|
|
|
| ................... |
|
|
| ................... |
|
ADİGABZE TXEN
-6 |
Şhalaxho
Ragıp
21
Ekim 2005 |
|
|
 |
| ................... |
|
|
|
................... |
Necdet Hatam
27.11.2005
Dinleyenler için söylüyorum bu wored'in sonuna
dikkat eden oldu mu? "YAWASİYETXER TEJÜGHESEÇ'EJ"
diye bitiyor. Tabi zexezışş'ık'iremge...
Sayın Thamade Necdet, sözlerde yanlış varsa
düzeltmenizi rica ederim.
Wori arı Şhalaxho...
ŞÜETXHEJ...
Sevgili Mert,
Daha önce de çok altını çizdim. Kiril’de tek
alfabeye gitme çalışmaları ciddi bir şekilde
sürdürülüyor. Cumhuriyetlerimizde bunun kararının
çıkması bizlerin ortak alfabe seçmemiz gibi kolay
değil. Ki, her birimizin ne kadar farklı
yaklaştığını görüyorsunuz. Burada alfabe üzerinde
anlaşmak bile yetmeyecek parlamentolarda bunun
kararlarının alınması gerekecek. Yani o iş uzun ve
bizim kuracağımız gurubun boyutlarını da amaçlarını
da çok aşar.
Sözünü ettiğiniz site sorunları hep çalışacak
kişiye, maddi olanaklara gelip dayanıyor. Zaman
içerisinde onları da aşabileceğimizi sanıyorum.
Üzerinde anlaştığımız alfabeden sonra belki de
alfabeleri birbirine çeviren bilgisayar programları
girecek devreye…
Tızereş'en de önce wesapş değil fesapş; zereş'en
tanışmak tızefezeme tızereş'en karşılaşırsak
tanışırız. Tehdit etmek istiyorsanız
"karşılaştığımızda görüşürüz." Tızereş'ağ tanıştık,
tızere zereş'ağem feşşı- Tanıştığımızdan dolayı,
tanıştığımız için.
Khequen gelmek, tıkhequağ geldik ama geldiğimizden
dolayı diyeceksek tıkhequağem feşşı yetmiyor,
tıkhızerequğem feşşı demek gerekiyor.
Quen gitmek, tıquağ gittik ancak gittiğimizden
dolayı demek için tıquağem feşşı yetmiyor.
Tızerequağem feşşı demek gerekiyor..
Böyle zevkli bir bilmece işte...
Sevgili Mert. Şhalaxhue de hiç sevmiyor ama (') tan
kısa sürede kurtuluş görünmüyor. Yani bilerek
yazmamalık etmeyecek, sevmeyerek yazacaksınız
maalesef. bir tek örnek yeterli sanırım. Lhape-lhap
ayak ayak ucu, Lhap'e, lhap' değerli
Adığe xekum (xekuır) tekhıtegeji
Adığe lhepkhım tegumeç'i
(Adige lhepkhım téğeguımeççı yada tıfeguımeççı)
Adığe xeku nartıjj xeghegum
(Adige xekuew nartıjj xeğeguım)
Tıpeçijew tigheşşe xek'i
(Tıpeçıjew tiğaşşe xeççı-xeqı
Ayemi daxemi ar sesixeku
Bayemi thamışk'emi sesixeku
Tyanejji(ı) xeku wey tyatejji(ı) xeku
Sşşıghupşejinew 'amal yi'ep
(sşığuıpşejınew amal yiep)
'Amal yi'ep kendimizi çok zora soktuğumuz bir
yazılım. Kimi sesler tercih konusu ancak bunu bu
şekliyle tercih kendimizi gereksiz bağlamak olur.
"Amal yiep" sözcüklerini Türkçe alfabeyi bilen
herkes (') lara gerek kalmadan rahatlıkla okur ve
Adigece söyleyişe yakın okur. (') olanlarını ise;
bu nedir diye sorar zorlanarak okur. Bunun dışında
her (') fazladan büyük harf ve ikinci bir tuşa
basmak demek altını çiziyorum zorunlu olmadığımız
halde…
Ar siwored ar siwored ar siwored ar..
Ar siwered ar siwered ar siwered ar...
DEGUMKHO ORHAN
DEGIMKHUE ORHAN
Sevgili Baykaldı,
Teşekkürlerinin büyüğü anlaşıldığınızı görmeni,
dahası önemsediğiniz konunun önemsendiğini
yaşamanız.
Önce Tl yazılımı. Bu sayfadaki yazılarımdan birinde
"(Tl)’nin Kiril’deki (Лъ) sesini kendiliğinden
verdiği görüşünüze katılmamak mümkün değil. Sizde
biliyorsunuzdur. Rusça’da da böyle veriliyor. Ancak
çok zorlaştırmıyorsa birebir aktarma olarak değil
ama Latin’den Kiril’e kolay geçiş de alfabeyi
seçerken düşündüğümüz konulardan biri. Bu kaygıyı
da göz önüne aldığımızda bu sözcüklerin şu şekilde
yazılması uygun olur diyorum" demiş ve önerilerimi
sıralamışım.
Değerli kardeşim,
Yıllardır kullanılan bir alfabemiz, o alfabe ile
yazılmış binlerce cildi bulan yapıtlarımız
olmasaydı, alfabe yeni düzenleniyor olsaydı Лъ sesi
için ‘’Tl’’ye itiraz edecek kimse olmazdı diye
düşünüyorum. Yeri geldiği için bir kez daha altını
çiziyorum. Adigeler için yeni bir alfabe değil
peşinde olduğumuz. Bilenlerin bildiklerini
unutmamsı için çaba göstermek, bilmeyenleri
özendirmek çaba göstermelerine yardımcı olmak ve bu
arada asıl alfabemize geçişte de kolaylığı
düşünmek. İşte ‘’Tl’’nin ‘’Lh’’ olarak gösterilmesi
bu Kiril’e geçiş kolaylığı için. Bildiğiniz gibi
önerilen alfabede H harfi hem (hı- götür)
sözcüğündeki ses karşılığı olarak hem de Kiril’deki
(ъ ) işareti gibi yardımcı harf olarak
kullanılmıştır. Yani; Къ- Kh ile Хъ Xh ile
gösterildiğine göre Лъ nin de Lh olarak
gösterilmesinin iki yararı var. Önce ‘’Kh’’nin
‘’K’’nin bir değişiği, ‘’Xh’’nin ‘’X’’in bir değişi
olduğu gibi sisteme alışınca ‘’Lh’’nin de ‘’L’’nin
bir değişiği olduğunu sezinleyebiliyorsunuz.
