Saida Paneş

Asya Eutykh, Adigey’den. Altın terzisi ve silah süsleme ustası kadın sanatçıdır. İnsanlar haklı olarak ona “Altın kollu” adını veriyor. Gümüş kalıplama, karartma ve yaldızlamanın eski sırlarını ortaya çıkaran Kafkasya’dan birkaç silah süsleme ustalarından biridir.

Maykop kültürü tarzındaki eşsiz başyapıtları, Ürdün Kralı Hüseyin, Mısır eski Cumhurbaşkanı Hüsnü Mübarek ve eşi Muammer Kaddafi, Birleşik Arap Emirlikleri Şeyhi, gibi tanınmış kişilerin koleksiyonlarını süslüyor. Çalışmaları Bin Saqr Al Qasimi, Vagit Alekperov, Yury Luzhkov ve Vladimir Putin’in koleksiyonunda bulunuyor.

Saida Panesh (SP): Birkaç yıl önce, sizi gelini için bir gelinlik tasarlamaya davet eden Kral Hüseyin’in oğlu Ali bin Al Hussein’in düğününe konuk olarak Ürdün’ü ziyaret ettiniz. Prens Ali bin Al Hussein’in gelini neden düğün gününde Adige ulusal giysisi benzeri bir gelinlik giymeye karar verdi?

Asya Eutykh (AE): Gelinin annesi kızına da sormuş. Aslında hem Cezayir hem de Bedevi gelinlikleri çok güzel. Ancak Rym (gelinin adı “ceylan” anlamına geliyor) hiçbir durumda başka bir model istememiş. Mesele şu ki, 19. yüzyılda Kafkas Savaşı’ndan sonra altı yüz bin Adıge, tarihi anavatanlarının sınırları dışında Yakın Doğu’ya sürüldü. Bir grup Adıge, Ürdün’e taşındı ve Ürdün devletinin oluşumunda önemli bir rol oynadı. Adıge halkına Ürdün’de büyük saygı gösteriliyor. Prens Ali’nin annesi Alia Toukan, merhum Kral Hüseyin’in eşlerinden biridir; o onların soyundan. Kraliçe Alia, Ali iki yaşındayken bir kazada kayboldu.

Amman’daki devasa havaalanına “Kraliçe Alia” adı verildi. Bu nedenle Ali Bin-al-Hüseyin sadece Ürdünlü değil, aynı zamanda bir Adıge Prensi olarak kabul edilir. Ayrıca Adıgelerin Yakın Doğu’daki imajı romantik şövalyedir. Prens Ali bir Adıge kızıyla evlenmedi, Rym’in babası çok ünlü bir Cezayirli diplomat, annesi Hırvat, dadı Hintli. Belki de sadece herkesi şaşırtmak istediler. Günümüzde insanları şaşırtmak çok zor. Prensler ve Prensesler aynı durumda. Gerçek nedenler ne olursa olsun, Rym ve Ali’nin bu romantik evlilik öncesi dönemde Adıge kültürüne hitap etmesi benim için çok hoş.

SP: Bize onlar için yaptığın gelinlikten bahseder misin?

AE: Skifo-meotian unsurları ile Belorechenskiy tarzında yapılmıştır. Bu elbisede klasik Adıge kadınlarının kostümleri için sıkça kullanılan altın işleme yoktur. Onun yerine gümüş ve yaldızlı metal şeritler ve on küçük çan yaptık. Yeni evli çift elbiseyi çok beğendi. Resmi törenden sonra Ali beni kucaklayarak tüm kalbiyle teşekkür etti ve Adıge dilinde “Teşekkürler” anlamına gelen “T’haeg’apsow” dedi. Tüm bunları ciddiye aldım.

Elbiseyi pratik olarak uydurmadan yapmak zorunda kaldık. Rym’i gelinlikle canlandırdım, ölçtüm ve Rusya’ya gittik. Kalemle çizilmiş resmimden başka yeni evli çiftin hiçbir şeyi yoktu. Bazı hesap hatalarını göze alabilen elbiseler var ama doğal ipekten esnemeyen bir elbise vardı; ama kesinlikle hiçbir şeyi düzeltmedim. Elbiseyi düğünden üç gün önce getirdik ve tam olarak üzerine oldu.

SP: Kral Hüseyin’in oğlu nasıl bir kızı eş olarak seçti?

