|
|
................... |
|
................... |
ADİGABZE TXEN
-5 |
Şhalaxho
Ragıp
21
Ekim 2005 |
|
|
................... |
|
................... |
Mert Bıçkın
25.11.2005
АПЩИЙ
ФАБЭ ОСЭХЪЫ(АСЭПЩЫ)СИФЫЩЫТЛЪАП ШЪХЬЭЛАКЪО
APSHİY FABE WESEXI (ASEPSHI) SİFISHITLHAP SS’HELAKHO
APŞİY FABE WESEXI(ASEPŞI) SİFIŞITLHAP ŞHALAKHO
Sayın Shalaxhue,
Sorularınız çok güzel, çok memnun oldum ve fakat
konuya bakışımızda bir farklılık var ya da ben öyle
algıladım. Yanlış anlamış isem sizde düzeltin.
Benim anladığım kadarıyla siz Türkiye’deki
konuşulan şiveleri yazmak istiyorsunuz. Tabi ki,
yazarsınız bu alfabeyle çünkü bütün Adige-Abhaz
dillerindeki sesleri karşılamaktadır. Fakat hazır
kurulu iki alfabeyi birleştirmek varken, bir
üçüncüsünün gerekli olduğunu düşünmüyorum. Buna
örnek olarak da Tuapse civarı kıyı boyu Shapsughlarda
yazışmalarda Adigey diyalekti C’emguy’u
kullanıyorlar. Adıgabzege diyor yazmıyorlar. Bu
söylediklerim; şiveleri yok edelim olarak
algılanmasın lütfen. Hepsi çok güzeller ama
C’emguy’u incelerseniz bizim yani Shapsughların tüm
seslerini (dördüncü sesler hariç ‘’PH’’ gibi)
içerdiğini diğer şivelerle ortak olarak da ‘’G’’
yerine ‘’sert Ç’’ ikame ettiğini görürsünüz.
Zaten konuyu araştırdıysanız bilirsiniz ki, Adigey
yazın dilini ortaya koyan Aşhamaf Davut C’emguy’u
seçmiştir. Kendisi bir Abzegh’tir. Abzegh, C’emguya
göre daha basit olmasına rağmen bu şive üzerinde
yazı dilini seçmiş olmasındaki temel neden; tüm
şivelere yakın kapsayıcı nitelikte olmasıdır. Asıl
Shapsugh ve Bjedugh şivelerinde Kabardey lehçesinin
tüm şiveleri de dahil diğer hiçbir şivede olmayan
dörtlü ses dizini olduğunu yazar ünlü dilbilimcimiz
Ç’eraşe Zeynep. Aynı yazısında Bjedugh ve Shapsugh
gramerinin de çok eski tarihi gramer izlerini
taşıdığı öğrenimin bu iki lehçe ile yapılmasının
çok zor olacağını yazmaktadır.Bende şivemin
Shapsugh
olduğu için tespitlerinin doğruluğunu biliyorum.
Kaldı ki, Shapsugh şivesi bile alt ağızlara sahiptir.
Bir kısmı siz derken Kabardey gibi ‘’FE’’ der. Biz
‘’ŞÖE’’ deriz. Bir kısmı diğer aşağı Adige
şivelerin de olduğu gibi keskin, atak, çevik
anlamında ÇEN (Kabatay JAN) derken biz GEN deriz.
Bazı Shapsugh ağızlarında CEGU oturmuşken benimde
dahili olduğum grup GEGU demektedir. Bunlar yanlış
değildir, aslında Shapsugh budur hiçbiri için
denilemez. Bunlar lehçe şive ağız kavramları ile
alakalı konulardır ve yukarıda saydığım örnekler
daha da çoğaltılabilir. C’emguy bir Abdzeh için de
bazen zordur. Çünkü Abdzeh şivesinde de ‘’Ş’’ sesi
‘’S’’ olmaktadır. Zaman zaman ‘’Ç’’ sesi
düşmektedir. Bence bu gün hepimiz biraz Aşhamaf
Davut olmalıyız diye düşünüyorum. Yani şivelerimizi
konuşalım ama C’emguy ve Kabardey alfabe ve yazı
dilini de birleştirerek hep beraber yazalım
istiyorum (Örnek C’emguy=Kabardey оред=уэрэд ikisi
de iki şivede de şarkı demek bunu tek bir şekilde
yazmak doğru değil mi?). Tıpkı Türkçe’de GELİYOR
yazıp Karadenizlinin CELEYRU, Egelinin GELİYO,
Doğulunun GELİYİ dediği gibi.
Sorularınıza gelince;
Cevap 1) Yazılı ya da basılı her hangi bir materyal
yok ama internette yazışıyoruz arkadaşlarla.
Cevap2) Sorduğunuz şeyin anlamını yazmamışsınız.
Sormuşsunuz ama bana hiçbir anlam ifade etmedi bol
bol jimnastik yaptırdı. :) Dolayısıyla çözmek için
yine edebiyat dilimizden yardım aldım YİSHAGH
yerine ИСХЬАГЪ (içindeydi demek istediğinizi
düşünüyorum) sizin tezinize göre bunu Türkçe
karakterle yazdığınızda Ş ayrı harf olduğu için
YİSHAĞ yazarım anlaşılır diyorsunuz. Fakat benim
kullanabileceğimizi söylediğim alfabeyle bunu
yazarken ‘’SH’’ yan yana gelir ‘’Ş’’ okunur demeye
getirmişsiniz anladığım. Bu kolayca çözülebilecek
bir sorundur; şayet içindeydi anlamında ИСХЬАГЪ
yazmak istediyseniz. Konferansta kabul edilen
harflerle bunu YİS’HAGH ya da YİS-HAGH ya da
YIS’HAGH YADA YIS’HAGH yazabiliriz.
Cevap3) Zaten bende Kiril öğrenelim, Kiril yazalım,
Kiril okuyalım; yazamadığımız yerde elektronik
ortamlarda site açarken, e-mail alırken standart
birde Latin harflerimiz olsun, tüm Adigeler
tarafından bilinsin, kullanılsın istiyorum.Latin’i
yazı dili yapalım demiyorum. Latin olarak aşağıdaki
yazılımlardan konferans önerisi olan yazım uzun,
anlaması Türkiye Adigeleri açısından internet
kullanan İngilizce bilen için kolay diğerlerine
öğretimi zor.
Necdet ağabeyimin önerdiği ise yazımı görüldüğü
gibi kısa, anlaması ve öğretimi Türkiye Adigeleri
açısından daha kolay. Elektronik ortamlarda (Site
ismi ,e-mail adresi gibi) yukarıda yazdığım gibi
kullanılma şansı şu anda tıpkı Türkçe’de olduğu
gibi yok diyebiliriz.
