...................
...................
ADİGABZE TXEN   -4
Şhalaxho Ragıp
21 Ekim 2005
                         
...................
 
...................
Necdet Hatam
21.11.2005

En büyük mutluluk sayfaya ilginin sürmesi. Değerli kardeşlerim her konuda herkes adresime yazabilir. İmkanım ölçüsünde yanıtlarım. Gecikme olursa da üzülmeyiz değil mi?

Bugünkü şairimiz Dığuıj Khuırmen. Çok genç yaşta kaybettiğimiz bir ozan, ondan öte bir ulus sever. Türkiye'de tanışmıştık. Yetmiş sekiz anavatan gezimizde Çerkessk'te yeniden görüşmüştük...

Şiirin şairimizin duygu ve düşüncelerini yeterince anlattığını sanıyorum.

Быдэу 1эпл1э зэдгъэшэк1 Bıdew eplle zedğeşeçç

Ар сэращ Къурмэнщ къопсалъэр Ar seraş, wişşalerş
Гуф1э нэпсхэр къысф1ыщ1ок1 Guıffe nepsxer khısffışşoçç
Сыкъэпщ1эжкъэ си щ1ыналъэ? Sıkhepş'ejkhe si şşınalhe?
Быдэу 1эпл1э зэдгъэшэк1. Bıdew eplle zedğeşeçç


Пщ1эжрэ сабыигъуэм къуршым Pş'ejre sabıyığuem khuırşım
Бжэн игъэхъуу к1эрытар Bjen yığeğüe ççerıtar
Тесу къидыгъуа уанэщым Tésu khidığua waneşım
Нэр темыплъу блэлъэтар? Ner témıplhu blelhetar

Институтым мэзкуу къалэ İnstitutım Mezkuw khale
Уэ зэгуэрым ебгъэжар? We zeguerım yebğejar
Ар сэращ, сэращ уищ1алэрщ Ar seraş, wi şşalerş
Еджэн сухри сыкъэк1уэжащ. Yecen suxıri sıkhequejaş

Си щ1эныгъэр уэ уи бынхэм Si ş'enığe we wibınxem
Сэ ястынщ шымы1эу хэн. Se yastınş şımıew xen.
Уи тхылъ напэу мес мо бгыхэм Wi txılh napew més mo bghıxem
Уэрэдыщ1и сэ пхуистхэнщ. Weredışşi se pxuistxenş.

Пхухэссэнущ жыги гъатхэм Pxuxessenuş jıghi ğatxem
нартыху хьасэхэр пхуэспщ1энщ. Nartıxu hasexer pxuespş'enş
пхуэзгъэхъунущ уи шы гуартэр Pxuezğexhuınuş wi şı guarter
Сыт къыслъысми згъэзэщ1энщ. Sıt khıslhısmi zğeşşenş.

Си щ1ыналъэ зысхъуэжакъым Si şşınalhe zısxhuejakhım
сэ иджыри сы-къурмэнщ Se yıcıri sı Khuırmenş
Сыпхопэжщи "маржэ" жа1эм Sıpxopejşi "marje" jaem
Зыпхуэсщ1ынущ сэ къурмэн! Zıpxuesşşınuş se khuırmen.

Sevgiyle...
Necdet



Baykaldı H.
21.11.2005

Selam guape Adığe nıbjjeuğher,

Bugün şiirden ziyade Çerkesce tekerleme yazmak istiyorum. Bunları da okuyup çocuklarınıza öğretebilirsiniz.

TUME,TUME
Tume,tume,
Si ha tume,
Tume,tume
Si hapşır.
Apxuedizre
Komjıhu
T'ıs zışş'ıp'i
T'euq sabır.
Duneyr pşağues,
Şştırığus-şş'ı'es,
Wugelensi- "T'ıkh"
wukhuns.
Aanes nane
Dıde şş'ıes,
dızeranme-
Khuns yi jağue,
gadgeguri
nobe
khuns.



Mert Bıçkın
21.11.2005

Uluslar arası Anadil ve Alfabe Konferansı Sonuç Bildirgesi Ankara, 16-19 Mayıs 2003

Sürgünün 139. yılı nedeniyle düzenlenen anma etkinlikleri çerçevesinde Kafkas Derneği Genel Merkezi tarafından yapılan çağrı üzerine 16-19 Mayıs 2003 tarihlerinde Ankara'da "Anadil ve Alfabe Konferansı" aşağıdaki şekilde gerçekleştirilmiş ve sonuçlandırılmıştır.

