Ali İhsan Aksamaz

(Ön açıklama: Bugünkü misafirim Natia Poniava. Biliyor musunuz, bilmiyor musunuz, bilemiyorum; bu, Natia Poniava ile ikinci söyleşim. Aşağı yukarı bundan iki yıl önce de kendisiyle bir söyleşi yapıp “Megrelce Öğrenelim/ Margaluri Dovigurat” adlı kitabından, biyografisinden ve kültürel çalışmalarından konuşmuştuk. Şimdi de “Lazca Öğrenelim/ Lazuri Dovigurat” adlı kitabına ilişkin Lazca bir söyleşi yaptık, konuştuk.  Bu metin, söyleşimizin Türkçeye tercümesi. Ali İhsan Aksamaz)

+

Ali İhsan Aksamaz: Natia Hanım, sevinç ve iyilikle! Dillerimizi, günümüz anlayışıyla yaşatmak için kültürel çalışmalar yaptığınız için, Tanrı sizi her zaman mutlu kılsın! Aşağı yukarı bundan iki yıl önce de konuşmuştuk; “Megrelce Öğrenelim/ Margaluri Dovigurat” adlı kitabınıza ilişkin konuşmuştuk. Biyografinizden konuşmuştuk. Kültürel çalışmalarınızdan konuşmuştuk. Şimdi öyle hatırlıyorum.  Şimdi de yeni çalışmanızdan konuşalım, olur mu?! Yeni çalışmanız;  “Lazca Öğrenelim/ Lazuri Dovigurat”. Bu çalışmanızdan, önceki söyleşimiz sırasında haberim olmuştu. Daha sonra bu çalışmanızı, “facebook”tan da duydum. Kısaca bu yeni çalışmanızdan konuşalım! Lütfen, bize bu yeni çalışmanızdan bahsedin! Yeni çalışmanız kaç sayfa? Yeni kitabınızda kaç ders yer alıyor? Her derste kaç bölüm var? Her derste kaç bölüm yer alıyor? Her dersi kaç bölüm oluşturuyor?

Natia Poniava: Sevinç ve iyilikle, Ali Bey! Siz de dilimiz için güzel kaynaklar ortaya çıkartıp bizlerle paylaştığınız için Tanrı sizi de sevindirsin! Dediğiniz gibi, yeni çalışmam,  “Lazca Öğrenelim/ Lazuri Dovigurat” adlı kitabım Gürcistan’da yayımlanacak olup Gürcüce bilenler için hazırlandı, yazıldı. Türkiye’de Lazcayı öğretmek için farklı kitaplar mevcut. Ancak Gürcistan’da şimdiye kadar böyle bir kitabımız yoktu. Bu kitabım 270 sayfa. Kitap,  “Megrelce Ögrenelim/ Margaluri Dovigurat“ adlı kitabımın tarzında hazırlandı. Kitapta 30 ders yer alıyor. Her dersin bir gramer ve bir de konuya göre sözlük bölümü var. Gramer bölümünde pratiğe ilişkin alıştırmalar da yer alıyor. Konuya göre sözlük bölümünü, bu kelimelerle oluşturulmuş bir diyalog veya bir metin takip ediyor. Kitabın beşinci bölümden sonra her derste atasözleri ve çeşitli özlü deyişler, onuncu bölümden sonra da şiirler yer alıyor. Kitapta bir de genel Lazca- Gürcüce ve Gürcüce- Lazca bir sözlük yer alıyor. Bu iki sözlük, kitabın içinde kullanılan bütün kelimeleri kapsıyor.

Ali ihsan Aksamaz: “Lazca Öğrenelim/ Lazuri Dovigurat” adlı çalışmanızın sesli versiyonu, CD’si de olacak mı?

Natia Poniava: Tabii, evet, “Lazca Öğrenelim/ Lazuri Dovigurat“ adlı çalışmamın bir CD’si de olacak. Ümit ediyorum, kitapla birlikte aynı anda CD’si de çıkacak.  Bir problem olur da CD’yi kitabın yayımlanmasına kadar yetiştiremezsek,  kısa bir süre sonra, onu da hazır hale getireceğiz.

Ali İhsan Aksamaz: “Lazca Öğrenelim/ Lazuri Dovigurat” ne zaman çıkacak? Bu müjdeli haberi ne zaman duyacağız?

Natia Poniava: Şubat’ın başında beri bekliyorum. Ancak yayınevinin çok fazla işi olduğu için yayımlayamadı. Kitabın, bu yılın Kasım veya Aralık ayında çıkacağını bana söylüyorlar.

Ali İhsan Aksamaz: Natia Hanım, siz de isterseniz, söyleşimizi sonlandıralım. Ancak sizin söyleyeceğiniz başka bir şey varsa, lütfen, bize onu da söyleyin. Tanrı sizi her zaman mutlu etsin! Göğe erin!

