devlet, 23’ü de yerel düzeyde
olmak üzere toplam 31 müze bulunuyor. Adigey müzeleri
dünyaca bilinen birinci sınıf müzeler arasındadır. Bu
arada ABREG Almir’in ünlü bir tarihçi ve
müzecilik uzmanı, TEV Aslan’ın da tanınmış bir
arkeoloji uzmanı olduğunu belirtmeliyiz.
Maykop’ta ‘Adige Ulusal Tiyatrosu’,
‘Adige Flarmonisi’, ’Adige Oda Tiyatrosu’, ’Puşkin Rus
Tiyatrosu’, ’Şokolad Kukla Tiyatrosu’, ‘İslamıy’ ve
‘Nalmes’ gibi dans ve şarkı toplulukları, spor kulübü ve
sporcular da bulunmaktadır. Ayrıca at yarışları,
festival ve şenlikler de düzenlenmektedir.
Maykop’ta Rusça ve kısmen de Adigece
Radyo-Tv yayınları (*) vb de bulunmakta, resmi diller
olan Rus ve Adige dillerinde devletçe günlük birer
gazete
(**), bir
edebiyat
(Зэкъошныгъ),
bir de çocuk dergisi
(Жъогъобын)
yayınlanmaktadır.
Bilgi notu:
(*) Adigece
televizyon yayını günde 10 dakika üzerinden haftada 50
dakikaya indirilmiştir. Cumartesi ve Pazar günlerinde
ise, Adigece olarak hiçbir yayın verilmiyor.
(**) Adigece
“Адыгэ макъ” (Adige Sesi) gazetesi Cumartesi ve
Pazar günleri dışında haftada 5 gün yayınlanıyor.
9. Maykop/Mıyekuape rayonu (Мыекъyaпэ
район)
Yüzölçümü 3.667 km. kare, nüfusu 58.485
(2002), yönetim merkezi Tulski beldesidir. Dağlık
bir yöre olup turizm yönünden gelişmeye en elverişli
olan rayondur. Rayon topraklarında, 1864 öncesinde,
cesaretleriyle ünlenmiş bir Adige topluluğu olan
Abzeghler
(Абдзахэхэр) yaşıyorlardı.
İki beldesi vardır: Kamennomostski
(2009’da 7.544)
ve Tulski (2009’da 10.652). Okrugları: Abadzehski
stanitsası
(Абдзэхэхьабл; 4 bin), Dahovski
(Дахъо ya da
Асрэтхьаблэ), Krasnooktyabrski, Krasnoulski,
Kujorski, Pobedenski, Timiyazevski.
Bütün bu yerleşimler 1862’de temelleri
atılmış Kazak belde ve köyleri (stanitsa) ile Rus belde
ve köy yerleşimleridir (poselok, selo). Rayonun yerli
halkı 1860’larda etnik temizlik yoluyla bu yerlerden
uzaklaştırılmış, Adigelerin bu yerlere dönmeleri ve
yerleşmeleri yasaklanmıştı.
Bugünkü rayon toprakları 28 Nisan 1962’de
Adigey’e bağlanmış ve rayona yönelen küçük Adige
yerleşmeleri başlamıştır.
Rayonda tarım toprağı az, sanayi
gelişmemiş ve istihdam (iş verme) olanağı da kısıtlı
olduğundan, sanayi merkezlerine yönelmiş bir dışa göç
olayı yaşanıyor.
Rayonun en güneyinde Ç’ığuş’
(Ч1ыгъушъ; Rusça:Чугуш,
3.238 m. ), güneybatıda Fışte (Rusça:
Фишт, 2867), güneydoğuda da Büyük Th’aç (Большой
Тхач, 2.368m.) ve Cuga (Джуга, 2.975 m.)
dorukları bulunur.
Adigey Fiziki Haritası
Adige Nart söylentilerinde anlatıldığına
göre, Nartlar son damızlık dişi domuzlarını Fışte
Dağı eteğinde yedikten sonra uykuya çekilerek
yeryüzünden silinmişlerdir (*).
Kamennomostki yakınında M. Ö. III. bin
yıldan kalma (4.
500 yıllık) Maykop “Meşoko”
( Мышъэкъо)
kültürü kalıntıları, eski Abzegh ‘Köle/Esir
Pazarı yeri’, Hamışki (Хъымыщк1эй) köyü
yakınlarında “Hörgüçlü Yaban Öküzü Parkı”, Guzeripl
(Гъoзэрыплъ)
köyünde “Kafkas Doğa Koruma/Biyosfer Alanı
Müzesi”, “Leğo-Naka”
(Lago-Naki)
yaylası, Avl
(Aулъ) ve
Huko tepeleri arasında güzel manzaralı Huko
Gölü bulunur. Leğo-Naka Yaylası, yüzölçümü
165 km. kareyi bulan havadar bir yöredir, kalıcı karları
ile çok sayıda akarsuyu besler, yazın eteklerindeki
çayırlarda hayvanlar otlatılır, arı kovanları yayılır.
