Ali İhsan Aksamaz
(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Eşref Yılmaz. Eşref Yılmaz, ülkemizin aydınlarından; eğitimci, şair, yazar, tercüman, benim de eski dostlarımdan; bazı platformlarda beraberdik. Eşref Yılmaz ile bir söyleşi yaptım. Hayat hikâyesi, şiirleri, makaleleri, tercümeleri ve kültürel çalışmalarından konuştuk. Ali İhsan Aksamaz)
+
Ali İhsan Aksamaz: Lütfen, önce sizi tanıyalım. Nerelisiniz? Nerede, ne zaman doğdunuz? Hangi okullarda öğrenim gördünüz? Mesleğiniz nedir? Yurdumuzun hangi illerinde çalıştınız? Şu anda ne iş yapıyorsunuz? Nerede çalışıyorsunuz? Türkçe dışında hangi dilleri biliyorsunuz? Biliyorum, Gürcüce de biliyorsunuz. Yine biliyorum ki, Gürcistan’ın edebî Gürcücesinden Türkçeye tercümeler yapıyorsunuz. Köyde öğrendiğiniz Gürcücenizi nasıl geliştirdiniz? Bütün bunlar hakkında bilgi verir misiniz?
Eşref Yılmaz: Öncelikle, Artvin İlköğretmen okulu mezunu ve Artvinli olduğumu belirterek başlayayım. Artvin- İmerkhev bölgesinde yaşayan Gürcülerdenim. Anadilim Gürcüce… 1968 de başladığım öğretmenlik mesleğime 12 Eylül 1980-90 arası ara verdiğim on yıllık bir sürede fotoğrafçılıkla yaşamımı sürdürdüm.
Samsun Eğitim Enstitüsü Türkçe Bölümü ve Anadolu Üniversitesi Türk Dili Ve Edebiyatı bölümlerini de bitirdiğimden dolayı, Orta Okul Türkçe Öğretmeni ve Lisede Edebiyat öğretmeni olarak çalıştım. Sırasıyla Samsun, Bursa ve İstanbul illerinde çalışmış oldum.
Emekli olduktan sonra, şiir sanatıyla yoğun olarak ilgilendim. İTÜ’de Türkçe okutmanı olarak 15 dönem çalıştım.
6 dönem de Boğaziçi Üniversitesinde Gürcü Dili Hocası olarak çalıştım. Şu an Gürcü Dil Merkezi Platformu’nda yabancılara Türkçe, Türkiyeli Gürcüler’e Gürcüce öğretiyorum.
2000‘lerde öğrenmeye başladığım Modern Gürcüce ile belge ve kitap (şiir- masal vb.) çevirilerini yapıyorum. Rusça’yı da öğrenmeye çalışıyorum.
Ali İhsan Aksamaz: (1877-1878) “93 Harbi”nde Osmanlı Devleti, Çarlık Rusyası karşısında yenilince eski Osmanlı Devleti toprakları, Çarlık Rusyasının topraklarına katıldı. Çarlık Rusyası, bu toprakları daha sonra “Батумская область/ Batum Oblastı/ Batum Bölgesi” ve “Карсская область/ Kars Oblastı/ Kars Bölgesi” olarak adlandırdı. Bu bölgeler Çarlık Rusyası topraklarına katılınca, o bölgelerde yaşayan Müslümanlar, Gürcü ve Lazların çok önemli bir kısmı ata topraklarından göç etmek zorunda kaldılar. Yanlış mı biliyorum, bilemiyorum?! Siz de daha sonra “Батумская “Батумская область/ Batum Oblastı/ Batum Bölgesi” diye adlandırılan topraklardan göç etmek zorunda kalan muhacir bir ailenin çocuğusunuz. Kaçıncı nesildensiniz? Köken olarak “Batum”un hangi köyündensiniz? Oradaki köyünüzün adı nedir? Buradaki köyünüzün adı nedir? “Batum”da akrabalarınız var mı? Eski soyadınız nedir? Muhacir gelen ailenizden bahseder misiniz? “Batum”dan muhacir gelen ve Gürcüce’nin Аджа́рия/ აჭარა/ Aç̌ara diyalektini konuşan Müslümanlar kendilerini neden “Çveneburi” olarak adlandırmışlar, adlandırıyorlar?
Eşref Yılmaz: Bu göç olaylarında bilgi karmaşası çok yaygın… Rusya, Gürcistan ve Kafkasya’nın diğer bölgelerinden göç eden insanlar; daha doğrusu nüfus hareketlerini kategorize edecek olursak, dört dönemde gerçekleştiğini görürüz. Detaylara girmeden söyleyecek olursak; 17. yy.da Şah Abbas’ın Gürcistan’ı işgal etmesi ile 1. Göç, 18.yy. da Osmanlı-Rus Savaşı döneminde 2. Göç, 20.yy.da Ekim devrimi dönemi 3.Göç ve SSCB’nin çöküşü ile (ekonomik) 4. Göç.
Bizim ailenin, Şah Abbas’ın zulmünden dolayı yerlerini terk eden ve yine kendi toprakları olan dağlarda, ormanlarda, vadilerde saklanan ve bir daha eski topraklara dönemeyen gruplardan olma olasılığı yüksek. Şimdiki adı Ozurgeti, eski adı Makharadze olan ve Guria bölgesinde yer alan bir yerleşim yerinden İmerkhev bölgesinde Çikhori denen bir vadinin dibinde ormandan yer açarak toprak edinmiş ve orada yaşamaya başlayan dört kardeşten söz ediliyor. O yerin adı halen Makhriyet diye geçer. Çoğalınca aile, oradan Liban’a, Gigiet’e, Agara’ya, (ki ben Agara’da doğdum, oradaki ilk okulda okudum. Fakir Baykurt’un Efkâr Tepesi kitabında “İki Okul” adıyla bir öykü var. İşte ben o okulda okudum.) Bril’e, Dasamob’a (şimdiki köy ve mahalle adları) dağılmışlar. Bu durumda ben 6. göbekten bir Makharadze’yim.
Ali İhsan Aksamaz: Biliyorum, canla başla çalışıyorsunuz; kültürel çalışmalar yapıyorsunuz. Siz de uygun bulursanız, kitaplarınızdan bahsedelim. Yayınlanmış kitaplarınız var: “Şiir Gözlü Ağrılar”, “Yürek Rengi”, “Çocuklar da Yazar”, “İlia’nın İzinde”, “Savaşın Şiirin Kimliğin Sorgulanışı”, “Diyarsız”. Bu sonuncusu Dato Magradze’den tercüme. Bize bu kitaplarınızın içeriklerinden kısaca bahsedebilir misiniz? Bu kitaplarınız hangi yıllarda yayınlandı? Yayınlanmış veya yayınlanacak başka kitaplarınız var mı?
Eşref Yılmaz: Şiir kitaplarımda, insana ilişkin her durum (aşk, iş, emek, sevgi- saygı ve barış) ve doğaya ilişkin irdelemeler, mücadele… Dönemsel konularla birlikte genel yaklaşım ve umuda dair ne varsa… Özetle dinsel öğe, ağlamak ve umutsuzluk dışında her şey var şiirlerimde. Çeviri şiir kitaplarım sırasıyla, Salve, Jakomo Ponti, Diyarsız.
Yeni çalışmalarımız; Gürcü Dil Merkezi Platformu olarak projelendirdiğimiz bir kitap çalışmamız var. Çok yakında yayınlanacak, duyarsınız.“ემიგრანტის ტკივილები/ Gurbetçinin Ağrıları” 4. Dönem göç gurbetçilerinin çektikleri acılarının tarihe not düşürmesini amaçlıyoruz. Bizzat kendilerinin yazdıkları günlük, öykü, anlatı ve şiirlerden oluşuyor. Sadece ülkemize gelenlerden değil, dünyanın birçok ülkesine giden gurbetçilerden derledik. Yeni şiir dosyam “Şiircem” de tamamlanınca aynı adla şiir kitabı olarak yayınlanacak.
Ali İhsan Aksamaz: Siz öncelikle bir şairsiniz. Ben öyle biliyorum. Çok güzel Türkçe şiirleriniz var. Gürcüce şiirleriniz de var mı? Varsa, Gürcüce şiirleriniz hangi dergilerde yayınlandı, yayınlanıyor?