16 Mayıs 2003 akşamı dinleyicilerin de katıldığı açılış oturumunda konferansın önemi vurgulanmış, amaç ve çerçevesi ortaya konmuştur. Buna göre konferansın başlıca amaçları şöyle özetlenebilir:

Diaspora ülkelerinde, özellikle Türkiye'de içinde bulunulan koşullarda anadil ciddi biçimde unutulma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu tehlikeye karşı kısmen de olsa direnebilmek, anadilin unutulmamasına, yeniden öğrenilip geliştirilmesine katkıda bulunabilecek araçlardan biri de alfabedir. Adigece ve Abazaca 1930'lu yıllardan beri Kiril esaslı alfabelerle yazılıp okunmaktadır. Bu alfabelerle basılmış 7 milyondan çok yayın bulunmaktadır. Bu kaynaklara doğrudan ulaşmak ve diaspora ile anavatanın ilişkilerini geliştirmek için bugün kullanılmakta olan Kiril esaslı Adige ve Abaza alfabelerini öğrenmek gerektiği açıktır. Bu konferansın amacı mevcut Kiril esaslı alfabelerin yerine bir Latin alfabesi önermek değil, diasporada yaşayan Çerkeslerin anadillerini öğrenmelerini kolaylaştıracak, birbirinden farklı Adigey, Kabardey Abhaz ve Abaza (Asuwa-Aşharuwa) alfabelerini ortak hale getirecek ve yazımda standart sağlayacak Latin esaslı bir yazı sisteminin oluşturulmasıdır. Bunun internette ve bilgisayarda da anadil öğrenimini ve kullanımını kolaylaştırılacağı düşünülmektedir.

Avrupa Birliği adaylığı sürecinde Türkiye Cumhuriyeti yurttaşlarının anadillerini öğrenme biçim ve koşullarına ilişkin yasal düzenlemelerin yapıldığı bu dönemde, yetkili bazı bürokratların devlet adına yaptığı "anadil öğreniminde yalnızca Latin harflerinin kullanılabileceğine" ilişkin açıklamalar son derece yadırganmıştır. Her dilin kendi alfabesiyle öğrenilmesi gerektiği açıktır. Hiçbir uygar ülkenin bunun aksine bir tutum içinde olması düşünülemez Dünya ülkeleri içinde daha saygın ve etkin konumda görmek istediğimiz Türkiye'nin anadil öğrenimi konusunda bu tür dayatmalar içinde olabileceğine inanmak istemiyoruz. Aksine anadil öğrenimini kolaylaştırıcı düzenlemeler yapmasını umuyor ve bekliyoruz.

Konferansın ikinci günü, konferans sonuç bildirgesi hazırlama komisyonu ve alfabe komisyonu seçilerek çalışmalara başlandı. Anayurt Çerkesya'daki anadil öğretimi çalışmaları, Adigece’nin ve Abazaca'nın ikinci dil olarak öğretilmesi deneyimleri ortaya kondu ve değerlendirildi.

Adigey Cumhuriyeti'nden BLAĞOJ Zulkarin; Karaçay-Çerkessk Cumhuriyeti'nden BAKU Hanceriy ve PAZ Sergey; Kabardey-Balkar Cumhuriyeti'nden BJO Boris Anayurttaki anadil eğitimine ve yabancılara Adigece ve Abazaca'nın ikinci dil olarak öğretilmesine ilişkin çalışmalar hakkında bilgi verdiler. Hollanda'dan HATKO Fethi Recep, Suriye'den VAROKO Samara ve Ürdün'de Adigece öğretmenlik yapmış olan NETABJE Cankat Devrim ve Türkiye'den Fahri HUVAJ diasporada anadili ve okuma-yazma öğretimine ilişkin çabalar ve deneyimler hakkında değerlendirmede bulundular. Hatko Mine Bağ'da uzmanların çağdaş dil öğretim teknikleri hakkında görüş ve tavsiyelerini sundu.

Kafkasya'da Yakovlev tarafından hazırlanan Latin esaslı Adige ve Abaza alfabeleri ile diasporada hazırlanan Latin esaslı başlıca alfabeler (Blenaw Batekhue Harun, Kube Şaban, Butbe Mustafa, Slava Çirikba, George Hewitt, Monika Höhlig) Murat Papşu tarafından tanıtıldı. Hatko Fethi Recep, Yemuz Yılmaz ve Fahri Huvaj alfabelerini kendileri tanıttılar.

Alfabeler karşılaştırılarak değerlendirildi ve bu değerlendirmeler ışığında Slava Çirikba'nın hazırladığı alfabe önerisi esas alınarak, Kiril esaslı Adige (Adigey ve Kabardey) ve Abaza (Apsuwa ve Aşuwa-Aşharuwa) alfabelerindeki harflerin Latin karşılıkları müzakere sonucu kabul edildi.

Anadil öğreniminin zor olduğu diaspora koşullarında, anadil öğrenimini ve okuma-yazmayı kolaylaştırmak amacıyla birbirine çok yakın bazı seslerin Latin karşılıklarının aynı harflerle yazılması ilkesi benimsendi. Hazırlanan bu ortak Latin Adige-Abaza alfabesi önerisinin değerlendirilmek üzere 27 Haziran 2003 tarihinde Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti'nde yapılacak Dünya Çerkes Birliği toplantısına sunulmasına karar verildi.

Konferans boyunca dile getirilen diğer hususlar ve yapılan çağrılar şöyle özetlenebilir.

Diasporada yaşayan Çerkesler olarak hepimiz için temel dayanak ve rehber anayurt Çerkesya'dır. Orada üretilen bilimsel, kültürel, sanatsal ürünler diaspora Çerkesleri için de ulusal onur ve gurur kaynağıdır.

