Dil bilgisi
(Gramer)
Fiil çekimleri
Gelecek zaman fiilinin şahıs zamirlerine göre
aldığı ekleri aşağıda inceleyelim.
æз |
-дзынæн |
æj |
-zınæn |
ben |
-ecekim
|
|
|
|
|
|
|
ды |
-дзынæ |
dı |
-zınæ |
sen |
-eceksin
|
|
|
|
|
|
|
уый |
-дзæн(ис) |
uıy |
-zæn(iş) |
o |
-ecek
|
|
|
|
|
|
|
мах |
-дзыстæм |
max |
-zıştæm |
biz |
-ecekiz
|
|
|
|
|
|
|
сымах |
-дзыстут |
şımax |
-zıştut |
siz |
-eceksiniz |
|
|
|
|
|
|
уыдон |
-дзысты |
uıdon |
-zıştı |
onlar |
-ecekler
|
Aşağıdaki fiiller geniş
zamanı gösterir.
калын |
kalın |
dökmek
|
|
|
|
фыссын |
fışşın |
yazmak
|
|
|
|
кусын |
kuşın |
çalışmak
|
|
|
|
дзурын |
zurın |
konuşmak |
|
|
|
цæуын |
sæuın |
gitmek |
"Kuşın", "Çalışmak" fiili
ile Gelecek zaman fiil çekimini örneklendirelim.
æз кусдзынæн |
æj kuşzınæn |
ben çalışacağım
|
|
|
|
ды кусдзынæ |
dı kuşzınæ |
sen çalışacaksın |
|
|
|
уый кусдзæн |
uıy kuşzæn |
o çalışacak |
|
|
|
мах кусдзыстæм |
max kuşzıştæm |
biz çalışacağız
|
|
|
|
сымах кусдзыстут |
şımax kuşzıştut |
siz çalışacaksınız
|
|
|
|
уыдон кусдзысты |
uıdon kuşzıştı |
onlar çalışacaklar
|
Osetçe de isimler, tekil ve
çoğul hallerinde(durumlarında) bulunurlar. İsimleri
çoğul yapmak için genelde tekil ismin sonuna “-tæ”
eki getirilir.
бел |
byel |
bel(kürek) |
белтæ |
byeltæ |
beller(kürekler) |
|
|
|
ныв |
nıv |
resim (fotograf) |
нывтæ |
nıvtæ |
resimler
(fotograflar) |
|
|
|
дукани
|
dukani |
dükkan |
дуканитæ |
dukanitæ |
dükkanlar |
Bazen çoğul yapılacak tekil
ismin sonu ile çoğul eki –t
(tæ) arasına “-ы
-ı”
harfi gelmektedir. Bunlara örnekler aşağıda verilmiştir:
Sonu ünsüzle biten tekil
isimler.
цæст |
sæşt |
göz |
цæстытæ |
sæştıtæ |
gözler
|
|
|
|
куыст |
kuışt |
iş |
куыстытæ |
kuıştıtæ |
işler
|
|
|
|
кæрт |
kært |
avlu (bahçe) |
кæртытæ |
kærtıtæ |
avlular
(bahçeler)
|
|
|
|
бындз |
bınz |
sinek |
бындзытæ |
bınzıtæ |
sinekler |
|
|
|
цалх |
salx |
teker (tekerlek) |
цæлхытæ |
sælxıtæ |
tekerler
(tekerlekler) |
|
|
|
карк |
kark |
tavuk |
карчытæ |
karçıtæ |
tavuklar |
Önemli Not:
Ancak, ismin sonu aşağıdaki ünsüz harflerle biterse,
yukarda ki kural geçerli olmaz.
–ргъ
–rğ |
-лгъ
–lğ |
-рг
–rg |
-рд
–rd |
-рм
-rm |
-лм
–lm |
|
|
|
|
|
|
-рв
–rv |
-рс
–rş |
-рз
–rj |
-рдз
–rz |
-рт
–rt |
-нд
–nd |
|
|
|
|
|
|
-нт
–nt |
-нк
–nk |
-нг
–ng |
-вг
–vg |
-ндз
-nz
|
-хс
-xş
|
Örneğin:
аргъ
æргътæ |
ærğ
arğtæ |
fiyat
fiyatlar |
|
|
|
алгъ
æлгътæ |
alğ
alğtæ |
uç
uçlar |
|
|
|
марг
мæргтæ |
marg
mærgtæ |
zehir
zehirler |
|
|
|
кард
кæрдтæ |
kard
kærdtæ |
bıçak
bıçaklar |
|
|
|
арм
æрмттæ |
arm
armttæ |
avuç
avuçlar |
|
|
|
царв
цæрвтæ |
sarv
særvtæ |
yağ
yağlar |
|
|
|
гарз
гæрзтæ |
garj
gærjtæ |
alet(silah)
aletler(silahlar)
|
|
|
|
хардз
хæрдзтæ |
xarz
xærztæ |
harcama(sarf)
harcamalar(sarflar) |
|
|
|
фырт
фырттæ |
fırt
fırttæ |
oğlan
oğlanlar |
|
|
|
зæронд
зæрæдтæ |
jærond
jærædtæ |
ihtiyar
ihtiyarlar |
|
|
|
уынг-уынгтæ |
uıng
uıngtæ |
sokak
sokaklar |
|
|
|
авг-авгтæ |
avg
avgtæ |
cam
camlar |
Çoğul yaparken “-æг
-æg
ve -ыг
-ıg” harfle
biten isimlerin, harflerinden “æ ve
ы-ı”
ünlü sesileri düşer, “-æг
-æg” de ki “г-g”
harfi ses uyuma göre “дж-c”
sesine dönüşür. “-ыг
-ıg” de ki “г-g”
sesinden sonra “y-u”
ünlüsü ses uyumunu tamamlamak için gelir ve daha önce
anlatılan ünsüzle biten isimlerin çoğul eki kuralına
göre “ы-ı”
eki eklenir.
Örnekleri görerek daha iyi anlamaya çalışalım.
барæг |
baræg |
binici(atlı) |
барджытæ |
barcıtæ |
biniciler(atlılar)
|
|
|
|
нарæг |
naræg |
dar |
нарджытæ |
narcıtæ |
darlar |
|
|
|
зарæг |
jaræg |
şarkı |
зарджытæ |
jarcıtæ |
şarkılar |
|
|
|
кусæг |
kuşæg |
işci |
кусджытæ |
kuşcıtæ |
işciler |
|
|
|
мæсыг |
mæşıg
|
kule |
мæсгуытæ |
mæşguıtæ |
kuleler |
|
|
|
расыг |
raşıg |
sarhoş |
расгуытæ |
raşguıtæ |
sarhoşlar |
|
|
|
нæмыг |
næmıg |
mermi |
нæмгуытæ |
næmguıtæ |
mermiler |
Ünsüz “к-k,
г-g,
къ-kh”
den sonra ünlü “ы-ı,
и-i,
е-ye”
harfi(sesi) gelirse, “к-k,
г-g,
къ-kh"
harfleri(sesleri) her zaman “ч-ç,
дж-c,
чъ-çh”
harfine(sesine) dönüşür.
Örneğin:
карк |
kark |
tavuk |
карчы |
karçı |
tavuğu
|
карчимæ |
karçimæ |
tavukla
|
|
|
|
саг |
şag |
geyik |
саджы |
şacı |
geyiği |
саджимæ |
şacimæ |
geyikle
|
|
|
|
тæскъ
|
tæşkh |
sepet |
тæсчъы |
tæşçhı |
sepeti |
тæсчъимæ |
tæşçhimæ |
sepetle |
|