Eşref Yılmaz: Evet, Gürcüce yazacak düzeye gelmeye başladım. Doğrudan Gürcüce (çevirisiz) yazıyorum. Yakında böyle bir şiir demeti Kutaisi’deki Akaki Tsereteli Üniversitesi yayınlarında çıkacak. Aynı Üniversite yayınlarında çeviri olarak birkaç şiirim daha önce yayımlanmıştı.
Ali İhsan Aksamaz: Gürcü Yazılı Edebiyatı’nın önderi Şota Rustaveli’nin biyografisinden bahseder misiniz? Şota Rustaveli, bugünkü Gürcistan’ın hangi bölgesinde ne zaman, nerede doğmuş? Nerelerde öğrenim görmüş? Mezarı nerede? Yazılı Gürcü Edebiyatının babası Şota Rustaveli’yi kısaca Türk okuyucularına tanıtır mısınız?
Eşref Yılmaz: Şota Rustaveli, 1165 yılında Tiflis yakınlarında Rustavi şehrinde doğmuş, 1216 yılında Kudüs’te ölmüştür. Çocukluğundan itibaren, amcası ile birlikte birkaç kez seyahatler yapmış, Yunanistan’a kadar gelmiş ve çok kültürlü ortamlarda bulunarak kendini yetiştirmiştir. Şair ve kültür adamı Şota Rustaveli, “Kaplan Postlu” eseriyle de dönemin güçlü yönetimi Tamar Mepe dönemine ek bir güç katmıştır. Şota Rustaveli yapıtını büyük bir törenle bizzat kendisi Tamar Mepe’ye (Kraliçe Tamara) sunmuştur. Tamar Mepe’nin ödül olarak Mahkeme Saymanlığı makamını verdiği söylenmektedir. Fakat beklediği bu olmasa gerek ki, o makamı kabul etmemiş ve Kudüs’e gitmiş, oradaki Gürcü Manastırı’nda yaşamını sürdürmüş ve orada ölmüştür (1216).
Ali İhsan Aksamaz: Şota Rustaveli’nin eseri Megrelce de dâhil birçok dile tercüme edildi; bildiğim kadarıyla 20’yi aşkın dile tercüme edildi. Yine bildiğim kadarıyla, Türkçeye de iki defa tercüme edildi. Şato Rustaveli’nin bu eserini, “ვეფხისტყაოსანი/ Kaplan Postlu”yu kısaca Türk okuyucularına tanıtır mısınız? Bu destanda anlatılan dönem ve başlıca kahramanları hakkında kısaca bilgi verebilir misiniz?
Eşref Yılmaz: Türkçe’ye ilk çeviri Azeri dilinden yapıldı. İlk çeviri olması bakımından önemli, ancak ağır Osmanlıca sözcüklerin çokluğu eseri anlamakta zorlaştırıyor. İkinci çeviri ise henüz çalışma aşamasında… “Vepkhis Tkaosani” hakkında kısaca söyleyebileceklerimize gelirsek; sevgi ve dostluk temalı şiir “Kaplan Postlu”, 14-16 hece ölçüsüyle yazılmış, 1576 dörtlükten oluşmuş, yaşam felsefesiyle ve özlü sözlerle anlatımı süren bir çeşit macera şiiridir. Anlatılan macera destanının dönemi net olarak belirtilmese de Gürcistan’ın geçmiş tarihi döneminde geçtiği açıktır. Bilinen en önemli kahramanları; Tarieli, Nestani, Avtandili, Darejani, Pridoni’dir.
Bu yapıttan dolayı UNESCO, 2016 yılını (yanlış anımsamıyorsam) “Şota Rustaveli Yılı” olarak açıklamıştı.
Şota Rustaveli adı, Gürcistan’da birçok okul- üniversite, tiyatro, cadde gibi kurum ve yerlere verilmiştir. (Şota Rustaveli Metro İstasyonu, Şota Rustaveli Tiyatrosu, Şota Rustaveli Üniversitesi gibi).
Ali İhsan Aksamaz: Önderlik ettiğiniz dernek “შათო რუსთაველის სახელობის კულტურის ცენტრი/ Şato Rustaveli Kültür Merkezi” adını taşıyor. Öyle biliyorum. Derneğinize niçin bu adı verdiniz? Derneğiniz ne zaman, nerede kuruldu? Derneğinizde hangi faaliyetler yürütüyorsunuz? Bize derneğiniz hakkında bilgi verir misiniz?
Eşref Yılmaz: Benim kurucusu olduğum ve uzun yıllar yönetimde bulunduğum dernek “Gürcü Kültür Merkezi Derneği” (şimdi sadece üyeyim) ve şu anda yönettiğim “Gürcü Dil Merkezi Platformu” … Bir de Bursa Karacabey İlçesi- “Boğazköy Gürcü Kültür ve Turizm Derneği” kuruculuğum var. Orada da köylü gençlerimiz derneği yönetiyor, güzel faaliyetlerde bulunmaya çalışıyorlar.
“Şota Rustaveli Kültür Derneği” ile sadece ‘kardeş dernek’ çerçevesinde ilişkimiz var. Etkinliklerine karşılıklı katılıyoruz.
Ali İhsan Aksamaz: Türkiye’de Gürcüce de, Abazaca da, Çerkesçe de, Lazca da, Çeçence de ölüyor. Bu durumu dünden bugüne nasıl değerlendiriyorsunuz? Her 21 Şubat’ta UNESCO’yu referans alan toplantılar hakkında neler söyleyebilirsiniz?
Eşref Yılmaz: Ölüyor demeyelim de müdahale edilmezse, kaybolacak diyelim. Köy koşullarında kolay korunan anadiller kentlerde korunamaz durumda. Ortak dilin baskısı diğer anadilleri ister istemez iter. Kişi kurum ve aktivistlerin müdahelesi bu kaybolmayı kısmen yavaşlatır ama kaçınılmaz son, bilimsel olarak kaç yüzyıl sonra gelir bilinmez… Bunun için yapılması gereken işlerden bir kaçını söylemekle yetinelim:1-Erki etkilemek ve bu alanda çözümler aramak; 2- Bu alanda örgütlenmeleri organize etmek; 3- Dijital ortamlara dil ürünlerini kayıt altına almak…
Ali İhsan Aksamaz: Bu söyleşi için size teşekkür ederim. Başka sorum yok. Ancak sizin başka söylemek istedikleriniz veya okuyuculara mesajlarınız varsa, lütfen onları da söyleyin. Sakalınız yere erişsin!
Eşref Yılmaz: Sizinle söyleşmek bana da iyi geldi. Çok teşekkür ederim. Ali İhsan Bey, bu söyleşi dizisi çalışmalarınızdan dolayı sizi ayrıca kutlamak istiyorum. Genel olarak insanın en keyif aldığı etkinlik bilgi paylaşımıdır. Siz de bu fırsatı yaratıyorsunuz, bundan dolayı sizi tekrar kutluyorum. Sağolun, varolun! Başarılarınızın devamını diliyorum!
Okurlarıma da şimdiden teşekkür ediyorum! Sözüm okumayanlara… Okumayanlar da okur grubuna bir an önce katılsınlar ki okur olsunlar. Fırsat buldukça değil, fırsat bulsunlar ve her şeyi okusunlar ki neyi okuyacağını seçebilsinler. Hoşçakalın! (Kargad brzandebodet! კარგად ბრძანდებოდეთ!)