AE: Yakın Doğu’da Rym çok ünlü bir gazeteci. Kraliyet kanından değil. Cesur. Bombardımanlar sırasında Irak’tan sürülen son kişi oydu. Çok hoş biri ama bence Prens’i cezbeden asıl sebep onun samimiyetiydi. Ali annesiz, üvey annesiyle büyümüştür. İnsanları çok ince hisseder ve içtenlikle, tüm kalbiyle beğenir. Rym’de kibir yoktur. Düğünden önce çocukluk arkadaşlarını bir araya topladı. Alma-Ata’dan Rus Natasha, BBS’den Helen ve onun Hırvatistan’dan birlikte büyüdüğü sınıf arkadaşları ve arkadaşları vardı. Düğün töreninde yüz yüze geldiğimizde Rym, “Asenka, seni çok seviyorum! Sen harika bir kadınsın! Seni öpmeme izin ver!” dedi ve tüm konukların huzurunda ellerimi öptü! Başka hiçbir Arap Prensesi böyle davranamaz!

SP: Düğün törenini anlatır mısınız?

AE: Resmi nikah törenine sadece imam ve ailesi katıldı. Onun yanında Rym’in ebeveynleri ve erkek kardeşleri vardı. Ali’nin yanında ise; Kral, Kraliçe, Ali’nin annesinden olan tek kız kardeşi, adı (Haia “hayat”) ve Kral Hüseyin’in tüm çocukları (12 tane var). Yabancı insan yoktu. Bu, yeni evlililerin dileğiydi. Genelde bu düğüne kamerasız davet edilen 300 kişi vardı. Ölü Deniz yakınlarındaki en güzel bölge olan ‘Panorama’da gerçekleşti. Kale, yüksek bir rakımda yer almakta olup, kayalar daire şeklinde katlanmıştır. İsrail’in tamamı bu yerden açıkça görülüyordu. Muhteşem sofralar kuruldu. Yüzlerce beyaz kanepe bir terasa yastık gibi saçılmıştı. Önlerinde küçük küçük masalar vardı. Ortada misafirlerle dolu bir gözlem platformu vardı. Bir ufuk çizgisinde, gökkuşağının tüm renklerinde inanılmaz bir düşüş vardı. Bir prens ve prensesin gerçek düğünüydü.

SP: Bize Prens Ali bin Al Hussein ile olan dostluğunuzdan bahsedin.

AE: Ali benim eserlerimi ilk gördüğünde Cherkessk’teydi. Uluslararası Adıge Birliği Kongresi burada yapıldı. Olaydan sonra benimle buluşmak için Maykop’a geldi ve burada muhafızları için cephane yapmayı önerdi. Sonraki ay eskiz çizmekle geçti. Eski günlerde Prens’in silahı Uork’un (asker-asil) silahından farklı olduğu için, Prens ve muhafız silahlarının eksiksiz setleri birbirinden farklıdır. Prens’in çerkeskasının beyaz arka planı üzerinde silah, altının güneşli parıltısı, muhafızın çerkeskasının siyah arka planı üzerinde silah soğuk ay gümüşü rengiyle oluşturulmuştur. 26 kg gümüş işleyen 16 tam set yapmak için dört ay gerekiyordu. Eksiksiz bir set gazyri, pandantifli bir kemer, silah yağı için özel bir kutu, bir hançer, kılıç kemerinde bir kılıç, bir tabanca kılıfı ve güzel aksesuarlar için küçük bir deri el çantasından oluşuyordu. Ali sık sık atölyemize gelir ve düşene kadar çalıştığımızı görürdü. Karşınızdaki kişiyle belirli zorluklar yaşadığınızda onu yarı yolda bırakmazsınız; daha fazla ilişki için güçlü bir temel haline gelir. Ali sık sık Rusya’da olmak istedi ve oturma iznine sahip olması gerektiği sorusu ortaya çıktığında, sadece benim adresime kayıt olacağını söyledi. Altı yıldır arkadaşız.

SP: Asya, sen hem altın terzisin, hem de silah süsleme ustasısın. ‘Altın terzi’ kulağa açıkça dişi geliyor, ancak ‘silahın yetenekli işçisi’ biraz sıra dışı. Silah yapmaya başlamanız nasıl oldu?