Not: Belki öğrenmek istersiniz Rusya’da Şhalakolar
soy isimlerini Rusça yazışmalarda СХАЛЯХО
yazıyorlar ünlü edebiyatçımız Şhalako Abu Схаляхо
Абубачир yazılıyor kusura bakmayın Adigece
yazılımını bende bilmiyorum. ШЪХЬЭЛАКЪО (SS’HALAKO)
olarak yazdım. Eşimin anne tarafı da Şhalako’dur
anlamını bilmiyorum ama her halde baş boy ya da soy
anlamı çıkarıyorum. Bu nedenle size akraba soy
anlamında ‘’fışıt’’ diye hitap ettim.
Saygılarımla.
ХЪЯPКIЭ- TЬIЗЭPЭЛЪЭГЪУH TЬI ЗЭPЭШIЭГЪЬIP CЬIГУAПЭ
ХЪУЭ (Resmi dil)
XHYARCH’E-TIZERELHEGHUN TIZERESH’EGHIR SIGUAPE XHUE
(Konferansta önerilen.)
XHIYARÇÇE-TIZERELHEĞUN TIZEREŞŞEĞIR SIGUIAPE XHUE
(Necdet ağabeyimizin önerisi.)
Mert Bıçkın
25.11.2005
СИАДЫГАБЗ
Сиадыгабзэу о сыбзэ лъапI
Дэхагъэу пхэлъыр АДЫГЭ нап
Дышъэзэрыблэу гъашIэм утиI
Ощ нахь лъапIэ сэркIэ щымыI
SİADIGABZ
Siadıgabzew we sıbze lhap
Dexaghew pxelhır ADIGE nap
Dıshezerıblew ghash’em wti
Wesh nah lhape serch’e shımı
SİADIGHABZ
Siadıghabzew we sıbıze lhap
Dexağew pxelhır ADIGE nap
Weş nah lhape serççe şımı
КОЩБЗЭ ПЩЫЬАФ
KOSHBZE PSHIMAF
KOŞBZE PŞIMAF
Necdet Hatam
26.11.2005
Sevgili
Mert,
Alfabe, önce de yazdım, daha önce önerilenlerin bir
bileşkesi diyebiliriz. Temelde Fahri Huvaj ile
birlikte Çereşe Zeynab adına düzenlenen ilk
konferansa sunduğumuz alfabe. Ancak sonradan Kirile
daha bir vakıf olduktan sonra kimi değişikliklerin
daha uygun olduğunu düşündüm.
Sevgili Mert,
"Necdet ağabeyimin önerdiği ise yazımı görüldüğü
gibi kısa, anlaması ve öğretimi Türkiye Adigeleri
açısından daha kolay. Elektronik ortamlarda (Site
ismi ,e-mail adresi gibi) yukarıda yazdığım gibi
kullanılma şansı şu anda tıpkı Türkçe’de olduğu
gibi yok diyebiliriz" diyorsun.
Bu değerlendirmeye de çok sevindim. Ancak derim ki
sadece site adı, e-mail adresi yazamadığımız için
"yazımı kısa, anlaması ve öğretimi Türkiye'deki
Adıgheler açısından daha kolay" bir alfabeden vaz
geçmeyelim. Bir de inanın alfabe, Arap ülkelerinden
dönüş yapmış Adıgheler, anavatandakilerden de geçer
not aldı sadece Türkiyelilerden değil.
"Konferansta kabul edilen harflerle bunu YİS’HAGH
ya da YİS-HAGH ya da YIS’HAGH YA DA YIS’HAGH
yazabiliriz."
Örneğin bu yazılış şekli çok zorlama olur. Görünümü
de pek hoş değil. İlke (') (-) gibi işaretleri
mümkün olduğunca azaltmak olmalı. Son alfabenin
bana göre üstün taraflarından biri (') işaretinin
kullanımını olabildiğince azaltması. Bu işareti
sadece sessiz bir harften sonra hece başlatan
sesliden önce kullanıyoruz ve gerçek bir kesme
işareti oluyor. Ve ye' - EI yazılımında olduğu
gibi.
Şimdi izninizle biraz düzeltme yapayım:
ХЪЯPКIЭ- TЬIЗЭPЭЛЪЭГЪУH TЬI ЗЭPЭШIЭГЪЬIP CЬIГУAПЭ
ХЪУЭ
ХЪЯРК1Э- ТЫЗЭРЭЛЪЭГЪУН ТЫЗЭРЭ ЗЭРЭШ1АГЪЭР СИГУАПЭ
ХЪУГЪЭ.
ХУЭ DE DEMEK İSTEMİŞ OLABİLİRSİNİZ (Resmi dil)
XHYARCH’E-TIZERELHEGHUN TIZERESH’EGHIR SIGUAPE XHUE
TIZERE ZERESH'AGHER SİGUAPE XHUGHE
(Konferansta önerilen.)
XHIYARÇÇE-TIZERELHEĞUN TIZEREŞŞEĞIR SIGUIAPE XHUE
XHYARÇÇE- TIZERELHEĞUIN TIZERE ZEREŞ'AĞER SİGUAPE
XHUIĞE
(Necdet ağabeyimizin önerisi.)
Şhalaxhue Sikhueş,
Ne iyi ettin de bu sayfayı açtın. Bu kadar dil
severin, her alfabeyle yazan arkadaşların, bu kadar
ilgi duyan arkadaşların yazılarını okumak gerçekten
beni mutlu ediyor, geleceğe daha bir umutla
bakıyorum artık. Benim klavyede (é) en üst sırada.
Rakkamların olduğu sıranın en solunda. (") işareti
ile birlikte aynı tuşta. Büyük harf tuşu ile
birlikte yazılıyor.
.................................
Mert Bıçkın
25.11.2005 23:54:34
СИАДЫГАБЗ
Сиадыгабзэу о сыбзэ лъапI
Дэхагъэу пхэлъыр АДЫГЭ нап
Дышъэзэрыблэу гъашIэм утиI
Ощ нахь лъапIэ сэркIэ щымыI
SİADIGABZ
Siadıgabzew we sıbze lhap
Dexaghew pxelhır ADIGE nap (NEDEN ğ DEĞİL KURAL
GEREKMEZ)
Dıshezerıblew ghash’em wti (DESHIĞ. götürülmüş ya
da birlikte götürdüm gibi anlaşılabilir. Açıklama
gerektiren harf sayısını olabildiğince azaltmak
ilke olmalı)
Wesh nah lhape serch’e shımı (lhap'e, shımı')
SİADIGHABZ
Siadıghabzew we sıbıze lhap (lhap')
Dexağew pxelhır ADIGE nap (ADIGHE)
Weş nah lhape serççe şımı (LHAP'E, ŞIMI')
КОЩБЗЭ ПЩЫЬАФ КОЩБЭЕ ПЩЫМАФ
KOSHBZE PSHIMAF KOSHBEYE PSHIMAF
KOŞBZE PŞIMAF KUEŞBEYE PŞIMAF
Adıghéy Adıghecesinde tam o sesi yoktur.