+
(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Ahmet Özkan Melaşvili ve Hayri Hayrioğlu’yu Andık”, 4- 6 VI 2011, demokrathaber.org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz,“Gürcü Alfabesi ve Gürcüce’nin gelişimi”, 5 V 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz,“Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü Yayınlandı”,23 XII 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Osman Nuri Mercan’ın Ardından Anılar”, (Yayınlanacak), “Anadil Yaşamdır”, 1 III 2016, jinepsgazetesi.com; “Basına ve Halklara”, 15 II 2012, norzartonk.org; Candan Badem, “Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin”, Aras Yayınları, İstanbul, 2018; Erdoğan Şenol, “Gürcü Ansiklopedik Sözlüğü”, Emsal Matbaa Tanıtım Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2021; Erol Kılıç Kutelia, “Her anadili kutsaldır!”, 6 II 2021, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr/ ozgurcerkes.com/ abhazpostasi.com; Eşref Yılmaz, “Asimilasyona Karşı Aydın Sorumluluğu”, Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 37, Total Müşavirlik ve Mümessilik, İstanbul, 2000; Fahrettin Çiloğlu, “Çveneburi”, Çveneburi Kültürel Dergi, sayı 1 (8), Bude LDT. ŞTİ, Bursa, 1993; Fahrettin Çiloğlu, “Bir etnik grup olarak Türkiye’de Gürcüler”, Birikim Sosyalist Kültür Dergisi, sayı 71- 72, Birikim Yayıncılık Ltd. Şti., İstanbul, 1995; Fahrettin Çiloğlu, “Dilden Dine Edebiyattan Sanata/ Gürcülerin Tarihi”, Ant Yayınları, İstanbul, 1993; Güngör Gençay, “Gürcü şairden hoş geldin kitabı”, 15 II 2009, evrensel.net; Mehmet Ender Savcın: “Gürcistan’da akrabalarımız var!”, 31 XII 2020, sonhaber.ch / circassiancenter.com.tr; Murat Kasap: “Hep beraber güzel eserler ortaya çıkartalım!”, 23 I 2019, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Mustafa Kolat: “Kimliğimiz Ölüyor, Dillerimiz Ölüyor!”, 10 XI 2018, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; Nevzat Kaya: “Büyük isimlerin değil, büyük davaların adamı olunuz!”, 4 XII 2018, circassiancenter.com.tr; Parna- Beka Çilaşvili, “Taşralı Gürcülerin” kendilerini yeniden keşfi”, 20 I 2017, tetripiala.wordpress.com; Pridon Khalvaşi, Erdoğan Şenol (Çeviren), “Omri”, Gece Kitaplığı, Ankara, 2019; Şanver Akın: “Gürcistan’ kitabı Türkiye’de yaşayan Gürcü Halkı için bir milâttı!”, 7 IV 2020, gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr)
+
Eşref Yılmaz, Ahmet Özkan Melaşvili’yi anma töreninde mezarı başında “Melaşvili Destanı”nı okuyor (3 VII 2011 Bursa/ İnegöl- Hayriye Köyü):
+
“Muhacirobaşi ambaepeşi oxoktoba dido gont̆aleri ren!”
(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Eşref Yilmazi ren. Eşref Yilmazi ren dobadona çkinişi gamantanerepeşen; magamantane, şairi, mç̆aru, tercumani, çkimi mcveşi manebrapeşen; namtini p̆lat̆formapes artot vort̆it. Eşref Yilmazi ǩala ar int̆erviu dop̆i. Skidala muşişen; şiirepe muşişen, maǩalepe muşişen, tercumepe muşişen do ǩult̆uruli noçalişepe muşişen bğarğalit. Ali İhsan Aksamazi)
+
Ali İhsan Aksamazi: Mu iqven, ʒ̆oxle tkvan giçinat. Sonuri ret? So do mundes dibadit? Namu nʒ̆opulapes, mundes igurit? Mu mesleği giğunan? Dobadona çkinişi namu noğapes içalişit? Andğaneri ndğas mu dulya ikipt? So içalişept? Turkuli nenaş met̆a mu nenape giçkinan? Ho, komiçkin, Kortuli nenati kogiçkinan. Xolo komiçkin, Gurcistanişi edeburi Kortuli nenaşen Turkuli nenaşa tercumepe ikipt; Turkuli nenaşa goktirapt. Oput̆es naigurit nena tkvani muç̆o ordit, muç̆o oǩap̆et̆anit, muç̆o omskvanit? Çkinda antepeşen molagaşinenani?
Eşref Yilmazi: Noğa Artvinişi mamgurapalobaşi nʒ̆opulas doviguri do geç̆ǩapuroni nʒ̆opulaşi mamgurapale gamapti, Artvinuri vore. Edo ʒ̆oxle aya giʒ̆vat do eşo gevoç̆ǩa. Artvin- İmerxevis naskidunan Gurcepeşen vore. Nananena çkimi ren Gurculi… Mamgurapalobas kogevoç̆ǩi 1968 ʒ̆anas mara12 St̆aroşina1980 ʒ̆anaşen -1990 ʒ̆anaşakis, vit ʒ̆anas, mafot̆ografobaten pskidi.
Uǩule noğa Samsuniş Gamantanaşi Enst̆it̆ut̆işi Turkuli Burme do Anadoluşi Universit̆et̆işi Turkuli Nena do Mç̆aralobaşi Burmepesti doviguri. Emuşeniti oşkenoni nʒ̆opulas Turkuli Nenaşi mamgurapale do lisesti Mç̆aralobaşi mamgurapale vort̆i. Edo noğa Samsuni, noğa Bursa do noğa İst̆anbolis doviçalişi.
Teǩaudi viqvişǩule, şiiriş sanat̆i ǩaixeşa vinç̆eli. İst̆anboliş Tekniǩuri Universit̆et̆etis Turkuli Nenaşi mamgurapaloba dop̆i vit̆oxut somest̆riş morgvalis.
Bosforiş Universit̆et̆isti doviçalişi; Gurculi Nenaşi mamgurapale vort̆it ek anşi somest̆riş morgvalis. Andğaneri ndğas, Gurculi Nenaşi Şkagurişi P̆latformis viçalişep do majura dobadonapeşi dobadonamşinepes Turkuli Nena, Turkiyeşi Gurcepesti Gurculi Nena vogurap.
Modernuli Gurculi Nenaşi ogurus kogevoç̆ǩi 2000-oni ʒ̆anepes. Edo rabisǩa do ketabepeşi (şiiri- p̆aramitişi do majurapeşi) tercumepe vikip. Rusuli Nenaşi oguruşi gzasti gebdgiti.
Ali İhsan Aksamazi: (1877-1878), Osmanli- ʒarobaşi Rusyaşi “93 Harbi”-s Osmanlişi oxenʒale geicginuşi, ʒarobaşi Rusyak Osmanlişi oxenʒaleşi dixapeşa xe kogedvu. Uǩule ʒarobaşi Rusyak aya dixapes “Батумская область/ Batumişi Oblast̆i” do “Карсская область/ Ǩarsişi Oblast̆i” uʒ̆umert̆u. Aya noʒ̆ilepes ʒarobaşi Rusyak xe kogedvuşi, em semtepes naskidut̆u Muslimanepek, Gurci do Lazepeşi didok p̆ap̆ulepe mutepeşişen genomskide dixape konaşkves do muhaciri kogamaxtes; ekolen gamaxtimus mecburi kodoskides. Xilafi miçkin, va miçkin, aʒ̆i va maçkinen?! Tkvanti “Батумская “Батумская область/ Batumişi Oblast̆i” nauʒ̆umert̆es dixapeşen muhaciri gamaxtimus mecburi nakodoskidu ar ocağişi bere ret. Naǩotxani ʒ̆ip̆aşen ret? Cinciten “Batumi”-şi namu oput̆eşen ret? Mu coxons ekoni oput̆e tkvanis? Mu coxons akoni oput̆e tkvanis? Manžagerepe giqonunani “Batumi”-s? Mu ren tkvani mcveşi gvari? Muhacir moxtimeri ocaği tkvanişen molagaşinenani? “Batumi”-şen muhaciri moxtimeri do Gurculi nenaşi Аджа́рия/ აჭარა/ Aç̌araşi diyalekt̆i nağarğalapt̆es, nağarğalapan Muslimanepek ti-mutepeşis muşeni “Çveneburi” uʒ̆umert̆es, uʒ̆umenan?
