Ali İhsan Aksamaz 

 

Gürcistan Gezi Notları

(1. Bölüm)

Yazan: Munir Yılmaz Avcı/ Redaktör: Ali İhsan Aksamaz

RADYO KOLHA’NIN DAVETLİSİ OLARAK GİTTİĞİMİZ   GÜRCİSTAN GEZİMİZ

21 Ağustos’tan 23 Ağustos’a/ SARP’TAN- ZESTAP’ONİ’YE

Dostlarım Murat Ersoy ve Cihangir Bilgin’in geçen sene gittikleri karşı Sarp’taki Geleneksel K̆olxeti Festivali’nde çektikleri CD’yi seyrettiğimde hoşuma gittiği için ben de gitmeyi kafama koydum. Ben bu niyetimi Ali İhsan’a açtığımda, “Geçenlerde İstanbul’da yapılan Geleneksel Bir Kıtadan Diğerine Yüzme Festivali” için Gürcistan’dan iki misafirim vardı. Onlardan bir tanesi, Tiflis’te Kolkha Radyo’nun redaktörlük ve spikerliğini yapan Mişa Numanişi idi, ama ötekinin kim olduğunu çok iyi anlayamadım. Belki de Gürcistan’ın Yüksek Kilisesine mensup büyük biri idi. Sonra da, “Sen Festival’e gideceksen bana da haber ver de beraber gidelim.”dedi.

Ben Mişa’nın adını çok duymuş hatta K̆olkha Radio’da çekilmiş bir CD’si de bende vardı. Ben de onu daha iyi tanımak istediğimden Ali İhsan’a, o geldiğinde keşke bana da haber verseydin.” Diyerek biraz sitemde bulundum.

Diğer yandan, ben festivale kendi arabamla gitmek istediğimden, yol arkadaşlığı için Sami Ağabeyim ve eşi Sevil ile birlikte ablam Sevim ile gitmeyi düşünüyordum. Öylece, Festivalden bir hafta kadar önce gitme konusunda sözleştikten sonra da Zonguldak’ta bir araya gelip yola koyulduk.

Hopa’ya varınca, köyümüzdeki evimizin yıkılmış olması nedeniyle Hopa’daki Öğretmen evi’ne yerleştik. Öylece köyümüzde gezerek ve öte- beride dolaşarak bir haftayı geride bıraktık. Günlerin sona ermesiyle beraber de Ali İhsan da çıkageldi. Ne var ki Festival gününü bir hafta erteledikleri için de yeni bir program yapmak zorunda kaldık. Ben ona; “Arabamız var. Karşıya geçip görmek istediğimiz bütün yerleri dolaşalım.” Dediğimde,

– Bizi orada zaten bekliyorlar. Biz onlarla gitsek daha iyi olur diye cevap verdi O zaman ben de,

– Davetli olan sensin. Davetli olmadığım için benim size katılmam uygun düşmez. Ben de davetsiz bir yere gitmem dediğimde Ali İhsan,

– Ben onlarla konuşup sana haber veririm. Sen sabahleyin hazır ol dedikten sonra yanımızdan ayrıldı.

Gidebilir miyim- Gidemez miyim?

Ben şimdi oturup düşünüyorum. Benim gidip gitmememi gerektiren çok sebep var ama hele hesaplayıp bir düzene sokayım da öyle karar vereyim diyerek not almaya başladım.

Neden Gitmek İstemiyorum: Nereye ve kimlerle gideceğimizi bilmiyorum. Neden gideceğimizi bilmiyorum. Kaç günlüğüne gideceğimizi bilmiyorum. Nerede yatıp- kalkacağımızı, ne yiyip içeceğimizi bilmiyorum. Dilimizi bilip bilmediklerini bilmiyorum. (Ama Ali İhsan ile beraber olduktan sonra derdimizi şöyle veya böyle anlatabiliriz diyorum.) Kardeşlerimi burada terk etmek istemiyorum. Mademki beraber geldik, bize beraberlik yakışır. Onlar burada bırakılıp gidilmez. Daha bitmedi! Midem çok hassas (reflüm de var) ve her türlü yiyecek dokunduğu için ben kendi evimde de özel yemek yiyorum. Domuz eti veya abur cubur yedirirler de dokunursa ne yaparım! Midemin alışık olmadığı bir şeyi yediğimde alerji yaptığı için kaşıntıdan üstümü başımı parçalıyorum. Belimdeki ağrı nedeniyle iki dakika ayakta duramıyorum. Gideceğimiz her yerde oturabileceğim gibi bir yer bulabilecek miyim? Amfizem (nefes darlığı) olduğum için yürürken tıkanıyorum. Eğilip kalkınca çarpıntım çıkıyor. Prostatım olduğu için uygunsuz bir yerde sıkışırsam ne olacak!

Bu kadarı yeter. Benim gibi başa belâ, kokuşmuş bir kişi hiçbir yere gidemez. Böyle bir insan evinde oturur ve yatağından dışarı çıkmaz. İşte bende bu arazlar olduğu ve ben de bu arazlara sahip olduğumu bildiğim için gitmek istemiyorum. Bendeki arazları onlara söylesem, “Sen başımıza belâ olmak için mi geldin?” diyerek belki de sopa ile kovalarlar.

Neden Gitmek İstiyorum: Sarp’ın ötesinde kalan bizim eski topraklarımızı görmek istiyorum. Oçamçire’deki arazinin tapusu bile hala elimizde duruyor. O taraftaki Lazlar ve diğerlerinin yaşantıları nasıl. Oradaki bizim akrabalardan kimseyi görebilecek miyim? Onların durumları nasıl, çok merak ediyorum. Hiç görmediğim yerleri görmek ve bilmediğim yeni bir şeyler öğrenmek için yaşlılık ne önemli ne de engel. Kardeşlerimle konuştuğum zaman gitmem konusunda çok ısrar ettiler, En fazla bir hafta seyahat yapabiliriz ki hiçbir yiyip içmesem bile yine dayanabilirim, ölecek değilim ya! Ben o kadar ödlek bir insan mıyım? Biri duysa, yüzüme güler. Zaten bendeki arazları da kimseye anlatmak zorunda değilim herhalde. Gitmek istiyorum. Çünkü görüp öğrenmek istiyorum. Ondan daha önemli bir neden olabilir mi?

Not tuttuğum kâğıda bir göz gezdirdikten sonra kararımı verdim. Eğer gitmek istiyorsam, diğer nedenlerin hiç önemi yok. Mademki durum böyle, durum böyle olduğu için de bu iş böyle. Bu nedenle de ben de gidiyorum, vesselam!

O gece Ali İhsan, “Ben onlarla konuştum, seni de bekliyorlar,” şeklinde telefon edince, ben de yol için hazırlığımı tamamladım.

Sabahleyin Ali İhsan yine geldi. Öylece ben de arabamı biraderime bıraktım.

Ali İhsan’a ,”Nereye gidiyoruz?” diye sorunca, “Ben de detaylı olarak programı bilmiyorum. Bakalım nereye götürecekle, ” diye cevap verince, “Kaderimizde ne yazılmışsa, o olur. Ya Allah ya Bismillâh!” dedikten sonra Hopa’dan yola koyulduk.

Öylece, biz (2005) Ağustos’un 21’inde öğlen vaktinde Sarp Hudut Kapısını geçtik. Karşı tarafta ilk gördüğüm kişi CD’lerden tanıdığım İaşa Tandilava idi. Diğerleri de arkasında duruyorlardı.

Benim burada yazdıklarım, altı gün içinde kendi gözlerimle görüp kulaklarımla duyduklarımdır. Benim duymadığım, Ali İhsan ile Giorgi’nin konuşmalarını da Ali İhsan kendi görüşleriyle birleştirip belki yazar düşüncesiyle ben ona temas etmek istemiyorum.

YOL ARKADAŞLARIM:

İaşa Tandilava: Annesinin, beriki Sarp’ta Tantoğlu ailesine mensup olduğunu biliyorum. Bir kısmı bestelenmiş Lazca yazılmış şiirleri var. Bu çalışmaları, geçen sene Cihangir Bilgin tarafından çekilmiş (2004) CD’de mevcut. Kendi ülkesinde çok tanınmış bir kişi idi. 50-   55 yaşlarında ve kaya tuzu gibi sert yapılı idi. Kendisi aslen Laz olmakla beraber “Yaşar “ olan adını yöresine benzetmek için “İaşa” ya çevirmiş.

Giorgi Andriadze : 40- 45 yaşlarında siyah sakallı, yakışıklı bir adam. Ben onu tanımıyordum. İaşa, onun için “Bunun adı Giorgi’dir ve kendisi de Aziz’dir,” dediğinden başka bir bilgim yoktu. Çok konuşuyordu ve cep telefonunu elinden hiç düşmüyordu. Bizim gezimizi onun organize ettiğini ancak bir iki gün sonra tam olarak anlayabilmiştim. Her konuda, önce Ali İhsan’a danışıp öyle karar veriyordu.

Mişa Numanişi: 30 yaşlarında, uzunca boylu yakışıklı bir genç. Sadece anneannesi Laz imiş. Kendisi de Lazcayı ondan öğrenmiş. Tiflis’teki “Kolkha Radio”yu ayakta o tutuyor. Lazcayı derinlemesine bilmese de birbirimizi gayet güzel anlayabiliyorduk.

Şoför Badri: 40- 45 yaşlarında pehlivan gibi güçlü ve sağlam yapılı bir adam. Lazcayı hiç bilmiyordu.

Ali İhsan Aksamaz: Çok tanınmış biri olduğu için onun hakkında bir şey yazmak istemiyorum. Onun adını bütün Lazlar bilir. Benim gibi çok az konuştuğundan, çoğu zaman ağzından lâfı kerpetenle alıyordum. Örneğin, İstanbul’da Mişa ile beraber misafir ettiği ikinci kişinin Giorgi olduğunu ancak Gürcistan’daki dördüncü günümüzde, onlarla beraber çekilmiş fotoğrafını Giorgi’nin Tiflis’teki evinde gördüğümde anlayabildim. O da Lazcayı yeteri kadar biliyor. Sıkıştığında hiçbir problemi yoktu. Başka dillerden de yani beynelmilel terimleri katıp derdini herkesten iyi anlatabiliyordu.

GİDİYORUZ:

Sarp’ta arabaya bindiğimizde ilk işim, telefon kesilmeden, Hopa’da beni beklemekte olan Sami ağabeyimi aramak oldu. Ona, “Üç kişi bizi bir arabaya bindirdiler ve onların programına uygun olarak, bizim bilmediğimiz yerlere doğru gidiyoruz. Sakın merak etmeyin. Cep telefonu ile arayabildiğim yerlerden yine sizi ararım,” dedikten sonra da ses kesildi.

Yaklaşık on dakika sonra, “Batum” yazılı tabelayı görmemizle Batum’u geçmemiz bir oldu. Batum, öyle annelerimizin ve büyüklerimizin anlattığı gibi büyük bir şehir değildi ama Poti’deki güzel avluların içindeki konakları görünce, Poti’nin ismini de güzel vilâyetlerin listesine dâhil ettim. Büyük avlularda bağlı duran atları süzerken Mişa:

– “Bu atlar gelecek misafirleri bekliyorlar. Gelen erkekler bu atlarla avluda birkaç tur atmak zorunda. Eğer ata binemez veya attan düşerse onun için iyi olmaz,” deyince:

– “Ya adam hasta ise veya yaşlı olduğu için binemiyorsa, ne olacak?” diye sorduğumda ise:

– “Onun mazereti var, ona kimse bir şey diyemez,” diye cevap verdi. Ben de:

– “İyi ki onlara misafirliğe gitmiyoruz,” dedim ve gülüştük.

Öylece konuşarak, gülüşerek gidiyoruz. Bir müddet sonra, “Khobi” adlı büyükçe bir kente girdik ve yol kenarında bizi beklemekte olan bir beyi arabamıza aldıktan sonra yine yola koyulduk. Bey kimdir? Nereye gidiyoruz? Niye gidiyoruz? Kimse bir şey söylemiyor ama onlar kendi aralarında makinalı tüfek gibi takırdayarak konuşuyorlar. Dayanamayınca Giorgi’den lâfı kapıp:

– “Nereye gidiyoruz?” diye sorduğumda Lazca olarak:

– “Biraz yukarda bir kilise var da oraya gidiyoruz,” derken yaptığı Lazca telâffuz hatalarını İaşa düzeltiverdi.

Öylece ağaçlık ve çimenlik bir yerde arabayı durdurduk. Kilise yukarıda duruyordu. Arabadan inip biz de yukarıya çıktık. Kilisenin içinde Giorgi bize mum dağıttı ve biz de onları yaktıktan sonra orta yerde duran sehpanın üstündeki sakallı adam resminin önünde durduk. Onlar İstavroz çıkardılar ve yakarıya başladılar. Ben ise, “burada görmeye değer ne var bakalım,” diyerek etrafı kolaçan ediyorum. Yıkık dökük dört duvardan başka bir şey yok. Dua bittikten sonra, yoldan aldığımız bey anlatmaya başladı. Bir saatten fazla konuştu, konuştu. “Bu Kilisenin fresklerini Rus askerleri söküp parçalayıp etrafa saçtılar. Bazı freskleri de giderlerken çuvallara doldurup beraberlerinde götürdüler,” dedi. Konuşması bittikten sonra derin bir nefes çektim ve arabaya döndük.   Biraz bozuk yollardan bir hayli gittikten sonra, önünde büyük bir avlu bulunan bir evin önünde durduk. O bey arabadan atladıktan sonra çabuk- çabuk bize bir şeyler söyledi. Biz bir şey anlamayınca İaşa Lazca olarak “Bu ev, bu adamındır ve biraz dinlenmek için bizi davet ediyor,” deyince biz de arabadan indik. Bakınınca, evin önünde bekleyen Kadınlar koşarak eve daldılar ve bir hamlede ellerindeki tabaklarla terastaki masayı donattılar. Biz eve varıncaya kadar masa yemekle doldu. Ben de, “Bunca yemek hazırlamışlar, yemeden olmaz,” diyerek diğerlerine uydum. Zaten başka ne yapabilirdim ki! Öylece gidip masaya oturduk.