"Мэгуш1о" yı çözümlersek Kirildeki revizyon ve
birebir latine aktarımın ne kadar hatalı olduğu
ortaya çıkacak
Saygıyla...
Jade Wumar
26.11.2005
Wo mac
xhujinew tithamate mafe Şhalaxho,
Wo adığeghem yits'ıfı lhep'e Nejdet HATAM,
Yazıları zamanında takip edemediğim için çok özür
diliyorum. Bir ay sonra inşaallah daha rahat
yazabileceğimi ümit ediyorum.
Alfabe konusunda her zaman ve her yerde bir şeyler
paylaşmaya ve yapmaya hazırım. Ama tekrar tekrar
söylüyorum bu işte bize gerekli olan sonuçtur. O da
maalesef erteleniyor. Çalışmalar devam ediyor falan
filan...
Sayın NEJDET HATAM,
Bu sayfada yazılarımda kullandığım alfabeyi
yansıtmayan bazı hatalar yapmış olabilirim. Sizin
üzerinde durduklarınız da onlar olacak.
ŞHALAXHO'nun dediği gibi alfabeyle ilgili konuları
artık burda yazmasak iyi olucak bence de çünkü konu
uzuyor. İnşaallah ilerde birgün karşılıklı gözden
geçiririz.
Şhalaxho lhep'e tham yi'ome khızerep'oghexer
dgheç'ejin...
Sitedeki alfabeye vaktim olmadığı için bakmadım
mazur görün ilerde inşaallah...
ŞÜETXHEJ... (sizin için yazdım böyle Thamate Nejdet
HATAM:)
Jade Wumar
26.11.2005
Adığe
xekum tekhıtegeji
Adığe lhepkhım tegumeç'i
Adığe xeku nartıjj xeghegum
Tıpeçijew tigheşşe xek'i
Ayemi daxemi ar sesixeku
Bayemi thamışk'emi sesixeku
Tyanejji xeku wey tyatejji xeku
Sşşıghupşejinew 'amal yi'ep
Ar siwored ar siwored ar siwored ar..
DEGUMKHO ORHAN
Dinleyenler için söylüyorum bu wored'in sonuna
dikkat eden oldu mu? "YAWASİYETXER TEJÜGHESEÇ'EJ"
diye bitiyor. Tabi zexezışş'ık'iremge...
Sayın Thamade Nejdet, sözlerde yanlış varsa
düzeltmenizi rica ederim.
Wori arı Şhalaxho...
ŞÜETXHEJ...
Mert Bıçkın
26.11.2005
ОСЭПЩЫ
СЫТХЬАМАТЭ ЛЪАПI(WESEPŞI SITHAMATE LHAPP)
Nejdet ağabeyim değerli zamanınızı bizlere ayırıp
güzeli, iyiyi bulmakta yardımcı olmanız, ben ve
benim gibi düşünen binlerce insan açısından bir
onur kaynağıdır.
Halkının üstün meziyet ve değerlerinden biri olan
dilini yaşatmak, geliştirmek her Adığe’nin bilinci
olamalıdır. Şahsınızda yeniden birlikte bir gelecek
düşleyen tüm insanlarımıza selam olsun.
ТЪЫЗЭКЪОТМЭ Т Ы Л Ъ Э Ш(TIZEKHUETME TILHEŞ)
Değerli ağabeyim, öncelikle sorduğunuz sorulara
cevap vermeye çalışayım daha sonra son yaptığınız
düzeltmelere girelim ve çalışamamızı
sistematikleştirmek için ne yapabiliriz bununla
ilgilli görüşlerimi dile getirmek isterim.
Cevap1: МЭГУШIО=МЭ-ГУ-ШIО Olarak bence üç hece var.
ШIО ayrı bir harf (ШIУ dan türev)
Cevap 2: МЭГУШIО=Э yani sadece bir sesli harf
var.çünkü diğerleri ayrı birer sessiz harftir.
Cevap3:
IЭ demenin inceliği dilin okunduğu gibi
yazılmasını; fonotiği hedeflemektedir. Normalde
bildiğiniz üzere sesli harfler Adığece de uzun
okunur bununla kısa okuma farkı verilmek istenmiş
diye düşünüyorum. Gerekli olduğunu düşünmüyorum.
Çünkü uzun okuması her hangi bir anlam ifade
etmiyor.
Cevap4:
Kesinlikle iki kiril alfabesi, gramerler gözden
geçirilmeli aynı anlamı veren aynı sözcükler aynı
şekilde yazılmalı
(атакъэ=адакъэ=horoz, баджэ=бажэ=tilki,бзыу=
бзу=kuş, гъогу=гъуэгу=yol,о=уэ=sen, орэд = уэрэд
=şarkı gibi gereksiz ayrımlar ortadan
kaldırılmalı), iki lehçe(Doğu ve Batı Adıge
lehçeleri) ve bunların birer alt seçilmiş ve
üzerlerine resmi edebiyat dilleri inşaa edilmiş
şiveleri olan, Ç’emguy ve Büyük Kabartay şivesinin
ve de diğer şivelerin içinde barındırdığı aynı
anlama gelen farklı kelimeler bir Adıge sözlüğünde
birleştirilmelidir.(mesela konuşmak=гушы1эн(Ç’emguy)=
п с э л ъ э н(Kabartay) gibi)
Bu bize diğerinin kullandığı kelimeyi de anlama
fırsatı sağlayacaktır. Kullanılan ortak kelime
Kabardey ve Ç’emguy arasında şu anda %87 dir. Bunu
%100 yaparsak tek bir Adıgece yakalanmış olur.
Ağabeyim, düzeltmelerle ilgili fikirlerim
aşağıdadır.
Düzeltme1:
TЬI З Э PЭ Ш IЭ Г ЪЬIP= ТЫЗЭРЭ ЗЭРЭШIАГЪЭР Burada
tanıştığımıza demek istedim.
(ЗЭPЭШIЭH=tanışmaktan türettim) yanlışlıkla Э yi A
yapmadan çekimli kullandım bu hatayı kabul ettim.
Fakat ТЫЗЭРЭ ЗЭРЭШIАГЪЭР bana anlamlı gelmedi
eşimle de ayrıyeten tartıştık çözemedik
açıklarsanız çok sevinirim.
Düzeltme2: ХЪУГЪЭ=XHUGHE yazmak istedim yanlış
yazmışım.