Berrak akarsularında alabalık avlanır. Aziş Yer altı
Mağaraları Kompleksi (Adigece:Джынэ ун;Cin Evi),
1.520 m yükseklikte, bir eşi sadece İsviçre’de bulunan,
oksijen oranı % 38 olan, hasta ve
turistlerin rağbet ettiği bir yerdir. Ancak Leğo-Naka,
1994’te “Kafkas Doğa (Biyosfer) Koruma Alanı”
içine alınmıştır. Şimdilerde Krasnodar Kray Apşeronski
rayonu yönetiminin, Leğo-Naka’yı Adigey topraklarından
çıkarmaya çalıştığı söyleniyor
(*)
Huko Dağı ve Huko Gölü,
Fışte Dağı yakını, Adigey
Maykop rayonu dağ turlarının, yaya ve
atlı yürüyüşlerin yapıldığı turistik bir yöredir.
Başlıca 4 tur yapılıyor: 1. tur 6 gün sürüyor, bunun
için Maykop’tan Kamennomostki beldesine gidiliyor,
ardından Leğo-Naka yaylalarına ulaşılıyor, oradan da
yürünerek, sırasıyla Azışski, Abadzeşski ve Ostenski
geçitleri geçiliyor ve Tsitse Irmağı vadisindeki
konaklamanın ardından Pşeha Irmağı vadisinde konaklama
yapılıyor, oradan da Shapsughya’ya (Krasnodar Kray)
geçiliyor. Tur, Shapsughya’nın Tığemıps (Rusça: Dagomıs)
liman beldesinde tamamlanıyor. Yürüyüş boyunca güzel
manzaralı Adigey ve Shapsughya dağları, yaylaları, bu
arada Huko Gölü de görülebiliyor.
2. Tur, 5 gün sürüyor, Maykop’tan
Guzeripl’e yürünüyor, oradan Armiyanski, Fışte,
Beloreçenski ve Çerkesski geçitleri geçiliyor, tur yine
Tığemıps de tamamlanıyor. Gezi boyunca Guzeripl’in
batısındaki Partizanskaya yaylası/çayırları, Veşten
(Ошъутэн)-Fışte buzulları, Huko Gölü ve diğer güzel
manzaralı yerler görülebiliyor.
3. Tur, 7 gün sürüyor, Maykop-Leğo-Naka-Tsitse
Irmağı boyu-Şpalorez köyü-Hak’uç Deresi Vadisi-Marino-Thağapş
(Kirova) köyleri güzergahı izleniyor ve Shapsughya’nın
Psışşuape (Lazarevsk) beldesinde sona eriyor.
4. Tur, atlı gezinti biçiminde 8 gün sürüyor, tur
Kamennomostski beldesinin doğusundaki Pobeda köyünden
başlıyor, doğuya doğru yürünerek Farz suyu geçiliyor,
Gavrışeva yaylasına/çayırlarına ulaşılıyor, ardından
Gups Irmağı vadisi boyunca güneye gidiliyor ve Pseçbek
vadisi izlenerek Gurmay tepesi önüne geliniyor, ikinci
konaklama orada yapılıyor. Buradan kuzeye dönülerek
Kizinka Deresi Vadisine ulaşılıyor, vadinin kuzeyindeki
Dolmenler yaylasına gidiliyor. Ardından tur
dönüşü başlıyor, yine güneye dönülerek Hodz (Fedz)
Irmağı kaynak yerine yakın bir yerde bulunan Kunski
yaylasında konaklama yapılıyor, ardından daha güneydeki
Büyük Thaç tepesine doğru bir tur yapılıyor, ardından
Daho suyu ağzındaki Ust-Sahray köyü, Şuşuk vadisi
boyunca kuzeye gidilerek, tur Romantika denen tur
başlangıcı yerine tamamlanıyor
(*).
Bilgi notu:
(*) Bkz. ‘Nart
Şıvjıy ile Pakoko Tatarşav’, CC
Edebiyat/Efsaneler-Mitoloji.
(**)
Bkz. Nefiset Hut, “Leğo-Naqe yaylalarının gerçek sahibi
kimdir?”, Jıneps gazetesi, sayı 21.
(***)
Daha çok bilgi için Bkz.
Ö. Özbay, ‘Dünden Bugüne Kuzey Kafkasya’,
Ankara, 1995, s. 106-109.
|
