Ali İhsan Aksamaz
Eğitimci- yazar Fatma Başural Ayata’nın son kitabı “Anılar/ Gonoşinepe” geçtiğimiz günlerde Çıkrık Yayınları tarafından yayınlandı. Anılar/ Gonoşinepe”, Türkçe ve Lazca olmak üzere iki bölümden oluşuyor.
Fatma Ayata Başural, bu çalışmasıyla okuyucularını Ardeşen’den İstanbul’a uzun bir yolculuğa çıkarıyor. Anılarını anlatıyor, ama yalnızca anılarını anlatmakla kalmıyor.1940’lı yıllardan günümüze, ülkemizde her alanda yaşanan ekonomik- sosyal değişikliklere bilinçli olarak dikkat çekerek çalışmasını daha da derin kılıyor.
Fatma Ayata Başural’ın anılarını okurken kendimizi Doğu Karadeniz’in sisleriçindeki bir dağ köyünde orman gülleri arasında hissediyoruz. Keçilerin çıngırak sesleri geliyor, yağmur çiseliyor… Sonra kendimizi birden yedi tepeli İstanbul’un Safraköy’ünde 60-70 kişilik bir ilkokulun basık tavanlı sınıfında buluyor, nefes almakta zorlanıyorsunuz.
Fatma Ayata Başural, “Anılar/ Gonoşinepe” başlıklı son kitabına ilişkin şunları söylüyor: “Çocukların elleri, yüzü, gözü, tırnakları çamurla dolsun. Yeter ki çocuklar özgürce oynasın. Balkon çiçeği olmasın. Varsın arkadaşlarıyla tartışsın. Sorunları araya kimseyi sokmadan kendileri çözsün. Paylaşmayı, kardeşliği, sevgiyi öğrensin. Toplu yaşamanın kurallarını, yardımlaşma duygusunu benimsesin.
Kendi yaşadıklarımı, gördüklerimi, yaptıklarımı ve gözlemlerimi yazdım. Anadilim Lazcayı anamdan, babamdan, ninem, dedem ve çevremden öğrendim. Öğrendiğim Lazca ninnileri, ağıtları, sözcükleri beşikten yaşadığım şu ana kadar taşıdım.
Lazca sözcükler kolay okunsun, anlaşılsın diye seçerek kullandım. Doğduğum günden beri Lazcadan beslendim, konuştum, yürüdüm, büyüdüm, sevdim. Ekmeğimi, suyumu Lazca istedim. Doğduğum, yaşadığım bölgenin yerel dilidir Lazca. Yakın zamana kadar devlet okullarında Lazca seçmeli ders değildi. Lazca sözlükler, ders kitapları ve gazete de yoktu. O nedenle de Lazca yazım dilinde doğal olarak bazı şive farklılıkları var. Ben, bu kitabımda çocukluğumun Lazcasıyla, yani Fırtına Lazcasıyla yazdım.”
Eğitimci- yazar Fatma Ayata Başural, anılarını iki dilde anlatıyor; Türkçe ve Lazca. Böylece anadili Lazcaya sahip çıkıyor. Bu yaklaşımı çalışmasına ayrı bir değer katıyor. Kitapta Sema Yanılmaz Gürsoy’un Lazca şiirleri de yer alıyor.
Çok yakın bir zamana kadar Lazca Türkiye’nin sahipsiz anadillerden biriydi. Soğuk Savaş’ın bitmesi ve Sarp Sınır Kapısı’nın açılmasının ardından internet ve sosyal medyanın yaygınlaşması Lazcanın da bir rönesans yaşaması imkânını sağladı. Fatma Ayata Başural’ın bu çalışması da Lazcanın artık sahipsiz olmadığını gösteriyor.
+
(Önerilen okumalar: Ali Hacıalioğlu, Sifteri”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2021; Ali İhsan Aksamaz, “Şangulişi Skiri/ Şanguli’nin Evlâdı Faik Aksamaz”, Çıkrık Yayınları, İstanbul, 2020; Ali İmdat Özçakmak, “Dünden Bugüne Arhavi”, İstanbul Arhavililer Derneği Yayını, İstanbul, 2014; “Ardeşen Belediyesi Ahmet Hamdi Yazıcı Etnografya Müzesi”, 3 VI 2016, ardeseninsesi.com; Bayram Ali Özşahin, “Sarpi Moleni”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2021; Cemil Telci, “Maisine Entrikaları”, Kendi Yayını, İstanbul, 2017; Ç̆ani Şanaşi, Henife Francişi, “Tolikçeturi Faik̆ Dai”, Laz Kültür Derneği Yayını, İstanbul, 2021; “Dikyamaç Köyü (Kamparna) Yaşam Tarzı Müzesi”, 4 I 2017, arhavizyon.com; Faruk Benli, “Mamoylar Aile Tarihi”, Kendi Yayını, Ankara, 2015; Fatma Başural: “Anadilimizi, kültürümüzü, adetlerimizi bilelim!/ Şk̆u Nananena, K̆ult̆uri, adetepe şk̆uni mişk̆urt̆an!”, circassian.com.tr/ gurcuhaber.com; İsmail Muzaffer Özbay, Mehmet Ali Kök, Muhsin Erol, Metin Bilgin, “Arhavi Halk Bilim Araştırması- Tarih, Kültür, İnsan”, Arhavililer Vakfı, Ankara, 2010; Kâmil Aksoylu, “Laz Kültürü”, Phoenix Yayınları, Ankara, 2009; Kemal Özbıyık, “Üzerleri Toz Olmasın/ Doğu Karadeniz’de Yaş Almak”, Karina Yayınevi, Ankara, 2017; M. Recai Özgün, “Atmaca”, Kendi Yayını, İstanbul, 1996; Mecit Çakırusta, “Dutxuri Palikari”, Lazika Yayın Kollektifi, İstanbul, 2012; Sami Avcı, “Atalarımızın Yaşadığı Topraklar ve Soyağacımız”, Kendi Yayını, Ankara, 2013; Selma Koçiva, “Bedia Xala”, Kaldıraç Yayınevi, İstanbul, 2012)