Kuban Paul Seauhmann
31.01.2004

Kuzey Kafkasya dillerinin hangi alfabeyi kullanması gerektiği konusu son zamanlarda tartışmalara neden oluyor. Bu konuda en doğru ve sağlıklı kararı elbette anavatandaki hemşehrilerimiz alır. Ancak bizde düşüncelerimizi belirtelim.

Kuzey Kafkasya’daki  yayınların hepsi Kiril alfabesiyle yapılıyor. Daha önceleri yapılmış tüm yayınlarda da aynı alfabe kullanılmış. Bu açıdan bakıldığında yeni alfabeye geçmek o kadar kolay görünmüyor.

Bir başka sıkıntı da Latin alfabesine geçişte harflerin nasıl kullanılacağı konusudur. Biliyorsunuz, Latin alfabesindeki harfler farklı okunuyor. İngilizce ve Türkçe’den ilk 5 harfi örnekleyelim.

Türkçe: A=a, B=be, C=ce, D=de, E=e

İngilizce: A=ey, B=bi, C=si, D=di, E=i

Şu anda Türkiye’deki hemşehrilerimiz dilimizdeki sözcükleri, Latin alfabesini kullanarak Türkçe okunuşuna göre yazıyorlar. Bu ne kadar doğru? Örnek verelim; SETENAY GUAŞE. Bu iki kelimeyi Türkçe okunuşuna göre böyle yazabiliriz. Ancak bunu Türkçe bilmeyen kişi Setenay’ı SETİNEY olarak okuyabilir, Guaşe’yi hiç okuyamaz. Eğer onların okuyacağı biçimde yazarsak o zaman SATANAY GUASHE yazmak gerekecek.

Başka bir örnek verelim: Psı Gızet (su getir). Türkçe yazdığınızda (ı) harfi kullanmanız gerekecek, ancak ı harfi Türkçeye özgü bir harf, ayrıca Psı sözcüğündeki (s) ve (ı) harfi ne olacak? Yani şöyle yazılması gerekecek PCE. Gızet içinde aynı sorun var.

Sonuç olarak, Kiril alfabesini Latin alfabesine çevirmek öyle kolay bir iş değildir. Hele Kuzey Kafkas dilleri gibi neredeyse 60’a yakın sesin kullanıldığı bir dilde neredeyse olanaksız. Hadi olanaksız demeyelim de gerçekleştirilmesi zor diyelim.

Uluslararası iletişimde Latin alfabesi de çok önemli. Eğer böyle bir yol denenecekse en azından harflerin İngilizce okunması yönünde çalışma yapılması daha doğru bir yol olacaktır. Ş, Ç, Ğ, İ, Ö, Ü gibi harfler kesinlikle kullanılmamalıdır. Bunun zorluğunu Türkçe klavyesi olmayanlar iyi bilir.

Harf üretilmesinde; mümkün olduğunca özel işaretli harflerden de uzak durmak gerek. Çünkü, kullanacağınız her yeni imge bilgisayar teknolojisinden, baskı işlemlerine kadar bir dizi ekonomik sorunları karşınıza çıkaracaktır. Ondan da ötesi Kiril’i okuyamıyorlar derken onlarca imgeli harfi de okuyamayacaklar. Çoğu insan örneğin Alman alfabesindeki (ä) harfini ya da Fransız alfabesindeki (é) harfinin nasıl okunduğunu bilmez. Türkçe’de kullanılan ş, ç, ü, ı, ö harflerini de Türkçe bilmeyenler okuyamıyor. Kendi dilimizde eğer ille de Latin alfabesi kullanılacaksa o zaman harflerin İngilizce okunuşu göz önünde tutulmalıdır. Örneğin Ş harfi yerine SH harflerini kullanmak gibi.

Konuştuğumuz dildeki tüm seslerin Latin alfabesindeki harflere dönüşmesi konusunda zaten dilbilimciler gerekli çalışmaları yapacaklardır.

Burada önemli olan, eğer tüm dünyayla iletişim nedeniyle Latin’i seçmek istiyorsak, asla Türk alfabesinin sesleri tercih edilmemelidir.

Tüm bunlara karşın Kiril alfabesi doğru tercih görünüyor. Sonuç olarak gelişmemizin önünde, harflerin biçimi bir engel değil. Buna en güzel örnek de Japonlar. Onların ki, Kiril alfabesi gibi de değil. Resimlerden oluşan bir alfabe. Buna karşın gerek geleneklerini korumada gerek ekonomide şu anda dünyanın önde gelen ülkelerinden biri.

Bu nedenle Kuzey Kafkas dillerinin Latin olması bir sıçramaya neden olmaz. Olsaydı, Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Latin alfabesini seçen cumhuriyetler şimdi bulundukları yerde olmazlardı. İşte buyurun Azerbaycan!

Asıl eğilinmesi gereken konu alfabe değil. Üretim. Bu konuda ne yapılabilir, bunun üzerine yoğunlaşmak gerekir. Sizin hiç endişeniz olmasın gelişmiş bir ülke olursanız kullandığınız alfabenin hiç önemi kalmaz. Siz bilgisayar teknolojisi yaratabilmeye bakın. Alıcılar sizin dilinizi seve seve kendi dillerine çevirirler. Kuzey Kafkasya’yı turizm cenneti yapın. Gelen misafirler “aaa…Burada kiril alfabesi var dönelim” demezler.

Onun için alfabenin nasıl olacağı tartışmasını çıkaranları pek ciddiye almayın. Önemli olan: Üretim, üretim, üretim…

Her alanda gelişmenin yolu da çok çalışmak.

Başka alternatif yok.

SonSöz
Çerkes, komşusu açken kendisi tok yatmayandır. (Kuban)