GHUNEKHO Savsır Özbay
10 Eylül 2009
CircassianCenter Notu: Aşağıdaki makaleyi yazan 13 yaşındaki genç hemşehrimiz Savsır’a teşekkür ediyor, başarılı çalışmalarının devamını diliyoruz. CC
Sarmatlar Kafkasya’da hüküm sürmüş ve zamanla Kafkasya’nın içlerinde derin izler bırakıp kaybolmuş bir halktır. Bu Sarmatları genellikle İran kökenli gösterirler. Yalnız bulundukları bölge ne kerametse Kafkasya’yadır. Sarmatları İran kökenli gösterenlerin çoğunluğu Kafkasya kökenli değildir ve Kafkasya dilleriyle de açıklamamışlardır. Şayet Kafkasya dilleriyle açıklayabilselerdi isimde, kimlikleri de ortaya çıkardı.
Günümüz Kafkasya dili araştırmacılardan rahmetli BEYGUA Ömer, Sarmat sözcüğünü Abhaz diliyle şöyle açıklamaktadır (1). ‘’Sauromate adının aslı kolkhi (Abhaz) dilinde ‘sawır-mate’dir. Sawır ve mate birliğin adıydı. ‘Sawır’da aynı dildeki ‘as-wı-r aswır’ın (as-lı-lar) değişik söylenişidir. ‘Sawırmate-sauromate’dir.’’
Sayın BEYGUA beyin bu açıklamaları yetersiz görülebilir. Çünkü kök sözcüklerin ne anlama geldiği yeterince açıklanmamıştır. Bizlerde bunu Adigece olarak ele alırsak:
Sheremate (Şeremate): Koşan Metler (Şoremete, şoromete, şıremate, şuromate gibi değişik söylenişleri vardır ve koşan Metler anlamındadır.)
Şermet: Adigelerde bir aile ve şahıs ismi
Şardan: Adigeler aile ve şahıs ismi, Mısır’da yaşarlar.
Şoremate, görüldüğü gibi koşan Met, koşan atlı Metler anlamındadır. Bu sözcüğü hece kuralları içinde ele alırsak;
Sher-şer: Adigece koşan anlamında
Shor-şor: Adigey Kabardeyce’sinde söyleniş şekli
Shı-şı: At
Mate: Sepet
Buradaki ‘’mate’’ günümüzde sepet anlamında kullanılmaktadır. Yalnız, Tha-mate yani idareci anlamında. buradaki tha tanrı anlamında ve ilk olarak ilahi yani dini inançların ortaya çıkmasıyla kullanılmaya başlamıştır. Thamade yönetici, idareci anlamına geldiğine göre mate bey, yönetici, idareci, yol gösterici olarak ilk kawkozik bir terim olarak da ortaya çıkmaktadır. Buna göre shoremate atlı, koşan beyler, yöneticiler anlamına gelir. Bu mate ismi ilk zamanlar bir kişi veya bir aileye verilmiş olsa da daha sonraları toplum ismi olarak tarihe geçmiştir.
Bu ‘’mate’’nin açıklamasının doğru olmadığını iddia edenler olabilir. Peki bu İran yaylalarındaki bu met toplumu nereden buralara gelmiştir. Üçüncü buzul döneminden sonra bilinen insan türemelerinden birinin Kafkasya’ya olduğu bilinmektedir. Bu durumda dillerin oluşumun da Kafkasyalılar anaçlık görevlerini de bir şekilde yapmışlardır. zamanla Kafkasyalardan İran yaylalarına inen Kafkasyalıların buralarda azda olsa dil değişikliklerine uğrasalar da –ki, uğramışlardır da- ama Kafkasya tekrar dönmeleri onları İranlı göstermez. Bunun aslıda yapılan araştırmalarda da ortaya çıkmaktadır.
“Filoloji incelemeleri de MÖ 3000’de güney doğuda, Pencap’ta, güney batıda, Mezopotamya’ya, Suriye’ye ve küçük Asya’ya kadar yayılan gurupların elamlar, kaslar, Lubiler, Gutiler, Medler, Livule ve hatta İtalya Etrüskleri gibi kavimlerin bitişken bir dil kullandıkları ve lehçelerinin bir ana dile bağlı oldukları bilinmektedir. (2)
Burada görüldüğü gibi eski ulusların bir olduğu açıkça ortaya çıkmaktadır. Yine araştırmacı Shepard B. Clough uygarlık tarihi adlı eserinde “ihtimal Kafkasya’dan inmiş bulunan Persler ve Medler İran’a yerleşmişlerdir” der. Günümüzün araştırması yazarlarından rahmetli HADAGHALH’E Asker’de yapmış olduğu araştırmalarda Kafkasya’dan inip zamanla İran’a yerleşmiş oldukları görüşündedir. HADAGHALH’E yazar bunların zamanla atalarını yurdu olan Kafkasya dönmüş ve burada Şoromate-Şeremate diye anıldıkları görüşündedir.