Anayurtta kullanılan farklı alfabelerin birleştirilerek tek bir ortak alfabenin, hiç değilse bir Adige ve bir Abaza alfabesinin benimsenmesi konusunda, başta cumhuriyetlerimizin başkan ve yöneticileri olmak üzere, ilgili bütün kurumları ve bilim adamlarını ilgi ve çabalarını yoğunlaştırmaya davet ediyoruz.

'Anadili' kelimesinin de işaret ettiği üzere dil öncelikle anneden öğrenilir. Bundan hareketle, bütün Çerkes annelerini ve geleceğin anne adaylarını çocuklarına anadillerini öğretme konusunda daha duyarlı ve sorumlu davranmaya çağırıyoruz. Ulusal varoluş mücadelesinde kadınların da en az erkekler kadar aktif biçimde yer alması gerektiğini, aksi takdirde anadilini kaybetme tehlikesinin önlenemeyeceğini önemle vurgulamak isteriz.

Katılımcılar olarak Anayurttaki cumhuriyetlerimizden, eğitim ve kültür kurumlarımızdan diasporaya daha etkin biçimde el uzatmalarını bekliyoruz. Diasporadaki bütün dernek ve vakıf yöneticilerini anadil öğretimine ve kullanımına daha çok önem vermeye davet ediyoruz.

Yine katılımcılar olarak, bu konferansta varılan sonuçların, özellikle anadillerimizi ortak bir alfabeyle yazma iradesinde uzlaşmış olmanın tarihsel önem taşıdığını, bu uzlaşmanın gelişerek devam edeceğine ilişkin umutlarımızı ve bu konudaki kararlığımızı ifade etmek isteriz.

Konferans katılımcıları adına görevli komisyon üyeleri olarak ilgililere ve kamuoyuna duyururuz.

Ek: Ortak Alfabe tablosu

Özdemir Özbay  Fahri Huvaj  Murat Papşu  M.Emin Kaynar
 
Adigey Kabardey Abhaz Abaza Latin
A а А а a
Б б Б б b
В в В в v
Г г Г г g
- - Гь Гь gi
Гу Гу г` гв gu
Гъ Гъ / Гъ gh
- - гъь ghi
Гъу Гъу /` гъв ghu
- - - гI g’
- - - гIв g’u
Д Д Д Д d
- - д` - du
Дж Дж Дж c
- - \ джь c
Дз Дз O Дз dz
- - o` джв tsu
Е Е Е Е é
Ж - Ж Ж jj
Жъ Жъ - - jh
Жъу - ж` жв jhu
Жь Ж Жь Жь j
З З З З z
И И И И i, yi
Й Й - Й y
К К 6 К К
- - ь кь ki
Ку ку 6` кв ku
- - К кI k’
- - Кь Кь k’i
Къ Къ 7 Къ kh
- - ь къь khi
Къу къу 7` къв khu
- кхъ - хъ kxh
- кхъу - хъd kxhu
КI КI - - ch’
КIу ку к` кв k’u
Л Л Л Л L
Лъ лъ - тл lh
ЛI ЛI - - L'
М М М М М
Н Н Н Н N
О О О О О
П П 9 П P
ПI ПI П ПI p’
ПIу - - - p’u
Р Р Р Р r
С С С С s
Т Т 0 Т t
- - 0` - tu
ТI ТI Т ТI t’
ТIу - - - t’u
- - т` - tu
У У У У w
Ф Ф Ф Ф f
- фI - - f’
Х Х - - Х
- ху - - xu
Хъ Хъ Х Х xh
- - Хь хь xhi
Хъу хъу х` хв xhu
Хь хь ] хI h
- - ]` хIв hu
Ц Ц Ц Ц ts
Цу - ц` чв chu
- - q` чIв ch’u
ЦI ЦI Q ЦI ts’
Ч Ч Ч Ч ch
Чъ - - - ch
ЧI - Z чI ch’
- - - тш tch
- - = шI tch’
Ш - - - sh
Шъ щ шь щ ss
Шъу - ш` шв shu
ШI щI - - sh’
ШIу - - - sh’u
Щ Ш Ш Ш sh
Ы Ы Ы Ы ı
- - 8 - yu
Э Э - - e
I I - - '
- - u



Mert Bıçkın
21.11.2005

Bu bildirgedeki alfabe için Necdet ağabey ne düşünüyorsunuz fikirlerinizi gerçekten çok merak ediyorum. Yorumların bu sayfada olması paylaşılması ve eleştirile bilmesi çok güzel.

Saygılarımla.



Şhalaxhue
22.11.2005

Sayın Bıçkın merhaba

Sözünü ettiğiniz alfabe ile kaç basılı eser bulabiliriz?



Shalaxhue
22.11.2005

Sayın Bıçkın

Yishagh kelimesi sözünü ettiğiniz alfabe ile yazıldı. Bu kelime o alfabeye göre ne anlam ifade eder?



Şhalaxhue
22.11.2005

Bir son soru daha sayın Bıçkın.

O alfabe ile Kabardey, Shapsugh ve Besleney diyalektleri Türkiye'de konuşulduğu gibi yazılabiliyor mu? Yoksa anavatandaki gibi "g" harfini kurallı okuyup bazı kelimeleri bugüne kadar hiç kullanmadığımız şekilde mi kullanacağız.

