NİBE Anzor
Adıge Mak, 15 Ocak 2025

Şapsığ’ın Karadeniz kıyısındaki Psışuape ilçe merkezindeki ulusal kültür merkezinde “Çal, Adıge Mızıkası!” (КъегъаIу, адыгэ пщын!) adlı Adıge ezgileri ve enstrümanları festivali düzenlendi.

Karadeniz kıyısı Şapsığlarının toplum örgütü “Adıge Xase” ile Soçi Psışuape’deki Adıge Kültür Merkezi, Kuban (Krasnodar Kray) Valiliğinden alınan bir hibe yardımıyla bir festival düzenledi. Festivalde ulusal kültürle ilgilenen farklı yaş gruplarından kişiler birlikte sahne aldı.

Yirmi yıl önce Adıge pşınavelerini (çalgı çalan sanatçıları) bir araya getirmek zorlu bir işti. Çünkü ulusun eski yaşamını ve kültürünü yansıtan Adıge enstrümantal sanatı, diğer ulusal sanat dallarından farklıydı ve onlarla uyum içinde değildi.

Ulusal ezgiler daha çok kutlama günleri ile düğün eğlencelerinde (gegularda) çalınırdı. Bunlar büyük bir sahnede nasıl temsil edilebilirdi? Ayrıca çok eski dönemlere dayanan enstrümantal sanat, kendine özgü kurallara dayanıyordu ve bilindik akademik ölçülerden uzaktı. Bu yönüyle, ezgileri festival yarışmalarına katmak uygun düşer miydi?

Bu noktalar göz önüne alındığında, “Adıge Xase” ile Adıge Kültür Merkezi tarafından başlatılan projenin bazı zorluklara yol açacağı açıktı.

Kültür, ulusun (etnosun) kimliğidir; anadili ise kalbi, ulusal bilgelik (akılcı düşünce) ulusun dünyaya bakış biçimidir. Kaynaklandığı kadim gelenek ise ulusun moral ve gurur kaynağıdır. Bütün bunlar, ulusun folklorik, müzikal ve koreografik mirası olarak günümüze, yeni kuşaklara ulaşmıştır. Adıgelerin moral ve gurur kaynağı, yüzyılları aşıp günümüze gelen ve dünyaca tanınan Adıge sanatıdır. Bu sanatı ayakta tutmak ve yaygınlaştırmak kolay bir iş değildi, ancak imkânsız da değildi.

Karadeniz kıyısı Şapsığları, bu konuda önemli çalışmalar gerçekleştirdi ve gerçekleştirmeye devam ediyor. Ancak henüz yolun başındalar. “Çal, Adıge Mızıkası!” (КъегъаIу, адыгэ пщын!) adlı festival ilk kez 2003 yılında düzenlendi.

Festival, ilkin Kuban İli (Krasnodar Kray) ile Adıgey’in kıdemli kültür emekçisi Heşh Aslan’ın (Хэшх Аслъан) girişimiyle başlatıldı. Ulusal kültür etkinliği, ünlü pşınave Şaguc Mahmud’u anma programı çerçevesinde düzenlenmiş, büyük ilgi görmüş ve izleyicilerin gönlünde yer edinmişti. Adıgelerde ulusal enstrümanların yer almadığı bir kutlama ya da eğlence (gegu) düşünülemez. Sanatı seven farklı yaş gruplarından müzisyenler hep birlikte sahne alır.

O yıl festivale çok sayıda konuk katıldı. Yeni projeye değer verenlerden biri de Adıge enstrümantal kültürünün tanınmış temsilcisi Ĺeśerıko Kim’di. Kendisi Maykop’tan Soçi Psışuape’ye gelmişti. Festivalin geleceği olacağını öngörmüş ve bu konuda haklı çıkmıştı. Rahmetli Ĺeśerıko Kim festivali çok beğenmişti.

Festival düzenleyicileri, daha sonra projeyi geliştirdi. Sonraki festivaller tanınmış pşınaveler Nepsev Asker (Hacıko köylü), Nepsev Ŝevebıko (Hacıko köylü), Hurıme Ramazan (Şehekey köylü) ve Çaçuh Damir’in anılarına adandı.

Festival programı giderek daha ilginç ve çekici hale geldi. Ödüle layık görülmek, sanatçının büyük bir yeteneğe sahip olduğunun kanıtı olarak kabul edilir.

Son festivalin düzenleyicileri, Adıge Xase Başkanı Çaçuh Mecid ile Adıge ve Abhaz cumhuriyetlerinin kıdemli sanatçısı Heşh Aslan idi. Festivale katılan ve onu büyüleyen pşınavelerin yanı sıra, katılımcı sayısının artması, gösterilere daha fazla izleyicinin gelmesi, festivalin yoğun ilgiyle karşılanması ve Soçi’deki kültürel etkinlikler arasında yer edinmesi için büyük çaba harcanıyor.

Bu tür etkinlikler, Adıge kültürünün zenginliğini tanıtan müziğimizi ve şarkılarımızı, gurur verici ezgilerimizi ve zengin ata mirasımızı ortaya koyuyor. Gösteri salonundaki gençlerin yanı sıra çocukların da etkinliklere katılması sevindirici olsa da günümüzde pşıne (mızıka) ve şakşak (пхъэкIыч) sesi eskisi kadar gür çıkmıyor ve duyulması da gittikçe azalıyor. Bu, büyük bir üzüntü kaynağıdır; çünkü eğlencelerimizi, gegularımızı bu ulusal çalgılarımız güzelleştiriyor, kültürümüzün müzikal yönünü zenginleştiriyor.

Farklı yaş ve yetenekte müzisyenlerimiz, belirli bir ölçüye dayanmaksızın hep birlikte sahne alıyor.

• Festival bizim açımızdan büyük bir önem taşıyor, – dedi Heşh Ruslan. – Festival, dostça ve içtenlikli diyaloglar kurmamıza olanak sağlıyor. Enstrümantal kültürümüzün yaygınlaştığını, pşınave çokluğu bakımından Kıyıboyu Şapsığe’nin zengin bir yöre olduğunu görüyoruz.

Her festival, yetenekli gençleri bir araya getiriyor, daha iyi çalışmalara imza atmamız için bizi teşvik ediyor ve yeni projeler arayışına yönlendiriyor.

• Bugün, seyircinin – en çok da Soçi’de yaşayanların – ilgisini çekecek fazla etkinliğimiz yok, – diyor Adıge Xase Başkanı Çaçuh Mecid. – Her yıl Soçi’de çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Biz de yöremizin (Şapsığ’ın) yerlisi olan halkımızın kültürünü daha görünür kılmak için çabalıyoruz ve bunun olumlu sonuçlarını görüyoruz. Festival, güzel bir gelenek haline geldi. Sağlam temellere dayanan bir geçmişi ve ilginç bir tarihi var. Değişik uluslardan ve farklı yaş gruplarından kişiler burada bir araya geliyor ve birbirlerini tanımaya başlıyorlar.