Kızarmış domuz etleri Khaçapuri (bir pide çeşidi), peynir ve kızartmalarla dolu masada herkesin önüne üçer bardak koydular.   Sonra da koşup kocaman damacanalarla votka ve şarap getirdiler. Bir yandan da, “Hadi, niye yemiyorsun!” diye bana bakıyorlar. Ali İhsan’a bir şey söylemeye gerek yok. Herkes ne yapıyorsa, o da aynen riayet ediyor. Benim gibi mızmızlık yapmıyor. Bir yandan da bardaklarımıza içkilerimizi koydular. Khaçapuri ve peynirden bir parça ağızıma koymadan ev sahibi elindeki bardakla ayağa kalkınca biz de ona uyduk. Bey, Gürcüce bir şeyler söylüyor. Biz de anlarmış gibisinden onu dinliyoruz. Sonra da bir fırt çektikten sonra yerimize oturduk. Leziz bir peyniri tatmamla beraber Giorgi de elindeki bardakla ayağa kalkıverince biz de yine ayaklandık. O da Gürcücü bir şeyler söyledikten sonra yine içip oturduk. Henüz bir lokmayı ağzıma götüremeden İaşa da ayağa kalkmasın mı! Ne yapabiliriz? Yine kalktık. O da makineli gibi bir şeyler takırdadı. Bir iki kez Tanrı lafının geçmesi ile bunun bir şükran duası olduğuna iyice kanaat getirdim. Yine çekip oturmamızla beraber Mişa da ayağa fırladı. Tabii ki ona da uyduk. Ben şimdi bekliyorum. Kendi kendime, “Elbet konuşmalar bitince yemeğimize başlarız,” diyorum. Fakat Mişa’dan sonra Ali İhsan da kalkmasın mı! Eee adam öğretmen olduğuna göre ne de olsa konuşmaya alışmış. Sıra bana gelince ben kafamı çevirip arkamı dönerek hem kendimi hem de diğerlerini bir işkenceden kurtarmış oldum. Zira hazırlıksız konuşmak istemiyorum. Ağzımdan yanlış bir lâf çıkmasından veya söylediklerimin yanlış anlaşılmasından dolayı başımın belâya girmesini istemiyorum. Sonra da sıra ile tekrar ayağa kalkıp Tanrı’ya ,“Ğormoti”ye dua ettiler. Elime bir lokma khaçapuri alıp ağzıma atmamla beraber ev sahibi ayağa kalkıp, “dğaginzaşi” dedikten sonra yine bir şeyler daha ilâve etti.

Yine şarabı kafaya dikip tam oturacakken, bir de ne göreyim! Adam. bardağı masaya bırakıp

gidiyor. Masaya baktım. Yiyecekler bizi bekliyor. İaşayı dürttüm. “Ne var, niye ayaklandık?” İaşa, hem adamın peşinden gidiyor hem de bana lâf yetiştiriyor. “Eee, dğaginzaşi” deyince böyle olur!” Hoş ben bu olanlardan bir şey anlamış değildim ama ben de onlara uyup sırayla önce bahçenin içindeki uyduruk kabin şeklindeki susuz tuvalete gittik. Tuvalette su olmadığı için dönüp geri geldim ama içime bir korku düştü. “Ya bu ülkede de Avrupa’da olduğu gibi tuvalette su kullanma alışkanlığı yoksa, ne yaparız?” diye düşündükten sonra içimdeki korkuyu hiçbir şekilde atamadım.

Bir müddet sonra da Acara ve Guria’yı geçip Samegrelo’ya girdik. Ne zaman girdiğimizi nereden bileyim! Bir yerinde yazmıyor ki bilebileyim! Zaten Acara denilen bölgenin ancak 5- 6 beldesi var ki, içlerinde en büyük olanı da Batum.

Birkaç saat sonra, “Zugdidi” yazılı tabelâyı görünce, büyüklerimizden duymuş olduğum bir

büyük şehre vardığımızı anladım. Çarşıya girdikten sonra yol kenarında durup arabadan indik. Giorgi, “Beş dakika kadar sonra iki arkadaş gelecek. Onları beklememiz lâzım,” dedikten çok kısa bir süre sonra 30- 40 yaşlarında yakışıklı iki genç yanımıza geldi. Beyaz gömlekli olan için “Zugdidi milletvekili,” dediler. Her ikisi de, “Hoş geldiniz!” diyerek bizimle tokalaştı. Sonra da onlarla beraber biraz ilerdeki bir eve girip üst katına çıktık. Bir odadan geçip diğerine girince de üzeri tıklım tıklım dolu bir yemek masası ile karşılaştık. Biz oturmak için masaya yanaşırken bile kadınlar koşuşturarak ellerindeki tabaklarla yine yemekler getiriyorlardı Masada boş yer olmadığı için de ikinci kat olarak mevcut tabakların üzerinde tekrar diziyorlardı. Masanın başköşesine milletvekili oturduktan sonra, Zugdidi Belediye Başkanı da onun yanında yer aldı. Ben de onun yanına oturduktan hemen sonra yemeklere ve masadakilere göz gezdirirken milletvekili elindeki bardakla ayağa kalkmasın mı! Ne yapabiliriz yani! Biz de onunla beraber ayaklandık. O bir şeyler söyledikten sonra, bardaktakileri içip yerimize oturduk. Yemeklere bakıyorum. Tabakların çoğunda kızarmış domuz etleri duruyor. Diğer tabaklarda duran khaçapuri ve peynir çeşitlerinden birer parça aldıktan sonra Zugdidi Belediye Başkanı ve milletvekili (Yanımdaki belediye başkanının babası) olan bir kişi daha içeriye girince, masanın diğer baş tarafında hemen ona da bir yer açtılar ama o da elindeki bardakla hemen ayağa fırlayınca, biz de doğal olarak ona iştirak ettik. Yine içtik ve oturduk. Yanımdaki İaşa’ya,”Belediye Başkanı neden bir şeyler söylemiyor?” dediğimde İaşa, “O, babasının yanında konuşamaz. Geleneklere uymaz,” diye cevap verdi. Diğer yandan milletvekili de göz ucuyla bana yemekleri gösterip, “Neden yemiyorsun?” gibisinden işaretler ediyor.   Yemek yemeye vaktimiz mi var! Biri kalkıyor, diğeri oturuyor. Ben de zaten fazla yememek için de bahaneler arıyorum. Ne yapalım yani! Alt sıradaki tabaklara hiç el sürmeden ve milletin karnı doymadan yine, “dğaginzaşi” dediklerinde de yemekten kalktık.

Hepimiz dışarıya çıktıktan sonra dayanamayıp İaşa’ya:

– “Onca yemek yarım kaldı O yemeklere yazık değil mi? Ne olacak onlar?” diye sorduğumda

aldığım cevap:

– “Mühim olan, misafire gerekli değerin verilmesidir,” diye cevap verdi. Sonra bir şey yok.

Öyle ise, öyle olsun1 Ne yapalım yani. Misafir de onların, yemek de onların. Bana ne!

MÜZEDE YATAN TARİH:

Yemekten kalkan 20-   25 kişilik gurup dışarıya çıkınca TV muhabirleri ve gazeteciler geldi ve aralıksız filmlerimizi çekmeye başladılar. O şekilde yanından geçmekte olduğumuz bir meydanda yeni yapılan bir fıskiyeden fışkıran sular altındaki havuza doluyor, meydanda da ustalar renkli zemin kaplamalarını betonla yere dizmekle meşguller. İaşa, ”Bu meydanın düzenlenmesi için ABD bize 500 bin dolar verdi,” dedi. Konuşarak meydanı geçtik ve biraz ilerdeki müzeye girdik.

Müze oldukça güzel düzenlenmişti. Terasın tavanı tamamen oyma ve kabartma ahşapla kaplıydı. Müzeye girince, duvarlarda sıralanmış camekânlarda düzene konmuş birtakım taşlar ve el yapımı silahlar gördük. Giorgi, Ali İhsan’a bir şeyler gösterip anlatmaya çalışıyor. Ben de İaşa ile beraberim. O arada bir bayan koşarak bir amforanın sap ve gövdesine ait kırık bir parçayı getirip önüme koydu. Sonra da bir şeyler anlatmaya başladı. İaşa:

– “Bu bayan, bu gördüğün kırık parçaların 3500 yıllık olduğunu söylüyor,” diye Lazcaya tercüme etti.

Duyduklarıma inanamıyordum. Ben, kökenimizin çok eskilere dayandığını biliyordum ama

2000 yıldan ötesine ait pek bir bilgim yoktu. İaşa’ya sordum:

– Bunun söyledikleri gerçek midir?

– “Elbet gerçektir. Hem de İsa’dan öncesine ait 3500 yıllık,” diye düzeltti.

– İaşa, o devirlerde buralarda kimler yaşıyorlardı?

– Kimler de ne demek! Bu topraklarda Kolhlardan başka kimse yaşamadı. Gelenler de

kolu- bacağı kırık ancak canlarını kurtarmışlar. Kolhların anayurtları burasıdır ve bu eserler de onlara aittir. O devirlerde yeryüzünde üç medeniyet vardı. Biri Bizans, ikincisi Çin, üçüncüsü de Kolheti idi. Sen, bizim adımızdan pek bahsedilmemesine bakma. Biz çok büyük bir ulustuk.

“İaşa, acaba biraz abartıp yüksekten mi atıyor!” diye düşündüysem de ne kadar abartsa bile

içindeki gerçek kısmı fazlasıyla yeterliydi.

Müzenin duvarlarındaki camekânlarda; Paleolotik, neolotik ve maden devri gibi dönemlerden

günümüze kadar uzanan çeşitli silahlar ve zırhlar yer alıyordu.

TV muhabirleri ve gazeteciler devamlı çekimlerimizi yaparken terasa çıkıp dinlenmeye

çekildik. O arada Giorgi; Ali İhsan’a:

– Bunlara bir- iki kelime bir şeyler söyler misin?” deyince o da Odişi TV’ye:

– Gürcistan’ın dostu olan Türkiye’den, Geleneksel Kolhoba Festivali için amcamla beraber

geldik. Festival gününe kadar ülkenizi gezip çeşitli yerlerini ziyaret edeceğiz. Kökenimizin bir olmasından dolayı da sevinç içindeyiz…” çerçevesinde Lazca bir takım sözler söyleyince onlar da memnuniyetlerini dile getirdiler. Sonra da bana geldiler:

– “Yazdığın şiirlerden biraz bir şeyler okur musun?” dediklerinde:

– “Ben yazdıklarımdan hiçbirini ezbere bilmem ki, ne söyleyeyim?” diyerek tekliflerini geri

çevirince çok ısrar ettiler:

– “Bir- iki kelam yeter, ne olur!” Ben de:

– “Sizin gibi akrabalarımız olduğu için çok mutluyuz. Ben burada sanki rüyada gibiyim,”

çerçevesinde bir şeyler söylediğimde:

– “Şiirlerinden de bir şeyler oku. Küçücük bir şey de olsa yeter,” diye çok direttiklerinde:

“Neşe ve iyilikle başınız ersin göğe,

Kahkaha ve horonla sakallarınız yere!”

Dediğimde, İaşa da bunları Gürcüce’ye çevirince hep beraber bir alkıştır koptu. O arada onların

arzu ettikleri şeyin ne olduğunu çok iyi anladım. Onlar, “Biz hepimiz ayni milletin insanlarıyız. Bizim kökenimiz birdir. Bu bakımdan sizler bizi unutmayın ve yurdunuza dönüşünüzde bizim için iyi şeyler yazın!” diyorlardı.

Öylece hep beraber bizi arabaya kadar uğurladılar ve biz de o güzel insanlara el sallayarak

vedalaştık.

HUDUTTAKİ KALE:

Yolda,”Şimdi nereye gidiyoruz? Programınızda ne var?   Diye soruyorum. Giorgi:

– “Şimdi, bir kaleye gidiyoruz”, dedi.

Milletvekili de kendi arabası ve adamları ile bize katıldı ve hep beraber bir kaleye vardık. Kale,

yokuş bir arazide dört duvardan ibaretti. Kapı kısmı aşağı tarafta ve yol kenarında olduğu için arabalarımızla iyice yaklaştık. Kapı kısmından içeriye adımımızı attığımız anda yanımızdakiler üst taraftaki duvara doğru koşturdular. Ben ise, giriş kısmında postu serince Mişa ile İaşa da benimle kaldılar. Çok kalın yapılmış taş duvarları incelerken Mişa, önümüzde akmakta olan “İnguri” deresini gösterip:

– “Görmüş olduğun bu dere Abhazlarla olan hududumuzu teşkil eder,” dedi.

– Bu ne biçim huduttur? Her tarafı açık. İstediğin gibi at koştur!

– Yoookk! Hududu geçersen kurşunu basarlar. Asla geçirmeyip kovalarlar.

– Yani siz akraba değil misiniz? Neden sizi kovalıyorlar?

– Biz akrabayız, ama onlar Rusların gücü ile toprak yiyiciler.

Mişa’ya takıldım:

– Nasıl toprak yiyici? Toprak yenir mi?

– Toprak elbet yenmez ama onlar bugün bir kulaç, yarın on kulaçla ufak- ufak bu tarafa geçerek

bizim topraklarımıza yerleşiyorlar.

– Eee. Sonra ne oluyor?

– Sonra ne olacak? Biz buradan her zaman onlara kurşun sıkıp kovalıyoruz ama Ruslar onlara yardım ettikleri için aldığımız toprakları yine onlara terk ediyoruz.

– Ne var yani! İki akraba neden birbirinizi yiyorsunuz? Neden uslu oturmuyorsunuz? Dediğimde Mişa yine:

– “Onlara Ruslar arka çıktığı müddetçe onlar rahat durmazlar. Bütün suç Ruslarda,” diye cevap

verdi. Hemen lafı çevirdim:

– Mişa, Oçamçire ne taraftadır? Bizim orada arazimiz ve dükkânlarımız varmış. Hâlâ annemde

tapusu bile var. Görmeyi çok isterdim.

– Oçamçire derenin karşı tarafında. Şimdi Abhazların elinde olduğu için sen dereden karşıya

geçemezsin.

Mişa’nın bu dediklerinin benim için hiç kıymeti yoktu. Nedenine gelince, Abhazlar onların

olduğu kadar bizim de akrabalarımızdılar. Üstelik biz onlarla didişmiyoruz. Ne var ki orası bizim programımızda yoktu.

Neticede, hava da kararınca arabalara atlayıp öteye- beriye geçip gittik.

PAPAZLARLA:

O gün, akşam yemeği için gidip bir papazın evine yanaştık. Papaz zaten bizi beklediği için

sofrası hazır bekliyordu. Yine benzer yiyecekler ve içecekler… Kalkıp konuşuyor ve içiyorlar. Ben çok yiyip içmiyorum ama, Ali İhsan çok rahat. Yiyor da içiyor da. Benim gibi nanemolla değil!   Ya yediklerim gece yarısı bana dokunur da beni sıkıştırırsa ne yaparım! Yemekten kalkarken, “Şimdi yatmak için bir başka eve gidiyoruz,” dediler. Geceleyin yine arabalara bindik. Gece saat on birde bir avlunun içinde bulunan evlerden birine girdik. Mişa’ya sordum:

– Bu evlerin hepsi de bu papaza mı ait?

– “Evet. Buradaki Papazların yaşantıları çok iyidir. En büyük evde kendileri ikâmet ediyorlar.

Bir ev misafirlerin yemeği için, diğeri de yatmaları için,” dedi.