Düzeltme3:
XHIYARÇÇE fonotik olsun diye yazmıştım eğer fonotik
olacaksa I yı da yazmak gerekli değil mi? Sizin
yazdığınızı kabul ediyorum.
Düzeltme4:
TIZERELHEĞUN yerine TIZERELHEĞUIN yazmalıydım
yazımda yanlış yapmışım.
Düzeltme5:
XHUE yerine XHUIĞE yazmalıydım yazımda yanlış
yapmışım.
Düzeltme6:
Sunulan alfabe ile yazdım Ğ olabilir.
Düzeltme7:
SHIMI yazdım sonuna kestirme bilerek koymadım
gerekli görmedim.
Düzeltme8:
LHAP yazdım sonuna kestirme bilerek koymadım
gerekli görmedim.
Düzeltme9:
LHAPE yerine LHAP’E yazmalıydım yazımda yanlış
yapmışım.
Düzeltme10: КОЩБЭЕ=KOSHBEYE=KUEŞBEYE yerine КОЩБЗЭ=KOSHBZE=KOŞBZE
olarak yazdığım büyük şairimizin soy ismini doğru
yazmadığım için özür dilerim düzeltilen doğrudur.
Bu konuları sıraladıktan sonra sistemli çalışma
için neler yapabiliriz bir çalışma grubu
oluşturulabilir mi bunları konuşup bir karara
bağlıyalım derim.
Teklif 1:
Yahoo ya da başka bir yerden bir ADIGHABZETXEN adlı
bir grup kurmalıyız.
Teklif 2:
Dille ilgili tüm arkadaşlarımızı buraya davet
edelim. İlgili herkes konuyla ilgili kendi şivesi
açısından da fikirlerini söylemeli
Teklif3:
Şhalaxho sayesinde bir çok şey konuştuk tartıştık
ne mutlu kendisine bizleri buluşturmaya vesile oldu
böyle bir grubun kurulmasınada öncülük etmesini
taleb ediyorum. Çünkü ben internet işlerinden pek
anlamıyorum. Grup nasıl kurulur gibi.
Teklif4:
Bu grupta Nejdet ağabeyimizin liderliğinde son
önerdiği alfabenin varsa handikapları tartışılıp
karara bağlandıktan sonra hiç dilini bilmeyene bile
öğretecek şekilde bir interaktif dil kursu açalım
derim hem kiril temelli hem latin temelli.
Teklif5:
Kiril alfabelerin problemlrini ortaya koyup
cumhuriyetlerin dil fakülteleri ve araştırma
bölümlerinde tartışılmasını sağlamalıyız.
Teklif6:
Tek kiril alfabesi için teklif hazırlamalıyız.
Teklif7:
Aynı anlamlı,aynı sesleri
içeren(атакъэ=адакъэ=horoz, баджэ=бажэ=tilki vb.)
yazılımları tek yazma konusunda teklifler
tartışmalıyız.
Grubun Thamadesi olarak Nejdet abimiz gerekli
yerlerde grubun aldığı kararları açıklama, yayma
konusunda anavatandaki sesimiz olsun.
Teklif8:
Amerika'daki derneğin sözlük çalışmasına katkıda
bulunmalıyız.(İNG_RUS_ARB_TÜR_DOĞU AD_BATI AD)
olarak hazırlanmış interaktif sözlük.
http://www.circassianfoundation.org/dictionary/
ХЪЯPКIЭ(XHYARÇÇE)
Mert Bıçkın
26.11.2005
Necdet
ağabeyim,
Açıklama için çok teşekkürler, öncelikle sizin
yazdığınız üç makale ve tüm burada yazdıklarınızı
hangi konuyla ilgili olurlarsa olsunlar okudum,
okumaya da zevkle devam ediyorum.
Benim yukarıdaki yazıyı hatırlatma gayem; sizin bu
konuyu bilip bilmediğinizi ölçmek değil. Aksine bu
konuyu çok yakından takip ettiğinizi iyi biliyorum.
Fakat benim bu çalışma ile ilgili anlayamadığım ve
üzüldüğüm konu; bir çalışma yapılıyor, sanki sadece
yapılmış olmak için. Çünkü arkasından ne biri çıkıp
bu olmadı geliştirelim, değiştirelim diyor ne de
bununla yola devam edebiliriz diyor. Bizim gibi
dilimiz konusunda yazalım, okuyalım diyenler de
artık sabırla beklemek zorunda kalıyorlar. Aradan
nerdeyse üç yıl geçiyor bir arkadaşımız yazmak (Adığabze
Txen) diyor kulak kesiliyoruz, konusu açılsın
derken artık bekleme, sor, cevabı bul, diyor
içimden bir ses, bir bildikleri vardır öğren şunu
diyor. Cevap sizden geliyor yazanların,
uzlaşanların bile bunu beğenmediğini DÇB’ne
sunmadıklarını öğreniyorum. Ancak diğer yurt
dışında yaşayan Adigeler için bu alfabenin uygun
olduğunu düşünüyorum (İsrail, Suriye; Ürdün’de
yaygın Kube Şaban alfabesi kullanılıyor
-internette-yazışmalarda).
Bazı handikapları var farkındayım, kestirmeler çok
(tıpkı Fransızca gibi), bazı kelimeler anlam
kayması yaşıyor gibi ama bunlar basit düzeltmelerle
aşılabilir gibi geliyordu bana. Türk alfabesine
sıcak bakmamamdaki ana ve tek sebep ise zaten
Kiril’in yazılamayan bölgelerinde (internet gibi
e-mail gibi) alternatif yaratacak standart bir
alfabe olacaktıysa geçerli bilgisayar alfabesi
kullanılmalıydı. Yazılan alfabede ‘’ı’’ harfi hariç
bu durum gözetilmişti. Bu gerekçelerden dolayı
güzel bir çalışma olduğunu düşünüyorum.
Dilimiz konusunda kişisel olarak epey çalıştım eşim
İngilizce dilbilimi mezunu Abdzeh, ben Shapsugh’ım.
Kabardey dahil tüm lehçe ve şive farklarına hakimiz
diye düşünüyorum. Çünkü Adigelik denilince
ilgilendiğimiz tek konu -beş senedir- Adige-Abhaz
dil grubudur. Elimde Wubıhça ve Hattu dili de dahil
olmak üzere; her üç dilin lehçe ve şiveleri ile
ilgili birçok ses dosyası mevcuttur. İsteyene
bunları gönderebilirim. Eğitim konusuna gelince
eğitimin Türkiye’de de kesinlikle Kiril harfleri
ile yapılması gerektiğini iki alfabenin en kısa
zamanda birleştirilerek ve sadeleştirilerek tek
alfabe üzerinden iki resmi edebiyat dilinin
(КIэмыгуй,Къэбэртай) de öğretimine geçilmesinin
gerekli olduğunu düşünüyorum. Dilimizin bütün
seslerini yaşatmak anlamak kavramakla biz dilimizi
yaşatmalıyız. Unutmamamız gereken dilimizin,
dilbiliminde ayrı bir yerinin olduğudur. Konuya
dair kısa görüşlerim.
