DERS -11
MAMŞIRATI İrme Ö. Temurlenk

...................

Dil bilgisi (Gramer)

Fiil çekimleri

 

Gelecek zaman fiilinin şahıs zamirlerine göre aldığı ekleri aşağıda inceleyelim.

 

æз -дзынæн æj -zınæn ben  -ecekim
           
ды -дзынæ -zınæ sen -eceksin
           
уый -дзæн(ис) uıy -zæn(iş) o -ecek
           
мах -дзыстæм max -zıştæm biz -ecekiz
           
сымах -дзыстут şımax -zıştut siz -eceksiniz
           
уыдон -дзысты uıdon -zıştı onlar -ecekler

 

 

Aşağıdaki fiiller geniş zamanı gösterir.

 

калын kalın dökmek
     
фыссын fışşın yazmak
     
кусын kuşın çalışmak
     
дзурын zurın konuşmak
     
цæуын sæuın gitmek

 

 

"Kuşın", "Çalışmak" fiili ile Gelecek zaman fiil çekimini örneklendirelim.

 

æз кусдзынæн æj kuşzınæn ben çalışacağım
     
ды кусдзынæ  dı kuşzınæ sen çalışacaksın
     
уый кусдзæн uıy kuşzæn o çalışacak
     
мах кусдзыстæм max kuşzıştæm biz çalışacağız
     
сымах кусдзыстут şımax kuşzıştut siz çalışacaksınız
     
уыдон кусдзысты uıdon kuşzıştı  onlar çalışacaklar

 

 

Osetçe de isimler, tekil ve çoğul hallerinde(durumlarında) bulunurlar. İsimleri çoğul yapmak için genelde tekil ismin sonuna “-tæ” eki getirilir.

 

бел byel  bel(kürek)
белтæ byel  beller(kürekler)
     
ныв nıv resim (fotograf)
нывтæ nıv resimler (fotograflar)
     
дукани dukani dükkan
дуканитæ dukani dükkanlar

 

 

Bazen çoğul yapılacak tekil ismin sonu ile çoğul eki  –t (tæ) arasına “-ы -ı” harfi gelmektedir. Bunlara örnekler aşağıda verilmiştir:

 

Sonu ünsüzle biten tekil isimler.

цæст sæşt göz
цæстытæ sæştı gözler
     
куыст kuışt
куыстытæ kuıştı ler
     
кæрт kært avlu (bahçe)
кæртытæ kærtı avlular (bahçeler)
     
бындз bınz sinek 
бындзытæ bınzı sinekler
     
цалх salx teker (tekerlek)
цæлхытæ sælxı  tekerler (tekerlekler)
     
карк  kark tavuk
карчытæ karçı tavuklar

 

 

Önemli Not: Ancak, ismin sonu aşağıdaki ünsüz harflerle biterse, yukarda ki kural geçerli olmaz.

 

ргъ -лгъ -рг  –rg -рд  –rd -рм  -rm -лм  lm
           
-рв  –rv -рс  – -рз  –rj -рдзrz -ртrt -нд  –nd
           
-нт  –nt -нк  –nk -нг  –ng -вг  –vg -ндз -nz -хс  -

 

 

Örneğin:

 

аргъ

æргътæ

ærğ

arğtæ 

fiyat

fiyatlar

     

алгъ

æлгътæ 

alğ

alğtæ 

uçlar

     

марг

мæргтæ

marg

mærgtæ

zehir

zehirler

     

кард

кæрдтæ

kard

kærdtæ

bıçak

bıçaklar

     

арм

æрмттæ

arm

armttæ 

avuç

avuçlar

     

царв

цæрвтæ  

sarv

særvtæ 

yağ

yağlar

     

гарз

гæрзтæ

garj

gærjtæ

alet(silah)

aletler(silahlar)

     

хардз

хæрдзтæ

xarz

xærztæ

harcama(sarf)

harcamalar(sarflar)

     

фырт

фырттæ

fırt

fırttæ 

oğlan

oğlanlar

     

зæронд

зæрæдтæ

jærond

jærædtæ

ihtiyar

ihtiyarlar

     

уынг-уынгтæ

uıng

uıngtæ 

sokak

sokaklar

     

авг-авгтæ 

avg

avgtæ

cam

camlar

 

 

Çoğul yaparken “-æг -æg ve -ыг -ıg” harfle biten isimlerin, harflerinden “æ ve ы-ı” ünlü sesileri düşer, “-æг -æg” de ki “г-g” harfi ses uyuma göre “дж-c” sesine dönüşür. “-ыг -ıg” de ki “г-g” sesinden sonra “y-u” ünlüsü ses uyumunu tamamlamak için gelir ve daha önce anlatılan ünsüzle biten isimlerin çoğul eki kuralına göre “ы-ı” eki eklenir.

 


Örnekleri görerek daha iyi anlamaya çalışalım.

 

барæг

baræg

binici(atlı)

барджытæ

barcı 

biniciler(atlılar)

     

нарæг

naræg

dar

нарджытæ

narcı

darlar

     

зарæг 

jaræg

şarkı

зарджытæ

jarcıtæ 

şarkılar

     

кусæг 

kuşæg 

işci

кусджытæ

kuşcıtæ

işciler

     

мæсыг

mæşıg

kule 

мæсгуытæ

mæşguıtæ

kuleler

     

расыг

raşıg

sarhoş

расгуытæ

raşguıtæ

sarhoşlar

     

нæмыг

næmıg

mermi

нæмгуытæ

næmguıtæ

mermiler

 

 

Ünsüz “к-k, г-g, къ-kh” den sonra ünlü “ы-ı, и-i, е-ye” harfi(sesi) gelirse, “к-k, г-g, къ-kh" harfleri(sesleri) her zaman “ч-ç, дж-c, чъ-çh” harfine(sesine) dönüşür.

 

Örneğin:

 

карк kark tavuk
карчы karçı tavuğu
карчимæ karçimæ tavukla
     
саг şag geyik
саджы şacı geyiği 
саджимæ şacimæ geyikle
     
тæскъ tæşkh sepet
тæсчъы tæşçhı sepeti 
тæсчъимæ tæşçhimæ sepetle
...................
...................
1.Ders      2.Ders      3.Ders      4.Ders      5.Ders      6.Ders      7.Ders      8.Ders      9.Ders      10.Ders      11.Ders
...................
........................................................................................................................................................................