Bu şunun için önemli; diaspora için hazırlandığını söylediğiniz alfabe neden birebir Kiril'i taklit etmiş. Bırakın Kiril'i öğrenelim o zaman.

Saygılarımla.



Altud Muk Yağan
22.11.2005

Latin alfabesi hazırlanırken yapılan en büyük hata Kiril alfabesinin bir çevirisinin yapılmasıdır. Ve böylece Kiril alfabesindeki olumsuzlukları Latin alfabesine aktarılıyor.

Bir kısmı harflerden bir kısmı hecelerden oluşan ve bir çok kurallara tabi tutulmuş bir alfabe!

Madem yeni bir alfabe yapılıyor neden fonetik bir alfabe yapılmaz, anlayabilmiş değilim.



Necdet Hatam
22.11.2005

Değerli kardeşim Mert,

Hazırlanan alfabe hazırlayıcıları tarafından da çok tutunmadı ki, DÇB'nin sözü edilen genel kuruluna sunulmadı.

Bu alfabenin en büyük eksikliği daha önceki yazılarımda dokunup geçtiğim, ancak sayın Muk'un altını çizdiği eksiklik. O da zaten birçok eksiği, fazlası, dilbilime aykırılıkları olan Kiril alfabesinin Latin'e bire bir aktarılmaya çalışılmış olmasıdır.

Daha ayrıntılı cevap için biraz beklemenizi rica edeceğim. Ancak tartışmamızın daha verimli olabilmesi için, eğer okumadıysanız size zahmet sitemizdeki dile ilişkin üç makalemi ve zaman bulursanız dile ilişkin forumdaki yazılarımı okumanızı rica edeceğim. Onlarda itirazlarımızın ip uçlarını da bulacaksınız. Sonra konuya döneceğiz.

Şıpxhu lhap'e Muk,

Daha önce hiç alfabe seçilmemiş, bu alfabe ile üretim yapılmamış olsaydı. Çerkeslerin çoğunluğu Türkiye'de yaşamıyor olsaydı. Çerkesler hiçbir alfabeye aşina olmamış olsaydı karakterlerin seçiminde elbetteki daha özgür olacaktık. Ancak şimdi bu özgürlüğümüzün olmadığı inancındayım alfabe yararlı olsun istiyorsak. Toplum çabuk kabullensin, öğrensin, kullansın istiyorsak...

Sayın Baykaldı H.,

Hem dile en hakim hem de yazdığı alfabeyi en sistemik kullananlarımızdan birisiniz. Dolayısı ile alfabenizi daha dikkatle değerlendirirseniz eksiklikleri göreceksiniz. Daha önce de yazdım Latin alfabesinde 'u, 'o şeklinde yazmaların kesinlikle yanlış olduğunu, kendi kullandığınız alfabenin iç mantığına da aykırı olduğunu düşünüyorum.

Tekerleme çok güzeldi. Eğer kendi derlemeniz ise ve tekerleme söylenirken oynanan bir oyun, yapılan bir hareket varsa onu da yazarsanız sevinirim. Belki derlenmemiştir, bir tekerlemeye hayat suyu vermiş olursunuz.

Yazılan atasözlerinin Türkçelerini yazmayı prensip edinirsek kimi yanlışlıkları düzeltme imkanı da buluruz. Örneğin iki arkadaşımız pxhuırılhxu sözcüğünü evin kızı anlamına kullandı ki, asıl anlamı evin kızının kızı; yani torun. O zaman da anlamı, yani torun gelirken evin kimi eşyalarının saklanması Adıghelerin temel felsefesine aykırı olur. Çünkü bizde çok kullanılan söz: Pxhuırlhxuımre xhankhuemre, kızdan olmuş torun ile han aynı şekilde saygındır anlamına.

Oradaki sözcüğün Pxuı olması gerekir. Bu ata sözü evin evli kızları içindir. Bildiğiniz gibi pşaşe (xhıcebz artık pek kullanılmıyor) evin evli olmayan kızı, pxhuı evli kızlarıdır.

Atasözünün bir başka varyantı:

Pxhuır khaqume mıjüe xhuırayem zéğeblhı. Mıjüe xhuıray: Kaya tuzunu dövmek için kullanılan taş.

Saygıyla...



Baykaldı H.
22.11.2005

Sayın Necdet Hatam bey,

Benim Latince kullandığım alfabe tamamıyla kendi zihnime göre, seslerin ağızdan nasıl çıktığına bakarak kendime göre yazdığım bir alfabe. Günümüzde o kadar çok alfabe yazılıyor ki bende şaşırdım hangisini kullansak diye.

Pek çoğu bana göre eksik ve yanlışlıklarla dolu. Benimde yıllar önce kirille tanıştıktan sonra ,alfabemizi Latince'ye göre derleme sevdasıyla başlattığım çalışmalar vardı ama o kadar çok alfabe türedi ki korktum ve çekindim ben bundan hiç bahsetmedim.