Natia Poniava: Söyleşi için size teşekkür ederim! Lazlara her zaman söyleyeceğim şöyle: Lazlarımı çok seviyorum. Birbirimizi daha iyi tanımaya ihtiyacımız var. Birbirimize ilişkin fazla bir şey bilmiyoruz. Çoğu Laz, Megrelcenin nasıl bir dil olduğunu bilmiyor, hiç duymuşlukları yok. Çoğu Megrel de böyle, onların da Lazcayı duymuşlukları yok. Dilimiz Gürcistan’da da, Türkiye’de kaybolmanın eşiğinde. Biz kardeşler olarak birbirimize destek olacağız. Anadilimiz kaybolursa, kimliğimiz de yavaş yavaş kaybolacak. O sebeple anadilimizi yaşatacağız, başka yolu yok! Şunu da bilelim ki, biz dilimize sahip çıkmazsak,  başka hiç kimse de sahip çıkmaz. Yaşasın anadilimiz ve kardeşliğimiz! Sağlıcakla kalın.

+

Önerilen okuma ve dinleme: Natia Poniava: “Biz Gürcistan’da, siz Türkiye’de dilimizi yaşatalım; bunu yapabiliriz!”, 23 II 2021, sonhaber.ch/ gurcuhaber.com/ circassiancenter.com.tr; Natia Poniava ile Söyleşi/ ინტერვიუ ლინგვისტი ნათია ფონიავაწკუმა – Megrelian Podcast/მარგალური პოდკასტი, 7 III 2021; link: https://www.youtube.com/watch?v=4A7mFaoqjrY

+

“Nananena gomindunes na, tamo- tamo minoba çkiniti gondunasen!”

(Goʒ̆otkvala: Andğaneri musafiri çkimi Natia Poniava ren. Giçkinani, va giçkinani, va maçkinen; aya ren majurani int̆erviu çkimi Natia Poniava k̆ala. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, jur ʒ̆anaş ʒ̆oxleti muşi k̆ala ar int̆erviu dop̆eret̆i do “Margaluri Dovigurat” coxoni ketabi muşi, biyografi muşi do noçalişepe muşişen bğarğaleret̆it. Aʒ̆iti “Lazuri Dovigurat” coxoni ketabi muşişen bğarğalit. Aya ren int̆erviu çkinişi t̆ekst̆i. Ali İhsan Aksamazi)

+

Ali İhsan Aksamazi: Natia Xanum, xeladok̆aobaten. Ğormotik iro goxelan, çkineburi nenapeşi modernuli gagnapaten oskedinu şeni içalişept do emuşeni. Eşo ptkvat na, aşo ptkvat na, jur ʒ̆anaş ʒ̆oxleti bğarğaleret̆it; “Margaluri Dovigurat” coxoni ketabi tkvanişen bğarğaleret̆it. Biyografi tkvanişen bğarğaleret̆it. K̆ult̆uruli noçalişepe tkvanişen bğarğaleret̆it. Eşo komşuns aʒ̆i.  Aʒ̆i ma minon, ağani noçalişe tkvanişen bğarğalat, iqveni?! Ağani noçalişe tkvani ren “Lazuri Dovigurat”. ʒ̆oxleni int̆erviu çkinişen kodovigureret̆i aya. Uk̆ule “facebook”-işen eşo kobžiri, kovogni. Amʒika aya noçalişe tkvanişen  bğarğalat! Ağani noçalişe tkvanişen molamişinit, mu iqven! Muk̆o gverdoni ren ağani noçalişe tkvani? Muk̆o Lazuri dersi gežin ağani ketabi tkvanis? İri dersis muk̆o noʒ̆ile gežin? Namu noʒ̆ilepek ʒ̆opxupan iri dersi?

Natia Poniava: Xeladok̆aobaten, Ali Begi! Tkvati nena çkinişeni mskva resursepe na ikumt do gomirtamtşeni Ğormotik goxelan! Na tkvitsteri, ağani noçalişe çkimi ren “Lazuri Dovigurat”, Okorturas gamaxtasen do Kortuli nena na uçkinanpeşeni iç̆aru. Turkonas çkvadoçkva sup̆arape koren Lazuri doguruşeni, ama Okorturas hakşakis amk̆ata sup̆ara va miğut̆es. Sup̆ara çkimi 270 gverdoni ren. Ha sup̆ara “Margaluri Dovigurat“ sup̆ara çkimişi k̆onsept̆iten ixenu do 30 dersi gežin. İri dersis grameri do temat̆uri zit̆apeşi noʒ̆ile uğun. Gramerişi noʒ̆iles p̆rakt̆iğiti koren, temat̆uri zit̆apeşi noʒ̆iles zit̆apeşk̆ule ha zit̆apeten ç̆areli dialogi vana t̆ekst̆i naqonen. Maxutani dersişk̆ule iri dersis p̆ap̆upeşi zit̆ape do notkvamepe, mavitani dersişk̆uleti leksepe miğunan. Sup̆aras, doloxe muşi na ixmaru, zit̆apeşi nenapuna numʒxun, Lazur- Kortuli do Kortul- Lazuriti.

