YEMT’ITL Nurbıy
Adige Mak Gazetesi, Aralık 2012
Çeviri: AÇUMIJ Hilmi

Ellibeşe yakın ülkede yaşayan Adigeler uzun dönem Adigeleri birbirine yakınlaştıracak, umutlarını-düşüncelerini dile getirebilecekleri bir merkeze sahip olmayı arzuladılar. 20 yıl kadar önce Nalçik’te Dünya Adige Xase’si (DAX) kurulduğunda ise ümitlerini yaşama geçirmeye başladılar. Dünya Adige Xasesi‘nin 20 yılı nasıldı? Son üç yıl içerisinde DAX’nin çalışmalarını değerlendirdiğimizde nelere ulaştığımız varsayılabilir?

Geçenlerde Nalçik‘te gerçekleştirilen DAX’nin 9. Kongresi‘nde Amerika, Türkiye, Suriye, Ürdün, Abhazya, Almanya, İsrail, Rusya ve başka ülkelerden gelen Adigeler buluştular. Değerlendirme-seçim nitelikli büyük kongrenin Nalçik‘te başlamasından önce, bölgelerdeki Adige xaselerinde toplantılar yapıldı, temsilciler seçildi, büyük kongrede ele alınacak konular üzerine ön çalışmalarda bulunuldu.

Cumhuriyetimiz toplumsal hareketi ‘Adige Xase’nin sovyetinde aldığı kararlar doğrultusunda, Adige Xase Yürütme Kurulu üyeleri Adige Cumhuriyeti (AC) Başkanı THAKUŞINE Aslan ile görüştüler. Toplantıya AC Başbakanı KUMPIL Murat, onun yardımcısı Aleksey Petrusenko, Parlamento Başkanlığı’nı geçici-vekaleten yürütmekte olan AŞE Muhammed, Kültür Bakanı ÇEMIFO Gaziy, AC ulusal işler, yurtdışında yaşayan soydaşlar ve basından sorumlu komite başkanı ŞHALAHO Asker de katıldılar.

DAX’nin Nalçik’te gerçekleştirilecek büyük kongresinde dile getirilecek konularda göz önüne getirilerek, Adige dilinin öğrenimi ve kullanımı, Rus-Kafkas savaşları esnasında topraklarını koruyanlar anısına Mıyekuape’de anıt yapılması, Suriye’den gelmiş olan soydaşlarımıza yardım edilmesi, ulusumuzun ilerlemesi ve başka hususlar üzerine de görüşüldü.

Kongre başlamadan…

Nalçik’te DAX’nin büyük kongresi başlamadan önceki gece Sovyet’in toplantısı yapıldı. Sovyet toplantısı ve büyük kongrede Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Başkanı KANEKO Arsen, son üç yıldır DAX’nin başkanlığını yapmış olan EJAHO Kanşobıy ve diğerleri tüm soydaşlarımızın en çok üzerinde durdukları konular hakkında konuştular. KANEKO Arsen, kendisinin de ifade ettiğine göre DAX’nin arzularından-muradlarından haberdar. Suriye’de karışıklıklar çıktığında DAX gerekli organizasyonlara ön ayak oldu. Tüm millettaşlarımızın ortak tarihlerinde yer alan Rus-Kafkas savaşlarının 150. Bitim Yılı ile Soçi’de gerçekleştirilecek olimpiyatlar aynı yıla denk geliyor.

Suriye’den soydaşlarımızın getirilmesi, olimpiyat oyunlarında Adigelerin gelenek-göreneklerinin ayrıntılı olarak sergilenmesi konusundaki isteklerini kongre adına Rusya Federasyonu Başkanı Vlademir Putin, Rusya Federasyonu Sovyeti Başkanı Valentina Matviyenka, RF Devlet Duması Başkanı Sergey Narışkin’e yazdılar. Kongrede tüm soydaşlarımızın üzerinde durdukları başka konular üzerine de kararlar alındı.

Diğer ülkelerden gelen temsilciler DAX’nin millettaşlarımızın birlikteliğini pekiştiren hususlarda çalıştığını belirttiler. DAX’nin sayesinde dünyadaki Adigeler birbirlerine daha sık gider oldular. Kaygı ve düşüncelerini dile getirerek yapılması planlanılan şeyler hakkında kongrede de sovyette de ele alındı.

OlimpiyatOyunları ve Adigeler

Pek çok kişi 2014 yılında Şaçe’de (Soçi) yapılacak olimpiyat oyunları hakkındaki görüşlerini dile getirdi. Adigelerin tarihi toprakları üzerinde, pek çok soydaşımızın canını verdiği yerde, olimpiyat oyunlarının yapılacak olduğunu göz önüne alsalardı, Olimpiyat oyunları kültürel programı çerçevesine Adigelerin ayrıntılı olarak katılması daha iyi olur diyenleri desteklediler. Pek çokları Adigeler olimpiyat oyunlarını dışladıklarında kayıplarının daha çok olacağını söyledi.