Eşref Yilmazi: Aya muhacirobaşi ambaepeşi oxoktoba dido gont̆aleri ren… Rusya, Gurcistani do Ǩafǩasyaşi çkvadoçkva noʒ̆ilepeşen muhaciri moxtimerepe; eya maxoroba noǩuçxenepe ǩat̆egorizeten giʒ̆vatna, muhaciroba yeçkinderen otxo goçkvaneri p̆eriodis, aya bžiropt. Det̆ayiten vardo, mǩuleşa giʒ̆vatna: Vit̆omaşkivitani oşʒ̆anuras Şax Abbasik Gurcistanis xe gedvuşi yeçkindineri maartani muhaciroba. Vit̆omavit̆oovrani oşʒ̆anuras Osmanli- Rusuli Harbişi oras yeçkindineri majurani muhaciroba. Maeçani oşʒ̆anuras, Gumaşi Revoluʒiaşi oras yeçkindineri masumani muhaciroba. SSSR goşibğuşi yeçkindineri maotxani (eǩonomiǩuri) muhaciroba.
Vit̆omaovrani oşʒ̆anuras, xalǩik Şax Abbasişi zulumişen dixa muşi naşkveren, imt̆eren mara xoloti mutepeşi dixaşi doloxe germapes, mt̆ǩapes, rubapes dont̆ǩoberenan. Eǩuleti xalǩis va mendvalen mcve dixa mutepeşişa. Edo çkimi ocağiti ren emoraneri, eǩonuri xalǩişen, aya ixtimali didi ren, eşo vizmon ma. Mcve coxoten Maxaraže, aʒ̆ineri coxoten Ozurgeti do Gurias nagežin ar dobargaleşen İmerxevişi Çixori coxoni rubas mt̆ǩaşen dixa qveren, eya dixaşi mance iqveren do ek naskideren otxo cumaşi ambai mignapun. Em svas coxons Maxriyeti, andğaneri ndğasti eşo. Oraşi doloxe, mutepeşi maxaroba manžinuşi, ocağik ekolen Libanişa, Gigietişa Agaraşa dibargeren do eşo goşibğerenan (Giçkit̆an, ma Agaras dovibadi, geç̆ǩapuroni nʒ̆opula ek doviguri. Fakir Baykurtişi ketabi “Efkariş Tepe”-s gežin “Jur Nʒ̆opula/ İki Okul” coxoni ar p̆aşura. Aha ma eya geç̆ǩapuroni nʒ̆opulas doviguri). (Aʒ̆ineri mahalle do oput̆eşi coxoten) Brili, Dasamobi yado jurişa oǩorteri renan. Eşo iqvaşiti, mati maanşani ʒ̆ip̆aşen Maxaražepeşen arteri vore.
Ali İhsan Aksamazi: Komiçkin, şurdoguriten içalişept; ǩult̆uruli noçalişepe ikipt. Tkvanti moxva žiroptna, ketabepe tkvanişen molapşinat. Gamiçkvineri ketabepe kogiğunan: “Şiiriş Toloni ʒ̆ǩunepe/ Şiir Gözlü Ağrılar”, “Guriş Peri/ Yürek Rengi”, “Berepesti Ç̆arupan/ Çocuklar da Yazar”, “İliaşi Noǩuçxenis/ İlia’nın İzinde”, “Limaşi, Şairişi, Minobaşi Ǩitxala/ Savaşın Şiirin Kimliğin Sorgulanışı”, “Udixeli/ Diyarsız”. Aya çodinuri ketabi ren Dato Magradžeşen tercume. Ketabepe tkvanişen mǩuleşa molagaşinenani çkinda? Aya ketabepe tkvani mundes gamiçkvinu? Gamiçkvinu vana gamikvinasunon majura ketabepeti giğunani?
Eşref Yilmazi: Şiirepe çkimiten, ǩoçepeşi iri xalişen (qoropa, dulya, emegi, qoropa- hurmet̆i do misobaşen) do buncinaşen, mucadeleşen ambaepe mepçap… Sezonuri temape ǩala generaluri ambaepe do imendişen yeçkindineri amǩata dulyapeşen, murenna entepeşen ambaepe mepçap… Mǩuleşa giʒ̆vatna, religia, omgaru do uimendobaş gale iri xalişen ambaepe mepçap şiirepe çkimiten. Tercume şiirişi ketabepe çkimiti eşo: Salve, Caǩome P̆ont̆i, Udixeli/ Diyarsız
Ağne noçalişepe çkini: Gurculi Nenaşi Şkagurişi P̆lat̆formişi p̆rojeten ar ketabişi noçalişe komiğunan. Andğa- ç̆umen gamiçkvinasunon aya ketabi çkini. Edo elbet ognaten: Texişi Ǩoçişi ʒ̆ǩunepe “/“ემიგრანტის ტკივილები”/ “Gurbetçinin Ağrıları”. Gurcistanişi maotxani p̆eriodişen muhacirepeşi ʒ̆ǩunepe iris ognapu minonan aya ketabiten; tarixikti aya ʒ̆ǩunepe ognapas, aya minon çkin. Gurcistanişi maotxani p̆eriodişen muhacirepeşi ndğiuri noç̆arepe, p̆aşurape, anekt̆odepe do şiirepek ʒ̆opxups aya ketabi. Xvala Gurcistanişen Turkiyeşa moxtimerepeşen var, Gurcistanişen dunyaşi majura dobadonapeşa mextimeri muhacirepeşen dop̆ǩorobit ketabişi noç̆ape. Ağne şiirişi dosya çkimis “Şiircem” coxons; noçalişe muşi diçodaşi, eyati gamiçkvinasunon.
Ali İhsan Aksamazi: İrişen ʒ̆oxle tkvan şairi ret. Ma eşo miçkin. Dido mskva Turkuli şiirepe kogiğunan. Gurculi şiirepeti giğunani? Giğunanna, Gurculi şiirepe tkvani namu jurnalepes gamiçkvinu, gamiçkvinen?
Eşref Yilmazi: Ho, Gurculi Nenaten oç̆arusti kogevoç̆ǩi. Tişen ǩudelişa Gurculi Nena (utercumeli) p̆ç̆arup açkva ma. Andğa- ç̆umen amǩata ar şiirişi noçalişe gamiçkvinasunon Kutaisis Aǩaǩi ʒ̆eretelişi Universit̆et̆işi gamamçkumalaşen. Artneri universit̆et̆ik ʒ̆oxleşenti tercume ar-jur şiiri çkimi gamoçkveret̆u.
Ali İhsan Aksamazi: Ç̆areli Gurculi Edebiyatişi baba Şota Rustavelişi molagaşinenani çkinda? Şota Rustaveli, andğaneri Gurcistanişi namu semtis, mundes, so yeçkinderen, dibaderen? Nam nʒ̆opulapes igureren? Muşi sapule so ren? Turki maǩitxelepeşa Gurculi Edebiyatişi baba Şota Rustavelişi skidalaşen mǩuleşa ambaepe megaçenani?
Eşref Yilmazi: Şota Rustaveli dibaderen vit̆oşidooşidosumeneçidoxuti (1165) ʒ̆anas, nananoğa Tiflisişa xolos noğa Rustavis do vit̆oşidojuroşidovit̆oanşi (1216) ʒ̆anas noğaYaruşalemisti ğureren. Beroba muşişen doni, cumadi muşi ǩala artot ar-jur fara magzaloba qveren, Yunanistanişakis mexteren do dido-ǩult̆uruli at̆mosferepe žireren, mteli xolo ǩaixeşa digureren. Şairi do ǩult̆uriş ǩoçi Şota Rustavelik Ǩaplanişt̆ǩeboni coxoni noç̆are muşiten, emoraşi menceloni xeʒalas, Nanmapa Tamaraşi xeʒalas mskvaşa numxvaceren. Ar didi merasimi iʒ̆opxineren do Şota Rustavelik aya noçalişe muşi xe muşiten Nanmapa Tamaras oçakure meçeren. Nanmapa Tamarakti Şota Rustavelis p̆rizi meçeren; aya t̆eren maxǩemeşi mǩoroʒxuşi maǩami, eşo itkven. Şota Rustavelis aya dulya ǩai va aʒ̆oneren, aya matkvenan, ǩabuli va qveren. Edo Yaruşalemişa mexteren, ekonasis Gurculi Monast̆eris skideren do ekonaşis ğureren vit̆oşidojuroşidovit̆oanşi (1216) ʒ̆anas.