1) Tanıtılan alfabe Kiril taklidi deniyor.
Katılıyorum. Bu aynı zamanda resmi alfabeleri de
öğrenmede kolaylıktır. Bilinçlice öyle
planlandığını düşünüyorum. Karşılıkları tek tek
tartışılabilir. Kestirmeler kullanılmayabilir ama
Türkçe karakterlerin elektronik ortamda
yazışmalarda sorun olacağını düşünmekteyim.
Yapılacak alfabe aynı zamanda Kiril’inde elektronik
ortamda alternatifi olmamalı mı?
2) Alfabe sizinde buyurduğunuz gibi eksik yazımlı
tam fonetik değil (GU=GUI(ГъуIы gibi olabilirdi
böyle de çok uzun oldu Aşhamaf Davut doğrusunu
yapmış bence)hem Kiril’de hem de Latin’de
düzeltilebilir. Tekliflerim aşağıdadır.
3) G’nin üç şekli ayrı birer harf olabilirdi. Bu
atlanmış ya da harf yetersizliğinden kombine
yapılmış (Tıpkı İngilizce’de olduğu gibi)
konulabilir, tıpkı önerdiğiniz gibi.
4) G’leri fonetikleştirelim tamam, fonetikleştirme
standart olacaksa; kolaylaştırmak adına kombine
fonetik olan harflerimizi (Dört çeşit J (Ж), Dört
çeşit H(Х), üç çeşit L (Л ), üç çeşit TS (Ц), üç
çeşit Ç(Ч), altı çeşit Ş(Ш,Щ), kaybetmemeliyiz,
korumalıyız kanaatindeyim!
5) DİLİMİZ KİMLİĞİMİZDİR!
6) SKHALIAKHO Abubachir Adyshesovich
Г г/GH gh karşılığı Kiril’de de sistematik olsun
(paralel değişim). Teklifimdir; Г yerine ГЬ (ince
g) yazalım
ГУ гу/GU gu
ГО го/GO go
ГЪ гъ/Ğ ğ
7) Shalaxhue sıfışıtlhap wesepshı
Apşiy fabe wesexı sıkoş mı kızıtıxırer Mert
c1
TEKLİF
АПЩИЙ ФАБЭ ОСЭХЪЫ(АСЭПЩЫ)СИФЫЩЫТЛЪАП
ШЪХЬЭЛАКЪО(АДЫГАБЗЭКIЭ)
APSHİY FABE WESEXI (ASEPSHI) SİFISHITLHAP
SS’HELAKHO (ADIGABZECH’E)
APŞİY FABE WESEXI(ASEPŞI) SİFIŞITLHAP ŞHALAKHO (ADIGHABZEÇÇE)
Sayın Shalaxhue sorularınız çok güzel, çok memnun
oldum ve fakat konuya bakışımızda bir farklılık var
ya da ben öyle algıladım. Yanlış anlamış isem sizde
düzeltin. Benim anladığım kadarıyla siz
Türkiye’deki konuşulan şiveleri yazmak
istiyorsunuz. Tabi ki yazarsınız bu alfabeyle
çünkü, bütün Adige-Abhaz dillerindeki sesleri
karşılamaktadır. Fakat hazır kurulu iki alfabeyi
birleştirmek varken bir üçüncüsünün gerekli
olduğunu düşünmüyorum. Buna örnek olarak da Tuapse
civarı kıyı boyu Shapsughlar yazışmalarda Adigey
diyalekti C’emguy’u kullanıyorlar, Adigabzege diyor
yazmıyorlar. Bu söylediklerim şiveleri yok edelim
algılanmasın lütfen. Hepsi çok güzeller ama
C’emguy’u incelerseniz bizim yani Shapsughların tüm
seslerini (dördüncü sesler hariç PH gibi)
içerdiğini diğer şivelerle ortak olarak G yerine
sert Ç ikame ettiğini görürsünüz. Zaten konuyu
araştırdıysanız bilirsiniz ki, Adigey yazın dilini
ortaya koyan Aşhamaf Davut C’emguy’u seçmiştir.
Kendisi bir Abzegh'tir. Abzegh, C’emguy'a göre daha
basit olmasına rağmen bu şive üzerinde yazı dilini
seçmiş olmasındaki temel neden tüm şivelere yakın
kapsayıcı nitelikte olmasıdır. Asıl Shapsugh ve
Bjedugh şivelerinde Kabardey lehçesinin tüm şiveleri
de dahil diğer hiçbir şivede olmayan dörtlü ses
dizini olduğunu yazar ünlü dilbilimcimiz Ç’eraşe
Zeynep.
Aynı yazısında Bjedugh ve Shapsugh gramerinin de çok
eski tarihi gramer izlerini taşıdığı öğrenimin bu
iki lehçe ile yapılmasının çok zor olacağını
yazmaktadır. Bende şivemin Shapsugh olduğu için
tespitlerinin doğruluğunu biliyorum. Kaldı ki,
Shapsugh şivesi bile alt ağızlara sahiptir. Bir kısmı
siz derken Kabardey gibi ‘’FE’’ der. Biz ‘’ŞÖE’’
deriz. Bir kısmı diğer aşağı Adige şivelerin de
olduğu gibi keskin, atak, çevik anlamında ‘’ÇEN’’
(Kabardey JAN) derken biz GEN deriz. Bazı Shapsugh
ağızlarında CEGU oturmuşken benimde dahili olduğum
grup GEGU demektedir. Bunlar yanlış değildir
aslında Shapsugh budur hiçbiri için denilemez. Bunlar
lehçe, şive, ağız kavramları ile lakalı konulardır
ve yukarıda saydığım örnekler daha da
çoğaltılabilir. C’emguy bir Abzegh için de bazen
zordur. Çünkü Abzegh şivesinde de ‘’Ş’’ sesi ‘’S’’
olmaktadır. Zaman zaman ‘’Ç’’ sesi düşmektedir.
Bence bu gün hepimiz biraz Aşhamaf Davut olmalıyız
diye düşünüyorum. Yani şivelerimizi konuşalım ama
C’emguy ve Kabardey alfabe ve yazı dilini de
birleştirerek hep beraber yazalım istiyorum (Örnek
C’emguy=Kabardey оред=уэрэд ikisi de iki şivede de
şarkı demek bunu tek bir şekilde yazmak doğru değil
mi?). Tıpkı Türkçe’de GELİYOR yazıp Karadenizlinin
CELEYRU, Egelinin GELİYO, Doğulunun GELİYİ dediği
gibi.