AE: Herkesin kendine göre bir görevi var. Bugün Adigey’de erkeklerin kadın zanaatlarıyla uğraştığı birçok örnek var. Zamudin Güçev, açıkça bir kadın işi olarak kabul edilen bir hasır dokumayı en üst düzeye çıkardı. Slavik Mastafov Kabardey-Balkar’da yaşıyor. Giysi dikiyor, nakış işliyor ve bunu herhangi bir kadından daha iyi yapıyor. Gürcistan’da dantel ören bir adam var. Bence sanatçı işini yürekten yaparsa canlanır, sihir olur. Ve insanlar bunu hissediyor. Erkeklerin kadın zanaatlarında ve kadınların erkeksi zanaatlarda neden yetenekli olduğunu bilmiyorum. Bunlar Kafkas paradoksları.

SP: Senin bakış açına göre soğuk çeliğin temel kullanımı nedir?

AE: Böyle bir silah kendini geliştirmek için bir şey. Samuray felsefesi hakkında hiçbir bilgisi olmayan farklı kişiler, silahı ellerine aldıklarında aynı duygulara kapılırlar. Birçok kez kontrol ettim. Bıçak üzerinde çalışılıyor olsa bile, ancak zaten bir sapı var ve onu elinize alabileceğiniz zaman, aniden sırtınızdan bir ürperti geçer. Elinizde silah varken son derece dikkatli olmanız gerektiğini hissetmeye başlarsınız. Silahlı kişi mükemmel olmalı. Sıradan olamazsın, başka biri olmalısın. Ama ne tür bir insan olabilirsin? Ve burada soru ortaya çıkıyor. Bu nedenle silahın kendini geliştirmeye yarayan bir şey olduğu düşünülür.

SP: Mücevher eşyası küçük ama onu oluşturmak kural olarak çok zaman alıyor. Ancak kataloğunuzun derinliği sizin çok verimli bir sanatçı olduğunuzu gösteriyor. Bu nasıl olabiliyor?

AE: Bu katalogda tüm mücevherlerimin sadece onda biri var. Gerçekten, yüze yakın kılıç ve elli kama yaptım. Mesleğimi çok seviyorum. Doğum günümde veya yeni yılda bile atölyeme bir kadeh şampanya ile giderim. On beş yıl boyunca hiç tatil yapmadım. Ciddi bir projem varsa bir hafta uyuyamam. İnsan sanat için doğmamışsa bu kadar vahşi, ağır bir yükü taşıyamaz.

SP: Yaptığınız tüm mükemmel çalışmaları hatırlıyor musunuz?

AE: Sanat eseri, yaratıcının dünyasından çıkıp kendi hayatını yaşayabilme özelliğine sahiptir. Bijuteri eşyaların özelliği ölümsüz olmalarıdır. Hepsini hatırlıyorum. Onlar benim çocuklarım. Ama işimle karşılaştığımda nasıl bir duyguya kapıldığımı tahmin edemezsiniz. Bir göz attığımda, tıpkı insan kırışıklıkları gibi çatlayıp, çizerek ömrünü rahatlıkla okuyabiliyorum.

SP: Çalışmalarınızda gelenek ile modernite arasında nasıl bir ilişki kuruyorsunuz?

AE: Giyilebilir fonksiyonel bir şey yaptığımda mutlaka en moda trendlerin altını çizerim. Örneğin, bugün kadın kemerleri belden aşağı, uyluklarda giymek moda ise, hemen geleneksel sanatta uyluklara takılan birçok kemer bulurum. Böyle bir şey hem güncel hem de geleneksel görünecektir. Modaya uygun eğilimler en eski şeylerde bile mevcuttur. Mürekkeplerin, Azteklerin ve Okyanusya halkının sanatında kübizm, modernizm vb. gibi modaya uygun sanat eğilimleri bulunabilir. Gerçekten yeni bir şey icat etmek imkansızdır. Her şey zaten var olmuştur.

SP: Adıge altın işlemeciliğini özel kılan nedir?