Ali İhsan Aksamazi: Şota Rustaveli’nin noç̆are goiktirinu dido nenapeşa, Margaluriti ren aya nenapeşi doloxe; eçişen dido nenaşa goiktirinu muşi noç̆are, eşo miçkin ma. Xolo namiçkin ǩonariten, jur farati Turkulişa goiktirinu Şato Rustavelişi aya noç̆are. “Ǩaplanişt̆ǩeboni” Turki m aǩitxelepes mǩuleşa oçinapit, iqveni?! Aya dest̆anik çkin naoxomoʒ̆onapan oraşen do dido beciti guramepe muşişen mǩuleşa ambaepe megaçenani?
Eşref Yilmazi: Şota Rustavelişi aya noç̆are ʒ̆oxleşen Azerbaycanuli Turkulişen Turkiyeşi Turkulişa goiktirineren. İptineri tercume nart̆u şeniti aya tercume beciti ren mara didopeten monǩa Osmanuri zit̆apeten goiktirineren. Aşo iquşiti, Şota Rustavelişi aya noç̆are oxoʒ̆onu meç̆ireli ren. Majurani tercume aʒ̆i gzas ren… Aʒ̆iti “Ǩaplanişt̆ǩeboni”-şi temaşa komoptat, muepe matkvenan mǩuleşa dolorena muşişen: Qoropa do manebrobaşi temaşen Ǩaplanişt̆ǩeboni” iç̆arineren (14-16) vit̆ootxo- vit̆oanşi heceşi zimaten do (1576) vit̆oşidoxutoşidosumeneçidovit̆oanşi otxoloni gežin şiiris. “Ǩaplanişt̆ǩeboni”-k skidalaşi filosofia do mskva zit̆apeten ambaepe momçapan; maceraşi şiiri ren. Doloxe muşis aya maceraşi destanişi oraşen va molişinen mara Gurcistanişi ʒ̆oxleni tarixis skideri p̆eriodişen molişinen, aya aşikyari ren. “Ǩaplanişt̆ǩeboni”-şi irişen beciti guramepeşi coxopeti eşo ren: T̆arieli, Nest̆ani, Avtandili, Darecani, P̆ridoni.
Aya noç̆areşi guri şeni UNESCO-k ( ma xilafi va komşunsna) 2016 ʒ̆ana, Şota Rustavelişi ʒ̆ana gamognapu.
Şota Rustavelişi coxoti Gurcistanişi dido nʒ̆opula- universit̆et̆i, teat̆ri, cadde, muessese do svalepetenti skidun (Şota Rustavelişi Met̆roşi İst̆asyoni, Şota Rustavelişi Teat̆ri, Şota Rustavelişi Universit̆et̆i do çkvalepe).
Ali İhsan Aksamazi: Goʒ̆oncğoneroba muşi naikipt derneğis coxons “Şato Rustaveliş Ǩult̆uruli Şkaguri”. Eşo miçkin ma. Derneği tkvanis muşeni aya coxo geodvit? Derneği tkvani mundes geidginu? Mu faaliyetepe ikipt derneği tkvanis? Derneği tkvanişen mǩuleşa molagaşinenani?
Eşref Yilmazi: Magedgine muşi navort̆i do ginže ʒ̆anapesti oktalu muşişi doloxe navort̆i derneği ren Gurculi Ǩult̆uruli Şkagurişi Derneği (Ma aʒ̆i maǩature vore). Aʒ̆i navoktalap ren Gurculi Nenaşi Şkaguri P̆lat̆formi… Amuşen çkva Noğa Bursa- Karacabeyi- Boğazkyoyişi Gurculi Ǩult̆uri do T̆urizmişi Derneğişi magedgine vore ma. Ekti oput̆eşi ağanmordalepek derneği oktalapan do mskva faaliyetepe ikipan.
Şota Rustavelişi Ǩult̆uruli Derneği ǩala xvala “cumalobaşi derneği” gagnapaten irtibat̆i komiğunan. Artimajuraşi faaliyetepes mxuci mepçapt.
Ali İhsan Aksamazi: Andğaneri ndğas Gurculi nenati, Abazuri nenati, Çerkesuli nenati, Lazuri nenati, Çeçenuri nenati ğurun Turkiyes. Aya xali şeni mcveşi orapeşen andğaneri ndğalepeşa mu gatkvenan? Ǩarta 21 Ǩunduras “UNESCO”-şi referansiten xveneri oǩobğalapeşen, oǩotvalapeşen mu gatkvenan?
Eşref Yilmazi: Ğurun yado otkvalu ʒ̆ori va iqven; mudaxale va p̆atna, gondinasunon, aşo ptkvat. Oput̆es mskvaşa naişinaxen nananenape noğapes oşinaxu perpu va ren, meç̆ireli ren. Oşkaruli nenaşi monǩanoba dido ren, eşo iqvaşiti, ginon eşo, ginon aşo, majura nananenape oğarğaluşen idorǩinen. Ǩoçi, muessesepe do akt̆ivist̆epeşi noçalişepes aya ğura amʒika atamolinenan mara bedigoç̆veri çodina, ar-jur oşʒ̆anuraşǩule mulun, aya ren çkinobaluri gagnapa, mara mitisti mutu va açkinen… Oxvenoni dulyapeşen ar- juriti molagişinat, aya domibağunan: 1- P̆olit̆ikuri menceli onç̆elu do aya speros çarepe ogoru; 2- Aya speros oteşkiluşi gzalepe ogoru; 3- Nenaşi doloç̆areli mat̆eryalepe dijit̆aluro oxaziru…
Ali İhsan Aksamazi: Aya int̆erviu şeni dido şukuri goğodapt. Çkva ǩitvala va miğun tkvanda. Mara tkvan otkvaluşi mutu giğunanna vana maǩitxalepes mesajepe giğunanna, entepeti miʒ̆vit, mu iqven! Pimpili dixaşa!
Eşref Yilmazi: Tkvani ǩala oǩoğarğalu ǩai momixtu, dido momʒ̆ondu. Dido şukuri goğodapt. Ali İhsan Begi, aya int̆erviupe şeni tkvan tebriği oğodu minon ma. Çkinapaşi goparu ǩoçis moʒ̆ondun, keyfi aqven, aya dulya didopeten aşo ren. Tkvanti majurapes aya fursat̆i meçapt. Emuşeniti ma tkvan xolo tebriği goğodapt. Pimpili dixaşa, irote ixelit!
Maǩitxalepe çkimisti aʒ̆işen şukuri voğodap! Oǩitxuşa toli navauğunanpe şeniti ar- jur nena komiğun ma…Navaiǩitxapanpekti iǩitxan do naiǩitxapanpe ǩala iqvan. Aşoten hentepekti irote iguran. Xvala fursat̆iten var, irote fursat̆i žiran do irixolo iǩitxan do aşoten mu iǩitxasunonan eya iguran. Ǩai guriten vižirat! (Ǩargad bržandebodet! კარგად ბრძანდებოდეთ!)
+
“მუჰაჯირობაში ამბაეფეში ოხოქთობა დიდო გონტალერი რენ!”
(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი ეშრეჶ ჲილმაზი რენ. ეშრეჶ ჲილმაზი რენ დობადონა ჩქინიში გამანთანერეფეშენ; მაგამანთანე, შაირი, მჭარუ, თერჯუმანი, ჩქიმი მჯვეში მანებრაფეშენ; ნამთინი პლატჶორმაფეს ართოთ ვორტით . ეშრეჶ ჲილმაზი კალა არ ინტერვიუ დოპი. სქიდალა მუშიშენ; შიირეფე მუშიშენ, მაკალეფე მუშიშენ, თერჯუმეფე მუშიშენ დო კულტურული ნოჩალიშეფე მუშიშენ ბღარღალით. ალი იჰსან აქსამაზი)
+
ალი იჰსან აქსამაზი: მუ იყვენ, წოხლე თქვან გიჩინათ. სონური რეთ? სო დო მუნდეს დიბადით? ნამუ ნწოფულაფეს, მუნდეს იგურით? მუ მესლეღი გიღუნან? დობადონა ჩქინიში ნამუ ნოღაფეს იჩალიშით? ანდღანერი ნდღას მუ დულჲა იქიფთ? სო იჩალიშეფთ? თურქული ნენაშ მეტა მუ ნენაფე გიჩქინან? ჰო, ქომიჩქინ, ქორთული ნენათი ქოგიჩქინან. ხოლო ქომიჩქინ, გურჯისთანიში ედებური ქორთული ნენაშენ თურქული ნენაშა თერჯუმეფე იქიფთ; თურქული ნენაშა გოქთირაფთ. ოფუტეს ნაიგურით ნენა თქვანი მუჭო ორდით, მუჭო ოკაპეტანით, მუჭო ომსქვანით? ჩქინდა ანთეფეშენ მოლაგაშინენანი?