Sorularınıza gelince
Cevap 1) Yazılı ya da basılı her hangi bir materyal
yok ama internette yazışıyoruz arkadaşlarla.
Cevap 2) Sorduğunuz şeyin anlamını yazmamışsınız,
sormuşsunuz bana hiçbir anlam ifade etmedi bol bol
jimnastik yaptırdı) dolayısıyla çözmek için yine
edebiyat dilimizden yardım aldım YİSHAGH yerine
ИСХЬАГЪ (içindeydi demek istediğinizi düşünüyorum)
sizin tezinize göre bunu Türkçe karakterle
yazdığınızda ‘’Ş’’ ayrı harf olduğu için YİSHAĞ
yazarım anlaşılır diyorsunuz. Fakat benim
kullanabileceğimizi söylediğim alfabeyle bunu
yazarken SH yan yana gelir Ş okunur demeye
getirmişsiniz anladığım.Bu kolayca çözüle bilecek
bir sorundur; şayet içindeydi anlamında ИСХЬАГЪ
yazmak istediyseniz; Konferansta kabul edilen
harflerle bunu YİS’HAGH YADA YİS-HAGH YA DA YIS’HAGH
YADA YIS’HAGH yazabiliriz.
Cevap 3) Zaten bende Kiril öğrenelim Kiril yazalım
Kiril okuyalım, yazamadığımız yerde elektronik
ortamlarda site açarken, e-mail alırken standart
birde Latin harflerimiz olsun tüm Adigeler
tarafından bilinsin kullanılsın istiyorum.Latin’i
yazı dili yapalım demiyorum. Latin olarak aşağıdaki
yazılımlardan konferans önerisi olan yazlım uzun,
anlaması Türkiye Adigeleri açısından internet
kullanan İngilizce bilen için kolay diğerlerine
öğretimi zor.
Necdet ağabeyimin önerdiği ise yazımı görüldüğü
gibi kısa, anlaması ve öğretimi Türkiye Adigeleri
açısından daha kolay elektronik ortamlarda (site
ismi, e-mail adresi gibi) yukarıda yazdığım gibi
kullanılma şansı şuanda tıpkı Türkçe’de olduğu gibi
yok diyebiliriz.
Not: Belki öğrenmek istersiniz; Rusya’da Şhalakolar
soy isimlerini Rusça yazışmalarda СХАЛЯХО
yazıyorlar ünlü edebiyatçımız Şhalako Abu Схаляхо
Абубачир yazılıyor kusura bakmayın Adigece
yazılımını bende bilmiyorum. ШЪХЬЭЛАКЪО (SS’HALAKO)
olarak yazdım. Eşimin anne tarafı da Şhalako’dur
anlamını bilmiyorum ama her halde baş boy ya da soy
anlamı çıkarıyorum bu n edenle size akraba soy
anlamında fışıt diye hitap ettim.
Saygılarımla.
ХЪЯPКIЭ- TЬIЗЭPЭЛЪЭГЪУH TЬI ЗЭPЭШIЭГЪЬIP CЬIГУAПЭ
ХЪУЭ (Resmi dil)
XHYARCH’E-TIZERELHEGHUN TIZERESH’EGHIR SIGUAPE XHUE
(Konferansta önerilen)
XHIYARÇÇE-TIZERELHEĞUN TIZEREŞŞEĞIR SIGUIAPE XHUE
(Necdet ağabeyimizin önerisi)
СИАДЫГАБЗ
Сиадыгабзэу о сыбзэ лъапI
Дэхагъэу пхэлъыр АДЫГЭ нап
Дышъэзэрыблэу гъашIэм утиI
Ощ нахь лъапIэ сэркIэ щымыI
SİADIGABZ
Siadıgabzew we sıbze lhap
Dexaghew pxelhır ADIGE nap
Dıshezerıblew ghash’em wti
Wesh nah lhape serch’e shımı
SİADIGHABZ
Siadıghabzew we sıbıze lhap
Dexağew pxelhır ADIGE nap
Dışezerıblew ghash’em wıti
Weş nah lhape serççe şımı
КОЩБЗЭ ПЩЫЬАФ
KOSHBZE PSHIMAF
KOŞBZE PŞIMAF
ОСЭПЩЫ СЫТХЬАМАТЭ ЛЪАПI (WESEPŞI SITHAMATE LHAPP)
(Necdet ağabey oradan önerdiğiniz bu alfabeyle
yazılmış bir yazınızı dün indirdim.)
ADİGEY CUMHURİYETİ RESMİ SİTESİ (http://www.adygheya.ru)
ADİGEY DEVLET ÜNİVERSİTESİ (http://www.adygnet.ru)
KABARDEY-BALAKAR DEVLET ÜNİVERSİTESİ (http://www.kbsu.ru)
Sitelerinin Adigece yayın yapmaları sağlanmalıdır.
Bunun için yazışama yapılabilir. Bu siteler yurt
dışındaki Adigeler tarafından da gezilmektedir.
ADİGHE MAKH gazetesi ve Adige Cumhuriyeti siteleri
Adigece yayın yapan ve tarafımızdan sürekli takip
edilen sitelerdir. Fakat zamanında güncelleme
yapılmamaktadır. Necdet ağabey bu konularda da bir
girişiminiz olabilirse ya da bildiğiniz başka
Adigece site varsa bunları da burada yazarsanız
memnun oluruz.
ХЪЯPКIЭ (XHYARÇÇE)
Jade Wumar
26.11.2005
Sayın
Mert BIÇKIN,
Gerçekten çok iyi bir yere değindiniz. Yavaş yavaş
sonuca ulaştıracak fikirler sundunuz.
Şu anda diaspora ve anavatan arasında dil açısından
bir birlik yok anladığım kadarıyla. Alfabe
bilmecesi de bir örnek teşkil etmektedir. Bana göre
yeni bir alfabeye geçilecekse bunun öncelikle
Adigey’de yapılması ve tüm diasporaya aktarılması
gerekmektedir. Alfabe konusunda bitmeyen yorumlar
geliyor. Kesinlikle ortak yazı dilinin kullanıldığı
bir alfabe olmalı ve şu an anavatanda konuşulan
Ç'emguy lehçesi ortak dil olmalıdır. Ayrıca
kullanılan alfabe bütün alt lehçelere hitap
edebilmeli ve onların kendilerine özel seslerinin
de bir harfle karşıtlığı olmalıdır. Fakat bunun
biran önce uygulamaya konulması gerekmektedir.