Yukarıda belirtildiği gibi bu Kafkasyalıların İran yaylalarında ne kadar kaldıkları bilinmemektedir. Doğal olarak burada kaldıkları zaman içinde dillerinde ve karakterlerinde bir çok değişiklikler olmuştur. Kafkasya’da yaşayanlarda ayrı bir özellikleri içlerinde barındırıp geri dönen (Argonoutlar gibi) Osetler başka ulustan, İran kökenli olarak yanlış tanımlanmışlardır.
Kısacası, Türk kayıtlarında Sarmat, İran ve yabancı kayıtlarda Sauromate diye adı geçen bu toplum Kafkasyalı ve koşan Metler anlamındaki Sheremate-Şeremete, Şoromate’den başka bir şey değildir.
KAYNAKLAR:
1) Kafkasya Kaynaklarına Göre İlk Yaratılışlar. Ömer Beygua, cilt-2 s. 59, 1986
2) İran Tarihi. TTK Yayınları, s. 9, 1948 Ankara
3) Uygarlık Tarihi, Shapard B. Clough
4) Nartlar, cilt-1 Mıyekhuape
OKUYUCU EKİ:
Bayat Sürgün
17. 09. 2009
Sarmatlar ile Çerkesler ve diğer Kafkasya halkları arasında ki ilişkinin çok güçlü olduğu, gerek dilbilimsel, gerek antropolojik, her yönüyle doğru.
Fakat Savromat-Sarmat teriminin Çerkesce ile açıklanmasında doğrusu tatmin olamadım. Üstelik bir halkın sadece adı ile köken belirlenemez ki? Değil mi?
Evet! Ben de İskit ve Sarmat halklarıyla, Çerkes-Kafkasya halkları arasında ki ilişki konusunda, “tavuk mu yumurtadan, yumurta mı tavuktan?” sorusunu kendi kendime sormuyor değilim. Fakat dilbilimsel kanıtlar tatmin edici olsa bile, başkaca bilimsel kanıtlara gereksinimimiz var.
Strabon’a göre; bir Sarmat kabilesi olan Sirakisler (ki, terim Çerkes adının kaynağına işaret ediyor olabilir), MÖ. II. yüzyılda Kuban bölgesine gizlice sızarak, Kafkas Dağları’nın güneyine kadar inmişlerdir. Güçlü göçebe kabilelerden oluşan Sarmatların yaşam biçimi, üstün tarım yaşamı ve yöntemlerini bilen Meotların etkisiyle değişmiştir. Strabon; Sirakisleri tanımlarken, “kimi grupların çadırda yaşayıp toprağı sürdüklerini” anlatmaktadır.
Strabon’dan aktardığım bu bilginin altını çizmek isterim. Sarmatların bozkır kökeni neredeyse kesindir. Meotların ise yerleşik tarım ve deniz kültürleri.
Terimlerin kökenini bir tarafa koyarsak Çerkes halkının etnik kökenlerinde Kafkasyaik ögeler kadar (çok) olmasa da bozkıra ve Asya’ya özgü, Hint-İran dünyasından alınma ögelerde bulunmaktadır.
Saflık; insan topluluklarının oluşumuna, geçmişine aykırıdır. Her topluluk bir sentezdir. Bugünü gösteren bir son-veridir.
Sarmatların ortaya çıkış noktasının, kronolojik olarak bakıldığında, Çerkes-Kafkasya coğrafyasıyla aynı olduğu bilinmektedir.
Tarihin o dönemlerinde Çerkes yaşam alanlarının, sadece Kafkasya’nın orta ve batı bölgeleri ile sınırlı olmadığı, bugün ki Ukrayna’nın doğu ve orta, Rusya’nın ise güney bölgelerini içerdiği de bilinmektedir.
Hatta MS. 13. yüzyılda bazı Arap gezginlerinin gezi notlarından edindiğimiz bilgiler, Ural dağlarına yaslanmış çok doğudaki bir ülke olan Kazan Tataristan’ının bazı kentlerinde dahi Çerkes kolonilerinin varlığını açıkça göstermektedir.
Aynı kaynaklarda yazılanlardan öğrendiğimize göre, Tatar kentlerinde –ki, Çerkes mahallelerinin yanında- As (Alan-Oset) mahalleleri de bulunmaktaydı.
Kısaca uzatmadan; kanaatim, Sarmatlar; İskit-İran dünyasına ait bir temsilcilik görevini icra etmiştir tarih boyunca.
Ve tarihin en can alıcı noktalarında Meot-Çerkeslerle yolları birleşmiştir.
Oysa Meot-Çerkes dünyası, Kafkasya dünyasına aittir.
Sanıyorum; Sarmat terimini Çerkesce olarak açıklamak kadar, Sirakis teriminin Sarmatça’da (ya da günümüz Osetçe) ne anlama geldiğini de araştırmamız gerekecek.