Ali ihsan Aksamazi: “Lazuri Dovigurat” coxoni ketabi tkvanişi audiyo versiyoniti iqvaseni?

Natia Poniava: Ko, “Lazuri Dovigurat“ sup̆ara çkimişi audiyo versiyoniti iqvasen. Medi miğunan, sup̆arak̆ala hamuti gamaxtasen, mutu p̆roblemi maqves do va maç̆işines na, amʒika oraşk̆ule p̆aten.

Ali İhsan Aksamazi: Mundes gamaxtasen “Lazuri Dovigurat”? Mundes vognaten aya pukironi ambai?

Natia Poniava: Tutamk̆uleşi geç̆k̆apaşk̆ule pçumer, ama gamamçkumale oxoris dido dulya uğut̆es do akşakis va gamaçkvines. Ha ʒ̆anaşi ʒ̆ilva vana Xrist̆anas gamaxtasenya, miʒ̆umernan.

Ali İhsan Aksamazi: Natia Xanum, tkvanti ginonanna, int̆erviu çkini aʒ̆i voçodinat. Tkvan otkuşi çkva mutu giğunanna, mu iqven, eti miʒ̆vit! Ğormotik iro goxelan! Nʒaşa extit!

Natia Poniava: İnt̆erviuşeni didi mardi giʒ̆umert! Lazepeşa otkuşi irote miğun: Lazepe çkimi dido maoropen. Çki artik̆artişi çkva k̆ai oçinu mik̆oreman, artik̆artişeni dido mutu va miçkinan, dido Lazis, Mergeluri muperi ar nena ren, çkar va ugnapun, haşo ren dido Mergeliti − Lazuri va ugnapun. Nena çkini Okorturasti, Turkonasti gondinuşi gzas ren, çki dalepe do cumalepe voret do artik̆artis mxuci mepçaten. Nananena gomindunes na, tamo-tamo minoba çkiniti gondunasen, edo, heya voskedinaten. Hamuti miçkit̆an-ki, nananena çkinis çki va voʒ̆k̆edaten na, mitik va oʒ̆k̆edasen. Skidas nananena do cumaloba çkini! Guri k̆aiten vižirat!

+

“ნანანენა გომინდუნეს ნა, თამო- თამო მინობა ჩქინითი გონდუნასენ!”

(გოწოთქვალა: ანდღანერი მუსაჶირი ჩქიმი ნათია ფონიავა რენ. გიჩქინანი, ვა გიჩქინანი, ვა მაჩქინენ; აჲა რენ მაჟურანი ინტერვიუ ჩქიმი ნათია ფონიავა კალა. ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ჟურ წანაშ წოხლეთი მუში კალა არ ინტერვიუ დოპერეტი დო “მარგალური დოვიგურათ” ჯოხონი ქეთაბი მუში, ბიჲოგრაჶი მუში დო ნოჩალიშეფე მუშიშენ ბღარღალერეტით. აწითი “ლაზური დოვიგურათ” ჯოხონი ქეთაბი მუშიშენ ბღარღალით. აჲა რენ ინტერვიუ ჩქინიში ტექსტი. ალი იჰსან აქსამაზი)

+

ალი იჰსან აქსამაზი: ნათია ხანუმ, ხელადოკაობათენ. ღორმოთიქ ირო გოხელან, ჩქინებური ნენაფეში მოდერნული გაგნაფათენ ოსქედინუ შენი იჩალიშეფთ დო ემუშენი. ეშო ფთქვათ ნა, აშო ფთქვათ ნა, ჟურ წანაშ წოხლეთი ბღარღალერეტით; “მარგალური დოვიგურათ” ჯოხონი ქეთაბი თქვანიშენ ბღარღალერეტით. ბიჲოგრაჶი თქვანიშენ ბღარღალერეტით. ნოჩალიშეფე თქვანიშენ ბღარღალერეტით. ეშო ქომშუნს აწი.  აწი მა მინონ, აღანი ნოჩალიშე თქვანიშენ ბღარღალათ, იყვენი?! აღანი ნოჩალიშე თქვანი რენ “ლაზური დოვიგურათ”. წოხლენი ინტერვიუ ჩქინიშენ ქოდოვიგურერეტი აჲა. უკულე “facebook”-იშენ ეშო ქობძირი, ქოვოგნი. ამციქა აჲა ნოჩალიშე თქვანიშენ  ბღარღალათ! აღანი ნოჩალიშე თქვანიშენ მოლამიშინით, მუ იყვენ! მუკო გვერდონი რენ აღანი ნოჩალიშე თქვანი? მუკო ლაზური დერსი გეძინ აღანი ქეთაბი თქვანის? ირი დერსის მუკო ნოწილე გეძინ? ნამუ ნოწილეფექ წოფხუფან ირი დერსი?