ეშრეჶ ჲილმაზი: ნოღა ართვინიში მამგურაფალობაში ნწოფულას დოვიგური დო გეჭკაფურონი ნწოფულაში მამგურაფალე გამაფთი. ართვინური ვორე. ედო წოხლე აჲა გიწვათ დო ეშო გევოჭკა. ართვინ- იმერხევის ნასქიდუნან გურჯეფეშენ ვორე. ნანანენა ჩქიმი რენ გურჯული… მამგურაფალობას ქოგევოჭკი 1968 წანას, მარა 12 სტაროშინა 1980 წანაშენ -1990 წანაშაქის, ვით წანას, მაჶოტოგრაჶობათენ ფსქიდი.
უკულე ნოღა სამსუნიშ გამანთანაში ენსტიტუტიში თურქული ბურმე დო ანადოლუში უნივერსიტეტიში თურქული ნენა დო მჭარალობაში ბურმეფესთი დოვიგური. ემუშენი ოშქენონი ნწოფულას თურქული ნენაში მამგურაფალე დო ლისესთი მჭარალობაში მამგურაფალე ვორტი. ედო ნოღა სამსუნი, ნოღა ბურსა დო ნოღა ისტანბოლის დოვიჩალიში.
თეკაუდი ვიყვიშკულე, შიირიშ სანატი კაიხეშა ვინჭელი. ისტანბოლიშ თექნიკური უნივერსიტეტეთის თურქული ნენაში მამგურაფალობა დოპი ვიტოხუთ სომესტრიშ მორგვალის.
ბოსჶორიშ უნივერსიტეტისთი დოვიჩალიში; გურჯული ნენაში მამგურაფალე ვორტით ექ სომესტთრიშ მორგვალის. ანდღანერი ნდღას, გურჯული ნენაში შქაგურიში პლათჶორმის ვიჩალიშეფ დო მაჟურა დობადონაფეში დობადონამშინეფეს თურქული ნენა, თურქიჲეში გურჯეფესთი გურჯული ნენა ვოგურაფ.
მოდერნული გურჯული ნენაში ოგურუს ქოგევოჭკი 2000- ონი წანეფეს. ედო რაბისკა დო ქეთაბეფეში (შიირი- პარამითი დო მაჟურაფეში) თერჯუმეფე ვიქიფ. რუსული ნენაში ოგურუში გზასთი გებდგითი.
ალი იჰსან აქსამაზი: (1877-1878), ოსმანლი- ცარობაში რუსჲაში “93 ჰარბი”-ს ოსმანლიში ოხენცალე გეიჯგინუში, ცარობაში რუსჲაქ ოსმანლიში ოხენცალეში დიხაფეშა ხე ქოგედვუ. უკულე ცარობაში რუსჲაქ აჲა დიხაფეს “Батумская область/ ბათუმიში ობლასტი” დო “Карсская область/ კარსიში ობლასტი” უწუმერტუ. აჲა ნოწილეფეს ცარობაში რუსჲაქ ხე ქოგედვუში, ემ ნოწილეფეს ნასქიდუტუ მუსლიმანეფექ, გურჯი დო ლაზეფეში დიდოქ პაპულეფე მუთეფეშიშენ გენომსქიდე დიხაფე ქონაშქვეს დო მუჰაჯირი ქოგამახთეს; ექოლენ გამახთიმუს მეჯბური ქოდოსქიდეს. ხილაჶი მიჩქინ, ვა მიჩქინ, აწი ვა მაჩქინენ?! თქვანთი “Батумская “Батумская область/ ბათუმიში ობლასტი” ნა უწუმერტეს დიხაფეშენ მუჰაჯირი გამახთიმუს მეჯბური ნაქოდოსქიდუ არ ოჯაღიში ბერე რეთ. ნაკოთხანი წიპაშენ რეთ? “ბათუმი”-ში ნამუ ოფუტეშენ რეთ ჯინჯითენ? მუ ჯოხონს ექონი ოფუტე თქვანის? მუ ჯოხონს აქონი ოფუტე თქვანის? მანძაგერეფე გიყონუნანი “ბათუმი”-ს? მუ რენ თქვანი მჯვეში გვარი? მუჰაჯირ მოხთიმერი ოჯაღი თქვანიშენ მოლაგაშინენანი? “ბათუმი”-შენ მუჰაჯირი მოხთიმერი დო გურჯული ნენაში Аджа́рия/ აჭარა/ აჭარაში დიჲალექტი ნაღარღალაფტეს, ნაღარღალაფან მუსლიმანეფექ თი-მუთეფეშის მუშენი “ჩვენებური” უწუმერტეს, უწუმენან?
ეშრეჶ ჲილმაზი: აჲა მუჰაჯირობაში ამბაეფეში ოხოქთობა დიდო გონტალერი რენ… რუსჲა, გურჯისთანი დო კაჶკასჲაში ჩქვადოჩქვა ნოწილეფეშენ მუჰაჯირი მოხთიმერეფე; ეჲა მახორობაში ნოკუჩხენფე კატეგორიზეთენ გიწვათნა, მუჰაჯირობა ჲეჩქინდერენ ოთხო გოჩქვანერი პერიოდის, აჲა ბძიროფთ. დეტაჲითენ ვარდო, მკულეშა გიწვათნა: ვიტომაშქივითანი ოშწანურას შახ აბბასიქ გურჯისთანის ხე გედვუში, ჲეჩქინდინერი მაართანი მუჰაჯირობა. ვიტომაოვრანი ოშწანურას ოსმანლი- რუსული ჰარბიში ორას ჲეჩქინდინერი მაჟურანი მუჰაჯირობა. მაეჩანი ოწანურას, გუმაში რევოლუციაში ორას ჲეჩქინდინერი მასუმანი მუჰაჯირობა. სსსრ გოშიბღუში, ჲეჩქინდინერი მაოთხანი (ეკონომიკური) მუჰაჯირობა.
ვიტომაოვრანი ოშწანურას, ხალკიქ შახ აბბასიში ზულუმიშენ დიხა მუში ნაშქვერენ, იმტერენ, მარა ხოლოთი მუთეფეში დიხაში დოლოხე გერმაფეს, მტკაფეს, რუბაფეს დონტკობერენან. უკულეთი ხალკის ვა მენდვალენ მჯვე დიხა მუთეფეშიშა. ედო ჩქიმი ოჯაღითი რენ ემორანერი, ეკონური ხალკიშენ, აჲა იხთიმალი დიდი რენ, ეშო ვიზმონ მა. მჯვე ჯოხოთენ მახარაძე, აწინერი ჯოხოთენ ოზურგეთი დო გურიას ნაგეძინ არ დობარგალეშენ იმერხევიში ჩიხორი ჯოხონი რუბას მტკაშენ დიხა ყვერენ, ეჲა დიხაში მანჯე იყვერენ დო ექ სქიდერენ ოთხო ჯუმაში ამბაი მიგნაფუნ. ემ სვას ჯოხონს მახრიჲეთი, ანდღანერი ნდღასთი. ორაში დოლოხე, მუთეფეში მახარობა მანძინუში, ოჯაღიქ ექოლენ ლიბანიშა, გიგიეთიშა აგარაშა დიბარგერენ დო ეშო გობიბღერენან (გიჩქიტან მა აგარას დოვიბადი, გეჭკაფურონი ნწოფულა ექ დოვიგური. ჶაქირ ბაჲქურთიში ქეთაბი “Efkâr Tepesi/ ეჶქარიშ თეფე”-ს გეძინ “ჟურ ნწოფულა/ İki Okul” ჯოხონი არ პაშურა. აჰა მა ეჲა გეჭკაფურონი ნწოფულას დოვიგური). (აწინერი მაჰალლე დო ოფუტეში ჯოხოთენ) ბრილი, დასამობი ჲადო ჟურიშა ოკორთერი რენან. ეშო იყვაშითი, მათი მაანშანი წიპაშენ მახარაძეფეშენ ართერი ვორე.