İkincisi; Kiril’i öğreneyim diyene H harfinin
Kiril’deki (ъ) yerine kullanıldığını söylediğinizde
geçiş çok kolay oluyor.
Xı- deniz, altı sözcüklerindeki sesin de Latin’de
alışıldığı gibi KH olarak değil de X olarak
gösterilmesi de aynı kaygı ile. Bildiğiniz gibi
Kiril’de bu sözcüğün yazılışında da X işareti
kullanılıyor. Хы. Kiril’e geçişte Latin’deki X
Kiril’deki ‘’X’’in tam karşılığıdır diyebilme
kolaylığı elbetteki öğrenme kolaylığı için
O sesi Adigey ve Kabardey diyalektlerinde
farklılık gösteriyor. Adigey Adi gecesinde ‘’O’’
sesi hiç yok. ‘’O’’ sesi içeren sözcüklerin hemen
yabancı kökenli olduğuna hükmedebilirsiniz.
Kabardey Adi gecesinde sözünü ettiğiniz ikinci
farklı ses gözden uzak tutulacak kadar hafifledi.
Ancak ‘’O’’ genellikle uzun sooquer gibi. Aynı
hecede yan yana gelen iki sese çift ünlü -Diftong-
deniyor biliyorsunuz. Diftong kimileyin Sooquer
sözcüğündeki ‘’O’’ örneğinde olduğu gibi aynı sesin
uzun okunması gibidir. Kimileyin de yine aynı
sözcüğün UE seslisinde olduğu gibi farklı seslerin
bir araya gelmesi ile oluşmuştur. Bu özellik
Rusça'da da Türkçe'de de yoktur. Batı dillerinde
vardır; aqua (İng.), celui (Fr.) örneklerinde
olduğu gibi. Zaten diftong ve U sesi dilimizin en
sorunlu konularından biri.
"GUI-Araba uyuyor, GU-Öküz uymuyor, KU-Derin
uymuyor. "
Evet GUI sözünü ettiğimiz çift ünlünün tam örneği.
Öküz anlamını veremedim bir yanlışlık olmasın. Ku-derin
yazılımında ise düşen ses çok farklı. Adigey Adigece'sinde derin karşılığı ‘’kuıwı’’dır.
Kabardey Adigece sözcüklerde birçok söylemin
kısaltıldığını görürüz. ‘’melı’’ sadece ‘’mel’’dir.
Çetı, ‘’ced’’dir gibi. Burada da son sesliyi
düşürmüştür ve ‘’Kuıw’’dır sözcüğün aslı. Konuşma
dilinde ku dense de yazımda kuıw yazılışının
korunması gereğine inanıyorum.
Dilimizin hangi gruba girdiği konusundaki sorumu
iyi soramamışım demek. Anladığınız anlamı ile dil
grubumuz belli. Dediğiniz gibi sözünü ettiğiniz dil
gruplarının hiçbirine girmeyen ve "İber-Kavkaz"
denen dil grubu içinde sayılıyor. Benim asıl
sorduğum; yalınlayan, bitişken-kaynaştıran ve
bükülgen dil gruplarından hangisine daha yakın
bulduğunuzdu. Bu konuyu açıklığa kavuşturduğumuzda
sizi zorlayan ettirgen yapının çözümlenmesi çok
kolay olacak. O konuda çok yeni bir hipotezim var
ama üzerinde biraz düşünelim, konuşalım sonra...
Ancak şu kadarını söyleyeyim DIKHAĞAFEFINUXEGIM-
sözcüğünde ya da tek sözcüklük cümlede ‘’XE’’ eki
aslında çoğul eki olmasına rağmen burada çoğul
anlamı vermemektedir.
Dilimizin zorluğu bilmeceliği, derinleştikçe
verdiği tadı da bu özelliğinde belki de. Bakın hiç
XE eki olmadan çoğul anlam DIKHĞAFE onlar bizi dans
ettiriyor. Sizin verdiğiniz örnekte "hiç, asla
anlamını vermektedir. Yani onlar bizi asla
dansettiremezler. Dıkhğefenuş, dıkhağefenukhım,
Dıkhağefefınuş, dıkhağefıfınukhım,
Dıkhakhefıfunıxekhım, Komşu köye düğüne gidip de
hiç oyuna çıkması tekli edilmeyen düğün sever
delikanlının kendi kendine söylenmesi gibi "mıxem
slkhamığexenu p'era yey"
Evet zevkli bir bilmece ama bilmece severler için
değil mi? Önerilere katılıyorum. Bilmece severler
diğer arkadaşları yormayalım isterseniz...
Ancak şu XHIYARÇÇE imlası için de bir iki söz.
Burada size XH'den sonra ‘’I’’ sesi varmış gibi
gelmesi tamamen Türkçe'nin etkisi gibi geliyor
bana. Biliyorsunuz Türkçe'de iki sessiz harf yan
yana gelmediği işin batı dillerindeki kimi
sözcükleri sadece Türkçe bilenler zor çıkartırlar.
Örneğin Livr kitap sözcüğü bizim öğrenciliğimizde
livır gibi okunurdu çoğunlukla. Zaten sözcük
yabancı dilden olduğu için derin analizlere örnek
teşkil etmez. Dilin yapısını tam yansıtmayabilir.
Sevgiyle...