Mesleğimin İngilizce öğretmenliği olması dolayısıyla ayrıca Rusça'yı da iyi kötü bildiğim için dillere biraz aşinalığım var. Bu alfabe konusu ise bana göre tam uzman olan sadece bir dille değil pek çok dil üzerine çalışmış, özellikle çok alfabeli diller ve bunların çıkardıkları ortak sesleri kavrayabilen dilbilimcilerin bu işin üzerinde durması gerekiyor.

Sadece Adigece'yi değil bunun yanında en az 4-5 dil daha bilip karşılaştırıp ,onlardan yararlanma yollarını bulması ve ortaya bu şekilde bir alfabe çıkarması gerekiyor.

Kabardeyce yazması ve okunması açısından gerçekten çok kolay bir dil. Önce bu dilin seslerinden bir alfabe çıkarılıp daha sonra ortak bir alfabeye geçilebilir.

İngilizce'nin Latin alfabesinden hariç birde fonetik alfabesi vardır. Bir kelimenin nasıl okunacağını öğrenmek için önce o alfabeyi öğrenmeniz gerekiyor. Sesleri alfabelendirmek gerçekten uzmanlık işi. Ağızdan çıkarken hangi ses hangi harfle belertilmesi çok önemli.

Mesela,

dz-sesi, ts-sesi, tl- sesi, gğa-sesi vs. ayrıca bir alfabeyle göstermeye gerek yok, çünkü bu ve bu gibi sesler zaten ağızdan çıkarken bu şekliyle çıkıyor. Alfabe hazırlarken sadece harflendirmek değil önemli olan, çıkan sesi bulup ona göre belirtmektir.

Alfabeyi zorlaştırdıkça zorlaştıranlar var, ille de şekilden şekle girmiş harflerle belirtmek gerekmiyor. Mesela sayın Yağanın son yazdığı alfabeyi öğrenmek için başka bir çaba sarfetmek gerekecek. Önemli olan sesleri harflendirmek değil, ağızdan çıktığına göre harflendirmek. Yoksa A yı ters çevir B yi yana yatır, C yi sola yatır D'nin kenarına çizgi çek bunlar çok farklı.

Değineceğim bir diğer noktada sizin "o" ve "u" harflerinin yazımındaki yanlışı anlayamadım. Biraz aydınlatırsanız o konuya da açıklık getirebilirim.

Son olarak yazdığım tekerleme daha önce bir kitaptan okuyup öğrendiğim bir tekerleme. Dil öğrenmede şiirin, şarkının, atasözünün, tekerlemelerin önemi büyük olduğu için bunlar üzerinde duruyorum. Şimdide başka bir tekerleme.

Sİ K'EBIŞE
K'işe,k'işe
Si k'ebışe
Si tlebıtse
Bıtse ts'ıuk'.
Wuşş'ebur sıt
Aabxuedizre
Si neutse-
Utse ts'ıuk'?
Mamıjj mame
Wigu ghak'ame,
Khun pşşahaşşhe
Ghak'uejıns.
Ghuebjem nesk'e
Dıpegğajje,
P'ap'u ghomi
Ghıtxuihıns!

Küçük bir çocuğun küçük bir buzağı için söylediği tekerleme.

Saygılar.



Necdet Hatam
24.11.2005

Sayın Baykaldı,

Dil öğretmeni olduğunuza sevindim. Takıldığım kimi konuları sorabileceğim bizden dilciler arıyordum. Bildiğinizi sanıyorum ben tıp doktoruyum Ama dile de ilgim var. Adigece yeni görüşleri de içeren epeyce ilginç bulunan makaleler de yayınladım burada. Özel ilgisi olmayanları sıkabilir. Adigece anlayabilecekseniz özelinize gönderebilirim.

İlk sorum sizce dilimizin morfolojik olarak hangi dil grubuna girdiği. Buradaki dilcilerle anlaşamadığımız noktalardan biri bu. Amerika’da Dil eğitimi alan bir kızımızla yazışıyorum. Şimdilik beni doğrular gibi.

Gelelim ‘u , ‘o yazılımının yanlışlığına. Bu sayfada bu konuyu sayın Jade’ye verdiğim bir yanıtta uzun, uzun yazdım. Arkadaşlarımızı yeniden yormayalım. Bir zahmet oraya yeniden bakın.

Şır tesım yeğadaxe (Atı güzelleştiren binicisidir) . Psı 'ufom 'usır yesınk'e azes. (Su kıyısında oturan yüzmede usta olur.)

Sanıyorum “tésım” imlasında beni destekliyorsunuz. Yeğedaxe (aynen katılıyorum) ‘ufom ‘usır (uıfem uısır yazılımlarının sizin dediğiniz gibi çok rahat okunacağını sanıyorum. Sözcüğü bilmediğinizi var sayıp harfleri seslendirin, yada dil bilmeyen birinden okumasını rica edin beni haklı bulacaksınız. Diftong konusu)

Aqılım yaner gupşşıses (Aklın annesi düşüncedir).