Karadeniz sahilindeki soydaşlarımızın Adige Xase Başkanı Ç’AÇ’IHU Mecid’in büyük kongrede söylediğine göre; Krasnodar Eyaleti Valisi Aleksandr Tkaçev’in Şaçe (Soçi) yakınlarında yaşayan millettaşlarımızla yaptığı toplantıda Adıgabze’nin öğretimi ve milli kültürün yaşatılması-kalkındırılması için çalışacağını ayrıca Olimpiyat Oyunları Kültürel Programı’nda Adigelerin ayrıntılı olarak katılımının sağlanacağını belirtti.
Adige Cumhuriyeti temsilcisi ÇERMIT Muğdin DAX’nin hem Sovyet’inde hem büyük kongresinde konuştu. Olimpiyat oyunlarında Adigeler ‘фызыгъэу’ sıkıştırılmış bir şekilde yer aldıklarında, kültürel programlarda ayrıntılı iştirak ettirilmediğinde, 21 Mayıslarda etkinlikler düzenleyerek, arzularımızı açık bir şekilde dile getirmenin iyi imkanları elimizde olacak.

ÇERMIT Muğdin DAX’nin çalışmalarından haberdar, yürütme kurulunda yer alıyordu. Muğdin DAX’nin eksiklikleri arasında, ulusal sorunların gerektiği ölçüde yaşamın içerisinden süzülmesine yürütme kurulunun gerçekten çabalamamış olduğunu belirtti. Biz aynı milletten olanların ortak bir yazına sahip olmamız konusu DAX tarafından çoktandır dile getiriliyor fakat ÇERMIT Muğdin’in de belirttiği gibi bu konuda bu işin ilerlemesi hususunda memnun oluncak bir durum sözkonusu değil.

ÇERMIT Muğdin cumhuriyetlerimizin isimlerinin de değiştirilmesi gerektiğini belirtti, Adige Cumhuriyeti’nin Çerkes Cumhuriyeti, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti’nin ise Çerkes-Balkar Cumhuriyeti şekilnde adlandırılması gerektiğini söyledi. Dünyada bizim Çerkes olarak tanınıyor olmamızıda gözönüne alarak kıyaslamalar yaparak örneklemeler getirdi. ÇERMIT Muğdin DAX’nin kaygılandığı sorunları çözmek için daha aktif «чанэу» çalışması gerektiğini de belirtti.

İletişim imkanları

NEPSEV Nihat İsrail’den dönüp Mıyekuape’de yaşayanlardan. DAX Sovyeti toplantısında Suriye’de olan olaylar hakkında bilgi sahibi olduğu açıkca belli olan bir konuşma yaptı. Savaş-kargaşalıklarda soydaşlarımızın canlarını verdikleri, yağmacı, haydutların davranışlarından, televizyonlarda durumu takip ettiğini ve millettaşlarımızı ilgilendiren konulardaki haberlerin insanlara daha iyi ulaştırılmasının gerekliliği üzerine konuştu.

Almanya’dan gelmiş olan YEDIC Batıray DAX’nin kurucuları arasında yer alıyordu. Toplantıda onun da belirttiği gibi aynı milllet olan tüm Adigelerin ortak bir yazına sahip olmasının önemi iyice arttı. Üç ok, oniki yıldızlı Adige bayrağı dünyanın her tarafında dalgalandırılıyor, birliğimizi o güçlendiriyor. Adigeler, düşün şekilleri, gelenek-görenekleri ile yabancı ülkelerde tanınıyorlar. YEDIC Batıray bu konu hakkında çeşitli örnekler dile getirdi.

MEŞFEŞ’U Necdet’te DAX’nin kurucuları arasında, Mıyekuape’de yaşıyor, dil öğretimi hususunda çalışıyor. Toplantıda günümüzde tüm Adigelerin birbirleri ile iletişimlerinin artması için uydu televizyonunun olmasının çok önemli olduğunu söyledi. Kabardey-Balkar Cumhuriyeti Başkanı KANEKO Arsen ‘böylesi bir televizyon kanalının ihtiyacımız olduğunu’ notları arasına aldı.

Yaşam ve Kararlar

EJAHO Kanşobıy’in belirttiği ‘mızmızlanarak oturmak hiç yakışık alır değildir’ sözleri üzerinde düşünmek gerekir. Onun belirttiğine göre DAX dünya üzerindeki Adige Xaselerininin yönetimi olmalı. Yerel Xaseler candan bir şekilde, yaşama uygun çalışmalılar. EJAHO Kanşobıy birilerinin sana yapacakları iyiliği bekleyip oturmayı yakışık alır bulmuyor.

DAX Yürütme Kurulu 9 komite oluşturdu. Bunlar; dil, ekonomi, gelenek-görenekler, Adige Tarihi’nin araştırılması, soydaşların daha iyi iletişim kurmaları ve başka konular üzerineler. Adigey’den ÇERMIT Muğdin, MEŞFEŞ’U Necdet, BEĞUŞE Adam, YEDIC Memet, SEHUTE Asker ve başkaları da bu komitelere katıldılar.