ნათია ფონიავა: ხელადოკაობათენ, ალი ბეგი! თქვათი ნენა ჩქინიშენი მსქვა რესურსეფე ნა იქუმთ დო გომირთამთშენი ღორმოთიქ გოხელან! ნა თქვითსთერი, აღანი ნოჩალიშე ჩქიმი რენ „ლაზური დოვიგურათ“, ოქორთურას გამახთასენ დო ქორთული ნენა ნა უჩქინანფეშენი იჭარუ. თურქონას ჩქვადოჩქვა სუპარაფე ქორენ ლაზური დოგურუშენი, ამა ოქორთურას ჰაქშაქის ამკათა სუპარა ვა მიღუტეს. სუპარა ჩქიმი 270 გვერდონი რენ. ჰა სუპარა „მარგალური დოვიგურათ“ სუპარა ჩქიმიში კონსეფტითენ იხენუ დო 30 დერსი გეძინ. ირი დერსის გრამერი დო თემატური ზიტაფეში ნოწილე უღუნ. გრამერიში ნოწილეს პრაქტიღითი ქორენ, თემატური ზიტაფეში ნოწილეს ზიტაფეშკულე ჰა ზიტაფეთენ ჭარელი დიალოგი ვანა ტექსტი ნაყონენ. მახუთანი დერსიშკულე ირი დერსის პაპუფეში ზიტაფე დო ნოთქვამეფე, მავითანი დერსიშკულეთი ლექსეფე მიღუნან. სუპარას, დოლოხე მუში ნა იხმარუ, ზიტაფეში ნენაფუნა ნუმცხუნ, ლაზურ-ქორთული დო ქორთულ-ლაზურითი.

ალი იჰსან აქსამაზი: “ლაზური დოვიგურათ” ჯოხონი ქეთაბი თქვანიში აუდიჲო ვერსიჲონითი იყვასენი?

ნათია ფონიავა: ქო, „ლაზური დოვიგურათ“ სუპარა ჩქიმიში აუდიჲო ვერსიჲონითი იყვასენ. მედი მიღუნან, სუპარაკალა ჰამუთი გამახთასენ, მუთუ პრობლემი მაყვეს დო ვა მაჭიშინეს ნა, ამციქა ორაშკულე პათენ.

ალი იჰსან აქსამაზი: მუნდეს გამახთასენ “ლაზური დოვიგურათ”? მუნდეს ვოგნათენ აჲა ფუქირონი ამბაი?

ნათია ფონიავა: მანთი თუთამკულეში გეჭკაფაშკულე ფჩუმერ, ამა გამამჩქუმალე ოხორის დიდო დულჲა უღუტეს დო აქშაქის ვა გამაჩქვინეს. ჰა წანაში წილვა ვანა ხრისტანას გამახთასენჲა, მიწუმერნან.

ალი იჰსან აქსამაზი: ნათია ხანუმ, თქვანთი გინონანნა, ინტერვიუ ჩქინი აწი ვოჩოდინათ. თქვან ოთქუში ჩქვა მუთუ გიღუნანნა, მუ იყვენ, ეთი მიწვით! ღორმოთიქ ირო გოხელან! ნცაშა ეხთით!

ნათია ფონიავა: ინტერვიუშენი დიდი მარდი გიწუმერთ! ლაზეფეშა ოთქუში იროთე მიღუნ: ლაზეფე ჩქიმი დიდო მაოროფენ. ჩქი ართიკართიში ჩქვა კაი ოჩინუ მიკორემან, ართიკართიშენი დიდო მუთუ ვა მიჩქინან, დიდო ლაზის, მერგელური მუფერი არ ნენა რენ, ჩქარ ვა უგნაფუნ, ჰაშო რენ დიდო მერგელითი − ლაზური ვა უგნაფუნ. ნენა ჩქინი ოქორთურასთი, თურქონასთი გონდინუში გზას რენ, ჩქი დალეფე დო ჯუმალეფე ვორეთ დო ართიკართის მხუჯი მეფჩათენ. ნანანენა გომინდუნეს ნა, თამო-თამო მინობა ჩქინითი გონდუნასენ, ედო, ჰეჲა ვოსქედინათენ. ჰამუთი მიჩქიტან-ქი, ნანანენა ჩქინის ჩქი ვა ვოწკედათენ ნა, მითიქ ვა ოწკედასენ. სქიდას ნანანენა დო ჯუმალობა ჩქინი! გური კაითენ ვიძირათ!