NOT: Yanıtsız kalan sorular varsa yenilerseniz
sevinirim...
Necdet Hatam
27.11.2005
Mıxem
sıkhamığefexenu p'era yey olacaktı...
Mert Bıçkın
27.11.2005
Değerli
Katılımcılar,
Birkaç gündür ilgili olduğum önemsediğim bir konuda
burada yorumlar yapmaktayım. Yorumlarımı yayınlama
şekli konusunda küçük sorunlarla karşılaşıyorum.
Yazdığım yorumlar bazen bir veya iki önceki
yorumlarımla birlikte yayınlanıyor bu benim
gönderme esnasında eski yorumlarımı da yanlışlıkla
göndermiş olmamdan kaynaklanıyor olabileceği gibi
site yöneticilerinin istem dışı yanlışlıklarından
da kaynaklanmış olabilir. Son yazıma başlamadan
önce bu konudaki aksaklıktan dolayı beni mazur
görmenizi talep ediyorum.
PEK KIYMETLİ AĞABEYİM MEŞFEŞŞÜ NECDET HATAM,
Değindiğiniz konuların farkındayım. Burada temel
olarak alfabe konusu tartışılıyor. Bu konuda kirilde
de çözümlenmesi gereken konuları var. Onunla ilgili
bir öneri paketi hazırlayıp size ayrıca
sunacağım. Kendi adıma kesinlikle orada olmadan
herhangi bir konu hakkında hüküm koymayı doğru
bulmuyorum. Bu bağlamda sizlerin, bizim
fikirlerinmizden de uygun gördüklerinizi orada
tartışabileceğinizi kayda değer olanlarının
şahsınızda etkili olabileceğini düşünmekteyim.
WESAPŞ DEĞİL FESAPŞ: Ben bu iki kelimeyi de
kullanmadım yada fesapş yazmak istemedim. Benim
kullandığım kelime WESAPŞI idi. İslamiyetle beraber
yerini selam ve selamın aleyküm'e bıraktığını
düşündüğüm karşılaşma sözcüğüydü.
(ASAPŞI= Merhaba.) Belki şimdi bunu da nerden
çıkarttın diyeceksiniz. Önce kelimenin kökenini
nasıl çıkardığımı arz edeyim.
APŞİY= SELAM= SELAMLAMAK FİİLİNİN İSİM HALİ
APŞIN= SELAMLAMAK= FİİL KÖKÜ
ASAPŞI= A(GENELLEME ÖNEKİ)+SE(BİRİNCİ TEKİL ŞAHIS)+APŞI(SELAMLAMANIN
ŞİMDİKİ HALİ) = A SE APŞI =ASAPŞI = FİİLLİN BİRİNCİ
TEKİL EKLİ ŞİMDİKİ ZAMAN HALİ
ASAPŞI =SELAMLIYORUM= MERHABA
WESAPŞI= SENİ SELAMLIYORUM= SANA MERHABA DİYORUM
FESAPŞI= ŞUESAPŞI
(ШЪОСАПЩЫ)= SİZİ SELAMLIYORUM= SİZE MERHABA DİYORUM.
Selamlaşmayla ilgili J BELL ve JABAĞI BAJ’ın
kitaplarında çok açık bilgiler var. J BELL
ÇERKESYA'DAN SAVAŞ MEKTUPLARI adlı kitabında bir Rus
casusunun nasıl kolaylıkla kıyafetinin şafşatasından tanındığını ve yakalandığını ve
yakalandıktan sonra açıkça cümlelerle merhaba
kelimesinin karşılığını tanımlıyor. Şöyle diyor
cümlesinde,”Yakalanan Rus askerinin bildiği tek
Çerkesce kelime karşılaşma sözcüğü olan WESAPŞI’ydı.”
Sayfasınıda sonra bildirebilirim. JABAĞI BAJ da
ÇERKESLER adlı kitabının 58. sayfasında "Erkekler"
başlığı altında,”Çerkeslerin milli selamı
ASAPŞI’dır. Bu kelime her türlü sevgi ve saygıyı
kapsar. Köy dahilindeki halk karşısındakine
rastladığında ASAPŞI derler. Misafir odasına giren
ASAPŞI diye selamlar. Bazı din adamları
İslamiyet'ten sonra selamın aleyküm dedikten sonra
mutlaka ASAPŞI’da derler. Doğal olarak milli
selamlarını da terk etmiyorlar” diyor. Aynı kitabın
61.sayfasında "Misafirperverlik" başlığı altında
”Ev sahibinden başka misafirlerin yanına giren
ziyaretçilerin hepside FESAPŞ diye misafiri
selamlar ve hatırını sorarlar” diyor.
SORU: Selamlamayla ilgili kullandığınızı düşündüğüm
bir kelimeyi çözemedim oda bu şekil bir kullanıma
benziyor. FESIJAPŞİ(Adıge Araştırma Enstitüsü’nden
indirdiğim yazınızın başlığından.) anlamını ve
çözümünü sunarsanız sevinirim.
TİZEREŞŞAĞ-TIZERE ZEREŞ'AĞEM FEŞŞI: Açıkçası ben
çevremde tızerşağır siguape xhughe dediğimde bu
güne kadar hiç kimse beni uyarmadı. Sizin şimdi
kullandığınız kelimeler beni uyandırdı. Tabi ki
doğrusu sizin yazdıklarınız. TIZERE ZEREŞŞAGIR
SİGUAPE XHUIĞE(TIZERE ZEREŞŞAĞIM FEŞŞI SİGUAPE
XHUIĞE)
LHAPE-LHAP AYAK AYAK UCU, LHAP'E, LHAP'-DEĞERLİ
Değerli ağabeyim bunu da cümleden çıkaralım dedim
ama olmayacak galiba bu konuda kestirmeden kurtulma
fikrinize varım yani sizin alfabenize. Yazdığınız
alfabeyle ilgili küçük bir kaç değişiklik öneri
hazırlayıp size ayrıca sunmak isterim. Yazım E
düştüğünde LHAPP kalsa sorun çözülmüş oluyor sizin
alfabenizdeki gibi.