Bence de şu anki alfabe karmaşasından daha iyidir
Kiril alfabesi. Ancak tek bir Latin alfabesi de
dediğim özellikleri karşılamak şartıyla işi çözer.
Artık bu konuda uzman kişiler sanal alemde değil
reel hayatta bir takım girişimler yapmalı,
birliktelik oluşturmalı ve Adigece bir dil kurumu
gibi bir kuruluşla işi çözmelidir.
Son zamanlarda diasporada özellikle Türkiye’de daha
öncede ısrarla söylediğim gibi Adigece yayınlarında
Kabardey lehçesi kullanılmaktadır. Bu gibi
yanlışlıklar bir an önce düzeltilmelidir ve bugün
Adigey’de konuşulan dil kullanılmalıdır.
Yapılanları Adigelere aktaracak ve bilmeyenlere
öğrenim sağlayacak bilenlerin kendini
geliştirmesini sağlayacak kurlar açılmalı. Tüm
Adigeler bu çalışmalardan haberdar edilmeli.
Sayın Necdet HATAM ve Şhalaxho öncülüğünde bu
konular bence de çözüm bulacaktır.
Şöetxhej...
Baykaldı.H
26.11.2005
Sayın
Necdet Hatam,
Önce harflerdeki gerçekçi düzeltmeleriniz için
teşekkürler. Hepside oldukça yerli yerinde
kullanılmış. Yalnız benim hala kafamı kurcalayan
ses TL (bana göre ptle-bak) size göre LH (Plhe). Bu
seslerin olduğu kelimeleri sürekli tekrarlayarak
ayrıca aileme de tekrarlatarak dilin ağız içindeki
çarpımı ya da dudaktan çıkan sesi ayırt etmeye
çalıştım. Her seferinde TL sesinin çıktığını
işitiyorum. Bu konuya biraz daha değinir misiniz?
Bir diğeri ‘’o’’ ve ‘’u’’nun kullanılmadığı
konusuydu. Kısmen doğru biz ‘’o’’ veya ‘’u’’ gibi
okurken aslında aradan bir sesi tam olarak
vurgulamadığımızı anlayabiliyoruz. Mesela Sojey
yerine SOUJEY (uyuyorum) ya da Sogupşşıs yerine
SOUGUIPŞŞIS gibi. Ancak bir iki kelime var bunlara
uyduramadığım ,GUI-Araba uyuyor, GU-Öküz uymuyor,
KU-Derin uymuyor. Aklıma gelenler bunlar. Buna da
bir açıklık getirirseniz sevinirim. Bana
Çerkesce’nin hangi dil grubuna girdiğini
soruyorsunuz. Benim yaptığım araştırmalar ne
URAL-ALTAY, ne SAMİ, ne HİNT-AVRUPA ne de tek sesli
Uzak Doğu grubuna giriyor. Bende pek çok dilbilimci
gibi Çerkesce’yi kendine has KAFKAS dil grubuna
sokuyorum. Ne formolojik olarak, ne semantik olarak
ne de kelime olarak başka dillere benziyor. Aslına
bakılırsa yukarıdaki dil gruplarının hepsinden ayrı
ayrı benzer yanları var. Ancak kesin bu dil
grubundandır da diyemiyorsunuz. Çünkü bu dil
grupları çok yavan kalıyor.
Örneklerle açıklarsak Çerkesce’de şahıs ekleri
fiilden önce gelmektedir. Daha da ilginci, bir
kelimede prefix ve suffix kullanılarak, bunun
yanında hem şahıs ekini hem de zaman ekinin
kullanılması sadece bizim dilde diye biliyorum.
DIKHAĞAFEFINUXEGIM-Onlar bizi oynatamayacaklar.
They will not be able to have us play. Aniy
nipamagayt igrayt naş-Rusça bira yanlış sanırım
epeydir kullanmadığım için, ettirgenlik fiilini
unuttum, düzeltirseniz sevinirim. Benim burada
vurgulamak istediğim Çerkesce koca bir cümleyi tek
bir seferde bağlantılı olarak söylerken, diğer
dillerde muhakkak özne fiil yüklemleri kullanmanız
gerek. Yukarıdaki kelimeyi irdelersek
DIKHAĞAFEFINUXEGIM- DI= biz, KHAFEN= Oynamak, ilginç
olan ettirgenlik fiilimiz ĞA’nın KHAFEN’nin arasına
girmiş. KHAĞAFEN olmuş FI= ebilirlik, NU= Gelecek
zaman eki, XE= çoğul eki GIM= Olumsuzluk eki. Yedi
tane önek son ek, zaman eki çoğul eki, ettirgenik,
fiil,vs bir arada bir cümlenin tek bir kelimeyle
ifadesine başka bir dilde rastlamadım. Bir başka
cümlede ŞENT TINŞİFİT' Öğelerin dizilişine
bakıyoruz. Önce İSİM sonra SIFAT+SIFAT+SIFAT= İki
tane rahat ve iyi sandalye derken İngilizce Two
good and comfortable chairs. Rusça’da Dva kharaşo i
udobnik stuli-sanırım böyle. Hepsinde de isim
sıfattan sonra gelmiş ama Çerkesce’de önce isim
sonra sıfat gelmiş. Önemli bir ayrıntı daha var
burada, sayı sıfatı İKİ burada hepsinde de ayrı ve
isimden önce kullanılmış, Çerkesce’de ise sona
gelmiş. DEXİŞŞ,MEXUİŞŞ, WUINİBL, WUINE WUIDZIFİT'
vs gibi. Çerkesce’de olan pek çok ses diğer
dillerde zaten yok. Birinde bir sesimiz varsa öteki
yok. TL, DZ, ŞŞ, JJ, TS vs. gibi.
Sayın Necdet bey bu örnekler o kadar çoğaltılabilir
ki. Çerkesce dili bana göre bir derya. Aslında
benim ilgi alanım formolojiden ziyade Çerkesce’nin
etimolojisi. Benin inancım ve gözlemlerim,
araştırmalarım Çerkesce kelimelerin etimolojisine
inildiğinde; bırakın sadece dili, dünya
tarihine,insanlık tarihine ışık tutabilecek bir
zenginliğe sahip. Verilen her kelime gerçek
içerdiği anlamıyla verilmiş, diğer dillerdeki gibi
bu olsun diye anlamsız bir mana yüklenmemiş.
Özellikle önemli kelimelerde. Sayın Hatam bu konu
üzerinde umarım yoğunlaşırız.
Saygılar.
Baykaldı.H
26.11.2005
Selam
Guape,
Değerli arkadaşlar birazda bilmece-bulmaca soralım.
1) Maxuew pltlawgım Khemıhew. Yeşş'ır,maxue- Maxue
jey. Jeş zerıukhu, Khetletıh. Yine janım Zegğeptlıh! .............?