AE: Altın işleme sanatında birçok kişinin bildiği belli bir takım teknikler var. Slavlarda, Türklerde ve Araplarda iğne işi, saten dikiş ve dokuma vardır. Adıge altın işlemeciliğinin temel farkı, özel bir iş titizliğidir. Örneğin Cezayir altın işlemelerini ele alalım. Dağıstanlı gibi biraz umursamaz. Adıge altın işlemeleri çok doğru. Eski ustaların bir süs eşyasının malzemesini, tasarımını ve miktarını nasıl kullandıklarını ve bunu bir elbiseye nasıl yerleştirdiklerini hayretle karşılıyorum. Benzeri altın işlemeler bir Türk geleneğidir. Adige halkı küçük şeyleri işlemeye alışık olsa da; Türkler altından kocaman halılar ve örtüler işliyorlardı.

SP: Adıge süslemelerinin altında hangi sembolizm yatıyor?

AE: M.S. 3-2 bin yıllarına tarihlenen Maykop kültüründen bu yana hayvan totemleri, tılsımlar (maskotlar) ve büyü işaretlerinden zengin bir süsleme seti geliştirilmiştir. Sonra Meot-İskit kültürünün, sözde hayvan tarzının çiçek açması oldu. Daha sonra 19. yüzyılın başında Antik Çağ’dan Erken Orta Çağ’a ve Orta Çağ’a kadar geçen süslemelerin hayvansal temeli yavaş yavaş yumuşatılmış, hayvanlar çizgisel bir süs imgesine dönüşmüş ve bu formda belorechenski üslubuna inmiştir. Hayvan stilinde yeterli süslemeye sahiptir. Adıge süsü son 500 yılda şekillendi. Bugün, küçük kuşlar, koyun boynuzları, çeşitli dallar ve “tamga” gibi hayvansal unsurların orijinal “izleri” veya aile sembolleri olan desenlerle sunulmaktadır.

SP: Çalışmalarınızda sihirli semboller kullanıyor musunuz?

AE: Uzun yıllar eski Adıge büyü sembollerinin anlaşılması üzerinde çalıştım. Başyapıtlardaki dünya görüşünün yanı sıra, yazarın işaretleriyle ifade edilen özel gücü (enerjiyi) veya sözde ‘büyü sembolizmi’ni de yansıtır. Her görüntü sadece bir tesadüf olgusu değildir ve işlerimde sadece basit bir dekoratif unsur olan küçük bir dal yoktur.

SP: Kafkasya’da Adigelere neden “modacı” deniyordu?

AE: Dünyada var olan sadece beş klasik elbise türü var. Adıge erkek milli kıyafeti, çerkeska bunlardan biri. Rus çarları onu giymekten çekinmediler. Nicholas II, kutlamalarda ve törenlerde çerkeska giymeyi severdi. Gürcüler ve Azeriler, Kazaklar ve Kuzey Kafkasya’nın diğer insanları gibi birçok başka halk tarafından ödünç alınmış ve zevkle giyilmiştir.

Bugün Ürdün Kralı Abdalla’nın avlusunda Adigey’deki erkeklerle buluşabilirsiniz. Çerkeska belli bir davranış modelini ima ediyor. Çerkeska giymiş bir adamı; dikkatsizce oturan, göbekli veya aşırı sarhoş olarak hayal etmek zor. Adige halkı kıyafeti sıkı, özlü ve zarif bir şekilde oluşturmuştur. Gereksiz ayrıntılarla aşırı yüklenmeden rafine edilmiştir. Ulusal kıyafetimiz kaba değil. Sadece bir veya iki renk oluyor. Bir Rönesans kıyafetidir. Çok benzer kostümler hem İtalya’da hem Rusya’da ve tüm Avrupa’da vardı. Ancak zamanın etkisiyle diğer ülkelerde bu, takım elbise ile yer değiştirmiştir. Ancak Adigey’de tarihi koşullar ve büyük şehirlerden uzaklık nedeniyle düzeltilerek mükemmelliğe götürüldü ve bu haliyle günümüze geldi.

Kafkas savaşı olmasaydı ve tüm bu 150 yıl boyunca Adige halkının temel etnik kitlesi tarihi anavatanlarında normal bir insani yaşamla yaşasaydı, tabii ki durum da değişirdi. Krasnodar Müzesi’nde 20. yüzyılın başlarına ait resimler bulunmaktadır. Zengin soylu ailelerin temsilcilerini ulusal takım elbise içinde görmek mümkündür. Küçük el çantaları ve dantelli mendiller kadınların elinde. Takım elbisenin kendisi küçük fırfırlı bir kola sahiptir. Bir kol pandantifinde asimetrik çiçeklerle bir askı aparatı olarak göründü; klasik Adige Sae (kadın elbisesi) için kesinlikle karakteristik değildir. Dağıstan Silah Sanatında bu stile “Moskov nakysh” (“çiçek buketi”) veya “Moskova stili” adı verilir.