Düşündüm. “Bu kadar fakir bir ülkede Papazlara ne kadar değer veriyorlar,” diye. Kim bilir

halkın geçimi nasıl! Sonra da, “beni ne ilgilendirir,” diyorsam da yine de kafamı kurcalıyor. Yatmak için bir eve girince ne göreyim. Sıralanmış odalarda ikişer karyola dizilmiş. Bir yanda da banyo kapısı görünüyor. Herkesten önce koşup girdim. Bir yanda lavabo diğer yanda da klozet duruyor. Klozete yanaştım ama musluk yok, su yok. Yanda tuvalet kâğıdı duruyor. Ve de bir şey yok. Beğenmeyince geri dönüp yatağıma girdim. Ötekiler de teker teker girip çıktılar ama onların ne yaptıklarını ben nereden bilebilirim. O kadar düşündüysem de anlayamadım.

Odanın içinde sağa sola bakıyorum. Hem duvarlarda hem de tavanda lambri vardı. Hiçbir

boşluk görünmüyordu. Mutfağı bilmiyorum ama banyonun dışında evin bir başından diğer başına tamamen lambri ile kaplanmış olduğunu görünce Papazların yaşantısını daha iyi kavrayabildim. Bu ülkede, bol su var. Bol su olan yerde de çok ağaç olur. Çok ağaç olunca da burada gördüğüm gibi bütün evlerin her tarafı böyle lambri ile kaplanır. “Hem burada işçilik ücretleri de ucuz olmalı,” diyorum ve gözlerimi kapatıyorum.

Sabahleyin yine şarapla yaptığımız kahvaltıdan sonra bir- iki kilise daha dolaştık. Sonra yine

domuz eti, khaçapuri ve başka şeyler. Ben yine yiyeceklere yan yan bakıyorum ve sadece pide ve peynirlere yanaşıyorum. Ne var ki başıma dert açmasın diye onları da azar azar yiyorum. Küçüğünü yaparken bir sıkıntımız olmuyor. Yolda giderken ıssız yerlerde Mişa, “Burada bir boşaltalım,” diyordu ve hep beraber rahatlıyorduk.

Akşam olunca, yine bir Papazın evi. Yeme, içme ve yatak. Öyle ki nereye gitsek bir Papaz

karşımıza çıkıyor. Onlarla yiyip içiyoruz, onlarla yatıp kalkıyoruz. Ne var ki hepsi de bize çok iyi davranıyorlar. Hepsi de bizi gülerek karşılıyor, gülerek uğurluyorlar. Bir şeyimiz noksan olmasın diye üstümüze titriyorlar. Bizim yanımızdakilerle de çok samimi konuşuyorlar. Neye ihtiyacımız var diye devamlı gözümüzün içine bakıyorlar. Hele Giorgi’nin onların üzerinde çok büyük bir otoritesi var. Bunu anladığımda İaşa’ya:

– “Papazlar, Giorgi’yi nereden tanıyorlar?” diye sorunca:

– “Giorgi; Patrik’in 12 Azizinden biridir. Diğer yandan da Papazların avukatlığını yapıyor,”

diye cevap verdi.

Mişa da Giorgi gibi Papazlarla çok samimi bir tarzda konuşuyordu. Belli ki birbirlerini

tanıyorlardı. İaşa, zaten gittiği yerde herkesten önce makineli tüfek gibi takırdıyarak kimseye söz hakkı tanımıyor ama Giorgi de öyle kolay kolay sözünü kimseye bırakmıyor. Bazen bize de ufak bir açıklamada bulunuyorlar ve takırdamaya devam ediyorlar. Mişa çok fazla konuşmuyor ama her zaman güler yüzlü ve çok iyi kalpli bir çocuk.

OSİNDALE:

Osindale, Samegrelo’nun üst tarafındaki yüksek tepelerde yer alan bir ibadethane. Öyle bir

yerde kurulmuş ki aşağı tarafta kalan şehirlere ait evler sanki tepsi üstünde yer alan patlamış mısır görüntüsü veriyorlar. Ötede bir şehir, beride bir başka şehir. Onların aşağısında ise oradan görünmeyen Karadeniz. İleriye bakıyoruz. Doğudan Batıya doğru yılan gibi uzanan tepeler Svaneti ve onun arkasında yükselen karlı tepeler de Kafkas Dağları.

Çocukluğumda Azlağa’dayken Karadeniz’in ufkuna gözümüzü diker ve ufuktaki kararmış

yerler için, “İşte Kafkas Dağları,” der ve kafamızın içinde bir dağ silsilesini canlandırarak ona hayat verirdik. Şimdi gözümün önünde duruyorlar ve ben de onlara el sallıyorum. Burasının her şeyi tertemiz ve lezzetli. Yine yedik, içtik ve de geçip gittik.

Gürcistan Gezi Notları

(2.    Bölüm)

Yazan: Munir Yılmaz Avcı/ Redaktör: Ali İhsan Aksama

(BİLMEDİĞİMİZ ÜLKE: KOLKHETİ/ 2005 YILINDA KOLKHETİ FESTİVALİ İÇİN GİTTİĞİMİZ GÜRCİSTAN’DA)

MARTVİLİ MABEDİ:

Yağmurlu bir günde yola koyulduk ve bir kiliseyi daha gezdikten sonra bir yerlerde yol

kenarında durduk. Giorgi’nin elinde her an cep telefonu var ve devamlı konuşuyor.

– “Niye durduk? Ne oldu?” diye sorduğumda:

– “Hiçbir şeyi merak etme! Şimdi karşı tepedeki ibadethaneye gitmemiz gerekiyor. Ancak

yollar biraz bozuk olduğu için bu arabayla gidemeyiz. Onun için başka bir arabayı beklemek zorundayız,” diyerek eliyle karşıdaki bir tepeyi gösterdi.

Tepeye bakınca içime bir korku düştü. Böyle yağmurlu bir havada öyle bir yerde ne işimiz var. Oradaki mabedi görmesek sanki neyimiz noksan kalır! İaşa’ya:

– “Oraya gitmek için ne zorumuz var. Oraya gitmesek ne olur?” dediğimde:

– “Oraya gitmeyince olmaz. O ibadethane diğerlerine benzemez,” diye cevap verdi.

İnce ince yağmur yağıyor. Biz de yol kenarında, gelecek olan arabayı bekliyoruz. Elbet cip gibi

bir şey gelecek diye beklerken kocaman bir kamyon çıkageldi. Kocaman dediğim ne! Lastikleri çok büyük. Sanki greyder gibi. Kendisi de çok yüksek.   Eskiden kalma alamet bir şey. Kamyonla gelenler arka tarafına bir merdiven dayadılar ve büyük bir naylonla arkaya tırmandılar.   Orada naylonu açıp çatı gibi kafalarına örttükten sonra diğerleri de teker- teker merdivenden çıkmaya başlayınca, ben de merdivene yanaştım. Bir yandan da içimden kamyonun arkasında seyahat etmek de kaderde varmış diyorum. O esnada bir delikanlı gelip beni kolumdan çekerek oradan uzaklaştırdı.   Ben yine merdivene hamle yapınca, iki kişi daha gelip beni şoför mahalline götürdüler. Bir yandan Şoför mahalline giderken, bir yandan da kafam devamlı olarak ötekilere takılmış durumda. Bir yandan da “benim yanıma başka kimse gelmeyecek mi?” diyerek arkaya bakıyorum. Ben şunca uzun boylu olmama rağmen, yine de arabanın kapısına iyice uzandıktan sonra içeriye ancak tırmanabildim. Şoför ile benim aramda motor yerleştirilmiş olduğu için başka kimseye yer yok.   Her nesi varsa kırık dökük. “Herhalde Cihan Harbi’nden kalma,” diyorum. Kapıdan giren rüzgârı kesmek için cama uzanıyorum, ama cam nerede ki kapatayım!

Öylelikle hepimiz bindikten sonra şoför, korkmayasın gibilerinden bir gülücük verdi ve

İstavroz çıkardı. Şimdi araba yalpalayarak gidiyor ama ben arkadakileri düşünmekten oldukça rahatsız durumdayım. Birazdan, büyük bir ırmağa rastladık. Suyun içinde çok büyük taşlar olduğu için şoför arabayı durdurup bir daha İstavroz çıkardı ve arazi vitesiyle hareket ettikten sonra da koca taşların üstüne çıktı. Tekerleğin biri yukarıya kalkıyor, diğeri suya gömülüyor. Tam, “İşte şimdi devrilecek!” dediğim anda düzeliveriyor. “Arkadakiler nasıl ayakta kalabiliyorlar?” diye aklım fikrim hep onlarda.

Sonuçta, tepenin yokuşuna vurduk arabayı. Yoldan sel iniyor. Bir yanında çamurdan eski teker

izleri, diğer yanda ise kovan gibi kaya parçaları. Araba çamura da giriyor taşların tepelerine de çıkıyor ve biz de galiba gidiyoruz. Arada bir şoför duraklıyor ve tekrar İstavroz çıkarmadan hareket etmiyor. Kapıdan dışarıya bakıyorum. Irmak iyice aşağılarda kalmış. Biz de dönüp dolaşıp gidiyoruz. Bazen araba devrilecek diye korkuyorsam da şoför iki eliyle direksiyona yapışıp devrilmesine izin vermiyor.   Öylece güzel- güzel göğe doğru tırmanırken, yol kenarında bir merteğin üstüne çakılmış bir kutu gözüme çarptı. Kutunun içinde de sakallı bir adamın portresi duruyor. Şoför ona da bir baktıktan sonra bu defa üç defa İstavroz çıkardı ki, onu görünce benim korkum bir kat daha arttı. Neden bir defa değil de üç defa diye kafama takıldı. O anda o rampada önümüze çıkan keskin virajı almak için şoförün manevra yapmak zorunluluğu var.   Ben “bu araba burada nasıl manevra yapacak?” diye düşünürken şoför arabanın uzun burnunu benim tarafımdaki şevin içine saplayıp şeve çıkacakmış gibi hareketler yapıp durdurdu. Manevra yaparken kendisinin görüşünün dışında olan uçurumu dikkate alarak, “Eyvah ki eyvah! İşte şimdi gidiyoruz,”   düşüncesiyle gözlerimi kapadım. O, yine İstavroz çıkarırken ben de kendi Tanrı’ma yalvarmaya başladım. Biraz sonra ise yoldan çıkıp nefis bir çimenliğe daldık. Tam önümüzdeki yükseltide de kilise duruyordu.

Araba durur durmaz hemen aşağıya atladık. Diğerlerine bakıyorum çamur içindeler ama hiçbirinde en ufak bir sızlanma yok. Oysa ben daha şimdiden dönüş yolculuğunu düşünerek korkuyorum.

Koşarak Kiliseye giderken, şoför de koşturup şemsiyesini bana verdi. Öylece Kiliseye vardık. Avlusunda kocaman bir ağaç duruyor. Dallarını açabildiği kadar açmış, sanki göğe yükselecekmiş gibi duruyor. Öteye beriye bakıyorum. Gerçekten, gökyüzü başımızı örten bir çatı gibi. Öylece Kiliseye girdik ve onlar İstavroz çıkarıp dualarını yaptıktan sonra kapının hemen içerisinde duruverdik. O sırada gençlerden biri koşturup bir meyve sandığı getirdi. Diğeri, elinde tuttuğu torbadaki yiyecekleri çıkarmaya başladı. Peynir, ekmek, zeytin, salatalık, domates ve öte- beri. Onları sandığa dizdikten sonra votka ve şarap damacanalarını da getirdiler ama ortada onu koyup içmek için bardak filan görünmüyordu. “Hele ne yapacaklar?” diye dikkatle onları süzerken, bir çocuk, sararmış iri bir salatalığı ortasından ikiye bölüp içlerini çıkarıverdi. Sonrası malum. Birinin içine votka doldurup bana uzattılar. Orada da yiyip içtikten sonra da dışarıya çıktık. Kilisenin Papazı, dışarıda çeperin yanında durmakta olan bir beyin yanına yaklaştı ve ona bir arya okumaya başladı. “Pavarotti denen adam gelsin de arya nasıl okunur bundan öğrensin! derken diğeri de ona ayni tarzda cevap vermeye başladı. Sonra da sıra ile okuyarak bize bir müzik ziyafeti daha çekmiş oldular. Onlar öyle atışırlarken Ali İhsan ve Giorgi de biraz ilerde hararetle birbirlerine bir şeyler anlatmakla meşguller. Neler konuştuklarını ben nereden bilebilirim. Nasıl yapıp, nasıl edip birbirleri ile gayet güzel anlaşıyorlar. O bakımdan da daima beraberler ve hiç ayrılmıyorlar. Mişa:

– Yılmaz Amca (bazen da Munir Amca diyordu.), burada duran şu ağaca iyi bak da onu hiç

unutma deyince:

– “Görüyorum ki, çok büyük bir ağaç. Kaç yaşında olduğunu biliyor musun?” diye sordum..

– Bu ağaç çok yaşlı. Ama bu ağaç birçok çocuğu öldürmesine rağmen, kendisi yine dimdik

ayakta duruyor.

– “Nasıl öldürdü?” diye sordum. Mişa:

– Eski zamanlarda buranın halkı buraya ibadet için geldiklerinde Tanrı’ya bir çocuk kurban

ederlerdi. Onun için, akşam olunca küçük bir çocuğu getirip üstteki dallardan birine oturturlardı. Sabah geldiklerinde çocuk ağaçtan düşmemişse, onu aşağıya indirirlerdi. Ama çocuk ağaçtan düşerse zaten ölmüş olacağından kurban edilmiş olurdu. Ağzım açık Mişa’yı dinliyorum:

– Yine bir gün bir çocuk getirip dallardan birine oturttular. Sabahleyin annesi gelip çocuğu cansız olarak yerde yatarken görünce, “Vuu, sin man k’qvili! Vaay, seni ben öldürdüm!” diyerek dövündü durdu. Onun feryatları her yerden duyuldu ve bir daha da unutulmadı. Onun için de o günden sonra buranın ismini “makqvili (Seni ben öldürdüm)” koydular ve bugün de o isim , “Martvili” şekline dönüştü,” dedi.

Kadına da çocuğa da çok üzüldüm. “Ama yalnız eski zamanlarda değil günümüzde bile bazı yerlerde maalesef böyle olaylar hâlâ yaşanmakta,” diye düşünüyorum.