XHYARÇÇE-XHIYARÇÇE: Aslında benim çevrem ne XHIYARÇÇE, diyor ne de XHYARÇÇE: Duyduğum tek sözcük XHARÇÇE'dir. Fakat Ççemıguy da durum farklı mı,
yazılırken mi hata yapılmış bilemiyorum.
Saygılarımla (Wızınçew şüı şıt).
Maxu Nıbjıghuxer.
Şebatnik
28.11.2005
Fesapş,
tamamen ayrı kökten gelir sayın Bıçkın. Selamla
falan alakası yok. Selam diye tercüme etmeniz
Arapça olan kelimenin de anlamına hakim
olmadığınızı gösteriyor.
Fesapş, fes, fesın, yetişmek, ulaşmaktan gelir. "apşı"
ise feodaliteden kalma pşı kelimesinin sonradan
hitap anlamı ile saygı anlamında kullanılmasından
kaynaklanır.
Fesapş kelimesinin anlamı hoş geldin demektir.
Selam ile alakası yoktur. "Fesapş varışınj" uğurlu
osun. Yani bize yetişmen, ulaşman hayırlı olsun
demektir.
Selam anlamına eşdeğer kelimeler her durum ve işe
göre farklılık arz eder. Fiil köklerine inmeniz
Adığabze'de başka hiç bir dille kıyaslanamaz. 20 dil
bilmeniz bir şey ifade etmez.
Adigece'de gelmek ile gitmek aynı köktendir. Ön ek
anlamı tersine çevirir.
Bilgilerinize...
Şhalaxhue
28.11.2005
Merhabalar Sayın Mert Bıçkın.
Şhalaxhue şeklinde yazılır. Sonda ki oğul, oğlu
anlamına gelen "kho" değildir. Xhue dir.
Zatı alinize ve aile efradınıza saygılarımla.
Necdet Hatam
28.11.2005
Sevgili
Mert,
Fesapş için Şabatnıkhu kardeşimizin doğru
yanıtladığını düşünüyorum. Apşi, apş bir ünlem.
Dahası feodal dönemden de daha yaşlı olduğunu
sanıyorum. Belki de Pşı sözcüğü Apşi sözcüğünün
yeni anlam kazanması ile oluşmuştur. Bu tezimi
doğrulayan birkaç örnek vermezden önce bir konuda
sizi uyarmak isterim.
Adigece sözcükler konusunda bir yabancının yazım
şekli ve verdiği anlamı asla veri kabul etmeyin.
Dilimizi telaffuz etmek her babayiğidin harcı
değil. Onun için genelde yanılma oluyor. Hele bu
eser bilimsel bir yapıt değil de seyahatname ise.
Ki, bu tip yanlışlıkları kimileyin bizim kurumların
çıkardığı dergilerde, kitaplarda da görüyoruz.
Örneğin Nart dergilerinden birinde Jhon Colarus'un
bir makalesinin çevirisi çıkmıştı. Aslını ele
geçiremediğim makalenin bir yarinde Adigey'in
Başkan Danışmanı Llıxese Muhiddin'in adı da
geçiyordu. Lıxas'ın, danışmanın soyadı olduğunu
anlayamayan yazar ya da çevirmen Lıxese Muhiddin'in
erkekler derneği başkanı olduğunu yazdı.
Fesapşın Khebrdéy Adigece'sinde söylenişi Ffexhuıs
apşi'dir. Oturup; yiyen, içen, eğlenen, özetle bir
Adige grubuna geç katılan biri grubu Kuıp Maf apşi-Guıp
maxu apşi diye selamlar. Koyunlarını güden çoban
ile karşılaşan biri çobanı Bexhu apşi diye
selamlar. Harmanda olanlar beğajü apşi ya da beğajü
weğuet apşi diye selamlanır. Çoğun bunların
karşılığı da Thawéğepsew apşi dir.
Xharççe söyleniş şekli yörelere göre değişebilir.
Yabancı bir kelimedir. Dil analizinde örnek
olamayacağını daha önce söylemiştim.
Dilimizin ben de daha çok kaynaştıran ya da
bükülgen dil grubuna girdiğini sanıyorum.
Gelelim (') konusuna. Dil yazılarından birinde bunu
çok ayrıntılı anlatmıştım. Kiril’deki I işaretinin
4 görevi var. Bunlardan ikisini ya da sadece birini
(') ile gösterme eğilimi var. Biri kendisinden önce
gelen sessiz harfi pekiştirmesi ki, bunu aynı harfi
iki kez yazarak karşılayabileceğimizi düşünüyoruz.
Harıpp teki pp gibi. Ancak bir de kendisinden önce
gelen sessiz harfi hem pekiştirip hem de
kendisinden sonra gelen sesli harfle yeni hece
başlatma fonksiyonu var. P'alhe deki gibi. İkisi
birbirinden çok farklı. Her ikisinin yerine (')
işaretini kullanmak bir tercihtir. Ancak her
ikisinin yerine pp çift ses pek yerinde değildir.
Sonuç (')u sevmesek de ona ihtiyacımız var. ‘’pp’’
yazımını seçersek yazıdaki (') sayısını epeyce
azaltmış olacağız. Yani benim yazdıklarımda her
ikisinin de bulunması bir yanlışlık değil, bir
gereklilik.
Küçük bir şiir:
БэрэтIэрэ Хьамид
МАМЫР ШIУФЭС
(...)
Сэ къызгурэIо
Гухэлъыр дахэшъ:
Мафэр нэхъойкIэ тыфызэIуох,
Сэ къызгурэIо -
Уигугъэ лъагэшъ,
Мамыр шIyфэсыр чылэм еох!
Berettere Hamid
MAMIR ŞŞUIFES
Se khızguıreue
Guıxelhır daxeş,
Mafer nexhueyççe tfızeuıwex
Wiguığe lhagheş,
Mamır şşuıfesır çılem yewex.
