MAMIRIKO Nuriyet
Adıge Mak, 23 Haziran 2023

Keraşe Zeynep (КIэрэщэ Зайнаб), Adıge ulusal dilbilimi konusunda başarılı çalışmalar ortaya koymuş bilge bir bilim insanıydı. Dilbilimi alanında ulaşamadığı bir köşe kalmamıştı diyebiliriz.

Bu bilge hanımefendi yaşamını Adıge ulusal bilimine hizmete, tüm günlerini dilin ve kültürün gelişimine, iyi örneklerin korunmasına adamıştı. Büyük ve yaratıcı çalışmasıyla Adıge dilbilimini sağlam bir temele oturttu. Ektiği tohumlar başağa sardı.

Gözünü açan her bir çocuğun bir kısmetinin bulunduğunun bir örneği, Zeynep’in yaşam öyküsüdür.

İbrahim kızı Keraşe (K’eraşe) Zeynep, 24 Kasım 1923’te Adıgey’in Koşhable köyünde doğdu. Babasını küçük yaşta yitirdi. Zeynep’i annesi ile dayısı Keraşe Tembot birlikte büyüttüler. Zeynep sekiz yaşında iken Krasnodar’a, dayısının yanına gitti ve 5. sınıfı orada bitirdi. 1937’de ailesi – annesi ve dayısı – ile birlikte Krasnodar’dan Maykop’a göç etti ve oraya yerleşti. 1942’de No 19 adlı liseyi bitirdi, 1943’te Adıge Devlet Öğretmen Enstitüsü’ne kaydoldu. Oradan mezun olduktan sonra, aynı enstitüde bir süre asistan olarak çalıştı.

1946’da Tiflis Devlet Üniversitesi Kafkas Dilleri Bölümüne kaydoldu. Çalışkan bir öğrenciydi ve yüksek lisans eğitimine başladı. Profesör A. S. Çikobave ve Profesör G. V. Rogave tez hocalarıydı. Tezini verdikten sonra, 1953’te Adıge Dilinin Şapsığ Diyalektinin Ana Özellikleri (Адыгабзэм ишапсыгъэ диалект инэшэнэ шъхьаIэхэр) adlı çalışmasıyla bilim adaylığı tezini (кандидатскэ диссертациер) verdi. 1969’da Adıge Dillerinin Sonlu (Son Eki Olan) ve Sonsuz (Son Eki Olmayan) Fiillerinin Başlıca Sözdizimsel Olanakları (Адыгабзэхэм яфинитнэ ыкIи инфинитнэ глаголхэм ясинтаксическэ амал шъхьаIэхэр) adlı çalışmasıyla doktora tezini tamamladı.

Keraşe Zeynep, 1954-1964 yılları arasında iki işi birlikte yürüttü: Adıge Bilimsel Araştırma Enstitüsü Dil Bölümü Başkanı olarak görev yaptı ve Adıge Devlet Öğretmen Enstitüsü Adıge Dili ve Edebiyatı Kürsüsü’nde ders verdi. 1970 yılı ve sonrasında Keraşe Zeynep, ilk Adıge kadın bilim doktoru oldu. Ardından profesör olarak aynı enstitüde ve aynı kürsüde Adıge dili ve edebiyatı derslerini okuttu. Altı yıl sonra kürsü başkanı oldu ve 16 yıl boyunca Adıge Dili ve Edebiyatı Kürsüsü başkanlığını yürüttü.

Bilimsel ve Toplumsal Çalışmaları

İ. Keraşe, Adıgecenin morfolojisi (biçimbilim), sentaks (sözdizimi), diyalektoloji ve sözlük bilimi sorunları üzerinde çalıştı ve çözümler getirdi.

Adıge leksikografisi (sözlük bilimi) tarihinde ilk kez dilin tanıtıcı özelliklerini belirledi. Adıgece Açıklamalı Sözlük (Адыгабзэм изэхэф гущыIалъ) kitabını Haţene Abdul (ХьэтIэнэ Абдул) ile birlikte yayımladı. Adıge Dilinin Grameri (Адыгабзэм играмматикэ) adlı eseri G. V. Rogave ile birlikte yazdı. Kitapta Adıgecenin morfolojik kategorilerini ve sözdizimsel yapısını ortaya koydu.