ZUGDİDİ VE 3AİŞİ PİSKOPOSU İLE:

Yol kenarında bahçe kapısının önünde durup avluya girdik. Yağmur da şiddetini arttırıyor. Avlunun karşı tarafındaki prefabrik binaya doğru koşturuyoruz. Avlunun her tarafı çiçek ve

meyva ağaçları ile dolu. Benden uzun boylu bir bey (Piskopos) siyah elbisesini sürükleyerek bizi karşıladı ve elindeki şemsiyeyi bana uzattı. O şekilde binaya vardık ve daracık koridorun bir tarafındaki odalardan birine girdik. Kocaman bir masanın üstünü tıka basa dolduran yiyecekler bizi bekliyor.   Derhal masanın etrafına dizildik. Piskopos ile Giorgi yüksek sesle hem konuşuyor, hem de kahkaha atıyorlar. Bayanlar hizmet etmek için koşuşturuyorlar.   Piskopos yine de bir şeyler istiyor. Durmaksızın çeşit- çeşit yiyecekler taşıyorlar. Hiçbir yerde görmediğimiz bal bile masamıza geldi. Bazen Mişa ile İaşa da lâfa karışıyorlar. Tabii biz de dinliyoruz. Dışardaki yağmur ve gök gürültüsünden bazen konuşmalar duyulmuyor.

Ayağa kalkıp birkaç sefer şarabımızı yudumladıktan sonra açık duran pencereden içeriye irice

bir kuş giriverdi. O esnada perde de yarı kapalı olduğu için bir daha da geri dönemediği için uçarak masanın üstünde dönmeye başladı. Herkes onu kış- kışlıyor ama kuş onların dilinden anlamadığı için devamlı dönüyor, dönüyor. Bir türlü dışarı çıkamayınca da şoför Badri ekmek tahtasını kuşa salladığı gibi kuşu yere indirdi. Sonra da bir bacağından tutup dışarı fırlatıverdi.

Orada da yine khaçapuri ve peynirlerle açlığımı bastırdım. Hepsi bu kadar. Dışarıya çıkarken

de rahibelerden biri şemsiyesini bana verdi ve onunla arabaya ulaştım. Sonra da yatmak için başka bir Papazın evine gittik. Bir avlunun içinde onun da üç tane evi vardı ve ortadaki eve girdik. Gecenin saat 23 ünde Papaz yataklarımızı gösterdikten sonra “yiyecek içecek bir şey ister misiniz?” diye sordu. Ben, uyumaktan başka bir şey istemiyordum. Tuvalete gitmedim bile. Boşuna ne diye gideyim Sıkışınca tutar dururum, daha iyi. Ötekiler çay istediler ve poşet çayını içtikten sonra da yattık.

KRAL DAVİD’İN MEZARI:

Kral David’in yaptırdığı Kilisenin önünde durduğumuzda, başka ülkelerden gelmiş olan

Kadın- erkek, çoluk- çocuk avluyu doldurmuşlardı. Kimisi manzarayı seyrediyor, kimisi Kiliseye girip çıkıyor, kimisi de büyük bir ağacın gölgesinde kalın bir borudan akmakta olan suyun yanında dinleniyor. Çoluk- çocuk çok kalabalık var. Bu Kilise diğerlerine benzemiyor çok daha farklı.

Kilisenin kapısına vardığımızda bir Papaz bizi karşıladı ve refakat etmeye başladı. Kapıdan girer girmez, yerde yolu enlemesine tamamen kaplayan bir mezar taşı göze çarpıyor. Üstüne basmadan geçmek mümkün değil. Yanındaki duvarda da sadece bir deri kemikten ibaret bir insan kolu duruyor. O kolun tarihçesini ben biraz yan tarafta kaldığım için iyi anlayamadım. Mezar taşının üstünde Gürcüce yazılmış olan yazıyı okumaya daldım. Ne var ki ben onları okuyorum ama sözlerini anlayamıyorum. Papaz, “bu taşın altında kral David’in mezarı var,” diyerek onun hayatını anlatmaya koyuldu. Onun anlattıklarından biz bir şey anlamıyorduk ama David’in hayat hikâyesini ben az çok biliyordum. Karşıya geçmek için mezar taşının baş tarafından doğru bir atlayış yaptığımda Papaz bana bakıp:

– “David bu taşın altında yatmıyor. O bu taşın altındaki bir odanın içinde bulunuyor,” dedi. Sonra da mum yakma işlemi bitince, yanlız bizi bir başka odaya götürdü. Ayaklarımızın

altında duran çeşitli boylardaki mezar taşlarını gösterip, “bunlar da kraliyet ailesine mensup prens ve prenseslerin mezarlarıdır,” dedi. Bir- iki tanesinin çocuk mezarı olduğu göze çarpıyordu.

Ben, İaşa’ya:

– “biz gezip gördüğümüz yerlere ait bir not tutmadık.   Siz, sonradan bu isimleri bize verebilir misiniz? Eğer veremezseniz, şimdiden notları almamız lâzım,” dediğimde, o da Giorgi’ye sordu.   Giorgi de, “Elbet veririz. Neye ihtiyacınız varsa, her şeyi temin ederiz,.” diyerek bizi rahatlattı.

Dışarıya çıkınca Giorgi gidip çimenlerin üzerine uzanınca, Ali İhsan da ona uydu. Ben de

avlunun karşı tarafında tek başına duran kâgir bir binaya bakıyorum.   “Orası tuvalet olsa gerek. Buradaki tuvalet de mutlaka diğerlerinden daha temizdir,” düşüncesiyle oraya doğru seyirttim. Aslında öyle sıkışmış bir durumum yoksa da, böyle bir tuvaleti bir daha nerede bulurum. Yaklaşıp kapısından içeriye bakar bakmaz koşarak arkadaşların yanına dönmem bir oldu. Giorgi:

– Rahatladın mı? diye sorduğunda:

– “Nasıl geri döndüğümü ben bilirim. Bu kadar pis bir tuvalet nasıl olur! Üstelik burası turist

dolu,” dediğimde İaşa:

– “Turist dediğin insanlar sanki çok mu temizler?” diye yanıt verince ben de:

– “Buranın milleti tuvalet kültürünü bilmiyor,” diye karşılık verdim.

Sonra da hepsi birden ,”Doğru söylüyorsun, biz tuvalet kültürünü bilmiyoruz,” diye beni tasdik

ettiler.

Aslında tuvalet konusunda söylemem gereken çok şeyler daha vardı ama dilimi tutup sustum. Sonra da kabız olmak için bir hap yutuverdim. Sonra bir şey yok. Yoksa da yok! Ben de böyle tuvalete gideceğime kabız da olurum, beş gün de kendimi tutarım. Yoksa da yok. Başka derdim mi yok.

TÜNELLİ KALE-   LAZİKA’NIN MERKEZİ: NOKALAKEVİ

İmereti bitiyor. Biz şimdiye kadar bir tek Laz görmedik. Kiliselerde de, yiyip içmek için

gittiğimiz yerlerde de Papazlarla oturup, Papazlarla kalkıyoruz. Ne var ki hepsi de bize karşı çok nazikler. Bir şeyimiz eksik olmasın diye didinip duruyorlar. Ben ise, Mişa’ya yine Lazları soruyorum. O da “Lazları Tiflis’te görürüz,” diyor. Sonra da “Lazlar İmereti ve Tiflis’tedir,” diye ilâve ediyor.   Ben onun suratına bakıyorum. “İmereti’yi baştanbaşa geçtiğimiz halde kimseyi ki görmedik, bakalım Tiflis’te kimi göreceğiz?” diye düşünüyorum.   Böylece biz de Tiflis’in yoluna adım attık, gidiyoruz. Öylece gidiyoruz ama yavaş yavaş hava kararıyor. Ne var ki Tiflis’e varmadan önce Nokalakevi’de bir zamanlar Lazika Krallığı’nın merkezi olan bir kaleyi daha göreceğimizi söylüyorlar. Böylece yerde sadece temel veya subasman seviyesinde yer yer ayakta duran birkaç taş duvara rastlıyoruz. İaşa:

–          “Buradaki kale sadece bu görünen duvarlar kadar değildi. Bu kale buranın en eski ve en

büyük kalesi idi. Bunun hududu şu yukarıda gördüğünüz ağaçların da ötesinde idi. Bu kale çok büyüktü,” diyor.

– “Ne zamanlardan kalma?” diye soruyorum.

– “600- 700 yıllarından kalma,” diyor. “Bundan sonra artık gideceğimiz kale yok. Ama siz bu

kaleyi unutmayın. Buradaki tüneli görmeden de bir yere gidilmez,” diye yanıt veriyor.

Yerdeki ayak izlerinin üzerinden ilerliyoruz. Yoldaki çamur ve sular ayakkabıma girince:

– “Çok uzaktaysa, ben sizi burada beklesem de siz gitseniz,” deyince Giorgi:

– “Yok, yok! İşte burada,” diye bana cesaret veriyor.

Loş karanlıkta 25- 30 metre kadar yol gittikten tünelin giriş ağzını gördük. Giorgi’nin bize

dağıttığı mumları yaktıktan sonra mum ışığında tünele girince ne göreyim! Taştan inşa edilmiş bir merdiven aşağıya doğru iniyor. Mumları kenardaki taş duvarlara yerleştirip basamaklardan aşağıya doğru inmeye başladık. Şimdi de ”Buradan aşağıya inmek bir şey değil, ama yukarıya çıkarken nefesim daralırsa, ne yaparım!” diye düşünüyorum. Yavaş- yavaş merdivenden inerken hafiften bir şırıltı sesi duyulmaya başladı. Sonra da ne kadar aşağıya indiysek ses de o nispette arttı. Şırıltı sesi iyice arttığı anda da tünel sona erdi O anda karşımda gördüğüm şey ayaklarımın altıda akıp gitmekte olan kocaman bir ırmak oldu. İaşa:

– “Kaledekiler sıkıştıklarında buraya gelirler ve kendilerini bekleyen kayıklarla Karadeniz’deki

vapura ulaşırlardı. Sonra da vapurla uzaklaşırlardı,” deyince kendisine:

– “Arkadaş, erkeklikte öyle kaçıp gitmek var mıdır?” diye takıldığımda:

– “Sen benim öyle dememe bakma! Yani çoluk- çocuk buradan giderler. Kendileri de dışarıdan

dolaşıp içerdekileri bombardımana tutarlardı,” diyerek sözünü düzeltiverdi!

Gerçekten görülmeye değer bir kaleye geldiğimiz için şanslı idik. Böyle bir kaleyi ne bir yerde

duymuş, ne de görmüştük. Sonrası malum. Bindik arabamıza ve yine yola koyulduk.

MÜZİKLİ YEMEK:

Giorgi, “Şimdi yemeğe gidiyoruz. Bekliyoruz!” dedikten sora araba ile gittiğimiz bir avlunun

önünde durduk. Arabadan iner inmez, iki Papaz birden bizi karşıladı ve tokalaştık. “Her zaman bir Papaz karşılarken bu sefer ikiye çıktı. Bizi iyice şişirmeye başladılar herhalde,” diye içimden geçirdim. Onlarla beraber bir eve girdik. Sofrada yine çeşit çeşit yiyecekler sıralanmış. Ben masanın baş tarafında oturan Papazın karşı tarafında yer aldıktan sonra birinin elinde keman gibi bir çalgı aleti bulunan altı kişi daha geldiler ve masanın öteki tarafında kendilerine ayrılan sandalyelere yerleştiler.

Papazlardan biri ile yanımda oturan Giorgi konuşuyor ve kahkahalar atıyorlar.   Sonrası malum. Önce Papazla, sonra da Giorgi ile kalkıp oturduk. Sıra bana gelince İaşa:

– “Seni bu dertten kurtarayım,” diyerek ayağa fırladı ve takırdamaya başladı. Papaz, bir yandan domuz etini gösterip yemem için sıkıştırıyor, bir yandan da, “Sen bize çok benziyorsun. Sen bizlerdensin,” diyor. Ben ise, ete el sürmeden elimle göbeğimi sıvazlıyorum ve tok olduğumu anlatmaya çalışıyorum. Papaz, yine israr edince, “Dişim ağırıyor,”gibisinden dişlerimi gösteriyorum. Papaz, “Anladım, siz domuz eti yemiyor ve şarap da içmiyorsunuz. Öyle değil mi?” diye bana lâf atınca, “Senin bildiğin gibisinden değil,”   kâaseyi kafama diktim. Papaz, bir rahibeyi çağırıp talimatlar verdikten bir- iki dakika sonra da yine bir tepsi dolusu et geldi. Papaz şimdi de tepsiyi önüme sürüp, “Keçi eti, bunu ye,” diyor.   Ben, bir an için, “Biraz önce hem karnım tok hem de dişim ağrıyor,” diyerek yememiştim. Şimdi yersem, yalancı durumuna düşerim,” diyerek ona da el sürmeyince Papaz bayağı gücendi. Bir şeyler mırıldanınca Giorgi:

“Bir gün içinde bu dördüncü yemek yiyişimiz.   Sen ne diyorsun? Neden biraz insaflı davranmıyorsun?” diyerek onu biraz tersledikten sonra o da yumuşayıverdi.

(Tabii ki Ali İhsan için sorun yok. Yiyor da, içiyor da. Anlayışlı adam vesselam!) Sonrasında, tam karşımda oturan 55 yaşlarında bir adam aryasına başladı. Kendi kendime, “Pavarotti gelsin de bu memlekette ne sesler yetiştiğini yerinde görsün,” diyorum. Biraz sonra ona bir kişi daha eşlik etmeye başlayınca kemancı da çalmaya başladı. Öylece altı kişi beraberce bize bir konser verdiler. Bize de sadece ağzımızı açıp onları dinlemek düştü. Ne var ki onlar ne yapıyorlarsa bizim için yapıyorlardı ve bize, “Bizim kardeş olduğumuzu unutmayın!” diyorlardı. Biz de onlara,.”Evet, tabii!” diyorduk. Biz onlara daha başka ne yapabilirdik ki.

TİFLİS’E DOĞRU:

Sabahleyin yola koyulduktan sonra Mişa’ya sordum.

– Mişa, Acara’da kaç belde var? Mişa, bir an düşündükten sonra Batum’un dışında 5-   6 isim daha saydı.

– Biz Batum’dan sonra Samegrelo’ya girdik ve şimdi de çıkıyoruz. Peki, bundan sonraki şehrin ismi nedir?

– Samegrelo’dan sonra İmereti gelir. Ondan sonra da Tiflis. Biz Tiflis’e, “Kolhi” diyorduk ama,

şimdi her yere birden Kolhi deniyor.”. Sonra da Mişa, “İmereti, Em yeriti/ O yer de” diye mırıldanırken   İmereti isminin de nasıl ortaya çıktığını anlamış oluyordum.

– Peki Mişa, İmereti ve Tiflis’in de Batum’unki gibi başka beldeleri var mı? Mişa iyi

anlayamayınca,

– “Yani, buralar bir eyalet gibi midir?” diye sorumu açtım. Mişa yine suratıma bakıyor.

– Amerika’da olduğu gibi büyük vilayetler, yanındaki başka beldelerle birleşmiş ve Batum ile

İmereti’de olduğu gibi isimler ki almış, onları kim idare ediyor? Yani vali mi var? Kaymakam mı var? Yoksa siz onlara bölge diyorsunuz da büyük vilayetler bölge başkanlığı ile mi idare ediliyor?

