KUŞHA Faruk Özden
Herhangi bir konuda karar almak için yapılan toplantıya vunafe denir. Vunafeye katılanlara vunefeş denir.
Düğün için olacağı gibi, köy sorunları ile ilgili olaraktan da vunafe yapılır. Alınan kararlar kararı alan gurubun toplandığı yöre için geçerlidir. Köy ile ilgili kararların alınması için yapılan toplantıya kuejevunafe denir.
Her aileyi temsilen yetişkin bir erkek katılır. Din görevlileri ile anlaşmaktan, imece ile yapılacak işlere kadar köy ile ilgili kararlar alınır. Temsilcisi katılmayan ailelerde alınan kararlara uymak zorundadır.
Nısaşe vunafe, gelin almaya gitmek için yapılan toplantıdır. Köyün orta yaş ve üstü erkeklerinin, gelen misafirleri de aralarına alarak yaptıkları vunafe. Öncelikli görev nısaşe thamade ve thamade khuedzenin seçilmesidir. Nısaşe thamade çoğunlukla köyden, orta yaşın üzerinde gerekli deneyimi olan birisi seçilir. Gelen misafirler arasında daha uygun görülen birisi varsa thamade atanabilir. Thamade misafirlerden olursa thamade khuedze olarak köyden birisi görevlendirilir.
”Nısaşe guıp”ın kaç kişi olacağı kaç atlı olacağı, at arabası veya kızakla gidileceği için kaç kız götürüleceği düğün sahiplerine bildirilirdi. Halalar veya büyük ablalar hangi kızların gideceğini isim isim saptarlardı.
Kızların bineceği, dönüşte gelinde o araca binilirdi, arabanın üzeri guşha ile kapatılırdı. Nısaşe gidilecek köy eğer bir günde ulaşılamayacak uzaklıkta ise giderken ve dönerken akrabaların oturduğu bir köyde gece kalınacağına karar verilirdi. Thamade khuedze ye şhağırıt da bildirilirdi. Pşafeyi genellikle thamade khuedze seçerdi. Şhağırıt thamade ve thamade khuedzenin yardımcıları konumunda idi. Pşafe ise gençlerden seçilir ayak işleri yaptırılırdı. Thamade ve thamade khuedze verdikleri kararları şhağırıt aracılığı ile gruba bildirirlerdi. Şhağırıt olgun gençlerden seçilirdi.
Ğuegu bje veya şışes bje yola çıkmadan düğün sahipleri tarafından thamade ye verilirdi.
Thamade hayırlı bir yolculuk için Tha’ya huahuesini yapardı. Hayırlı bir yolculuk için Tha’ya yakarma duası idi. Müslümanlıktan sonra bje ile Allah’a hayırlar ihsan etmesi için dua şeklini aldı.
Kızların thamadesi ve thamade khuedze, guıp thamde ve thamade khuedze tarafından atanırdı. Vunafe ile thamade ve thamade khuedze seçilince kuebjeut te toplanmaya başlanırdı. Kuebjeut vunafeye katılanlardan başlanır köydeki her hane den bir miktar nakit toplanır. Thamadeyi maddi bakımdan zorda bırakmadan yani her kes tarafından ödenemeyecek meblağlara ulaşmadan düğün sahibine maddi nakdi yardımdır. Toplanan miktarlar liste yapılır, yolda katılanlarda olabileceği için onlarda katkıda bulunur. Thamade khuedze kasa durumundadır. Para ona emanet edilir. Yolculuk boyunca harcamalar oradan yapılır.
Nısaşe guıp gidecekleri köye yaklaşınca dururlar, thamade gidecekleri eve haberci olarak hıbaryeğaşe 1-2 kişiyi gönderir. Guruba da bir söylevde bulunur. Xabzeye aykırı davranılmamasını, grubaayıp getirtmemeleri yolunda bir konuşma yapar. Gidilen köye de gurubun kötü niyetli olmadığını, yani baskın niyetli olmadığını, kız ve erkek sayısını ve de içlerindeki atlı sayısını bildirerek ev sahiplerinin hazırlanmasına fırsat verilirdi. Köyün ve misafirlerin nahıj (yaşlıları)larının oturduğu yere alınan hıbaryeğaşe (haberci) gelenler, gurup (guıp) hakkında bilgi verirlerdi. ”Thamademiz filan, thanade khuedze filan, beni thamademiz gönderdi. Şu kadar kız ve erkek bu kadarı atlı, salimen geldik diye haber verdiriyorlar.”
Bısım (evsahibi) nahıjları (yaşlıları): Hoş geldiniz, derler ve gelenlerle bir kaç kişiyi gurubu karşılamaya gönderirler.
Nısaşe gurubunun geleceği köylü önceden hazırlanırdı. Her aile kaç misafir alacağını bildirirdi. Nısaşe gurubu köye yetişince, kızlar ve thamadeler kız evinde kalır, diğer misafirler evlere dağıtılırdı.
Kızların thamadesi, guıp thamade ve thamade khuedzeyi nasılsınız, diye sorar. Daha sonra da kızların thamadesi evlere dağılan kendileri ile gelen misafirleri, nasılsınız yerleşe bildiniz mi, dinleniyor musunuz, diye sordururlar. Erkek tarafından 1-2 kız ile kız tarafından 2-3 erkek ile ev ev misafirleri dolaşırlar.
Misafirleri sorarlar. Nısaşe giden kızların ev ev misafirleri dolaşarak sormaları eski bir uygulama mı idi, yoksa sonradan mı xabze oldu bilmiyorum.
Bazen de bazı misafirlerin sorulması unutulurdu. Ev sahibi gençlerin ihmalliği, unutkanlığı veya hinliği. Büyük şaka davaları açılır, thamadelere kadar olay aksettirilir. Unutulduğundan dahi haberi olmayan Kızların thamadeleri suçlanır ve onlara tazır düşerdi.
Ev sahipleri köyün kızlarını düğün için toplarlardı. Misafiri olan genç kızlar düğüne giderken misafirlerini de davet ederlerdi. Misafirler bir müddet dinlendikten sonra düğün başlardı. Düğün sahipleri de bütün misafirlere düğünün başladığının haberini verirdi.
Misafiri olan köylüler gurup gurup misafirlerini düğün yerine getirirlerdi. Köylüler arasında çekişme varsa, buyur cenaze namazına. Vay benim misafirim, geride kaldı, yok seninki jantede (baş köşe) nizahları.
Bizim çocukluğumuz Uzunyayla’sında düğünlerde misafir yeri için başka zaman da köpek için kavga olurdu veya kavga için bahane olurdu.