Şhalaxhue
29.11.2005
Şşui çeş
mafe şşuı werexhuı Adigexer.
Yikhuığeba wınaşşüe zeretşşığer. Ci khınewjı
kheşşuıtxıştxer adıghabzeççe txığe werexhuı. Wıçç
mıçç lhexhaner bletéjjuığeçç. Şşuış'erexer
şşuitxığexeme khaxereş.
Ci khınewjı txepkhılhe téguışıahın guığuı siejep. A
uefer rewxığ. Sizırıtxeştıri sizeceştri serice
ğenefağ. Aş xelejağexemi dexağeççe değuır adejı
xhunççe safexhuaxhue.
Mamırnığeççe şşüepsew Adige kuıp.
Mert Bıçkın
29.11.2005
Sayın
Şebatnik
Kesin emin olunanın aksine, farklı yönde bir
konuda size farklı bir açılım yaptıklarında ya da
yapıldığında bunun Türkçe'de benim bildiğim
karşılığı; savunulan düşünce yani savdır, ispata
ihtiyacı vardır. Ben bir dilbilimci ya da
bilimadamı değilim. Bu bağlamda yazdıklarım,
tartışılsın, birileri yazdıklarımı da bu pencereden
irdelesin istedim.
Yazdığınız yorumları da bu şekilde algılıyorum ve
cevap hakkımı kesin yargıdan uzak, sizin
yazdıklarınızı da sav olarak kabul ederek kullanmak
istiyorum.
“FESAPŞ, TAMAMEN AYRI KÖKTEN GELİR SAYIN BIÇKIN.
SELAMLA FALAN ALAKASI YOK. SELAM DİYE TERCÜME
ETMENİZ ARAPÇA OLAN KELİMENİN DE ANLAMINA HAKİM
OLMADIĞINIZI GÖSTERİYOR.” demişsiniz ve kesin yargı
içermektedir, ispata ihtiyacı vardır.
SELAM: Ben bu kelimeyi Türkçe'de öğrendiğim gibi
kullanırım. Arapça kök anlamı bana hiç bir şey
ifade etmez. Çünkü bu kelime Türkçe'de de
kullanılmaktadır. (Merhaba ya da İngilizce'de olduğu
gibi HI (hellonun kısaltması gibi) ama yine de TDK'ya sizin yazınız üzerine bir daha göz atım,
doğru kullanıyormuşum. (TDK'daki tanımı: Bir
kimseyle karşılaşıldığında, birinin yanına
gidildiğinde veya yanından uzaklaşıldığın da
kendisine söz ve işaretle bir nezaket gösterisi
yapma, esenleme, merhaba.)
FESAPŞ; Ben bir daha ifade ediyorum ki fesapş
demedim ASAPŞI; WESAPŞI; FESAPŞI (ŞOSAPŞI) dedim.
FESAPŞ KELİMESİNİN ANLAMI HOŞ GELDİN DEMEKTİR;
Kesinlikle katılmıyorum. Bu hangi kökenden gelirse
gelsin karşılaşma sözcüğüdür diye düşünüyorum. Biz
Shapsughlar hoşgeldiniz anlamında Ş’UFES (Yoldan
gelenlere iyi bir şekilde vardınız anlamında)
kullanıyoruz. Eve gelenlere ya da bir yerde
toplananlara (Düğün gibi) ayrıca ŞUKEBLAĞ (buyrunuz)
diyoruz. Bu da hoşgeldiniz anlamında
kullanılmaktadır. FESAPŞI kullanılıyor fakat
karşılaşma sözcüğü merhaba anlamında. Bu konuda
yalnız olmadığımı da biliyorum. Maykop'ta yine dil
üzerine çalışan internette de bunları yayınlayan
BERZEK ALİ de İngilizce tabanlı kursta
GETTING ACQUAINTED/НЭIУАСЭ ЗЭФЭХЪУН [NE'UASE
ZEFEXHUN] başllığı altında topladığı cümlede aynen
benim kullandığım gibi Hello=FESAPŞI (Фэсапщы)
kullanmıştır. Hoşgeldin için ise Къеблагъ
(шъукъеблагъ)= Khêblağ (şükhêblağ) kullanmıştır.
http://cirshare.adiga.net/course/lessons/getting.php
FESAPŞ VARIŞINJ; Bizde böyle bir kullanım yok.
VARIŞINJ hiç bir şey ifade etmiyor. Bize yetişmen,
ulaşman hayırlı olsun anlamında biz Ş’UFES(ШIУФЭС),
uğurlu osun anlamında ise MAFE FEXHU(МАФЭ ФЭХЪУ)
kullanırız.
Mert Bıçkın
29.11.2005
Уипчыхьэ
шIу сэлам фабэ осэхы шъалахъо
Wipçıxhe şşüı sealm fabe wesexı Şhalaxhue
Açıklama için teşekkürler ama bende oğlu anlamında
kullanmak istemedim. Fakat kullanım hatasından
belli ki yanlış anlaşıldı.Yazdığım şekli düzeltmek
istiyorum.
Yazdığım ШЪХЬЭЛАКЪО
Yazmak istediğim ШЪХЬЭЛlАКЪУ (ŞHELLAKHUI/SS’HEL’AKHU)
olacaktı.
Düşündüğüm açılımı ise ШЪХЬЭ(ŞXHE/SS’HE=BAŞ) ve
ЛlАКЪУ (LLAKHUI/L’AKHU=BOY,SOY) = SOYUNBAŞI olabilir mi, buradan değişimi düşünülebilinir mi,
demiştim. Bizimkilerde de anlamını bilen yok.
Necdet ağabeyimiz belki Adigey de kullanılanı bize
yazar (Şhalaxhue Abu nasıl yazıyorsa)
TIZERELHEĞUIN WIZINÇEW ŞÜI ŞIT.
Şebatnik
30.11.2005
Varışınız
yazılacaktı.