Mişa bir şey anlamadıysa da, “Evet, evet!” diye cevap verdikten sonra lâfı çevirince yine

üsteledim:

– Mişa, burada Batum ve İmereti gibi kaç tane daha bölge var?

Mişa’nın bana 7- 8 isim saymasından anladığıma göre, Gürcistan’da birçok bölgeler var ve

onlar da eyalete benzer şekilde idare ediliyorlardı. İzmit’e döndükten sonra oradan getirdiğim kitapları inceledim ve oradaki bölgelerle onlara bağlı olan beldeleri öğrendim. Bilmek isteyenler için bu bölge isimlerini veriyorum: Acara (beş belde), Guria (üç belde), Samegrelo/ Zemo Svaneti (dokuz belde), Aphazeti (altı belde), İmereti (on belde), Raça- Leçkhumi/ Da kvemo Svaneti (dört belde), Şida Kartli (altı belde), Mtskheda Tianeti (dört belde), Kakheti (yedi belde), Kvemo Kartli / Tiflis (altı belde), Samtskhe- Cakhaveti (beş belde).

Mişa, Lazcayı bilmesine rağmen, ikimiz de bu dilin içinde yer alan dışardan gelme kelimeleri

kullanmak istemediğimiz için bir anda o kelimelerin yerine Lazca kelimeler bulmakta zorlanıyorduk. Nedenine gelince, onların Lazcalarında Rusça, Latince ve Yunanca ödünç kelimeler nasıl yer alıyorsa, bizimkinde de Arapça, Farsça ve Latince ödünç kelimeler karışmış halde idi. Diğer tarafta Giorgi çok az Lazca bilmesine rağmen, Ali İhsan ile; İngilizce ve Gürcücede de kullanılan uluslararası kelimeleri de kattıkları için bizden çok daha rahat anlaşabiliyorlardı. Giorgi, ondan olacak ki, benimle değil de devamlı Ali İhsan ile bir arada bulunuyordu..Mişa’ya yine sordum:

– Mişa, burada Lazlar nerede yaşıyorlar? Onları ne zaman göreceğiz? Mişa:

– Onlar İmereti ve Tiflis’teler. Oraya varınca onları görürsün deyince hoşuma gitti ve oradaki

Lazları düşünmeye başladım.

– “Şimdi nereye gidiyoruz?” diye sorunca yine Mişa:

– “Şimdi bize gidiyoruz. Bu gece bizde kalacağız “deyince sesimi çıkarmadım, ama bu haber

çok hoşuma gitti. Günler sonra Papazların olmadığı bir evde değişik bir akşam geçirecektik.

ŞEYTANIN İŞİ:

Yolda gidiyoruz. Şoförümüz Badri çok güçlü ve sağlam yapılı olduğu için yorgunluk nedir

bilmiyordu ve arabayı sanki at gibi kamçılıyor ve bizi koşturarak gideceğimiz yere götürüyordu. O ülkede kimse trafik kurallarına uymuyor, yola kim erken dalarsa geçip gidiyordu. Korkulacak bir durumda bir- iki defa İstavroz çıkarıyordu ve biz de onunla beraber gidiyorduk. Yukarılara doğru giderken sol yanımızdan aşağıya doğru akmakta olan nehirdeki bir çağlayanı görmek için durup arabadan indik. Çok nefis görünüşlü çağlayanı beş dakika kadar seyrettikten sonra arabamıza döndük. Şoför anahtarı çevirir çevirmez araba pat- küt etmeye başlamaz mı! Şoför onu çalıştırmak için didinip duruyor. Yine patırtılar arasında hareket ediyoruz ve araba stop ediyor. Sonra yine hareket ve yine stop. Sonrası malum. Bir benzinliğin yanında tamamen durdu.

Giorgi’nin cep telefonu devamlı ağzında. Hiç durmadan birileriyle konuşuyor.   Belli ki başka

araba bulma peşinde. Arabadan inip yol kenarındaki ağaçlıklara bakıyorum. Biraz sohbete dalınca İaşa:

– “Şeytanın işini görüyor musunuz! Bizim böylesine samimi olmamızı istemediği için motora

girip onu bozdu,” deyince:

– “Daha da neler! Araba zaten eski. Böyle yolda elbet bozulur,” diye cevap verdim. Ama Mişa

da:

– “Şeytanın işi. Motora girdi,” şeklinde İaşa’nın ağzıyla konuşmaya başlayınca ben de bunların inançları böyle ise, ben bunlara bir şey yapamam düşüncesiyle susmayı tercih ettim.

KRAL DAVİD’İN MEZARI:

Kral David’in yaptırdığı Kilisenin önünde durduğumuzda, başka ülkelerden gelmiş olan Bayan- erkek, çoluk- çocuk avluyu doldurmuşlardı. Kimisi manzarayı seyrediyor, kimisi Kiliseye girip çıkıyor, kimisi de büyük bir ağacın gölgesinde kalın bir borudan akmakta olan suyun yanında dinleniyor. Çoluk- çocuk çok kalabalık var. Bu Kilise diğerlerine benzemiyor çok daha farklı.

Kilisenin kapısına vardığımızda bir Papaz bizi karşıladı ve refakat etmeye başladı. Kapıdan girer girmez, yerde yolu enlemesine tamamen kaplıyan bir mezar taşı göze çarpıyor. Üstüne basmadan geçmek mümkün değil. Yanındaki duvarda da sadece bir deri kemikten ibaret bir insan kolu duruyor. O kolun tarihçesini ben biraz yan tarafta kaldığım için iyi anlayamadım. Mezar taşının üstünde Gürcüce yazılmış olan yazıyı okumaya daldım. Ne var ki ben onları okuyorum ama sözlerini anlıyamıyorum. Papaz, bu taşın altında kral David’in mezarı var diyerek onun hayatını anlatmaya koyuldu. Onun anlattıklarından biz bir şey anlamıyorduk ama David’in hayat hikayesini ben az çok biliyordum. Karşıya geçmek için mezar taşının baş tarafından doğru bir atlayış yaptığımda Papaz bana bakıp,

– David bu taşın altında yatmıyor. O bu taşın altındaki bir odanın içinde bulunuyor, dedi. Sonra da mum yakma işlemi bitince, yanlız bizi bir başka odaya götürdü. Ayaklarımızın altında duran çeşitli boylardaki mezar taşlarını gösterip,   bunlar da kraliyet ailesine mensup prens ve prenseslerin mezarlarıdır dedi. Bir- iki tanesinin çocuk mezarı olduğu göze çarpıyordu.

Ben İaşa’ya, biz gezip gördüğümüz yerlere ait bir not tutmadık.   Siz bize sonradan bu isimleri bize verebilirmisiniz?   Eğer veremezseniz, şimdiden notları almamız lazım, dediğimde, o da Giorgi’ye sordu. Giorgi de, “Elbet veririz. Neye ihtiyacınız varsa her şeyi temin ederiz.” Diyerek bizi rahatlattı.

Dışarıya çıkınca Giorgi gidip çimenlerin üzerine uzanınca, Ali İhsan da ona uydu. Ben de avlunun karşı tarafında tek başına duran kâgir bir binaya bakıyorum.   “O tuvalet olsa gerek. Buradaki tuvalet de mutlaka diğerlerinden daha temizdir.” Düşüncesiyle oraya doğru seyirttim. Aslında öyle sıkışmış bir durumum yoksa da, böyle bir tuvaleti bir daha nerede bulurum. Yaklaşıp kapısından içeriye bakar bakmaz koşarak arkadaşların yanına dönmem bir oldu. Giorgi,

– Rahatladın mı? Diye sorduğunda,

– Nasıl geri döndüğümü ben bilirim. Bu kadar pis bir tuvalet nasıl olur! Üstelik burası turist dolu dediğimde İaşa,

– Turist dediğin insanlar sanki çok mu temizler diye yanıt verince ben de,

– Buranın milleti tuvalet kültürünü bilmiyor diye karşılık verdim. Sonra da hepsi birden ,”Doğru söylüyorsun, biz tuvalet kültürünü bilmiyoruz.” Diye beni tasdik ettiler. Aslında tuvalet konusunda söylemem gereken çok şeyler daha vardı ama dilimi tutup sustum. Sonra da kabız olmak için bir hap yutuverdim. Sonra bir şey yok. Yoksa da yok! Ben de böyle tuvalete gideceğime kabız da olurum, beş gün de kendimi tutarım. Yoksa da yok. Başka derdim mi yok.

ZESTAP’ONİ’DE-   MİŞALARIN EVİNDE:

Evin önünde, Mişa’nın ana- babası ve bütün akrabaları etrafımızı sardılar. Mişa’ya, ”Neden bu kadar geciktiniz?” diye sorduklarında o da “arabanın motoruna şeytan girdi,” diye cevap verdikten sonra hep beraber salona girdik ama bizi orada tutmayıp terasta hazır duran masaya götürdüler. Lavabo terasın bitişiğinde olduğu için hemen koşup yüzümüzü gözümüzü bir güzel yıkayıverdik. Tuvalete bakınca kenarda duran tuvalet kâğıdını gördüm. Sonra bir şey yok. Herhalde kullanacak değildim. Su olmayınca kâğıt neye yarar! Girdiğim gibi dönüp sofraya oturdum.

Mişa’nın amcası şarabı kafasına diktikten sonra ağzını bir daha da kapatamadı. Konuştu, konuştu. Bir yandan Mişa’nın babasına takılıp habire güldü. Bir ara bana bakıp, “Sen bizlere benziyorsun. Her halinle bizim gibisin. Seni çok beğendik,” dedikten sora habire şarap kâsesini dürtükleyip durdu ama ben orada da çaktırmadan ağır yol ilerledim. Bir müddet sonra Mişa bize yaklaşıp, “komşu kızları sizin için salonda şarkı söylüyorlar. Onun için sizin de yanlarına gidip dinlemeniz gerekiyor,” deyince ne yalan söyleyeyim, bize verdikleri değer için yüreğim çarpmaya başladı. Bu dünyada bir misafire böylesine ihtimam gösteren bir başka ülke var mı acaba diye düşünürken Mişa’yı çağırıp arabanın yanına götürdükten sonra çantamda bulunan bir iki küçük hediye paketini annesi için vererek bir parça da olsa şükranlarımı bildirmiş oldum. Salona girince eski bir piyanonun başında şakıyan genç kızları gördük. Sonra anneleri de gelip bizimle beraber dinlemeye koyuldular. Biz hiçbir şey anlamadıysak da çok mutlu olduk ve şarkıları bitince de alkışlayıp tekrar salona döndük.

Papazlar olmadığı halde sofrada yine su göremeyince, onlardan su istedim. Şaşırıp, “Gerçekten mi?” diye her biri ayrı ayrı sorunca:

– “Ne olur bir su içelim, kuruduk,” diyerek suyu getirttim. Ali İhsan ile beraber de o anda bir sürahi suyu buharlaştırdık.

Mişa’nın amcası yine hem gülüyor hem de,”Beni böylesine gülerken görenler, benim sarhoş olduğumu düşünürler ama ben her zaman böyleyim,” diyerek anormal neşesine kılıf uydurmaya çalışıyordu. Öylece gülmeyle kahkahayla yemeğimizi bitirip yatmak için üst kattaki odamıza çekildik.

Sabahleyin terastan gelen konuşma seslerini duyunca, biz de kalkıp aşağıya indik. Amca ile Mişa yüksek sesle konuşurlarken bizi görmeleri ile beraber içeriye seslenip içecek şarap vb. getirttiler. Bu suretle de kahvaltıdan önce aç karnına votka ve şarabımızı içtik! Sonra sofra kurulup da ayni merasim yine başlayınca:

– “Mümkünse ben çay içmek istiyorum,” dediğimde yine herkes şaşırdı.

– “Gerçekten çay mı istiyorsun?” diye sorduklarında ben de inat edip:

– “Evet, benim canım çay istiyor,” diye ısrar ettim. Sonuçta poşet çayı getirdiler de aslında hiç sevmediğim bu çayla bizim midemiz de bayram etti. Tabii ben de bir yandan inatçı olmanın keyfini yaşamış oldum.

Biz kahvaltı yaparken, bir usta da arabayı tamir etmekle meşguldü. İşini bitirince de o da gelip masamıza oturdu. İaşa:

– “Şimdi buna para versek, ayıp olduğu için bizden almaz. Biz de onu dikkate alarak kendisine bir ücret vermiyoruz,” deyince iş yaptırmanın yollarını onların bizlerden daha iyi bildiklerine kanaat getirdim.

Yemekten sonra hepimiz kucaklaşıp vedalaştık ve tekrar yola koyulduk. Yolda giderken bir Kiliseyi daha ziyaret ettiğimizde Ali İhsan’a:

– “Bu Kilise denen dertten acaba ne zaman kurtulacağız,” diye fısıldayınca:

– “Ben onlara, eski kilise ve kaleleri görmek istediğimi söylemiştim. Gönlümü yapmak için böyle gezdiriyorlardır,” diye cevap verince daha önceden bana söylememesi nedeniyle öylesine bir ters baktım ki kendisini bilmem ama ben kendim bayağı korktum.

İstanbul’da Ali İhsan’ın misafiri olan ikinci kişi Giorgi idi ve ben bu durumu yeni öğreniyordum. Giorgi de din adamlarını tanıdığı için onların imkânlarını bizim için kullanıyordu. Ne kadar bulabilirse, o kadar yapıyordu, ama bizim her türlü ihtiyacımızı, gerekirse yaratıyordu.

Sonra bir şey yok. Devamlı olarak din adamları ile neden yatıp kalktığımızı o zamandan sonra daha da iyi anlamış oldum. Sonra da yapacak başka iş kalmayınca, Tiflis’te göreceğim Lazları düşünmeye başladım.

