SÖZCÜKLER -10 (ПСАЛЪЭ ЦIЫКIУХЭР)

Ali Çurey
02.10.2017

Sevgili dostlarım, bugün temcit pilavı misali, bir konuyu tekrarlamak istiyorum. Nedir o? Şunlardır;

Çerkesce “insan” sözcüğünün karşılığı olarak       “ЦIыху” sözcüğü kullanılır. Bu sözcük, hemen hemen tüm Adige lehçelerinde aynıdır. Bu doğru mudur? Ve gerçekten, böyle midir? Şimdi yazacağım sözcüklere dikkat!

На – Хьэ sözcüğününde karşılığı “Köpek” tir. Şimdi, insan ve köpek, sözcüklerinin kullanımına ve anlamlarına       kıyıcığından değinelim.

На – Хьэ: Köpek ise,
ХьэщIэ: Misafir – Konuk
ХьэщIэщ: Misafir Odası       – Otel (bugünkü anlamda)
Хьэдэ: İnsan ölüsü – Ceset
Хьэдрых: Öte dünya – Ahiret
Хьэдагъэ: Ölüye ağıt (ağlamak)
ХьэдэIус: Ölü yemeği (ölüm için)
Хьэ: Arpa
Хьэлыгъу: Ekmek

Dahası, Adige boy ve aile isimleri, bu “Хьэ” kök sesi ile ilintilidir. Örneğin, “Хьэткъуэ – Хьэткъуей –       ХьэтIытI”.       Şimdi kendimize soralım: Eğer, “На – Хьэ” köpekse, yukarıdaki sözcükleri bir düşünün!       Hele hele birde Tanrı anlamında dilimizde var olan “Tha – Тхьэ” kavramı çok daha düşündürücü değil midir? Lütfen bana, “Totem”den, “Pagan”dan, çoktanrıcılıktan dem vurmayın. Zira içinde “Хьэ” geçen her tümce ve sözcüğü, Tanrı ile özdeşleştirmeyin. Örneğin, “Мэзытхьэ: Ormanların Tanrısı, Псытхьэ: Suların Tanrısı, “аетхьэ: Fırtına Tanrısı”dır       demeyin. Çünkü öyle değil. “Peki Ali Çurey! O zaman nedir?” diye sorun. Bende yanıtlayayım. Hoş, bu soruların “kendimce” yanıtlarını “Çerkesler ve Din” isimli kitapçığımda çok detaylı olarak anlattım. Ama, yine de tekrarda yarar vardır. Önce Adige dilinde; “Tanrılar” yani “Тхьэхэр” diye çoğulcul bir sözcük yoktur. Sadece “Тхьэ – Тхьэщхуэ” yani Türkçe karşılığı, Tanrı ve Büyük Tanrı sözcükleri vardır.

O halde, nereden çıktı bu “Çok Tanrıcılık”? Ha! Burada Çok Tanrıcılık; kötü ve biz Çerkesler tek Tanrı inancındayız ve onun için bu iddiada bulunuyorum, sanılmasın. Böyle bir kompleks içinde değilim. Ama, Hatti- Hitit Konfedere İmparatorluğu’nun 12 ayrı boydan oluştuğunu ve bunu kanıtlayan çok dilli tablet yazıtlarının bulunduğunu hatırlayarak, konuya değinelim. Kısaca burada detayına giremeyeceğim. Sadece bir hatırlatmada bulunacağım.

Hatti – Hititler‘de yönetim, bir sıra ve süre dahilinde olurdu. Yani bu boyların, temsilcileri “ЛIыкIуэхэр” yönetimde görev alırlardı. Nasıl mı? Örnek, bir boyun temsilcisi, yani bakan (bugünkü anlamıyla) Orman Bakanı (Мэзытхьэ), bir diğer boyun temsilcisi (псытхьэ) vs. Kısaca, 12 bakan görev alırdı. Kanaatimce, bizleri yanıltan, dilimizi, dil bilimsel açıdan değerlendiremiyor oluşumuzdur.

Not 1: УмыгъэщIытэуэ умыжьыщI = Yumuşatmadan yıkama (eleştirilerde böyle olsun)
Not 2: ЩIэщыгъуэр икIри, зэрыукIыр къихьэщ = Heves bitti, birbirlerini yok etme başladı.
Not 3: Цыгъуэ нэпсейр шэм етхьэлэ = Aç gözlü fare, sütte boğulur.

Kaynakça :
Bu atasözleri “Алыгэ Псалъэжьхэр, 1967, Налшык” isimli kitaptan alınmıştır.