Şşukeblağ: Yaklaşınız, yakınlaşınız demektir. Hoş
geldin ile alakası yoktur. Aslında çokta önemli
değil.
Şhalaxhue
30.11.2005
Psewri
şşuepsew Adige kuıp. Şşuimefepççe şşuı werexhu.
Nıbceğuı lhap'e Mert xeta wyaşış we nıbceğuer?
yemıqu, guıbğen wımıuew kheptxıme sighuapededew
xhuışt.
Mert Bıçkın
30.11.2005
Сэлам
фабэ осэхы сыныбджэгъ,сифышыт лъапlэ шъалахъо
Мы къэзытхырэр ШЪЭОШlУ,Сэрый Шапсыгъмэ сашыш.Сикъош
лъапl! сидрэри интэрнэтимкlэ тхэн бэ
сыфаен.(Сицlэр,лъакуацlэр мышфэд) Уипчыхьэ
шIу,ШIукIэ
Hukla
01.12.2005
Bu
sayfanın ne olduğunu anlarsam, bir şeyler yazacam da;
ne bu ya?
Tebrikler, tekrar tebrikler.
Sayın site yöneticileri; yazılarımı yayınladığınız
için sağ olun var olun.
Yayınlamayacaklarınızı biraz
düzeltebilirsiniz.
Saygı, sevgi ve de Çerkeslik kazansın.
Baykaldı. H
01.12.2005
Sayın
Hukla,
Siz yenisiniz galiba(!) :))
Biraz daha sık girerseniz anlarsınız. Ayrıca baştan
itibaren bakmak gerek.
Saygılar.
Necdet Hatam
01.12.2005
Ççereşe
Témbot
Nasıpım Yığuegu
Zışımıguığuığe ğuegueğuxer.
Yıjççe khırıqueğe xebzej guerem tétew, Adige
khuece ttsıquır, yıççıb psıxhue nepkhım yeğezığew
uıs. Aketse çıghxemre ptsél şhapırtsexemre
zaxiwtığuağew, bleççığe bilahxem ağeşınağem fedew,
ççıguım xew'uıbağew şıs. Mazew şhaşıtım, meşıtışhem
yıezenecep'e zakhuer lhaghew, mezenıkhuer khexelhe
tamığem fedew şhaşısew, khıxeşı. Khuacem tézeç uığe
ttequxeri khıxewı - şüelhırım fedew, psığuew
weşuegum zanççew dequayex.
Nasıpım yı ğuegu yıjççe khırıqua xabzej guerım tétu,
Adige khueje ttsıquır, yışşıbır psıxhue nepkhım
yeğezawe uısş. Akatse jıghxemre ptsél şhapıratsexem
zaxiwdığuawe, bleçça belıhxem yağeşına xuedu, şşım
xew'uıbawe şısş. Mazew şhaşıtım, meşıtışhem yı
ezanecap'e zakhuer lhaghu, mezenıkhuer khexalhe
damığe xuedu şhaşısu khıxoşır. Khuajem tézeç uığe
ttequxeri khıxew -felhırım xuedu, psığu wafeguım
zanşşew doquéyxer.
Sürdürelim mi ne dersiniz? Belki yeniler de anlar
sayfanın ne olduğunu...
Sevgiyle
Jade Wumar
04.12.2005
-DZEPŞİŞIME
YATXIDEJJ-
Yeweme yewexeme zera'ome zera'otejew,ye'urer
yigheşş'eghow zıgheşş'eghorer yighede'ow,
khyede'uxeri şisıxew zı lhexhen gorem Adığe xeke
Natejj xeghegum yanah 'etıghe(lheğe)khuşşha bjjapem
Dzepşxer ya'ow zewak'uiş tesıghegh.
Dzepşme yathamatem Şhalaxhoge yis'egh.Şhalaxho
pç'eghoalem tesew yitıjın kati yi'ıghew adıre Dzepş
l'ıxhujjit'ume yafigheghuaze zepıtew yegheşşem
khihıghegh.Yijak'exeri wosıtsem fede fıjibzew
yinegu mazem fede mets'ıwı zepıtew zı çığı fom
yiwbıtıme zereşitew khıç'ixışünew k'uaç'e fow
şitıgh.
Yat'uanere Dzepşım Jadege yegexeştıgh. Ari zı
bırulejjım tesew yi'aşexeri hazırew yi'ıghew
Şhalaxhom yijjabghobghum yitigh.Şım zadebzew tesew
ziwbıtırer 'eçimghek'ijew pıyew yezewaghem dunayim
khızereteheghem ç'igheghojew 'eşha-lheşhew
k'oç'erıhew, bghejjım fede yeplhıre yinexer
zılheghurexemi zışighegheştew şitıgh.
Yawjire Dzepş l'ıblanew Şhalaxhom yisemegubghum
yitım yis'eri Thaghuşşeştıgh.Adıre Dzepşme yafedew
yişı pts'eghoplhım tes Thaghuşşem yi'şabzi yi'ıghew
şşıdıghogi rezewenge hazırew şitıgh.Şabzer zıgorem
fighepsıme(fiwzenç'ıme) nibji şebzaşer temıfew aş
yi'eç'ek'ijin 'amalıghep.
Dzepşxer garewıştew Adığe xeghegum yagheghunew,yawxhumew
Adığeme yapiyme yazawonır pşşerilh zıfiraşş'ıji(zıfaghe'ofti)
'Oşhemafem tet'ıshegheghex.
Zı mafe gorem Adığeme yanah piyijj fow yinijjxer
zerewghoyixi Adığe şöelhırım yihexi Adığeme
yatebeneghex.Ts'ıfi, haç'e-k'uaç'i, pse zıpıt zı
khamghanew yawk'i, bılımew ya'er zerapxho yawublegh.Khaberew
guxeç'ır Dzepşme yalhı'esıgh.Dzepşxer şşıdıghogi
rezewenge hazırew şitıghexti zegem zıtaghepsehi
yaşıme yaç'ıs-sıxi zebghodewçüaghex.