ალი იჰსან აქსამაზი: ქომიჩქინ, შურდოგურითენ იჩალიშეფთ; კულტურული ნოჩალიშეფე იქიფთ. თქვანთი მოხვა ძიროფთნა, ქეთაბეფე თქვანიშენ მოლაფშინათ. გამიჩქვინერი ქეთაბეფე ქოგიღუნან: “შიირიშ თოლონი წკუნეფე/ Şiir Gözlü Ağrılar”, “გურიშ ფერი/ Yürek Rengi”, “ბერეფესთი ჭარუფან/ Çocuklar da Yazar”, “ილიაში ნოკუჩხენის/ İlia’nın İzinde”, “ლიმაში, შაირიში, მინობაში კითხალა/ Savaşın Şiirin Kimliğin Sorgulanışı”, “უდიხელი/ Diyarsız”. აჲა ჩოდინური ქეთაბი რენ დათო მაგრადძეშენ თერჯუმე. ქეთაბეფე თქვანიშენ მკულეშა მოლაგაშინენანი ჩქინდა? აჲა ქეთაბეფე თქვანი მუნდეს გამიჩქვინუ? გამიჩქვინუ ვანა გამიქვინასუნონ მაჟურა ქეთაბეფეთი გიღუნანი?
ეშრეჶ ჲილმაზი: შიირეფე ჩქიმითენ, კოჩეფეში ირი ხალიშენ (ყოროფა, დულჲა, ემეგი, ყოროფა-ჰურმეტი დო მისობაშენ) დო ბუნჯინაშენ, მუჯადელეშენ ამბაეფე მეფჩაფ… სეზონური თემაფე კალა გენერალური ამბაეფე დო იმენდიშენ ჲეჩქინდინერი ამკათა დულჲაფეშენ, მურენნა ანთეფეშენ ამბაეფე მეფჩაფ… მკულეშა გიწვათნა, რელიგია, ომგარუ დო უიმენდობაშ გალე ირი ხალიშენ ამბაეფე მეფჩაფ შიირეფე ჩქიმითენ. თერჯუმე შიირიში ქეთაბეფე ჩქიმითი ეშო: სალვე, ჯაკომე პონტი, უდიხელი/ Diyarsız.
აღნე ნოჩალიშეფე ჩქინი: გურჯული ნენაში შქაგურიში პლატჶორმიში პროჟეთენ არ ქეთაბიში ნოჩალიშე ქომიღუნან. ანდღა- ჭუმენ გამიჩქვინასუნონ აჲა ქეთაბი ჩქინი. ედო ელბეთ ოგნათენ: თეხიში კოჩიში წკუნეფე “/“ემიგრანტის ტკივილები”/ “Gurbetçinin Ağrıları”. გურჯისთანიში მაოთხანი პერიოდიშენ მუჰაჯირეფეში წკუნეფე ირის ოგნაფუ მინონან აჲა ქეთაბითენ; თარიხიქთი აჲა წკუნეფე ოგნაფას, აჲა მინონ ჩქინ. გურჯისთანიში მაოთხანი პერიოდიშენ მუჰაჯირეფეში ნდღიური ნოჭარეფე, პაშურაფე, ანექტოდეფე დო შიირეფექ წოფხუფს აჲა ქეთაბი. ხვალა გურჯისთანიშენ თურქიჲეშა მოხთიმერეფეშენ ვარ, გურჯისთანიშენ დუნჲაში მაჟურა დობადონაფეშა მეხთიმერი მუჰაჯირეფეშენ დოპკორობით ქეთაბიში ნოჭაფე. აღნე შიირიში დოსჲა ჩქიმის “შიირჯემ/ Şiircem” ჯოხონს; ნოჩალიშე მუში დიჩოდაში, ეჲათი გამიჩქვინასუნონ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ირიშენ წოხლე თქვან შაირი რეთ. მა ეშო მიჩქინ. დიდო მსქვა თურქული შიირეფე ქოგიღუნან. გურჯული შიირეფეთი გიღუნანი? გიღუნანნა, გურჯული შიირეფე თქვანი ნამუ ჟურნალეფეს გამიჩქვინუ, გამიჩქვინენ?
ეშრეჶ ჲილმაზი: ჰო, გურჯული ნენა ოჭარუს ქოგევოჭკი. თიშენ კუდელიშე გურჯული ნენა (უთერჯუმელი) პჭარუფ მა. ანდღა- ჭუმენ ამკათა არ შიირიში ნოჩალიშე გამიჩქვინასუნონ ქუთაისის აკაკი წერეთელიში უნივერსიტეტიში გამამჩქუმალაშენ. ართნერი უნივერსიტეტიქ წოხლეშენთი თერჯუმე არ- ჟურ შიირი ჩქიმი გამოჩქვერეტუ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ჭარელი გურჯული ედებიჲათიში ბაბა შოთა რუსთაველიშენ მოლაგაშინენანი ჩქინდა? შოთა რუსთაველი, ანდღანერი გურჯისთანიში ნამუ სემთის, მუნდეს, სო ჲეჩქინდერენ, დიბადერენ? ნამ ნწოფულაფეეს იგურერენ? მუში საფულე სო რენ? თურქი მაკითხელეფეს გურჯული ედებიჲათიში ბაბა შოთა რუსთაველიში სქიდალაშენ მკულეშა ამბაეფე მეგაჩენანი?
ეშრეჶ ჲილმაზი: შოთა რუსთაველი დიბადერენ ვიტოშიდოოშიდოსუმენეჩი დოხუთი (1165) წანას ნანანოღა თიჶლისიშა ხოლოს ნოღა რუსთავის დო ვიტოშიდო ჟუროშიდოვიტოანში (1216) წანას ნოღა ჲარუშალემის ღურერენ. ბერობა მუშიშენ დონი, ჯუმადი მუში კალა ართოთ არ- ჟურ ჶარა მაგზალობა ყვერენ, ჲუნანისთანიშაქის მეხთერენ დო დიდო-კულტურული ატმოსჶერეფე ძირერენ, მთელი ხოლო კაიხეშა დიგურერენ. შაირი დო კულტურიშ კოჩი შოთა რუსთაველიქ კაფლანიშტკებონი ჯოხონი ნოჭარე მუშითენ, ემორაში მენჯელონი ხეცალას, ნანმაფა თამარაში ხეცალას მსქვაშა ნუმხვაჯერენ. არ დიდი მერასიმი იწოფხინერენ დო შოთა რუსთაველიქ აჲა ნოჩალიშე მუში ხე მუშითენ ნანმაფა თამარას ოჩაქურე მეჩერენ. ნანმაფა თამარაქთი შოთა რუსთაველის პრიზი მეჩერენ; აჲა ტერენ მახკემეში მკოროცხუში მაკამი, ეშო ითქვენ. შოთა რუსთაველის აჲა დულჲა კაი ვა აწონერენ, აჲა მათქვენან, კაბული ვა ყვერენ. ედო ჲარუშალემიშა მეხთერენ, ექონასის გურჯული მონასტერის სქიდერენ დო ექონაშის ღურერენ ვიტოშიდო ჟუროშიდოვიტოანში (1216) წანას.
ალი იჰსან აქსამაზი: შოთა რუსთაველიში ნოჭარე გოიქთირინუ დიდო ნენაფეშა, მარგალურითი რენ აჲა ნენაფეში დოლოხე; ეჩიშენ დიდო ნენაშა გოიქთირინუ მუში ნოჭარე, ეშო მიჩქინ მა. ხოლო ნამიჩქინ კონარითენ, ჟურ ჶარათი თურქულიშა გოიქთირინუ შათო რუსთაველიში აჲა ნოჭარე. “კაფლანიშტკებონი” თურქი მაკითხელეფეს მკულეშა ოჩინაფით, იყვენი?! აჲა დესტანიქ ჩქინ ნაოხომოწონაფან ორაშენ დო დიდო ბეჯითი გურამეფე მუშიშენ მკულეშა ამბაეფე მეგაჩენანი?
