‘İlkokul İkinci Sınıf Ders Kitabı’ çevirisi, s. 11-14.
Adige Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı tarafından kabul
edilmiştir.
Bu ders kitabı, Adige Cumhuriyeti Devlet Başkanı ŞEVMEN
Hazret'in önerisi (игукъэк1) üzerine ve kişisel maddi yardımı
ile hazırlanıp yayınlanmıştır.
Kitap, ilkokul ikinci sınıflar öğrencilerinin köy yerleşim
biçimlerini, ailelerin karşılıklı ilişkilerini, dil ile
geleneğin birbiriyle ilişkisini, iyi ile kötü arasındaki
farkları konu edinmektedir.
ADİGE KÖYÜ (АДЫГЭ КЪУАДЖЭР)
GÜNÜMÜZDEKİ ADİGE EV ve BAHÇE DÜZENİ (ДЖЫРЭ АДЫГЭ ЩАГУР)
Günümüzün ev ve bahçe alanı, iki ya da üç bölüme ayrılır: Ön
bahçe, bir arada harman yeri-ahırlar ya da ayrı ayrı olarak harman yeri
ve ahırlar biçiminde.
Ön bahçede (şagu) iki bina bulunur: Ana konut (kışlık konut);
yazlık konut-mutfak-kiler bölümü.
Şimdiki ana konut (vıneşh’o/унэшхо) dört bölmeden oluşur. Buna
bitişik konut düzeni de denir. Konutlar/odalar iki sıra biçiminde
yan yana dizilir: Eskiden olduğu gibi konuk odası (haç’eş, oturma
salonu), çocuk odası (собэ), sıcak oda (vıne fab) ve ev sahibinin
oturma odası.
Yazlık konut, bitişik iki ya da üç odadan oluşur.
Arka bahçe kapısı, at ahırına gidecek, evin arkasına düşecek
biçimde yapılır. Ön bahçe kapısı daha küçüktür ve küçük bir yaya
yolu ile evin kapısına ulaşılır.
KÖY YERLEŞİMİ VE KÖYE AD VERİLMESİ (ЧЫЛЭМ ИТ1ЫСЫК1ЭРЭ ЫЦ1ЭРЭ)
Adigeler eskiden beri hem dağlık ve hem de düzlük yerlerde
barınırlar. Dağlı Adigeler yüksek ırmak vadilerinde
(псыныбэ-къуладжэхэм) yaşarlar. Ova Adige köylerinin etrafları
hendekler (ч1ыт1ырк1э) kazılarak ya da dikenli çitlerle
(пэнэсэрайк1э) çevrilirdi. Köyün dört bir yönünden giriş kapıları
olurdu. Bu kapılar sürgücüsü (сэхтеом) tarafından
sürgüler (сэх) sürülerek kapatılır ve açılırdı.
Köy yerleşim yeri ırmağa, ormana ve ekilen yerlere/tarlalara
yakın düşecek bir biçimde belirlenirdi. Bir köy mahallesinde (hable)
aynı akraba/sülaleden (зэунэкъощхэр) olan kişiler otururlardı.
Köyü kuranlar/yerleştirenler beyler (pşı) ya da verkler (оркъхэр)
olurdu (*). Köy adı da birçok halde köyü kuran soyluların adını
taşırdı- Veçepşıy (Очэпщый), Kunçıkohabl (Къунчыкъохьабл),
Hatığujıkuay (Хьтыгъужъыкъуай) gibi (**). Köy yerleşim yerinin
özelliklerine bağlı adlar da verilebilirdi:Pseytıku (Псэйтыку),
Afıpsıp (Афыпсып), Vılap (Улап), Leşepın (Лэшэпсын) gibi (***).
Köy bir Adige topluluğunun (tlepk) adını da taşıyabilirdi: Ademıy,
Natuhay, Mamhığ gibi.
Bilgi notu:
(*) Bey ya da soylulara bağlı olmayan topluluklarda önder
olan kişilerin adları köylere ad olarak konabilirdi. Düzce’deki
Kovk’ehable (Къоук1ьэхьаблэ/Sarayyeri) köyü, o yere yerleşenlerin
en yaşlısı/kafile başkanı olan Wubıh Kovk’ı İslam’ın (Къоук1ьы
Ислам) adını taşır, köy mezarlığında onun adının ve köyün kuruluş
tarihinin yazılı olduğu bir mezar taşı ve özel bir kabir vardır.
Kazokohabl, Şıxel’ehabl (Шыхэл1эхьабл), Hampinaz (Хьапый Нажъу) ve
daha birçok köy benzeri adlar taşırlar. -HCY
(**) Sözü edilen ilk iki köy Bjedugh, üçüncüsü ise bir
K’emguy köyüdür.
(***) Afıpsıp-Afıps Irmağının Kuban Irmağına döküldüğü yer,
Vılap-Vıle Irmağının başka bir ırmağa döküldüğü yer anlamını
verir. Pe=ön tarafanlamına gelir. Daha çok bilgi için Bkz. “Maykop
adının kökeni”, ‘Adigey Cumhuriyeti’-5.
Sözlük:
Dağlı (Къушъхьэч1эс) –
Dağlık bölgede doğup yaşayan insan, insanlar.
Ovalı (Шъофрыс) –
Ova ve düzlük yerlerde yaşayan ve orada bir ulus oluşturan
insanlar.
Sürgü bekçisi (Сэхтеу) –
Köyden olup akşamları köye giriş kapılarını kapatan, sabahları da
açan kişi. Köylerin giriş kapıları geceleri sürgülerle
kapatılırdı.
Dikenli çit (Пэнэсэрай) –
Yüksek çitlerin üzeri dikenlere verilerek oluşturulan çitler.
Ekilen yer (Лэжьэк1уп1) –
Ekilen topraklar ve bunların bulunduğu yerler, tarlalar.
Su gözü (Псыныб) –
Suyun derin olduğu ve güçlü aktığı/kaynadığı yer.
Kuru vadi, kuru dere yatağı (Къуладж) –
Kar ve yağmur yağmur sularıyla açılmış kuru vadi.
Köyüm (Сикъуадж)
(Şarkıdan bir bölüm)
Söz: JANE Kırımız
Beste: THABISIM VIMAR
Irmağımız fısıldaşıyor
İlkbaharları kabarır,
Sonbahar başları görünümü altın
Düşlerimde yer alır.
(Nakarat)
Köyüm köyüm
Cici köyüm,
Canımın içi
İçimden silinmeyen!