-"Şöelheghu a sidzepşxer yinijjme yaşş'ırer?Mı
Adığe şöelhırım yit mı fedıze pse zıpıtır-zıpımıtır,bılımır
xet ar khazgheghuneştır?" yi'ui khewıwpç'egh
Dzepşthamater.
-"Tarı Zıwızhan" khıra'oji khıdagheştegh
yidzepşxeri.
-"Aşghom mış tışisı xhuştep şöewjir" ya'ui yaşıme
yaşesıxi Dzepşişır jıbghem fede khyepşexew yinijjme
yalhejegh.
Dzepşxer Şhalaxho yape yitew 'Oşhamafem khyexıjıxi(khyeşesıxıxi)
wık'o zepıtme wınesın fayeti rek'oxeyi gozeghu
zewap'om nesıghex.Yinijjew zyawbıtırem yişha
şüawpç'ime zyamıwbıtırem yigu yaghek'odıjew mezawox,
halaki yiraghefe.Garewıştew Dzepşxemre yinijjxer
zezawoxeyi gozeghu mefişı tyeşşegh. Yinijjew
khyek'ol'eghem ghune yi'ep. Zewap'er tede
wıplheghemi hade zaç'. Lıew çigum tetıri
lheghongemışhame yanesıgh. Şegaghowjim
tıghek'ohep'em khızerik'ighe woşüapşe şüı's'exer
ze'uç'exi zewap'em khegholhexıxi mafer
khaghewmezexegh. Pşaghow khızeredahıgheri khyehi
mafer nah şınagho nah zexeheghe khişş'ıgh.
Wimgheşınenır 'amalıghep. Dzepşxer
khızeryaxhul'eştır yamışş'ew demışşhaxew,
remıpşş'ıjıxew zebghodetew rezawoxeyi pete zı
tse'unejj gore Şhaxhom yiç'ıbıge maç'e-maç'ew
khyek'oşşıl'i şabzer fiwzenç'ıgh. Şhalaxho
khızızeplhek'im tse'unejjır şebzaşer khit'upşi,
yigu tighefegh. Zigu şebzaşe tefeghe Dzepşthamater
khızetewçüegh. Şım khyepsıxi tse'unejjım yiwk'in
yihısapew yejegh. Yiwbıtın yişş'oyighegh şhak'e
karıw yi'ejep. Yinexer rewmezaxe yişhi rewnaze
yiwıblegh. Yişha khyefexıghew yikatem zeriwghesiyi
yilheghongemışhame yatet'ıshegh. Ar zılheghure
Dzepşit'ur yezereç-çal'exi yibghuit'umge yawbıti zı
'anaye çığı fow ç'aşi, şıç'aghet'ıhegh. Şhaye
tepşş'ehıjın şi'ep. Şhaxhom yizxetır deyı ded.
Zihadeghum khızeresıgher gu lhızıteghe
Dzepşthamater tek'u gu khız'epeşş'ehıjım yidzepşme
mırewıştew yawşşıyijıgh.
-"Wo sidzepşew zewak'ome yal'ıxhujjxer,khaxhughew
remıl'ejın şi'ep.Sızereneguyeremge dunayim syexıjı,
sipse xek'iji pet. Wıadığeme zewap'em wil'ehın.
Şüigu xeşüımgheç'. Yinijjme yawji şüimık'.
Şüıç'emghojew, şüyemxhexhışew şüyazaw.Tham yi'ome
şüyatek'on. Tham 'epı'eghu zıkhışüfeşş'."
Yidzepşme mırewıştew khyazre'oxe newjım bere
pemıtew Şhalaxhor hadrıxem yek'ujıgh.
-"Wo zewak'ome yalıyew Dzepşme yathamate lhep'e,
tyegheşşem khızedethıgh. Wışim'agheme teyi
tışi'eştıghep.Wzyemghep tyatek'ofege tyazewon."Hadrıxem
xaze şi'" ya'o tızeredzepşew aş şıtızere'uç'ejıştım
pşş'oşş ghexhu." Ya'ui yiç'ak'o şüıs'er yiçiü
traxhoegh. "Tamate ti'ejep" ya'ui bere fyeghıghex,
fyethewsıxıghex.Garewıştew zigu xeç'ıghe Dzepşxer
t'ek'ure khyawgupşiew, khızecıxeplhew hadem
yipaşşhe yisıxi nah lheşew regubjıxi
khazeretegijıghex.(Khızexetegijıghex)
"Mır yadejji khadghenenep. Tyanejjme tyatejjme ya
xeghegue ya'eç'edghehenep" ya'ui Tharı'o faşş'i
psınç'e dedew yaşıme yatet'ıshexi, yaşıxer
yagheharhati yinijjme yateferzeghex. Yeweme
yirawtexew, khyeweme zexawpç'etew rezawoxeyi
gozeghu mefiş nah xaghk'igh.
Yaxanere mafem tıghekhoheghum yipege pç'eheşhape
şeplhım xetıxew Dzepşit'ur zeryaxabzew rezawoxeyi
pete zı yinijj nezakho gore dzaser Thaghuşşem
figheterezi zerilhek'ew fidzi yinıbe lhenıkhom
xi'ugh. Thaghuşşer şım khyedzıxi pse pımıtew ç'ıgum
tegholhegh. Jaderi aş pemç'ıjew şit-ti khyeççal'i
şım khyepsıxi Dzepşew yik'apsezakhor(nibjeghu,ne'uas)
zepighezi yiw'apl'i Şhalaxhom yisemegubghum
yirigholhegh.
-"Wo Dzepş l'ıxhujjew sik'apse lhep'e, wori wıl'eme
mac xhujin. Sızeredzepşzakhow sı khanen." yi'ui
çeşnıkhom nesıfe fyeghıgh,fyethewsıxıgh. Nefşşeghom
yipe Thaghuşşem yiç'ak'ui trixhui, yişew bırulejjım
ç'ıs-sıji "bemışşew seyi sıkhışüç'ehen" yi'ugh.Yikater
yişti "Dzepşme yapepç'ege" yi'ui bırulrjjır
yigheharhati yinijjme yaxelhetejıgh.Yeweme şhapixew,
khyeweme khiriwtexew mefış nah rezewagh.