SP: Bize köklerinizden bahsedin. Senin ebeveynlerin kimler?

AE: Eutykh ailesinin temsilcisiyim. Dedem Eutykh Tsikuzhy demirciydi. Ama maalesef ben doğmadan öldü. Anneannem Kadyrhan Pak, ünlü bir altın terzisidir. Önceden, her Adige kızı kendine bir düğün ulusal elbisesi dikmek zorundadır. Çok karmaşık bir iş, her kız bunu yapamazdı. Ama çocukluğumda bu kökene sahip birkaç takım elbisem vardı. Büyüdüğümde, anneannem bana nasıl düzgün kesileceğini ve süslerin nasıl işleneceğini göstermişti. Annem Fizh Mahmudovna Andruhaeva eğitim görmüş bir tıp kadınıdır. ‘Sannikov Boğazı’ ve ‘Krusenstern’s Passage’ gemilerinde sekiz yıl doktor olarak çalıştı. Seyahat etti ve bana uzak ülkeler hakkında ilginç hikayeler anlattı. Annemin güçlü bir kişiliği var. Karakterimi ondan aldığımı düşünüyorum. Babam Aslan Tsukovich’in ekonomi alanında doktorası vardı. Bir tarım firması ‘Adygmjasprom’un genel müdürüydü, ancak hayatının son yıllarını tamamen dine, Adige Cumhuriyeti, Krasnodar ve Stavropol Bölgelerinin kadısına adadı. Babam 6 yıl önce bu dünyadan ayrıldı ve ben ağır bir kayıp yaşadım.

SP: Nerede doğdun? Bize çocukluğundan bahseder misin lütfen?

AE: Krasnodar Bölgesi’nin Urupsky rayonunda doğdum (bugün Novokubansky rayon). Babam hayvancılık uzmanı olarak çalışmaya gönderildiği için ailem oraya taşındı. Ben kışın doğdum. Derin kar vardı. Babam kızağı getirip annemi rayon merkezdeki kadın doğum hastanesine götürdü. Kolosovo tarlalarında ilerlerken (o yıl arkeologlar Kolosovka’yı kazdılar – bir İskit rahibesinin gömüldüğü bir mezar) ve atımız Mayek toynaklarıyla dövdü. Babam “Bir rahibenin ruhu dışarı çıktı, keşke çocuğumuza bulaşmasa” diye şaka yapmıştı. Ben masallarla büyüdüm. Büyükannem bir hikaye anlatıcısıydı. Nart destanlarının bütün kahramanlarını tanıyordum. Onları taklit etmeye çalıştım. En sevdiğim kadın imgeleri Setenay Guashe ve altın kollu kadın Adiif’ti. Efsaneye göre Adiif, deniz feneri yerine altın kollarıyla kocasının yolunu aydınlatmış.

SP: Yüksek öğreniminizi nerede aldınız?

AE: Önce Karaçayevsk’te Sanatsal Grafik Bölümü’ne girdim, sonra Kuban Devlet Üniversitesi’ne transfer oldum. Orada diplomamı aldım. Ama derslerimi sadece derslere katılarak yapmadım. Anneannemin en sevdiği atasözü “Kafanın değeri gözünün gördüğü şeydir.” Dağıstan, Riga, Tallinn’deki birçok ünlü yetenekli öğretmen olan; Bedzhanov Yuri Karabatirovich, Titov Victor Ivanovich, Beda Georgy Vasiljevich ve Magamedov Kurbanali’den yeni şeyler öğrendim. Kartvizitlerim eğitim kurumları arasındaki anlaşmalar değil, çizimlerimdi. Yeni bir yere geldim ve onlara şu veya bu sanatsal beceriyi çalışmak istediğimi söyledim ve sonra sanatçıların arasında oturup resim yaptım.

SP: Kocanızla nasıl tanıştınız?