+

Gürcistan Gezi Notları

(3. Bölüm)

Yazan: Munir Yılmaz Avcı/ Redaktör: Ali İhsan Aksama

(BİLMEDİĞİMİZ ÜLKE: KOLKHETİ/ 2005 YILINDA KOLKHETİ FESTİVALİ İÇİN GİTTİĞİMİZ GÜRCİSTAN’DA)

24 Ağustos 2005: TİFLİS:

Tiflis’e girerken, büyük bir nehrin kenarındaki yamaçta duran büyük bir heykel ve onun arkasındaki sırtta yer alan çok büyük bir Kilise gözüme çarptı. Nehrin üzerindeki köprüden geçip tek caddeden ibaret olan Tiflis şehrine girdik. Caddenin bir yanında küçük, küçük dükkânlar sıralanmış. Öbür yanında da büyük bir park ile Patrikhane ve parlamento binaları mevcut. Tiflis denen şehirde başka bir şey yok. Karşıda, beride dar sokaklar bu caddeden ayrılıp gidiyor ve genelde çok katlı binalar çok az. Biz de bir sokağa daldık ve dört katlı bir otelin önünde durduk.   Çantalarımızı kapıp resepsiyona yöneldik. Odalarımızın anahtarlarını aldıktan sonra Giorgi:

– “Şimdi biraz dinlenin de akşam yine buluşuruz,” dedikten sonra, Mişa ile beraber dönüp gittiler. İaşa, üçüncü kattaki odasına koşarak çıktı. Oda arkadaşım olan Ali İhsan da resepsiyondaki bir bayanın refakatinde merdivenleri tırmanmaya başladı. Bana gelince, ben de onları takip ediyor gibiyim ama merdivenin orta yerinde stop ettim. Bayan, Ali İhsan’ı odamıza bıraktıktan sonra da beni karşılayıp çantamı elimden aldığında ona, Tiflis gibi bir ülke başkentindeki en lüks otellerden birinde asansör bulunmayışının nedenini sormaya çalıştım ama doğal olarak bir cevap alamadım. Neticede beni de salimen odama bıraktıktan sonra dönüp gitti. Ben odama girdiğimde Ali İhsan banyoda idi. Onun çıkmasını beklerken:

– “Yılmaz Abi, kapı üstüme kilitlendi, buradan açamıyorum. Sen oradan doğru açabilir misin?” diye seslenince kapıyı ne kadar zorladıysam da muvaffak olamadım. Bu durumda, haber vermek için aşağıya inmek bir şey değil ama “şunca merdiveni bir daha nasıl çıkarım,” diye düşünürken, komodinin üzerindeki telefona gözüm ilişti. Hemen ahizeyi kaptım ama ses gelmeyince mecburen aşağıya indim. Resepsiyondaki bayanlara Lazca olarak,   “Kapı, banyo, anahtar!” diyerek elimle işaretler yapıyorum. Pek bir şey anlamadılarsa da içlerinde en cesur olanı benimle beraber odama geldi ve “Ne istiyorsun?” gibilerden işaretler yapınca ben de ona, ”Ben bir şey istemiyorum. Problem kapıda,” diyerek, kapının açılmadığını ona göstermek için onu kapıya kadar götürdüm. Ondan sonra kapıyı kendisi de açamayınca durumu anladı ve elinde keserle getirdiği bir ustaya kapıyı açtırdıktan sonra biz de hazırlanıp lobiye indik.

Öylece, Giorgi ve Mişa da geldikten sonra da Patrikhanenin yolunu tuttuk. Patrikhane binasının bir yanından bodruma girilen bir kapıyı açıp içeri girdik. Dar bir koridorun iki tarafında yer alan üç- dört tane oda var. Mişa:

– “Burası, bizim Kolkha Radio’nun stüdyosu. Biz buradan yayın yapıyoruz. Sizinle de buradan yayın yapacağız. Sen de burada bize bir şeyler oku da yayınlayalım,” deyince ezberimde hiç birşey olmadığı için:

– “Ben çok yorgun olduğum için yayını Ali İhsan ile yapsanız,” dediğimde “Hay hay, olur!”   dediler ve Ali İhsan ile stüdyoya geçtiler. Ben zaten hem ezbere bir şey bilmediğim gibi kitaplarım da çantamda, yani otelde’ydi. Yorgun olduğum da doğruydu. Ve ben de “yarın okurum,” diye düşünüyordum. İaşa:

– “Burada gördüğün stüdyoyu bize Patrik Hazretleri verdi de, yayın yapabiliyoruz. Patrik olmasaydı biz hiçbir şey yapamazdık deyince, “Acaba Patrik, Lazlara neden yardım ediyor?” gibisinden bazı fikirler kafama saplandıysa da yine de, “Bravo Patrik’e!” demekten kendimi alamadım.

Orada Ali İhsan ile güzelce röportaj yaptılar. Biraz dinlendikten sonra bir taksiye atlayıp nehir kıyısındaki bahçeli restoranlardan birine gittik. Yemekte domuz etini göremeyince hayretle:

– “Neden et yemiyorsunuz?” diye sorunca:

– “Biz oruç tutuyoruz. Bu nedenle de üç gün boyunca et yemeyeceğiz,” diye cevap verdiler.

Ve de ne yalan söyleyeyim. Bu durum benim de çok hoşuma gittiğinden hep beraber khaçapuri ve diğer yiyeceklere saldırdık.

Oradan çıktıktan sonra, Giorgi’nin; Patrikhane binasındaki ofisine gittik. Ofis, çok uzun ve geniş bir oda olup oradan başka bir odaya daha geçiliyordu. Ofiste Giorgi’nin masasının kenarlarında dolapların kapılarında hep ahşap oyma sakallı adam heykelleri var. Ben Türkiye’de onca büyük makamlara girip çıktım ama böyle heykellerle süslenmiş masa ve dolapları hiç görmedim. “Patrikhane böyle şeyler için para harcayabiliyorsa, maddî durumu çok iyi demektir,” diye düşünürken Giorgi ayağa kalktı ve beraberce bitişikteki odasına geçtik. O oda da diğeri gibi gayet süslü idi. Giorgi, Ali İhsan’a:,

– “Yarın, arkadaşlarla bir araya gelip bizim kültürümüzle ilgili sohbet yapmak istiyoruz. Sen de sohbetimize katılmak istemez misin?” diye sorunca Ali İhsan:

– “Nerede bir araya geliyorsunuz? Kaç kişi olacak?” diye sordu. Giorgi:

– “Beş-   altı kişi. Hepsi bizim arkadaşlar. Biz bize sohbet edeceğiz. Sen de bir- iki bir şeyler söylersin, olmaz mı?” deyince Ali İhsan da kabul etti. Öylece kendi aralarında, yapacakları sohbet için konuşmaya başladılar!

Onlar kendi aralarında konuşurlarken ben kendi kendime, Giorgi acaba neden yalnızca Ali İhsan’a teklifte bulunuyor! Bana da neden sormuyor?” gibisinden düşündüysem de, “Kendi işidir. Nasıl uygun görüyorsa, öyle yapıyordur,” diyerek onlara kulak vermedim.

PARLAMENTODA:

Sabahleyin resepsiyona inince öylesine güzel bir sofraya oturduk ki kahvaltı için masaya dizilmiş yiyecekleri görünce, bütün yorgunluğum gitti ve derin bir nefes aldım.   Sonra da Giorgi ile Mişa da geldiler ve yine Giorgi’nin ofisine geçtik. Orada biraz oturduktan sonra Giorgi, Ali İhsan’a:

– “Hadi şimdi parlamentoya gitme vakti geldi, Gecikmeyelim,” diyerek ayağa kalktı. Hep beraber onu takip ederek parlamento binasına geçtik.

Ben, parlamento binasına neden gideceğimizi bilmiyordum. “Bakalım orada neler olacak?” diye takip ediyorum. O büyük parlamento binasına girdik. O kadar büyük ki orayı bilmeyen bir insan içinde kaybolabilir. Polislerin birikmiş olduğu yere varınca polis memurları nüfus kâğıdımıza ve ellerindeki listeye bakıp bizi içeriye bıraktılar. Bir koridora geldiğimizde kameramanlar ve gazeteciler etrafımızı sardı. Onların aralarından sıyrılıp kaçarak bir amfiye girdik. Amfinin kapıya yakın olan ön sırasında bize ayrılan yerlerin dışında oranın tıklım tıklım dolu olduğunu gördük. İçerde 100- 150 kişilik bir kalabalık vardı. Ve sadece bir kameraya müsaade etmişlerdi. Diğerlerini koridorda bekletiyorlardı.

Giorgi’nin beş- altı arkadaş dediği toplantının bu toplantı olduğunu anladıktan sonra bizi de yerlerimize oturttular. Giorgi, İaşa ve Mişa kürsüye çıkıp mikrofonun önüne yerleştiler. Ben o anda kendi kendime, “Bunların kürsüde ne işleri var?” diyorum. Sonra da, “Bu toplantıyı herhalde bunlar organize ediyorlar,” diye düşünürken Giorgi konuşmaya başladı. O ara Mişa gelip Ali İhsan’a:

– “Yanındaki bayan, profesördür. Önce o konuşacak. Ondan sonra da sıra senin,” diyerek yine kürsüye döndü. Bana yine bir şey söylemedi.

Kameranın gözleri devamlı bizim üzerimizde. O arada bayan kürsüye çıktı ve Gürcüce ne dediyse dedikten sonra, Ali İhsan da Lazca olarak, “Biz hepimiz kardeşiz. Bizim kökümüz birdir. Buraya geldiğimiz için çok mutluyuz…” çerçevesinde birkaç güzel söz söyledikten sonra onlar da alkışladılar ve gelip tekrar yanıma oturdu. Onu takip eden Mişa da bana sokulup, “Sen de bir şeyler söylemek istersen, şimdi kürsüye götüreyim,” deyince ne yalan söyleyeyim, dünya başıma yıkıldı.   “Şimdiye kadar bir şey demediler de şimdi mi akıllarına geldi!” diye bu teklif hiç hoşuma gitmedi. Teklifi Ali İhsan ile beraberken bana da yapsalardı akşamdan bir konuşma hazırlar ve güzel birkaç söz söylerdim. Ama böylesine balıklama denize dalar gibi yapılacak konuşmalar benim tarzım değildi. Onun için Mişa’ya, sadece “Konuşmak istemiyorum,” diye cevap verdim. Mişa, yine israr ettiyse de, inat edip çıkmadım. Biraz sonra da başka konuşmacılar kürsüye çıktılar ve kendi dilleriyle konuşmaya başladılar.   Tabii ki biz bu konuşmalardan bir şey anlayamadık ve sıkılmaya başladık. Birazdan Mişa gelip,”Hadi artık biz gidiyoruz,” deyince hemen sevinçle ayağa fırladık. Koridora çıktığımız anda kameramanlar etrafımıza doluştular. Herkes,”Buraya neden geldiniz? Bizim yaşantımız hakkında neler söylersiniz?” gibilerden bizlere sorular yağdırıyorlardı.. Bir başkası, ”Burada gördüklerinizi yazacak mısınız? Bizim için neler yazacaksınız?” diye devamlı sorular soruyor. Ben de uygun sözler söyleyip adamı rahatlatıyorum. O arada genç yaşlarda bir bayan yanıma gelip konuşmaya başladı. Bir yandan gözlerimin içine bakıyor, bir yandan da takırdıyarak konuşuyor. Çok sözler söyleyip sustuktan sonra yanımda duran İaşa’ya: “Bu ne diyor?” diye sordum. İaşa: “Bu Bayan bir üniversitede profesördür. Türkiye’den buraya öğrenci gönderin de onların yeme, içme, yatacak ve bütün ihtiyaçlarını biz temin edelim de, burada okutalım diyor,” deyince oldukça şaşırdım. İaşa’ya baktım, dönmüş gidiyor. Ben de bayanla anlaşamayacağımı anlayınca onun peşinden seyirttim.

Adamların arasından sıyrılıp kendimizi dışarıya attık. Yola koyulunca, Giorgi saatine bakıp: “Eyvah, gecikiyoruz. Saat ikide Patrik ile randevumuz vardı,” diyerek adımlarını sıklaştırdı. Öylece, rotamızı parlamento binasından Patrikhane’ye çevirdik.

PATRİKHANEDE:

Patrikhanenin merdivenlerinden çıkarken nefesim sıkıştığı için biraz geride kaldıysam da ötekileri takip edip giderken, İaşa bana dönüp “Patrik, elini uzatınca öpmeden sakın bırakma,” diye bana öğütler veriyordu. Onun tavırlarından Patrik’e büyük saygı duydukları anlaşılıyordu.

Patrikhane binasından içeri girdiğimizde karşılaştığımız insanların hemen hepsinde büyük bir telaş vardı. Patrik’e karşı olan saygı ve sevgiden dolayı alçak sesle konuşup pek ayakaltında dolaşmamaya bakıyorlardı. Biz de Giorgi’nin odasına girip orada beklemeye koyulduk. Giorgi’ye bakıyorum. Öylesine heyecanlı ki yerinde oturamıyor. Çıkıyor, giriyor ve devamlı oradaki görevlilere bir şeyler söylüyor.   Biraz sonra da sekreterliğe geçip ayaküstünde orada beklemeye başladık. O arada Giorgi bizim Artvin yolundaki kemer köprülerden birinin çok güzel çekilmiş çerçeveli çok büyük bir fotoğrafını Ali İhsan’a uzattı. Bana da benim yeni çıkan “Laz Masalları” kitabımdan uzattı ve “bunları Patrik’e verirsiniz,” dedi. Ben, “Giorgi benim kitabımı nereden bulup bana veriyor,” diye şaşkınca bakarken onun da heyecandan yüreği kütlüyor ve yüzü gözü kızarıp bozarıyordu.   Ve de siyah cüppesi içinde bembeyaz sakallı, benden azıcık daha kısa boylu ama daha yaşlı bir bey, yani Gürcistan’daki bütün Ortodoksların dini lideri İlia Meore geliverdi. Giorgi, hemen ona yaklaşıp bizim hakkımızda bir şeyler söyledikten sonra Patrik ile tokalaştık ve tek yanaktan öpüştük.   Patrik, bir- iki kelam ettikten sonra Ali İhsan ona elindeki çerçeveli resmi uzattı. Kendisi o anda konuşmaya başladığı için de ben hemen kitabımı veremedim. Konuşmayı bitirmesini beklerken de aniden dönüp odasına yöneldi. Tabii biz de onu takip ettik ve büyük bir salona girdik. Sağ tarafta büyük bir kitaplık ve tam önümüzde de etrafında koltuklar dizili yuvarlak bir masa duruyor. Sol tarafta da misafirler için U şeklinde sıralanmış koltuklar dizilmiş. Bir yanda da bir piyano ve sehpalar duruyor. Yuvarlak masayı geçip misafir koltuklarına yöneldik. Patrik, yerine geçtikten sonra ben de yanına geçtim ve öylece yedi kişi sıralandık. Patrik, İaşa ve Giorgi ile konuşurken bir yandan da birilerini çağırıp bazı siparişler verdi. Sonra da bana dönüp, “Karadeniz’in kuzeyinde Gagavuzlar var. Onları biliyor musunuz?” diye sorunca, Eve, elbet duyduk, diye cevap verdim. Kendisi yine,”Onlar Türkçe konuşuyorlar ama Türk olmadıklarını söylüyorlar. Onlar için siz ne diyorsunuz?” diye sorunca, “Türkçe konuşuyorlarsa herhalde Türk’türler,” diye cevap verdim am, o yine, “Hayır, hayır! Onlar Türk olmadıklarını söylüyorlar,” diye ısrar edince, “Şimdi ben buna ne dersem kabul etmeyeceğe benziyor,” diye düşünerek, “Dönüşümde inceleyip size bildiririm,” dDiye cevap verdim ve konu kapandı. O arada votka, kapuçino gibi içecekler geldi. Onların üstüne kahvemizi de yudumladık.

