Tewu Zamira
Çeviri; AÇUMIJ Hilmi
Suleyman Fatima başkanlığında Doğu Halkları Devlet Sanat Müzesi Kuzey Kafkasya dalı Mıyekuape şubesi çalışanlarından oluşan bir bilimsel çalışma grubu Türkiyede.
Rusya Fundemental araştırmalar vakfının (maddi) desteği ile üç yıldır müze çalışanları Rusya ve Türkiyedeki Çerkes ressamlarla alakalı bir elektronik ansiklopedi oluşturuyorlar. Bu zaman diliminde müze çalışanları Kabartay-Balkar, Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde ve Türkiyede; İstanbul, Ankara, Düzce, Bodrum, Kayseri, Samsun kentlerinde bulundular. 190 çerkes ressamın sanatı ile alakalı bilgileri ansiklopediye girdiler, bu sayının daha da artacağını bildiriyorlar.
Araştırma gezisi katılımcıları bu seferki gezilerinde önemli bir konuyu aydınlığa çıkardılar. Kimin çizdiğini bilmedikleri Çerkes bayan pşınawosunun çizerini buldular. O, Tok Nevzat ve Gaziantepte yaşıyor.
Prof. Paştı Madine’nin yardımı ile telofanla ressamın kendisiyle görüştüler. Nevzat Anadoluda yaşayan Çerkeslerin bu Çerkes pşınawo bayan resmini çok beğendiklerini söyledi. Yaptığı resmin orjinali ise kendi evinde diğer eserlerinin arasında bulunuyor. Nevzatın arkadaşları resmi gördüklerinde fotoğrafını çekerek Almanayaya götürmüşler. Daha sonra dört kopyasını çıkartıp Türkiyeye geri göndermişlerdi.
Zamanla Çerkes pşınawo bayanı resmini görenlerin hoşuna giderek çoğaltmaya başladılar. Bir başka eserden alınmadan, Seteney Guaşe gibi, bu eserin Çerkes pşınawo bayanı obrazına dönüştüğünü Nevzat söyledi. Hayalinde beliren obrazı resm etmek için ressam fırçasının ucuyla çizmişti. Resimdeki bayanın incecik kaşları altında yer alan iri güzel gözlerinde bir hüzün varmış hissi duyuyorsunuz.
Araştırma gezisine katılan bilimadamlarına yardımcı olan Paştı Madinenin belirttiği bakış açısına göre ХХ yüzyılın 70’li yıllarında çerkes kültürne akordion girmeye başladı. Bu bağlamda erkek pşınawoların daha çoğalıp bayan pşınawoların azaldığı döneme resim denk geliyor. Resimdeki geçmiş zaman dönüp bakıyormuşcasına ifade de belki bu yüzden gözümüze çarpıyor. Bu görüş bilim insanın kendisine ait.
Yurtdışında yaşayan çerkesler arasında bu resimin sevilir olduğunu, ofislerinde, işyerlerinde, Adıge Xaslerde duvara asılı olduğunu görebilirsiniz. Bu resmi çerkes Mono Lizası olarak da adlandırıyorlar. Eserin 3 000 kadar kopyası Çerkeslerin yaşadıkları ülkelerde mevcut. Elinde pşıne tutan bu çerkes bayanı, çerkes müziği, kültürü, çerkes bayanının güzelliği üzerine bir anıt olmuş durumda.