AE: Agyghe kelimesi ‘psil’ih’y’ (nişanlı) çok yakın ilişkiler anlamına gelmez. Herkes kız evine ziyaretle gelebilir ve onunla tanışabilir. Evlenmeye razı olana kadar bu iletişim sizi pek bağlamaz elbette. Sergiler, televizyon ve tüm bunlar başladığında ünlü olduğumda, bu tür adanmışların kalabalığı bana yöneldi. Şehir merkezinde yaşıyordum. Genç erkeklerden oluşan bir kalabalık bizi ziyaret edebilirdi ve bazen nişanlısının kim olduğunu anlamak bile zordu. Bütün bu gelenleri gördüm ve bekliyordum ama çevredekiler “Bu Asya çok seçici!” diyerek birçok erkek bana gücendi. Birçoğunu reddettim. İlk görüşte aşk diye bir şey yoktu.

Ama güzel bir gün ünlü Adige şair Muliat Emizh evime geldi ve atölyemde Elena Blavatskaya’nın o zamanlar çok nadir bulunan ‘Gizli Öğreti’ adlı kitabını gördü. Mila bana televizyonda işe yeni birinin geldiğini ve onun elinde aynı kitabı gördüğünü söyledi. Sonra beni aradı ve “Asya, ben ve Rouslan atölyenize geliyoruz!” dedi. Her zaman onunla tanıştığım gün özel bir şeyin olduğunu düşünmüşümdür. Örneğin, gök gürültüsünün göklerden kükremesi gerekiyordu. En ilginç şey, hiçbir kehanetimin olmamasıydı. Giyindim ve büyük bir isteksizlikle atölyeye geldim. Ama gelip kapıyı açtığımda gözlerini gördüm… Her şey netleşti. Benim için bir erkeğin eli çok önemlidir. Sözünü ettiğim bir elin dış güzelliği değil! Birinin elini tuttuğunuz ve bu adamın ‘kan adamı’ olduğunu bildiğiniz zaman çok önemldir. Elini bana uzattı, sadece sıktı ve içimde onunla tanıştığım için bir sevinç belirdi. Her şey çok güzel ve doğaldı. Şubat ayında Maykop’ta evlendik. Düğün günü lapa lapa kar yağdı ve fırtına vardı. Ama sonra gökyüzünde kocaman bir gökkuşağı belirdi. Eski yerel sakinler, bunun ilk kez olduğunu söylediler. Ama her yerde net işaretler vardı. Gökkuşağı benim burcum; doğduğum günden beri tüm hayatım boyunca bana eşlik etti.

SP: Ne tür bir elbiseyle evlendin?

AE: Adige Sae ile evlendim. Gelinliğimi kendim diktim.

SP: Bize kocandan bahset.

AE: Rouslan benzersizdir. Her şeyi bilir, çalışmayı sever ve her zaman birçok yeni bilgiyi özümser. Astronomi ve astrolojiye meraklıdır. Çocukken matematik ve fizikte çok yetenekliydi ve Moskova’ya, hem krishnait ailesinden hem de kalıtsal bilim adamlarından gelen çocukların birlikte çalıştığı Moskova Devlet Üniversitesi’ne bağlı yetenekli çocuklar için bir yatılı okula gitti. Daha sonra Moskova Havacılık Enstitüsü’nün Enerji Bölümü’ne girerek Robotik Mühendisi unvanını aldı ve daha sonra Maykop’a döndü. Ancak Güney Rusya’da bir robot bile yoktu, bu yüzden televizyonda çalışmaya başladı. Evlenmeden önce birbirimizle tanıştığımız andan itibaren on iki yıl geçti. Kitapları ve arkeolojik seramikleri araştırarak eşsiz antik teknolojilerin sırlarını birlikte paylaştık. Asla ayrı çalışmıyoruz, günde yirmi dört saat birlikte oluyoruz. Rouslan beni hem manevi hem de profesyonel olarak çok destekledi. Her zaman, en son bilimsel teknoloji temelinde çalışmamızı kolaylaştıran bazı harika icatları oldu.

SP: İki yaratıcı insanın birlikte yaşaması nasıl mümkün olabilir?