Bakış Açıları…

DAX’nde konu edilecek hususlar hakkında görüşmeye başladıklarında cumhuriyetimiz toplumsal hareketi Adige Xase thamadesi BEĞUŞE Adam kendi yaklaşımlarını izah etmek için, anlatmak için üç defa konuşmak zorunda kaldı. DAX’si kongresi üyeleri ancak üçüncü konuşmadan sonra tüzük değişikliği için ellerini kaldırararak oyladılar. Değişikliklerin olmasını istemiyorlarmıydı, yoksa Beğuşe Adam’ı anlamıyorlar mıydı? Bu başka bir tema. Sonuçta açığa çıktığına göre BEĞUŞE Adam’ın bakış açısı doğruydu. DAX yürütme kurulunda bulunacakların sahip olacakları makam ve başka konularda değişiklikler yapılmasa olmayacaktı.

Almanya’da yaşayan soydaşlarımızın Adige Xase Başkanı TAMJEKO Farıku, Amerika’daki Adige Xase Başkanı YONES Nihad, Türkiye’den gelmiş olan Candemir Cihan, Türkiye’de faaliyet göstermekte olan ‘KAF-FED’ denilen Millet Xase’nin başkanı ŞIĞELIĞO Vacid, Adige Cumhuriyeti’nden kongreye katılmış olan YEDIC Batıray, MEŞFEŞ’U Necdet, HEKUJ Adam, ABIDE Ğise ve başkaları ulusal konulara bakış açılarını toplantılarda dile getirdiler. Faydalı olduğunu düşündüğümüz şey düşüncülerini paylaşmak isteyenlerin yaptıkları karşılıklı görüşmelerdi. Karaçay-Çerkes Adige Xase Başkanı ŞERCES Muhammed’in dediği gibi DAX’nin yaptığı iyi şeylere değer vererek, gelecek günler için derin düşünerek, başkan seçilecek olan kimseyi önceden tanımamız daha iyi olur.

DAX’nin büyük kongresi başlamadan önce sovyetin toplantısında organizasyonun nasıl yürütüleceği konusu görüşüldü. DAX’ne başkan olarak seçilmesi arzulanan kişinin ismini önceden söylediler. Böylesi bir yaklaşım tarzında uygunsuz hiç bir durum yok fakat bazı sorular da öne çıktı. Başkan seçilecek kişiyi daha önce DAX’nin faaliyetlerine iştirak etmiş olarak kimse görmemişti, Adige xaselerinin thamateleri onu az tanıyorlardı…

DAX’nin kendisine ait bir binası Nalçik’te artık vardı. ŞEVCENTSIKU Alıy caddesi üzerinde görülesi bir bina, başka iyi başlangıçlardan da bahsetmek mümkün. Tarih, gelenek-göreneklere yönelik yazılı eser çok sayıda olmaya başladıysa da, yavaş ilerleyen hatta yerinden kıpırdatılamayan konular da var.

Adigekale’de yaşayan ABIDE Ğis’in Şaçe’de yapılacak olan olimpiyat oyunlarından bahsederken, Rusya yöneticilerine gönderilecek yazıda yer almasını gerekli gördüğü şeyleri diğer katılımcılarda desteklediler. Rus-Kafkas savaşlarının getirdiği zavallılık, Adigeler için bu savaşın soykırım olduğu konusundan ayrıntılı bahsetmeden olimpiyatlara ne gibi bir şekilde katılacağımız konusunda düşünmemiz daha iyidir.

Adige Xase Başkanı BEĞUŞE Adam’ın önerileri de kabul edildi. DAX Başkanı seçilirken iki veye üç kişiden daha az olmamak kaydıyla başkan olmak isteyenler aday gösterilmeli. Seçilecek adaylar olursa karşılaştırmalı bir şekilde seçimler yürütülür. Üç ay geçtikten sonra, DAX yürütme kuruluna seşilenlerin çalışmaları üzerine görüşülecek. Altı ay sonra değerlendirme toplantıları yapılacak DAX’nin eksiklerinin çok olduğu görülürse yöneticiler değiştirilecek. Şaçe olimpiyatlarının bitimi ardından Adigey’in Krasnodar eyaletine katılacağını söyleyen kişiler de var. Böylesi bir durumla karşılaştığımızda DAX kimin yanında olacak, ne yapacak? Başka sorunlarda büyük kongrede dile getirildi, bütün bunların ışığında DAX’ne yeni başkan olan SEHUREKO Havtıy’in önündeki görevlerin arttığını söyleyebiliriz.

Adige Xabze’si ve ulusumuzun tarihi ile alakalı filimler çeken NEĞEPTLE Askerbıy ile ABIDE Ğise’nin Nalçik’te belirttikleri gibi DAX yaşamımıza sıkı bir şekilde girdi. Çalışmalarını ilerletmesi ise dayanışmamız ve devlet kurumlarının göstereceği destekle ilintili.