O arada İaşa, Patrik ile konuşurken, onu Patrik gibi değil de bir Peygamber gibi gördüğünü fark ettim. O sırada bir genç geldi ve piyanonun başına geçip çalmaya başladı. İaşa: “Şimdi sizin için Lazca şarkılar okuyacak. Size bu kadar değer veriyorlar,” deyince gerçekten heyecanlandım. Burada bizi bayağı el üstünde tutuyorlardı. Misafire böylesine değer veren uluslar yeryüzünde çok nadirdir. Biz Lazlar da, çocukluk yıllarımda böyle idik ama şimdi o adetlerden hiçbir şey kalmadı. Menfaat ve çıkar adı verilen canavarlar bizim milletimizi dejenere etti.

Ben bir yandan “elimdeki kitabı ne zaman verebilirim,” diye uygun bir zaman bekliyorum, bir yandan da İaşa ve Patrik’in konuşmalarına kulak kabartıyorum. Bir anda konuşma sona erdi ve Patrik ayağa kalkarak ortadaki masaya doğru yürüdü. Patrik, biraz önce getirttiği çok büyük kitaplarla bir metre kadar uzunlukta saf balmumundan yapılmış mumlardan bize birer tane verdikten sonra ben de elimdeki kitabı ona uzatıverdim. Belki de böyle bir adetleri olmadığı için adamcağız biraz şaşırıverdi ama Giorgi, bir şeyler söyleyip onu rahatlattı. Sonra da İaşa’ya: “Sen benim çocuğum gibisin,” dedi. Ve Meryem Ananın çok büyük boyda çerçeveli bir resmini ona verince, İaşa sevinçten neredeyse dilini yutacaktı. Öylesine sevindi ki dizleri üzerine çöküp Patrik’in ellerini öptükten sonra ayağa kalktı ve başını onun omzuna koyarak bir müddet öyle kaldı. Ben, ağzım açık onu seyrediyordum. Sevincin öylesini hiçbir yerde görmüş değildim. Sonra da onun o sevinciyle beraber dışarı çıkarken, İaşa bana dönüp: “Patrik beni oğlu gibi kabul ediyor. Bundan daha büyük bir sevinç olabilir mi?” diyordu.

Patrikhane’de Türkçe konuşan bir şahıs yanıma gelip, “Ben Hopa’nın Sundura köyündenim. Adım Sedat. Ben burada evlendim ve yerleştim,” dedi. “Ne iş yapıyorsun?” diye sorduğumda, mobilya dükkânı olduğunu söyledi. “Hopa’dan neden geldin ve Tiflis’te ne işin vardı?” diye bir şey sormadım. Hoşuma gitmeyecek bir cevap duymak istemiyordum. O şekilde kendimizi dışarıya atınca Giorgi: “Artık programımız sona erdi. Bundan sonra tamamen serbestiz,” dediğinde rahat bir nefes aldık.

Bir müddet sonra Giorgi,:“Biraz dükkanları dolaşalım da almak istediğiniz bir şey varsa alırsınız,” deyince bizim de hoşumuza gitti ve caddenin bir tarafında sıralanmış bir avuç dükkâna doğru yürüdük. “Belki değişik bir şeyler görürüz,” dediysek de ilgimizi çeken bir şey bulamadık. Giorgi bizi bir şeyler atıştırmak üzere pastane nevinden bir yere soktuktan sonra orada çalışan kadının Laz olduğunu söyleyince dünyalar benim oldu. Sevinçle yanına yaklaşınca onun da hoşuna gitti ve Ali İhsan ile kafa göz yara yara Lazca konuşmaya başladı. Bayana çok uzaklardan bir parça Lazca bulaşmıştı, ama ben onun konuştuğu Lazcadan hiçbir şey anlayamadım. Sonuçta koca Tiflis’te bula bula Laz diye ancak bu kadını bulabilince ben de onu Ali İhsan’a bıraktıktan sonra boş bir masaya yanaşıp oturdum. Sonra da khaçapurimizi yedik ve kalktık. Yine yürüyoruz. Giorgi bir bakkalın önünde durup bize içecek bir şeyler ısmarlamak istedi. Sonra da, ne içeceğimizi sorunca, Ali İhsan kola istedi. O anda bir telaş yayıldı. Giorgi, “Gerçekten kola mı istiyorsun?” diye şaşkınca sorunca Ali İhsan yine, “Evet, evet kola içelim,” diye cevap verdi. Bir telaş içinde, bakkal çocukları koşturdu ve nereden buldularsa kolaları getirdiler. Biz onların telaşa düşmelerinin nedenini anlamaya çalışırken Giorgi: “Burada kola bulunmuyor. Kola burada altın gibidir,” deyince kolanın dövizle dışarıdan alınmış olabileceği düşüncesiyle sesimi çıkarmadım. Hoş, Ali İhsan da durumu bilseydi herhalde kola değil de Borcomi maden suyu filan içerdi.

Oradan dönünce Giorgi, “biraz dolaşalım,” diyerek bir taksi çağırdı. Yolda giderken Mişa, “Amca, bizim radyo için senin şarkılarından bir şeyler okusan da kaydetsek,” deyince şaşırdım. (Zira burada kullandığı okumak kelimesi, şarkı okumak için kullanılan bir kelime idi.) Şarkı okumak da nereden çıkmıştı. Mişa’ya: “Bende öyle ses yok. Ben öyle okuyamam,” dediğimde o da şaşırdı. “Yani sen şimdi bize şiirlerini söylemiyecek misin?” Ben yine, “bu ne diyor,” gibilerinden şaşkınca ona bakarken, “Helimişi’nin okuduğu gibi. müzik ile,” demez mi! Onun üzerine Ali İhsan da: “Hayır, öyle okuyamaz,” diyerek beni desteklediyse de Giorgi de şaşkınca: ”Sen şimdi şiirlerini okumayacak mısın? Öyle şey olur mu!” deyince ona da “Okuyamam bende öyle ses yok,” diye cevap verdim. Giorgi:

– “Öyle ise başkaları okusun. Ona izin veriyor musun?” diye sordu.

– “Neden izin vermeyeyim, kime isterseniz ona okutturun, dediğimde Giorgi yine:

– “Erkek mi okusun, kadın mı?” diye soruyor.

– “Kim isterse o okusun,” diye karşılık verdiğimde, Giorgi de: “İyi öyleyse,” dedi ve radyonun yoluna geçtik ama ben yine içimden: “Bunlar bana neden şiir okutmuyorlar da şarkı söylememi istiyorlar,.” diye çok düşündüm: “Şarkı söylemek için Ayhan Alptekin ve Cihangir Bilgin’in yaptıkları besteler vardı ama onları ben nasıl okuyabilirdim. Sonra o besteleri bunlar nereden bilecekler. Bunlar neyi okutturacaklar? Yoksa beste mi yaptıracaklar,” diye düşünüp duruyorum. Durumu benim gibi Ali İhsan da anlayamayınca konuyu kapattık ve yolumuza devam ettik. (Durumu ancak İzmit’e dönüp iki ay kadar düşündükten sonra gece yarısı uykumun kaçması üzerine düşünürken anlayabildim. Mişa, şiir okumak yerine kullanılan okumak kelimesini şarkı söylemek kelimesi ile karıştırmıştı. Ben onu anladıktan sonra da şiirlerimi ve öykülerimi okurken çekilmiş bir CD’mi ona göndererek onu rahatlattım.)

Öylece, Tiflis’e girerken görmüş olduğumuz heykelin yanına vardık. Heykel o kadar yüksek ki göğe çıkıyor. Bir elinde kılıç, diğerinde ise şarap kâsesi var. Mişa:

– Amca, bu heykel Tiflis’i kuran kişiye ait. Buraya gelenlere, “Düşmansanız karşınızda kılıcımı görürsünüz, dostsanız benimle beraber şarap içersiniz, ” demek istiyor. Buranın milleti o kadar şarabı hep dostluk için içiyor. Dünya kurulduğunda, Tanrı herkese toprak dağıtırken buranın milleti şarap içmekten kendilerini alıkoyamadığı için diğerlerine yetişememiş. Tanrı, herkese topraklarını verdikten sonra bunlar da gidip huzuruna çıkmışlar. Çok utandılarsa da kafalarını öne eğip:

– “Ey Tanrım, biz de toprak istiyoruz. Bizi boş çevirme, ne olur!” dediklerinde Tanrı onlara:

– “Şimdiye kadar neredeydiniz? diye sormuş.

– “Güzel güzel şarap içip eğleniyorduk. Toprak dağıtımını da unutmuştuk,” dediklerinde Tanrı:

– “Siz iyi insanlarsınız. Onun için, saklı tuttuğum en güzel toprağımı size veriyorum. Siz o topraklarda bağınızı bahçenizi yapıp şarap için ve bana da dua edin,” dedikten sonra da bu toprakları bizim Kolhlara vermiş.

Bu destanı beğenince, “Türkiye’ye döner dönmez bunu yazmalıyım,” diye niyet ettim. Mişa yine ilave etti:

– Bu ırmak üstündeki köprünün de yürek sızlatan bir öyküsü var. Düşmanlar Tiflis’e girdiklerinde halkı toplayıp bu köprüye getirdiler. Sonra da köprünün üzerine bir büyük Meryem Ana resmini yaydıktan sonra onlara: Köprüden karşıya geçiniz,” dediler. Ne var ki hiç kimse resmin üzerine basmak istemedi. Onun üzerine düşmanlar kızdılar ve halkı köprünün iki kenarına dizdikten sonra kılıçtan geçirip nehre döktüler.”

Bu acıklı öyküyü dinledikten sonra:

– “Bunları kimler yaptı?” diye sordum.

– “Kimler olacak! Tabii ki Araplar,” diye cevap verdikten sonra:

– “Sizin Azlağa’da “Mtutikvata” denilen bir yer var. Sen o ismin nereden geldiğini biliyor musun?” diye ilâve etti.

Bir an düşündüm ve Lazca’da “mtuti, ayı ve kvata da merdiven” olduğunaa göre, ayı merdiveni,”dedim Mişa:

– Yoo! O öyle değilİ “Mtutikvata”nın da buradakine benzer şeyler başından geçmiştir. Düşman gelip oradaki halkı “mtutikvata” mevkiinde bir araya getirdikten sonra, “Hepinizi Müslümanlığa davet ediyoruz. Kabul etmeyen olursa kellesi gider,” dediklerinde halk bu öneriyi kabul etmemiş ve onlar da hepsinin kafasını kesip orada yığmışlar.”

Ben böyle bir söylenti duymuştum ama ne yalan söyleyeyim gerçek olup olmadığını bilmiyordum. Yine de Mişa’nın ağzını iyice yoklamak istedim:

– “Mişa, bu söylediklerin ne zaman oldu?” dediğimde:

– “1641 yılında,” diye cevap verdi. Yine sordum:

– Kaç kişinin kafasını kestiler?

– “333 kişinin,” diye yanıt verdi.

O tarihlerde Osmanlıların tahtında kim vardı ve Mişa’nın söyledikleri gerçek miydi veya atıyor muydu!. Tabii bunların hiçbirini bilmediğim için ses çıkarmadım ama dönüşümde iyice araştırmaya niyet ettim.

Benim sol yanımda da Giorgi ,Ali İhsan’a Gürcüce bir şeyler anlatıyor ve arada İaşa da Lazca’ya tercümanlık yapıyor. Orada işimiz bitince de arkamızda yükselen Kiliseye doğru yürüdük.

Tiflis’in Ruhu: SAMEBA

Mişa: “Bu Kilisenin inşaatı on yıl sürdü ve ancak geçen sene hizmete açılabildi,” dedi. Dışarıdan bakıldığında, o güne kadar gördüklerimizin içinde daha büyük ve düzenli olduğu hemen belli oluyor. Ön bahçesindeki kanallarda sular akıyor, her tarafta elektrik direkleri dikilmiş ve çok güzel armatürler takılmış. Turistlerle beraber yerli halk da Kiliseye girip çıkıyorlar. Biz de gidip içeri girdik. Çok uzun ve çok geniş olan salondaki güçlü kolonlar kubbesini ayakta tutuyor. Giorgi hemen koşup mumları satın aldıktan sonra bize beşer adet mum dağıttı. Her tarafta mum yakılacak sehpaların yanında çerçeva içinde dinî resimler var. Bizimkiler koşup en öndeki ve en büyük olan resmin önünde durduktan sonra dua etmeye başladılar. Ali İhsan’a bakıyorum o da onlara uyum sağlamış. Ben öteye beriye bakıp fresklerle kubbeyi incelerken İaşa yanıma yaklaşıp: “Bunlara sen de dua et. Her ne arzun varsa yerine getirirler,” deyince dönüp uzaklaştım. “Benim Tanrım bana yeter,” diye düşündükten sonra ayıp olmasın diye birkaç tane mum yakıp sehpalarına diktim. O arada Mişa’ya: “Bu Kilisenin adı nedir?” diye sorduğumda , “Lazca karşılığı Sumela dır,” diye cevap verdi.

– “Mişa, Sumela bizde de, Trabzon’da var. Sen, Sumela’nın ne anlama geldiğini biliyor musun?” diye sorduğumda, beni en büyük resmin yanında duran camekânın yanına götürdü. Camekânın içinde belki bir metre kadar büyüklükte bir kitap açık olarak duruyor. Yazıları da yaldızla ve çok güzel bir yazı ile yazılmış. O güne kadar o büyüklükte bir kitabı hiç görmemiştim. Camekânın arkasına geçtik. Kitabın kapağında üç kişinin kabartması var. Gerçekten öyle bir kitap kapağını da ilk kez görüyordum. Acaba bunlar kimler diye bakarken Mişa:

– “Sum ela, üç ela,” dedi. “Gördüğün gibi onlar üç tanedir.”.

O zaman uyandım. Üç kişinin kabartması olduğu için Sumela yani üçlü diyorlardı. Onu anlamıştım ama acaba onlar kimlerdi!

– “Mişa, bunlar kimdir?” diye sorduğumda:

– “Baba, oğul.” O anda yanımıza gelen İaşa da, ötekisi de “Kutsal Güç” diye tamamladı.

“Bugün ne iyi etmişiz de buraya gelmişiz. Bugün duyduklarım her şeye değer,” diye düşünerek dışarıya çıkıp banklara oturduk. Güneş batıncaya dek orada dinlendikten sonra da Giorgi:

– “Şimdi bizim eve gidiyoruz,” deyince tekrar yola koyulduk.

Radyoevinin önünden geçerken bir Papaz önümüze çıktı ve Giorgi ile bir müddet konuştuktan sonra Giorgi bize: “Bu bey bizi Svaneti’ye davet ediyor. İsterseniz bir ay, yoksa istediğiniz kadar bizim misafirimiz olun. Bütün masraflarınız bize ait diyor. Siz ne dersiniz?” deyince ben sesimi çıkarmayıp sözü Ali İhsan’a bıraktım. O da: “Neden olmasın, olabilir,” diye cevap verdi ama, vakit kalmadığı için, “Festival dönüşüne kalsın,” diye sözleşerek ayrıldık ve Giorgi’nin evine doğru yürümeye başladık.