Keraşe Zeynep’in büyük bir bilim insanı olmasının temeli, Tiflis Dilbilimleri Okulu’nda atıldı. Sadece okulda okumakla yetinmedi, başka yerlerde yaşayan bilim insanlarıyla sürekli ilişkiler ve dostluklar kurdu ve bunları sürdürdü. Ayrıca Adıge dilbilimine ilişkin kazanımları diğer ülkelere duyurdu.

Keraşe Zeynep sayesinde enstitüden mezun olan, Adıge dilbilimi konusunda yüksek lisans ve doktora tezleri verenler az değildir. Nabeko Nine, Avĺe Kazbek, Ğış Nuh, Abreg Açerdan, Bırsır Batırbıy, Marzet ve Maret Turarış kardeşler bunlardan bazılarıdır.

Keraşe Zeynep, Adıge bilim insanlarının hocasıydı; kendi “Keraşe Okulu”nun kurucusu ve yürütücüsü konumundaydı. Şapsığ diyalektinin incelenmesi konulu çalışması, Adıge dilinin tarihi kökeninin belirlenmesi ve edebiyat dilinin oluşumunda büyük bir önem taşıyor. Adıge Dili Grameri ve Açıklamalı Adıgece Sözlük de aynı değeri taşıyor.

İyiyi, eğitim ve öğretimi ve kültürü amaç edinen ve bunları durmadan üreten Keraşe Zeynep, ilk Adıge kadın dil bilginidir. Adıge ulusu onu unutmayacaktır.

Anı

Keraşe Zeynep, 1995’te Seçilmiş Eserler ve Makaleler (Избранные труды и статьи) adlı iki ciltlik bir kitap yayımladı. Çalışmalarını, Adıgece orta ve yüksek öğretimin temelini oluşturacak programların ve ders kitaplarının hazırlanmasına yöneltti.

Adıge Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığı Eğitim ve Metod Kurulu, AC Devlet Başkanlığı’na bağlı (1996) Adıgece Konseyi (советым) ve Adıge edebiyat dillerinin alfabelerinin bir sisteme kavuşturulması komitesinin üyesiydi. DÇB II. Kongresi’ne katılmıştı. Sovyetler Birliği Yüksek Meclisi’nde (1958) birkaç dönem milletvekilliği yaptı. Krasnodar Kray ve Adıge Özerk Bölgesi parlamentolarına seçildiği dönemler de oldu.

1997’de Adıge Üniversitesi Ulusal Fakültesi’nde Adıge Filolojisi ile ilgili bir ünite-kabine (кабинет) açıldı. Kabineye, büyük bilim insanının makaleleri, monografileri ve özel kitaplığından bazı kitaplar kondu. Yıllardır üniversitede Keraşe Zeynep adına Adıge Dilbiliminin Genel ve Güncel Sorunları (Актуальные проблемы общей и адыгской филологии) adlı bilimsel konferanslar düzenlenmektedir.

Adıge Devlet Üniversitesi Filoloji ve Kültürel Çalışmalar Fakültesi öğretim üyesi ve bölüm başkanı Prof. Dr. Vınereko Raye, dünyaca ünlü büyük dilbilimci Keraşe Zeynep’in çalışmaları hakkında kısa bilgiler sundu.

Bu yıl Maykop’tan Nalçik’e iki öğrenci gönderildi. Keraşe Zeynep’in kendisinin topladığı ve öğrencilerine toplattığı 156 adet yazı dijital yayına verildi. Çalışmayı 5. sınıf öğrencileri Ĥuaj Rasite ile Yenemıko Zare gerçekleştirdi.

İyiyi, güzeli, eğitim ve öğretimi, kültürü amaç edinen ve bunları durmadan üreten Keraşe Zeynep, ilk Adıge kadın dil bilginimizdir. Adıge ulusu onu asla unutmayacaktır.