Aqılım sözcüğünde (q) harfini Kiril’deki (Къ) yerine kullandınız. Adakhe yazarken aynı ses için (kh) harflerini kullandınız. Khunqım sözcüğünde ise bu kez (kh) harflerini Kirildeki (хъ) sesi yerine kullandınız. ‘’Tl’’nin Kiril’deki (Лъ) sesini kendiliğinden verdiği görüşünüze katılmamak mümkün değil. Sizde biliyorsunuzdur. Rusça’da da böyle veriliyor. Ancak çok zorlaştırmıyorsa birebir aktarma olarak değil ama Latin’den Kiril’e kolay geçiş de alfabeyi seçerken düşündüğümüz konulardan biri. Bu kaygıyı da göz önüne aldığımızda bu sözcüklerin şu şekilde yazılması uygun olur diyorum:

Akhıl, q harfinin maque gidiyor sözcüğündeki sese cuk oturduğunu düşünüyorum. Sizin alfabede olduğu gibi biz de ‘’h’’ harfini hem (Хь) sesi yerine hem de yardımcı harf olarak seçtik. Yani Kiril’deki ( ъ ) işareti yerine. Böyle olduğunda da (Хъ) karşılığı olarak Xh, (Къ) karşılığı olarak Kh ve (Лъ) karşılığı olarak Lh yazılışı alfabeyi daha sistemik kılar, alfabenin iç mantığına daha bir uyar. Kiril’e geçişte h yardımcı harfi (ъ) yerine kullanılmıştır, dediğimizde kolay anlaşılacaktır.

Psatlem nakh zışş'em yeptl (Lafına değil aklına bak) .
Psalhem naxhi zış’em yeplh

Adakhe zawer pşer khungım (Kavgacı horoz şişmanlamaz).
Adakhe zewaquer pşer xhuınkhım

Tl'enığami Tl'ığe xetls (Ölümünde yiğitliği vardır).
Llenığemi llığe xelhs. Bildiğiniz gibi Kiril’de (ЛъI) yerine ( ЛI) yazılması sorun çıkartmıyor. Onun için bunu L’ı-adam gibi de yazılabilir. Biz Arapça’daki şedde, pekiştirme özelliğinin benzer çift sesle verilebileceğini düşünüyoruz. Zorunluluk değil tercih. Ancak (‘) işaretini çok azaltan yazıyı güzelleştiren bir tercih.

Fijeş fı'we nıbjeğxer,
Fi jeş ffıwe (f’ıwe )nıbjeğuıxer
Adiğebzek'e ftxaxem psori seri soge awe fibzer Shapsugh-abzehım nakh toxeri soge awe fu'we gızgıruegım.
Adıghabzek’e (Yazın dilinde Adıgabzeççe) ftxaxem psomi seri soge (soce) awe ffıwe khızguırıuekhım. Khışızguırımıuem seri yegenır pzowıpş’ıj (şızoğetıj) Fibzer ttequ guığs Ftxıme naxh guığu mexhuıj

Gışızırımgu'am, seri yegenır pzowupş'ıj. Fibzer tte'qu guğs. Ftxıme nakh guğ mekhuj.

Wuzınşew fkhane.
Wızınşew fıkhane

Fipşahaşha f'ıwe Adığexer, tam not

Khızet wi ne vağuit'ır, tam not

Mo dığem sreptlınu, sréplhınu (sréptlınu)

Khızet wi şhatsığuit'r,

Wafem khırine yısş'enu. Wafem xhırine yısşşenu

Khızet. Tam not

Fipşahaşha f'ıwe Adığexer,

(F'IWE STLAĞU) tam not

Saygıyla…



Mert Bıçkın
24.11.2005

Necdet ağabeyim açıklama için çok teşekkürler.

Öncelikle sizin yazdığınız üç makale ve tüm burada yazdıklarınızı hangi konuyla ilgili olurlarsa olsunlar okudum, okumaya da zevkle devam ediyorum. Benim yukarıdaki yazıyı hatırlatma gayem sizin bu konuyu bilip bilmediğinizi ölçmek değil aksine bu konuyu çok yakından takip ettiğinizi iyi biliyorum fakat benim bu çalışma ile ilgili anlayamadığım ve üzüldüğüm konu, bir çalışma yapılıyor sanki sadece yapılmış olmak için, çünkü arkasından ne biri çıkıp bu olmadı geliştirelim değiştirelim diyor ne de bununla yola devam edebiliriz diyor.

Bizim gibi dilimiz konusunda yazalım okuyalım diyenler de artık sabırla beklemek zorunda kalıyorlar. Aradan nerdeyse üç yıl geçiyor bir arkadaşımız yazmak (Adığabze Txen) diyor kulak kesiliyoruz, konusu açılsın derken artık bekleme, sor, cevabı bul, diyor içimden bir ses, bir bildikleri vardır öğren şunu diyor.

Cevap sizden geliyor yazanların, uzlaşanların bile bunu beğenmediğini DÇB'ne sunmadıklarını öğreniyorum. Ancak diğer yurt dışında yaşayan Adigeler için bu alfabenin uygun olduğunu düşünüyorum (İsrail, Suriye; Ürdün de yaygın Kube Şaban alfabesi kullanılıyor -internette- yazışmalarda).