.........................
2) Maxuem uaxır Uatlhe- uaxır, Uatlhe-uaxır- Uax-xuaşş'ıj.
Jeşk'e yıpsem Zegğapsexuır, Jeşk'e yipser Metınşıj! ................? .........................
3) Ghoq'ue-sıq'uem, Sıq'em-ghok'e, Det'ur
dızerogğepej. Dızegğusew, Denek'ey douq'ue,
Dızegğusew dıghok'uej! ............?
..........................................................................
Şimdide bir tane tekerleme.
TSIJJBANE Tsı top aar
se Si guıgğa, Si guıgğa. Sışşe'usem Sigğegğa
Sigğegğa. Mis, si 'abem Ghıxewa, Ghıxewa. Aar
tsıjjbanew Ghışş'ek'a, Ghışş'ek'a. Se a ts'ıq'uım
Semıwa Semıwa. Se'usenghım Afek'a, Afek'a.
Mert Bıçkın
26.11.2005
DİLLE
İLGİLİ NOTLAR:
Kaynaklarına Göre Dil Aileleri;
1) Hint-Avrupa (İdo Germen) Dil Ailesi;
a. Avrupa'da Grubu;
aa) Germen Dili; Almanca, İngilizce
ab) Baltık Slav dilleri; Rusça, Lehçe, Çekçe,
Bulgarca, Hırvatça, Litvanya dili, Letçe
ac) Helen; Yunanca
ad) Latin Dilleri (İtalca); Fransızca, İtalyanca,
İspanyolca, Portekizce, Katalanca, Rumence
ae) Keltçe; İrlanda dili, İskoçça, Galce, Bretonca
af) Arnavutça
b. Asya’da konuşulanlar; Hintçe, Farsça (İran dili,
Ermenice)
2) Ural-Altay Dil Ailesi;
a. Ural;
aa) Fin-Ugor Dilleri; Fince, Macarca, Ugorca
ab) Samoyed Dilleri
b. Altay; Türkçe, Moğolca, Mançu-Tunguzca,
c. Japonca, Korece (Bu grupta olup olmadığı hala
tartışmalı)
3) Hami-Sami Dil ailesi;
a. Sami; Kenan Dilleri (İsrail), Aramca, Arapça,
Akkadça
b. Eski Mısır, Koptça
c. Libya,Berber
d. Kuşi
4) Çin-Tibet Dilleri;
a. Tibet-Burma
b. Tay-Çin
5) Kafkas-İber Dil Ailesi;
a. İber Grubu; Bask dili (Bu grupta olduğu
tartışmalı)
b. Güney Kafkas Dil Grubu (Kartvel);
1 Gürcü
2 Megrel
3 Laz
4 Svan
c. Kuzey Doğu Kafkas Dil Grubu (Nakh-Waynakh);
1. Nakh; Avar-Andi-Dido, Dargi-Lak, Lezgi
2. Waynakh; Çeçen, İnguş, Batsu
d. Kuzey Batı Kafkas Dil Grubu (Adige-Abhaz);
1. Abhaz Dili; Abhaz, Eski Aşuva dili (Antik
Anadolu Site Devleti)
2. Adıge Dili; Adıge, Eski Hattu Dili (Antik Hitit
Uygarlığı)
3. Ubıh Dili
Yapılarına Göre Diller;
1) Yalınlayan Diller; Ek almazlar, büküme yani yapı
bakımından değişikliğe uğramazlar, en tipik örneği
Çince’dir.
2) Bağlantılı ve Kaynaştıran Diller; Sözlük
köklerinin değişmeyerek ulanan eklerle yeni anlam
ve görev kazandığı dillerdir.
3) Bükümlü Diller; Çekim sırasında sözcük
köklerinin değişikliğe uğradığı dillerdir.
Adige-Abhaz dilleri her ikisi de hem Bağlantılı ve
kaynaştıran dil grubuna girmeli hem de bükümlü
diller grubuna girmeli diye düşünüyorum.
Saygılarımla
Adigece Fiiller Kitabı (BER Hikmet)
Genel olarak bu dil tek ses köklü, kökü, ön eki ve
son eki ile birlikte tam ekli, tam dizgili göreceli
olarak çok sesten oluşan ve telaffuz zenginliği
olan -dolayısıyla güçlü olan- bir dildir. Kök,
önek, sonek durumları, aynı seslerin yer
değiştirmeceli olarak üstlendikleri roller olup, bu
sesler dilin alfabesini oluşturan seslerdir.
Alfabedeki seslerin çaprazlanması ve eklemlenmesi
dilin ihtiyacı olan sözcükleri meydana
getirmektedir. Bu her bir ses bir anlam imidir ve
bu anlam eylemseldir. Neredeyse her bir ses bir
fiildir, yarı fiildir veya yardımcı fiildir. Başka
bir deyişle bu dil, tek sesli göstergelerden oluşur
ve göstergelerin dizisel eklemlenmesi başka
göstergeleri oluşturur. Böyle bir eklemleme
olanağı, çok geniş bir gösterge-sözcük kapasitesini
dilin hizmetine sunar. Bu tek seslerin kök olması
ve bununla bir fiil bir eylem olması, bunların bir
ilk ses -ya da ilk sesin devamı- olduğu düşüncesini
çağrıştırır. Ancak burada, bu seslerin çıkarılmış
ilk sesler olduğu iddiası değildir söz konusu olan;
nitekim bu dil lehçeleri olan bir dildir. Dil
değişir. Ne var ki, bu dilin orijinal bir dil
olduğu kendi kuralları içerisinde gelişim olanağı
gösterdiği ve bu olanağa bu gün de sahip olduğu
düşünüle bilinir.
Bu dilde yazılmış orfografik-dizisel bir sözlük, 90
bin maddeli ve yaklaşık 300 bin kelime
kapasitesindedir. Bu kelimelerin anlamlarının ifade
edilmesi halindeki anlam çoğunluğunu düşününüz. Bu
dili konuşan toplumun, kendi sosyal yaşamında tüm
her şeyi anlamlandırarak bir göstergeler
imparatorluğu yaratmış olmasının alt yapısı kendi
dili olsa gerektir.
Bu dil, 1800'lerin başına kadar gelişmiş olduğu
şekilde kalmış olan bir dildir. O tarihten sonra
geçen 200 yıl özellikle son yüzyıl üretimin, anlam
çoğalmasının, dilin gelişiminin ve modernizasyonla
birlikte dilsel gösterge üretmenin yaşandığı bir
dönem olmuştur. Bu dil, bu gelişmelerden nasibini
almamıştır. |
|
sayfa
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 |
|
|
|
|
|
|
|