AE: Elena Blavatskaya şöyle der: “Uzun süre sorunsuz bir şekilde birlikte olabilmek için karı koca aynı yolu aynı hızla gitmelidir.” Bazen insanlar evlenir, sonra bir karı koca gelişmeyi bırakır veya gelişimleri farklı yönlere gider. Kadınlar genellikle çocuklarla ve barınmayla, erkekler ise kariyerleriyle meşgul olur. Başarılı bir evlilikte karı koca her zaman birbirlerinin ilgi konularını bilirler. Bir insan her zaman konuşmak, o anda meşgul olduğu soruyu tartışmak ister. Bu anlayışı evde bulamazsa başka birini arar. Çocukluğumdan beri astronomi ve astrolojiye meraklıydım. On sekiz yaşımdayken tüm görünür yıldızların nerede olduğunu biliyordum; isimlerini biliyordum. Rouslan ile tanıştığımda onun da yıldızlara düşkün olduğu ortaya çıktı ve birlikte astrolojik bilgimizi tamamladık. Rouslan benim arkadaşım. Bu arada aynı işi yapıyoruz. Rouslan bir sanatçı değildi. Bilim insanı zihniyetiyle mesleği gereği mühendistir. Bugün hem sanatçı hem de sanat eleştirmeni. Ailemizde Blavatskaya’nın formülü işliyor: “Aynı yoldan aynı hızla gidiyoruz.”

SP: Size göre bir kadının asıl görevi nedir?

AE: İyi bir anne ve eş olmak. Basit bir kadının mutluluğu, diğer profesyonel mutluluklarla karşılaştırılamaz. Çoğu durumda fedakarlık yapmak zorunda kalıyorum. Zaur ve Beybars adında iki oğlum var. Böyle bir olay yaşamıştım. Büyük bir siparişim vardı ve kelimenin tam anlamıyla atölyemden “sürünerek çıktım”. Zaur odada oturmuş halının üzerinde oynuyordu. Kendimi biraz dinlendirebilmek için gıdıklamaya ve onunla oynamaya başladım. Sonra Zaur korkuyla bana “Anne benimle oynuyor musun?” diye sordu. Ona “Evet?”. “Anne, seni benimle oynarken hiç görmedim.” Bu cevabı beni çok korkutmuştu. Tanrı’m! Çocuğum beni onunla oynarken hiç görmedi! Ondan sonra her hafta sonunu çocuklarımızla geçirmeye karar verdik ama her zaman olmuyor. Ne yazık ki çocuklarımız Nart Destanları olmadan, masallar olmadan büyüdüler. Ama diğer çalışan kadınlara göre avantajım, çalışmak için evimden dışarı çıkmam. Atölyem evde. Çocuklarımız her zaman ne hakkında konuştuğumuzu duyabilir. Bu şüphesiz onları etkiledi. Zaur, yetenekli çocuklar için okulda dördüncü sınıfta okuyor ve şimdiden ünlü oldu. Öğretmeni, onun yanında Güneş Sistemi, uzay veya astronomi hakkında bir şeyler söylemekten korkuyor. Jüpiter’in atmosferi konusunda büyük bir uzmandır.

SP: Gelecek için yaratıcı planlarınız neler?

AE: Kısa bir süre önce London Gallery of Contemporary Art ile çalıştık. Bu kurum güzel sanatlar alanında farklı yetenekleri destekler ve yaygınlaştırır. Londra Galerisi ağırlıklı olarak resimle uğraşıyor, ancak Takı Sanatı özel vitrinler ve incelemeler talep ediyor. Şimdi yeni kataloğumuz üzerinde çalışıyoruz ve kendi galerimizi açacağız. Salondan salona taşınacak üç koleksiyon yapıyoruz. Bu çok uygun. Çok sayıda davet aldık ve Tel Aviv’de sergilemeye başlamak istiyoruz. Hermitage’de düzenlemek için bir davetimiz var. Art’ın sadece Kuzey Kafkasya’daki savaşı değil, aynı zamanda eşsiz Kafkas kültürünü de konuşma fırsatı sağlamasından çok memnunum. Eski zamanlardan dünya resmi kaçınılmaz olarak bize parçalar halinde geldiğinden, kesin iletişimsel işaretler olarak makalelerimiz bize Adigelerin eşsiz kültürü ve bugün halkımızda var olan ve var olan felsefe hakkında bilgi verebilir.

SP: Sanat bayileriniz kimler?

AE: Victoria Kozlovskaya ve Albert Saralp. Sadece benimle çalışıyorlar. Üç yıldır birlikte çalışıyoruz.