Bazı handikapları var farkındayım kestirmeler çok (ama tıpkı Fransızca gibi), bazı kelimeler anlam kayması yaşıyor gibi ama bunlar basit düzeltmelerle aşılabilinir gibi geliyordu bana. Türk alfabesine sıcak bakmamamdaki ana ve tek sebep ise zaten kirilin yazılamayan bölgelerinde (internet gibi e-mail gibi) alternatif yaratacak standart bir alfabe olacaktıysa geçerli bilgisayar alfabesi kullanılmalıydı. Yazılan alfabede "ı" harfi hariç bu durum gözetilmişti. Bu gerekçelerden dolayı güzel bir çalışma olduğunu düşünüyorum.

Dilimiz konusunda kişisel olarak epey çalıştım. Eşim İngilizce dilbilimi mezunu Abzegh. Kendim Shapsugh’um Kabardey dahil tüm lehçe ve şive farklarına hakimiz diye düşünüyorum. Çünkü Adigelik denilince ilgilendiğimiz tek konu beş senedir Adige-Abhaz dil grubudur.

Elimde Wubıhça ve Hattu dili de de dahil olmak üzere her üç dilin lehçe ve şiveleri ile ilgili birçok ses dosyası mevcuttur isteyene bunları gönderebilirim. Eğitim konusuna gelince eğitimin Türkiye'de de kesinlikle kiril harfleri ile yapılması gerektiğini iki alfabenin en kısa zamanda birleştirilerek ve sadeşleştirilerek tek alfabe üzerinden iki resmi edebiyat dilinin (КIэмыгуй, Къэбэ ртай) de öğretimine geçilmesinin gerekli olduğunu düşünüyorum.

Dilimizin bütün seslerini yaşatmak, anlamak, kavramakla biz dilimizi yaşatmalıyız unutmamamız gereken dilimizin dilbiliminde ayrı bir yerinin olduğudur. Konuya dair kısa görüşlerim.

1. Tanıtılan alfabe Kiril taklidi deniyor katılıyorum. Bu aynı zamanda resmi alfabeleri de öğrenmede kolaylıktır. Bilinçlice öyle planlandığını düşünüyorum. Karşılıkları tek tek tartışılabilinir. Kestirmeler kullanılmaya bilinilir ama Türkçe karakterlerin elektronik ortamda yazışmalarda sorun olacağını düşünmekteyim. Yapılacak alfabe aynı zamanda Kiril'inde elektronik ortamda alternatifi olmamalı mı?

2. Alfabe sizinde buyurduğunuz gibi eksik yazımlı tam fonetik değil (GU=GUI(Г ъ у Iы gibi olabilirdi böyle de çok uzun oldu. Aşhamaf Davut doğrusunu yapmış (bence) hem Kiril de hem de Latin de düzeltilebilinir. Tekliflerim aşağıdadır.

3. G'nin üç şekli ayrı birer harf olabilirdi bu atlanmış ya da harf yetersizliğinden kombine yapılmış (tıpkı İngilizce de olduğu gibi) konulabilinir tıpkı önerdiğiniz gibi.

4. G'leri fonetikleştirelim tamam, fonetikleştirme standart olacaksa kolaylaştırmak adına kombine fonetik olan harflerimizi (Dört çeşit J (Ж), Dört çeşit H(Х), üç çeşit L (Л ), üç çeşit TS (Ц), üç çeşit Ç(Ч), altı çeşt Ş(Ш, Щ), kaybetmemeliyiz, korumalıyız kanaatindeyim!

5. DİLİMİZ KİMLİĞİMİZDİR!

Saygılarımla.



Necdet Hatam
24.11.2005

Değerli Mert kardeşim,

Win-98 ve sonrası programları kullanan -ki daha aşağısı herhalde kalmamıştır- arkadaşlar için Türkçe karakterlerin artık sorun yok. Dünyanın neresinde olursa olsun bu böyle.

Alfabemizdeki ses sayısının çok olması karakter sayısı çok olan alfabeyi tercih etmemizi gerekli kılıyor. Türkçe alfabe 29 artı é, q, x ve (') 33 karakterlik bir alfabe oluyor.

Okul açılabilir, kurs açılabilirse elbetteki öğretim alfabesi Kiril olmalıdır. Latin alfabesi için zaten kursa da öğreticiye de gerek yoktur.

Yıllardır buradayım. Dil konusu ile çok yakından ilgileniyorum. Siz de yakından ilgilendiğinize göre daha az ilgili diğer katılımcıları ayrıntılara boğmamak için kendi aramızda bir yazışma grubu kurabiliriz gibime gelir.

Mail adresinizi yazarsanız Adigece yayınlanmış makalelerimi gönderebilirim.

Kesinlikle neyi ne kadar bildiğinizi ölçmek için değil ama Kiril'in mutlaka revizyondan geçmesini gerektiğinin kanıtı bir soru sorayım. Sayfayı izleyen arkadaşlardan bir kişi doğru cevap verebilirse ben teslim olacağım. İlkokul dördüncü sınıf kitabından bir alıştırma:

мэгуш1о sözcüğünün de kaç hece ve kaç sesli harf vardır? Sesli harfler hangileridir?

Iэ el derken "e" sesinden önce "I" işaretinin gerekliliğinin bir açıklaması var mıdır?