Yabghuanere mafem Jaderi repşş'ıjıgheti zı şşegeşşe
gore khyaxek'i yikater Jadem yibghegum xighehegh.
Jader aş nah femlhek'ışüştır xişş'ık'igh.Şhalaxhomre
Thaghuşşer yine khıpeşofegh. "Tham yigho(yighue)
yilheghugheti seyi süadeji syejegh.Gire khınewjı
tızexek'ijınep" yi'ui yawjire fepşer khişti
Şhalaxhom yijjebghebghum ziridzegh.
Dzepşişıme yahadişır zebghodelhıgh.
Yawjire Dzepşew Jadi zyawk'im, yinijjme yagu
refepşeji xeguşş'ık'ighex."Dzepşxer yitç'ıghex,
dunayim khıtfrikhon tetıjep"ya'ui zereghekefıghex,
zereghetxhejighex.
Aş lhıpıtew rexhugher gheşş'eghonı. Zı şıble ghoghu
maxhe khışı'ugh yıpe rapşşew 'Oşhamafem yibjjapem.
Pşıçe reşş'ate ç'ıguer khaxhıye dunayir zexeheghe
yiwıblegh. Ar zexezıxıre yinijjxer
khızeç'eştejıghex(reştejıghex) yapse 'uzıgh.
Yeraghe-psereghew yaşş'eştır zıdak'oxeştır
yamışş'ew xezerehejıghex.
Nate (Nart) Sawsurıko yape yitew Nate zewak'oxer
ze'kezewjew(zewj zeritew) 'Oşhamafem khyexıxi
yinijjew şi'er zewji yawk'i, Dzepşişıme yahadexeri
daşti, 'Oşhamafem
dıç'aşıji(dıdaşeyeji) şıbzexıjıghex(şık'odıjıghex).
Yiwjım Aduğexer piyi, ceghui yamı'ejew retxhejıxew
khanejıghex. Dzepşme ghıbzexer woredxer frawsıgh.
Dzepşişıme yakahberır ts'ıfıxer zelhaşş'egh.
Zıgorege Dzepşxer nepi 'Oşhamafem tetıjex.
Wıç'ede'upeme yadejjıw maxher bjjapem şızepegeji...
Khazıtxıgher: Jade Wumar
Bu hikaye kendilerini DZEPŞ olarak adlandıran üç
SHAPSUGH'ı anlatmaktadır. Bir zamanlar birlikte
başlattıkları bir düşünce, bir hareketi, bir akımı
şuan birbirlerinden çok ozak olmalarına rağmen
devam ettiren ve hayatlarını diasporada geçiren bu
üçlü, efsaneler ve kahramanlıklarla dolu
dedelerinin, atalarının zamanını halen yaşamakta ve
kalplerinde yaşatmaktadır. Jade Wumar tarafından
DZEPŞLERE ithafen yazılmış yazılmış bu hikaye; bir
özlemi, bir gerçeği, bir efsaneyi içermektedir.
Vatanımdan ne kadar uzak olsam da bana eşlik eden,
düşüncelerimden ayrıldığım, rüyalarımı süsleyen
sesler onlar. Onlar da benimle birlikte yola
koyulurlar. Yol boyunca bu hatıralar kimi zaman
ısrarla kimi zamansa nazikçe ama her zaman içten ve
sıcak bir şekilde beni meşgul edercesine
kulaklarımda çınlar dururlar. Mola verdiğimde ise
onlarda susarlar. Yüreğimde bazen hüzün bazen
sevinç kimi zamansa mutluluk melodileri olup
öterler. İşte bu şekilde onlarla birlikte ortak bir
yaşamı paylaşmaktayız. Bana bu satırları yazdıran
bu olsa gerek...
Sanal olmayan Adigeliğimize bu günde devam
ediyoruz. Gerçekleri görmek, yaşamak isteyenleri
her zaman yanımızda görmek isteriz...
Adigelik 'Oşhamaften aşağı süzülen tertemiz bir
nehirdir adeta bu temiz suda hep beraber yüzüyoruz
dünya durdukça yüzmeye devam edeceğiz...
Ayemi daxemi, bayemi thamışk'emi ar tetixeku,
tyanejji xeku, tyatejji xeku tşıghupşejinew 'amal
yi'ep, ar tiwored ar, tiwored ar, tiwored ar...
Wo Dzepşme yathamate mafew Şhalaxho, "wı adığeme
zewap'em wil'ehın" khaz'uagher worı be? "Mı Adığe
şöelhırım yit mı fedıze pse zıpıtır-pımıtır,bılımır
khazgheghuneştır Dzepşxer arı" tezgha'orer worı be?
Jade Wumar ga 'anaye ç'ığı fom yiç'eghım çesew,Adığenıghem
felajew,şha ç'ifınım yiwji yitew tithamate lhep'eme,
tinibjeghu blaneme, tipşşaşşe khodanme yaxet. Çıgum
sıteplhehıghi tetıme syawpç'ıgh tetep khısa'ogh.
Mezım sıxehi kholebzıwme, tıghujjme,bageme
syawpç'ıgh xesep khısa'uagh. Psım sıxehi gayeme,
psejjıyme syawpç'ıgh xesep khısa'ogh. Şöefım sihi
bırulejjım, pç'eghoalem, pts'eghoplhım syawpç'ıgh
yitep khısa'ogh. Adığeyim syek'ui, 'oşhamafem
sıç'ıts'elhi Natejjme syawpç'ıgh tılheghughep
khısa'uagh.
Wo Dzepşmethamate DZEPŞXER tithamate teşi' ya'ow
megumeç'ıx, methawsıxex. Tede wışi' wo?
|
 |
|
sayfa
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 |
|
|
|
|
|
|
|
|
 |