SP: Sizin bakış açınızdan Adıge kültürünün gelişmesine ne yardımcı olabilir?

AE: Benim bakış açıma göre, bir etnik azınlığın gelişimi, tüm güçlü “Rusya Ana”nın gelişme dinamiklerine yardımcı oluyor. Her halkın kendi yetenekli insanları vardır; o dönemde tüm etnik grubun kültürel gelişimini etkileyecek yeteneğe dikkat edilebilirse, bu büyük kazançtır. Adige halkının ilk bakışta çokça ünlü sanatçısı var. Günümüzde dünyaca ünlü ressam Felix Petuvash hakkında neredeyse hiç tartışma yok. Tüm Nart Destanları onun resimlerinde yer aldı… Bu Destanları Adigece okuyabilen çok az insan var. Ama biri Petuvash’ın kataloğunun sayfalarını karıştırırsa, herkes eski Yunan Sagaları ile bir paralellik kurabilir. Bilgi, gelişimin ana sürecidir. Gerçekten yetenekli insanların desteklenmesi, ‘Amerikan kültürü’ denen yapay ürünü özümsemek yerine kendi eski köklerine ilgi duyan genç neslimizi kolaylaştıracaktır.

SP: Eleştirmenlere karşı tavrınız nedir?

AE: Eleştirmenlere karşı doğru bir tutum sergilenebiliyorsa, bu onun gelişimine yardımcı olabilir. Eleştirmenlere minnetle davranırız. Arkadaşlarımız ve işimizi takdir edenler beğeniyor ama her zayıf noktayı fark eden ve aynı zamanda eksiklikleri gösterenler de var. Böylece hangi tarafı daha iyi çalıştırmamız gerektiğini anlayabiliriz.

SP: Hiç öğrenciniz var mı? Kendi okulunu mu açacaksın?

AE: Yüksek öğrenim sanatta her şeyi veremez. Liseden sonra kişi ‘materyalde’ çalışarak öğrenmek zorundadır. Kural olarak, atölyelerde büyüyen çocukların, sanat okuluna yeni gitmiş olanlardan daha fazla avantajı vardır. Ben oğullarımdan sorumluyum. Bir atölyede büyüdüler. Çok yetenekli bir çocuk çıkacak; elbette ona yardım etmeyi reddetmeyeceğim.

SP: Sana ne ilham veriyor?

AE: Bence doğuştan ilham alan insanlar var ya da bu ilham Tanrı’nın bir armağanıdır. Çok yorgun olsam bile içimde ikinci bir rüzgar açılıyor. Ve elimi neyin yönlendirdiğini bilmiyorum. Belki de Kuzey-Batı Kafkasya’da, sırlarını şimdi kaybettiğimiz kadim kabileler olan kayık seferleri, Meot, Kosog ve Zih zanaatlarına dayanan, en zengin etnografik ve tarihi özetlemiş bir sanatçı olarak görünen nesnel bir zorunluluk vardır. Yani yaratılışında arkeolojik malzemelerin olması. Eski ustalara ait yüzlerce eşsiz eşyanın bulunduğu Uliap Maykop ve Kelermess mezarlıklarında yapılan kazılar, Adyghe Land’in yaratılışla nefes aldığını dünyaya anlattı.

Ama kimseye hiçbir şey göstermiyorum. Ve hiçbir şey empoze etmiyorum. Sanatımın yardımıyla zaman bağlarının incelikli bağlantısını yansıtmaya ve her şeyin köklerinin olduğunu ve bunların insan yaşam ağacında büyüyüp geliştiğini göstermeye çalışıyorum.

 

Saida R. Panesh, Güney Rusya, Kuzey Kafkasya, Adige Cumhuriyeti’nde doğdu. Adige Devlet Üniversitesi (Maykop), Yabancı Diller Bölümü’nden mezun oldu ve ardından Kuban Devlet Üniversitesi’nde (Krasnodar) Dilbilim alanında Lisansüstü eğitim aldı ve Aday Tezini savundu. Şu anda Kuban Devlet Üniversitesi’nde Roman ve Germen Filolojisi Bölümü’nde Doçenttir. Saida son on beş yıl boyunca çok sayıda yayında gazetecilik yaptı, İşletme, Ekonomi, Kültür, Spor ve Bilim gibi birçok konuda yazılar yazdı.