1920'lerde Adige dilbiliminin çok sığ olduğu bir dönemde kabul edilmiş alfabenin, gramer kurallarının revizyondan geçmesinden daha doğal ne olabilir?

Mutlulukla...

Lütfen ilgiyi sürdürelim.



Şhalaxhue
25.11.2005

Merhabalar,

Kiril’in dizaynındaki amaç tek bir diyalekti hakim kılmak. (g) ve (k') harfinin kurallı olmasın sebebi bu idi.

Aslında bunlarında önemi yok. Kaç (j) olduğu da benim kullandığım kadarıyla sınırlı. Sizinki de sizin bildiğinizle.

Türkiye’de hangi diyalektin kullanılacağına zaman karar verecek. Şimdilikte hiç biri şıkkı ağırlıklı gibi gözüküyor. Bir çok alfabe yapılabilir. Kuba Şaban alfabesi de revize edilebilir. Bir yerde uzlaşalım.

Şu an sitede 3-4 değişik alfabe ile yazılmış yazılar var. Birde tamamen yazmak için yazılmışlar var. Buna rağmen bunları anlayabiliyorsak biraz gayret yeterli olacaktır.

Saygılarımla...



Şhalaxhue
25.11.2005

Sayın Hatam,

Belirttiğiniz hususlara tamamen katılıyorum. Daha fazlası da var. Aynen beyan ettiğiniz gibi de bunları bir anlamı yok. Abhazya bir revizyon yaptı. Adigey için bu düşünülemez ise de diasporanın kolay anlaşılır bir alfabeye ihtiyacı var. Sizin üflemeli ses ya da harf aslında çok kolay anlaşılacak bir konu değil. Öyle olsaydı diasporadaki "yİ" "yı" şekli oluşmazdı.

Kiril'in belirttiğiniz harfi üflemesiz okumak için dizayn edilmiş ama gerek yok dediğiniz gibi.

k' ve ç' de de revizyon şart.

e, sizin şapkalı e harfinde gerçek ayrımına kavuşuyor.

Kiril'in e'sine e ve kelime ve hece başında "ye" anlamı yüklemek genel dizaynın yansıması. Bunları tartışmanın da anlamı yok.

TEK GERÇEK YAZILI KAYNAK AÇISINDAN ANAVATANA VE KİRİL'E BAĞIMLI OLDUĞUMUZDUR. SİMGELERE SES VERİLMESİNİN SEBEBİ DE BELLİ. ANNEM İLE ÜZÜM AYRIMINI YAZIMDA KİRİL'İN "YA" SİMGESİ İLE AYIRT EDİYORUZ.

Alfabede "y" de var "a" da. Niye ayrı simge. Efendim pedagojik kaygılar deniyor. "yu" sesi de aynı. Diğeri de aynı.

SAYIN HATAM, ASLINDA ABHAZYA'NIN KİRİL'DE YAPTIĞI REVİZYON SİZİN NE KADAR HAKLI OLDUĞUNUZUN DELİLİDİR.

Artık sitedeki alfabe ile yazmayı deneyelim diyorum.

Saygılarımla.



Şhalaxhue
25.11.2005

Tham yıueme xekuım ze tışızeuplhenba?

Sayın Hatam bu sorunuza geç yanıt verdiğim için affınızı rica ederim. Adıghabze uzunca bir yazı düşünüyordum biraz geçikti. Önceden bir beyanda bulunalım yanlış anlaşılma olmasın.

Şiirin Türkçe'sini çevirmede de geç kaldım ağabey. Sayın Adaje'de çok güzel çevirmiş sağolsunlar.

Çeviriyi isteyen sayın Balkaldı kardeşimle de telefon iletişimiyle konuyu hallettik.

Bilgilerinize...

Ade xekuımççe tızerelheğuışt. Yetani tızeuplheşt. Maxhsımemi tyeşşüeşt. Anzerıkhomı tyedeuşt. Mezı daxemi tıqueşt. Xı uışşüemi tyekuışt. Pşızımı sirisıççışt. Kazbeç ueşşhami sıççıttselhışt. Ar xhuna?

Ci sıd s'uen. Aşice wişşüueşş ğexhuı.

Ağabey bir konuyu da arz edeyim. Tyekuışt. Klavyede senin şapkalı "e" yi bulamadım. Böyle yazdım.

Saygılarımla.



Necdet Hatam
25.11.2005

Si Khueş Lhap!ezer,
Xekuım sıkhışüpaplhe...
diyasporadan, çeviri n. h.

Ergun Yıldız

Си Анэдэлъхубзэ
Сышыгужеим сибыдап1э.
Си тандж,
Быим сыщызыухъумэ
Си афэджанэ.
Си бзэ
Си лъагъуэр къэзгъэунэху
уэздыгъэ
Сианэдэлъхубзэ
Сц1ыху пэтрэ сызримыпсэлъэф,
Сызримытхэф Си бын зеиншэ,
Си тхэпкъылъэ гуак1уэ
Узщызгъэгъупшэнкъым,
Ар си тхьэлъанэ
Махуэ къэсыхунк1э
Зы т1эк1у усф1ок1одыр
Си анэдэлъхубзэ тхьамышк1э...

 
sayfa  1    2    3    4    5    6    7    8    9    10