KUZEY KAFKAS DİLLERİ YOK OLMA TEHLİKESİ İLE KARŞI KARŞIYA

CircassianCenter
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız

Yeryüzünden silinmekte olan dillere ilişkin bir atlas UNESCO tarafından yayınlandı. Atlas’a göre, yeryüzündeki 6 bin 900 dil içinden 2 bin 500’ü yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Bir önceki, 2001 yılı atlasında ise yok olmak üzere olan 900 dil gösterilmişti.

Bu yıla ilişkin olarak, artık 10 kişiden fazla bir birey tarafından konuşulmayan 199 dilin bulunduğu saptandı.

Bu dillerden Karaim (караимск) dili Ukrayna’da artık 6 kişi tarafından konuşuluyor. Endonezya’da  Lengilu dili 4 kişi, ABD Oklahoma eyaletinde Viçita dili de 10 kişi tarafından  konuşuluyor. 21 Haziran 2008’de Alaska’da (ABD) Eyak dilini bilen son birey olan Marie Smith Jones öldü, Eyak dili de söndü.

Bir dilin yaşaması, UNESCO tarafından 9 koşula bağlı olarak açıklanıyor: 1) Dili konuşan insan sayısı,
2) Dilin çocuklara öğretilme durumu
3) Dilin öğrenilmesini sağlayacak kitapların bulunması
4) Ulusun kendi diline karşı olan tavrı.

Bunun ardından  diller  altı grupta tasnif ediliyor:

– Dil bir tehlike ile karşı karşıya değil,

– Dikkatli olunması gerekiyor,

– Yok olma tehlikesi var,

– Yok olması tehlikesi büyük boyuta ulaşmış,

– Yok olma sınırında, bıçak sırtında olanlar,

– Dil kayboldu (söndü).

Rusya’da tehlike altında olan dil sayısı 136 olarak  belirlendi.

Rusya’ya ilişkin dil atlasında, sönmüş 20 dil (Aynu, Yugsk/ югск ve Wubıh/убыхыбзэ gibi) dışında, halihazırda 22 dil de bıçak sırtında (Aleut, Tersk-Saam/ терскэ-саамскэ, İtelmen dili, vb);29 dil de yok olma tehlikesi karşısında (Çukot, Karel ve Nivkh dilleri gibi);dikkatli olunması gereken 49 dil belirlenmiş (Kalmık, Udmurt ve Yidish /Yahudi Almanca’sı, vb);20 dil de tehlike karşısında (Belorus, Tuva ve Yakut dilleri, vb).

UNESCO, Rusya’da yok olmakta olan diller arasında Cuhuri/ джухури/Dağ Yahudileri dilini, Adigece, Kabardeyce, Çerkesçe (щэрджэс), Karaçay, Balkar, İnguş, Çeçen, Abhaz ve Oset dillerini ve daha başka dilleri de sayıyor.

Atlas’a göre, Dağıstan’da konuşulmakta olan 25 dil yok olma tehlikesi ile karşı karşıya. Yine de okullarda14 dilde ders okutuluyor (Okullarda zorunlu Rusça dersi ie birlikte, seçmeli bir ders dili olarak okutulan diğer 13 dil: Avar, Dargin, Lezgi, Lak, Tabasaran, Agul, Rutul, Tsakhur, Çeçen, Azeri, Kumuk, Nogay,  Tati-HCY).

Yok olacak diller arasında:

Dağıstan’da yok olma tehlikesi karşısında olan diller arasında Kumukça (458 bin kişi tarafından konuşuluyor), Dargince (503 bin), Avarca (784 bin), Lezgice (500 bin), Lakca (153 bin), Tabasaranca (128 bin), Nogayca (90 bin), Tsakhurca (25 bin), Andice (23 bin), Amalince (12 bin), Tsehce (15 bin), Agulca ve Rutulca (29’ar bin), Bejitin, Tindi, Karatin ve Ahvah dilleri (her birini altışar bin kişi konuşuyor), Bagvalca (5 bin), Botlih ve Godoberi (4’er bin), Dağlı Yahudi/Cuhuri dili (3 bin), Gunib dili (iki binden az), İnkhokvarin dili (1 bin), Ginus (548), Khvarşin (500), Arçi dili (524) bulunuyor.

Dillerin yaşam şansı durumu saptanırken, devletin ve devlet bireylerinin o dile karşı olan tutumları da dikkate alınıyor. Devlet dillerin yaşaması için destek verebilir ya da vermeyebilir;bu gibi durumların öğrenilmesinde engellemeler olabilir, devlet az nüfuslu ulusların dillerini yok etme politikaları yürütüyor da olabilir.

Not: Kuzey Kafkas Dilleri Soyağacı ve dillerin ayrılma/bölünme tarihleri.-HCY