ეშრეჶ ჲილმაზი: შოთა რუსთაველიში აჲა ნოჭარე წოხლეშენ აზერბაჲჯანული თურქულიშენ თურქიჲეში თურქულიშა გოიქთირინერენ. იფთინერი თერჯუმე ნარტუ შენითი აჲა თერჯუმე ბეჯითი რენ, მარა დიდოფეთენ მონკა ოსმანური ზიტაფეთენ გოიქთირინერენ. აშო იყუშითი, შოთა რუსთაველიში აჲა ნოჭარე ოხოწონუ მეჭირელი რენ. მაჟურანი თერჯუმე აწი გზას რენ… აწითი “კაფლანიშტკებონი”-ში თემაშა ქომოფთათ, მუეფე მათქვენან მკულეშა დოლორენა მუშიშენ: ყოროფა დო მანებრობაში თემაშენ “კაფლანიშტკებონი” იჭარინერენ (14-16) ვიტოოთხო- ვიტოანში ჰეჯეში ზიმათენ დო (1576) ვიტოშიდოხუთოშიდოსუმენეჩიდოვიტოანში ოთხოლონი გეძინ შიირის. “კაფლანიშტკებონი”-ქ სქიდალაში ჶილოსოჶია დო მსქვა ზიტაფეთენ ამბაეფე მომჩაფან; მაჯერაში შიირი რენ. დოლოხე მუშის აჲა მაჯერაში დესტანიში ორაშენ ვა მოლიშინენ მარა გურჯისთანიში წოხლენი თარიხის სქიდერი პერიოდიშენ მოლიშინენ, აჲა აშიქჲარი რენ. “კაფლანიშტკებონი”-ში ირიშენ ბეჯითი გურამეფეში ჯოხოფეთი ეშო რენ: ტარიელი, ნესტანი, ავთანდილი, დარეჯანი, პრიდონი.
აჲა ნოჭარეში გური შენი UNESCO-ქ ( მა ხილაჶი ვა ქომშუნსნა) 2016 წანა შოთა რუსთაველიში წანა გამოგნაფუ.
შოთა რუსთაველიში ჯოხოთი გურჯისთანიში დიდო ნწოფულა- უნივერსიტეტი, თეატრი, ჯადდე, მუესსესე დო სვალეფეთენთი სქიდუნ (შოთა რუსთაველიში მეტროში ისტასჲონი, შოთა რუსთაველიში თეატრი, შოთა რუსთაველიში უნივერსიტეტი დო ჩქვალეფე).
ალი იჰსან აქსამაზი: გოწონჯღონერობა მუში ნაიქიფთ დერნეღის ჯოხონს “შათო რუსთაველიშ კულტურული შქაგური”. ეშო მიჩქინ მა. დერნეღი თქვანის მუშენ აჲა ჯოხო გეოდვით? დერნეღი თქვანი მუნდეს გეიდგინუ? მუ ჶაალიჲეთეფე იქიფთ დერნეღინი თქვანის? დერნეღი თქვანიშენ მკულეშა მოლაგაშინენანი?
ეშრეჶ ჲილმაზი: მაგედგინე მუში ნავორტი დო გინძე წანაფესთი ოქთალუ მუშიში დოლოხე ნავორტი დერნეღი რენ გურჯული კულტურული შქაგურიში დერნეღი (მა აწი მაკათურე ვორე). აწი ნავოქთალაფ რენ გურჯული ნენაში შქაგური პლატჶორმი … ამუშენ ჩქვა ნოღა ბურსა- ქარაჯაბეჲი- ბოღაზქჲოჲიში გურჯული კულტური დო ტურიზმიში დერნეღიში მაგედგინე ვორე მა. ექთი ოფუტეში აღანმორდალეფექ დერნეღი ოქთალაფან დო მსქვა ჶაალიჲეთეფე იქიფან.
შოთა რუსთაველიში კულტურული დერნეღი კალა ხვალა “ჯუმალობაში დერნეღი” გაგნაფათენ ირთიბატი ქომიღუნან. ართიმაჟურაში ჶაალიჲეთეფეს მხუჯი მეფჩაფთ.
ალი იჰსან აქსამაზი: ანდღანერი ნდღას გურჯული ნენათი, აბაზური ნენათი, ჩერქესული ნენათი, ლაზური ნენათი, ჩეჩენური ნენათი ღურუნ თურქიჲეს. აჲა ხალი შენი მჯვეში ორაფეშენ ანდღანერი ნდღალეფეშა მუ გათქვენან? კართა 21 კუნდურას “UNESCO”-ში რეჶერანსითენ ხვენერი ოკობღალაფეშენ, ოკოთვალაფეშენ მუ გათქვენან?
ეშრეჶ ჲილმაზი: ღურუნ ჲადო ოთქვალუ წორი ვა იყვენ; მუდახალე ვა პათნა, გონდინასუნონ, აშო ფთქვათ. ოფუტეს მსქვაშა ნაიშინახენ ნანანენაფე ნოღაფეს ოშინახუ ფერფუ ვა რენ, მეჭირელი რენ. ოშქარული ნენაში მონკანობა დიდო რენ, ეშო იყვაშითი, გინონ ეშო, გინონ აშო, მაჟურა ნანანენაფე ოღარღალუშენ იდორკინენ. კოჩი, მუესსესეფე დო აქტივისტეფეში ნოჩალიშეფეს აჲა ღურა ამციქა ათამოლინენ მარა ბედიგოჭვერი ჩოდინა, არ- ჟურ ოშწანურაშკულე მულუნ, აჲა რენ ჩქინობალური გაგნაფა, მარა მითისთი მუთუ ვა აჩქინენ… ოხვენონი დულჲაფეშენ არ- ჟურითი მოლაგიშინათ, აჲა დომიბაღუნან: 1- პოლიტიქური მენჯელი ონჭელუ დო აჲა სფეროს ჩარეფე ოგორუ; 2- აჲა სფეროს ოთეშქილუში გზალეფე ოგორუ; 3- ნენაში დოლოჭარელი მატერჲალეფე დიჟიტალურო ოხაზირუ…
ალი იჰსან აქსამაზი: აჲა ინტერვიუ შენი დიდო შუქური გოღოდაფთ. ჩქვა კითვალა ვა მიღუნ თქვანდა. მარა თქვან ოთქვალუში მუთუ გიღუნანნა ვანა მაკითხალეფეს მესაჟეფე გიღუნანნა, ენთეფეთი მიწვით, მუ იყვენ! ფიმფილი დიხაშა!
ეშრეჶ ჲილმაზი: თქვანი კალა ოკოღარღალუ კაი მომიხთუ, დიდო მომწონდუ. დიდო შუქური გოღოდაფთ. ალი იჰსან ბეგი, აჲა ინტერვიუფე შენი თქვან თებრიღი ოღოდუ მინონ მა. ჩქინაფაში გოფარუ კოჩის მოწონდუნ, ქეჲჶი აყვენ, აჲა დულჲა დიდოფეთენ აშო რენ. თქვანთი მაჟურაფეს აჲა ჶურსატი მეჩაფთ. ემუშენითი მან თქვან ხოლო თებრიღი გოღოდაფთ. ფიმფილი დიხაშა, იროთე იხელით!
მაკითხალეფე ჩქიმისთი აწიშენ შუქური ვოღოდაფ! ოკითხუშა თოლი ნავაუღუნანფე შენითი არ- ჟურ ნენა ქომიღუნ მა …ნავაიკითხაფანფექთი იკითხან დო ნაიკითხაფანფე კალა იყვან. აშოთენ ენთეფექთი იროთე იგურან. ხვალა ჶურსატითენ ვარ, ჶურსატი ძირან დო ირიხოლო იკითხან დო აშოთენ მუ იკითხასუნონან ეჲა იგურან. კაი გურითენ ვიძირათ! (კარგად ბრძანდებოდეთ!)