Giorgi’nin çocukları Batum’da İaşanın misafiri oldukları için kendisi evde yalnızdı. Salona girdiğimiz anda hemen likör ve çikolata ikramını yaptı. Sonra da bitişikteki çalışma odasına geçtik. Kapının önünde bir divan ve yanına sokuşturulmuş bir bilgisayarla, sağ yanda da bir kitaplık yer alıyordu. Giorgi bilgisayardaki e- maillerine bakarken, “Bize söz verdiğin harita ve kitapları verebilecek misin?” diye sorduğumda, “Elbette!” diyerek ayağa kalkıp kitaplığa baktı. Bulduğu bir kitabı Ali İhsan’a uzattıktan sonra, “Bundan bir tane varmış, sana da başka iyi bir şey vereyim,” diyerek karıştırdığı kitapların içinden Lazca ve Gürcüce olarak yazılmış notalı bir şarkı kitabını alıp bana uzattı. Kitaplığın bir tarafında dizili olan bana ait, “Laz Masalları” adlı kitaplarımı görünce de ne yalan söyleyeyim, yüreğim tazelendi. (Türkiye’den o kadar uzak ve hiç bilmediğimiz bir ülkede ve daha önceden hiç tanımadığım bir kişinin evinde kitaplarım duruyordu. “Elbet Ali İhsan vermiştir,” diyerek hoşuma gitti.) Aslında bu durumu bileydim, gezdiğimiz ibadethane ve kalelerin notlarını zamanında tutardım. Nedenine gelince, gönlümüzü yapmak için ,” Ne isterseniz veririz, ” dedikleri halde aradığım kitaplardan bulamamışlardı. Bu bakımdan, ben de kafama yazdıklarımın içinden ne kadarını hatırlayabiliyorsam, o kadarını yazıyorum. Eksik veya yanlış bir şey yazmamaya çalıştım ama yine de yer veya isimlerde herhangi bir hata olmuşsa da onun sorumluluğu bana ait değildir.

Evden çıkınca yine ofise döndük. Orada saat 20.00 a kadar kalıp yemeğe çıkmak için hazırlanırken, elinde teyple bir bayan geldi ve Giorgi’ye bir şeyler söyledi. Giorgi saatini gösterip bayana bir şeyler anlatıyor ama kadına gücü yetmiyor. Sonunda bize bakıp, “Bu bayan sizinle röportaj yapmak istiyor, ” deyince zoraki de olsa bitişik odaya geçtik. Ben her zaman için, söyleyeceklerimin yanlış anlaşılabileceği veya ağzımdan yanlış bir kelime çıkıp başımın belaya girebileceği düşüncesiyle mecbur kalmadıkça konuşmak niyetinde değildim. Zaten her gelen ,”profesör” diye önce Ali İhsan’a gittiği için ben bir hayli rahattım. Biz o şekilde saat 23:00’e kadar bayanla röportaj yaptık. Bayan, Türkiye Avrupa Paktı’na girebilecek mi? Ah, bir girebilse bize de faydası olurdu. Sizler bizden çok modernsiniz. Acaba bizler kaç sene sonra sizin gibi olabiliriz. Bizim her zaman için kardeş olduğumuzu unutmayın, gibi güzel temennilerini sunduktan sonra ancak yemeğe gidebildik.

+

Gürcistan Gezi Notları

(4.   Bölüm)

Yazan: Munir Yılmaz Avcı/ Redaktör: Ali İhsan Aksamaz

(BİLMEDİĞİMİZ ÜLKE: KOLKHETİ/ 2005 YILINDA KOLKHETİ FESTİVALİ İÇİN GİTTİĞİMİZ GÜRCİSTAN’DA)

26 Ağustos/ 2005 KARŞI TARAFTAKİ SARP:

Sabahleyin otelde kalktıktan sonra yine güzel bir kahvaltı yaptık. Saat ona geliyordu. Giorgi de siyah bir araba ile çıkageldi. Şoför olmadığı için beş kişiye yeterliydi. Giorgi, “Öteki araba biraz arızalı olduğu için Patrikten başka araba istediğimde, “hangisini istiyorsan al!” dedi,” diye sevinçliydi.

Tiflis’ten çıkışta yol kenarında bizi bekleyen Mişa’yı da alıp yola koyulduk. Bir müddet sonra da Giorgi: “bir şeyler içelim,” diyerek bir bakkalın önünde durdu. Sonra da, “Ne içelim?” diye bize sorunca, “Şimdi kola istenmez,.” diyerek su istediğimde Giorgi şaşırdı. “Nasıl, su mu istiyorsun? Borcomi mi istiyorsun?” diye sordu. Ben, “Hayır, normal su.,” diye cevap verdim. “Normal su. derede akan su,.” dedim.   Bakkal da şaşkınca bana bakıyor. Bir hayli çaba harcadıktan sonra nereden buldularsa, bir yerlerden iki pet şişe ile suyumuzu getirdiler. Ötekiler su içmedikleri için birini Ali İhsan’a verdim ve midemiz bayram yaptı. Ne var ki bu kadar çok suyun bulunduğu bir ülkede hiç kimse su içmesini bilmiyordu. Öylece yine hareket ettik. Bir müddet sonra da lâstiğimiz patladı ve arabadan indik. Giorgi sabırlı adam. Gidip stepneyi değiştiriyor ama kimse yardımına gitmiyor. Ben yardım etmeyi düşünüyorum ama eğilip kalkarken çarpıntım çıkar diye korkuyorum. Diğerlerine bakıyorum. İaşa yine: “Şeytanın işi,” diye tekrarlıyor.   Mişa da: ”Şeytan yine bize bulaştı,” diye onu destekliyor. Sonuçta Giorgi tek başına lâstiği değiştirdikten sonra yine yola koyulduk. Ben önde Giorgi’nin yanında oturuyorum ve arkadan İaşa’nın takırdayan konuşmasını dinliyorum ama doğal olarak bir şey anlamıyorum.

Bir müddet sonra bir yerleşim biriminden geçerken İaşaya dönüp: “Buralarda biber bulabilirmiyiz?” diye sordum. İaşa: “Nasıl bulamayız. Gerekirse yaratırız, ama ne yapacaksın?” diye şaşkınca sorunca, “Bu arabada Lazca bilmeyen hiç kimse yok. Onun için şimdiden sonra arabada sadece Lazca konuşulacak. Yoksa ağzınıza biber süreceğim, bilesiniz,” dediğimde herkes kabul etti ama iki dakika geçmeden yine kendi dilleriyle takırdamaya başladılar. Ne yaptıysam da gücüm yetmeyince ben pes ettim ve yaklaşık altı buçuk saat sonra Sarp’a indik.

Deniz kenarında millet yarı çıplak serilivermiş. Yol kenarında arabayı koyacak yer bulmak sorun. Çok kalabalık var. Kimisi yemek yiyor, kimisi şarkı söylüyor, kimisi horon tepiyor. Biraz ilerde de huduttaki binalar görünüyor. Arabamız durduğu anda herkes aşağıya atladı ve refakatçilerimiz bir anda bagajdan aldıkları paketleri kaparak sahilde duran uyduruk bir kabine koştular ve sırayla geleneksel elbiseler giydikten sonra dışarıya çıktılar ve ondan sonra da ortadan kayboldular. Ali İhsan’a bakıyorum. O da kendisine yanaşan biriyle   konuşarak uzaklaştı. “Bizim için yaptıkları program, şu andan itibaren sona ermiş gibi görünüyor,” diye düşünüp şaşkın şaşkın sağa sola bakınırken, uzaktan bana doğru kollarını açmış olarak ve büyük bir sevinçle gelmekte olan bir bey gördüm. Benim hiç tanımadığım bu bey “herhalde (Muhammed Vanilişinin oğlu) Cemal Hoca olmalı,” diye düşündüm. Bu bey sevinçle yanıma yaklaştığında, “Bugün geleceğinizi dün geceki televizyon haberlerinden biliyorduk ve sizi bekliyorduk,” dedikten sonra gelip boynuma sarıldı.

– “Cemal Hoca, sen misin?” dediğimde:

– “Evet! Ne iyi ettiniz de geldiniz,” diyerek sevincinden yerinde duramıyordu. Ben de zaten onunla buluşmayı çok arzu ettiğim için bir daha da birbirimizden hiç ayrılmadık.

O sıralarda bir ara İaşa ile Abdumanişi Erkani platformda gördüm. Millete bir şeyler okuyup alkış aldıktan sonra yine kayboldular. Giorgi zaten ortalarda hiç görünmüyordu. Meğer çoluk çocuğunu görmek için Batum’a geri dönmüş. Biz isek ayaküstünde oynayanları seyrediyoruz. Belim ağırınca, sahilin bitiminde yer alan, yol kenarındaki sadece üstü kapalı sundurma şeklindeki bara yöneldik. Orada da gürültülü bir müzik dinleyen gençler kafa çekiyorlar. Gürültüden duramayınca yine geri döndük. Cemal Hoca’ya:

– “Buralarda bir tuvalete gidip rahatlıyalım,” dediğimde:

– “Burada tuvalet yoktur. Ama istersen benim okuluma gidelim Hem de vakit geçirmiş oluruz,” deyince hem hoşuma gitti, hem de şaşırdım. “Burada bulunan bunca insan ne yapar,” diyorum. Okulun dışında başka yerde tuvalet olmadığına göre bu insanlar hem yüzüyor hem de denizde ihiyaçlarını karşılıyorlar. Öyle on kişi, yirmi kişi filan değil. Belki bin veya iki bin. Belki de daha fazla adam buraya doluşmuş. Eyvah ki, eyvah!

Yolun biraz üst tarafında beyaz badanasıyla görünen okula giderken Cemal Hoca yolda hep ekonomik durumlarının bozukluğundan bahsediyor: “Ayda 30 dolar maaş alıyorum. Emekli olunca, 17 dolara düşecek,” diyor. İnanılması zor. Ben de emekliyim ama onun bir aylık maaşı bana bir günde yetmiyor. Bizim halimizi düşünüp şükrediyorum. Okulun tuvaletine gittiğim anda nasıl kaçarak geri döndüğümü bir Tanrı bilir, bir de ben. Gördüğüm tuvaletin durumunu burada anlatamam. Sonuçta, geldiğimiz gibi yine sahile döndük. Biz yine oyun halk oyunları oynayanları seyrediyoruz. Hava kararmaya başladı ama bizimkilerden hala kimse ortalarda görünmüyor. Karanlık iyice çökmeye başladı. Kolkhoba festivali kutlamaları bittiğinde bara gidip oturduk. Biraz sonra da bizimkiler teker- teker gelmeye başladılar. O sırada, kafenin İaşa’nın oğluna ait olduğunu söylediler. İaşa’nın Dışişlerine bağlı olarak hudut kapısında pasaport işlerine baktığını da, yine kendi ağzından orada öğrenmiş oldum.   Orada bir müddet daha Giorgi’yi bekledik ve ancak o geldikten sonra yemeğe başladık. Ne var ki kafede öylesine yüksek sesle müzik çalıyordu ki dayanmak çok zor. Bir karışlık sahnede gençler delicesine tepişiyorlar, kendilerini yerden yere atıyorlar. Cemal Hoca, gürültüye dayanamayınca izin isteyip evine döndü. Dan- dun sesleri arasında orada da domuz eti ve daha bir sürü şeyleri midemize indirdikten sonra, 27 Ağustos sabaha karşı saat üç civarında hudutta vedalaştık.

Bu şekilde de altı gün içinde görüp duyduklarımızı kafamızın içinde muhafaza ederek bu taraftaki (bizim) Sarp’a geçtik.

Şimdi onlara verdiğim sözü tutmam gerekiyor.   Onun için diyorum ki: Sizler, hepiniz kanınızla, canınızla çok sağlam insanlarsınız. Sizler, hepiniz bizim kardeşlerimizsiniz. Hem sizleri, hem de bizim için yaptıklarınızı asla unutmayacağız ve devamlı sizleri hatırlayacağız. Sizler de Türkiye’ye geldiğinizde burada kardeşlerinizin olduğunu unutmayın.

Ve de her zaman için temennim:

“Neşe ve iyilikle başınız göğe ersin

Kahkaha ve horonla sakallar yere değsin!”

Not: Gezimiz boyunca bizlere gösterdikleri ilgi nedeniyle herkese çok çok teşekkürler.

Ve Şimdi de Destanımızı Söyleyelim:

 

K’OLKHETİ   DESTANI

Ulu Tanrı eskiden bu dünyayı yarattı.

Toprak pay etmek için insanları çağırttı.

Herkes koşuşturarak etrafını sarınca,

Onların nasibini teker teker dağıttı.

 

Neden sonra Kolhlar da koşturarak geldiler.

“Dağıtımı unuttuk, bizi affet!” dediler.

“Çok içtik ve oynadık, güldük ve horon teptik!”

Çok fazla utandılar, sonra dua ettiler.

 

“Biz de toprak isteriz, önünde deniz dursun.

İçinde nehirlerle ormanları bulunsun.

Bir yanda çalışırken, diğer yanda içelim,

Bağlardaki asmalar üzümle dolu olsun!”

 

Tanrı iyi toprağı bir yana saklamıştı.

Onları çok sevince, alıp onlara verdi.

“Buna iyi bakınız, içerken de şükredin.

Beni hep hatırlayıp dua ediniz,” dedi.

 

Acara, Samegrelo Tiflis ile İmeret,

Lazona ve Svaneti toplandı bütün millet.

Çok teşekkür ederek evlerine döndüler.

Sanki cennet köşesi “KOLKHETİ” adı verdiler.

 

Karadeniz bir yanda, Türkiye öbür yanda.

Çok değerli ziynettir, kendi aynı zamanda.

Her tarafı kuşatır oradaki tüm milletler

Kafkas Dağları dimdik yükselir arkasında

 

Altın gibi saçlarla, gök mavisi gözlerle,

Gürgen ve meşe gibi uzun uzun boy ile,

Asla korkmayasınız, Avrupa’dan, Asya’dan,

Çakıl taşları gibi çok sağlam gücünüzle.

 

Kızlarla, erkeklerle, dede ve nine ile.

Kolkheti’de var olun horonla, neşe ile.

Tanrı’dan kutsanmış ve yaşamı sevinç dolu,

Tüm günleriniz geçsin düğün ve bayram ile.

(7 X 2005)

+

Noʒ̆ile 1

Munir Yilmaz Avci/ Ali İhsan Aksamazi (redakt̆ori)

NAVARMİÇKİNAN TERE: K̆OLXETİ

(2005 ʒ̆ANAS K̆OLXOBAŞİ FEST̆İVALİŞENİ NAVİDİT OKORTURAS)

(Maeçdoarani Mariaşinaşen Maeçdosumani Mariaşinaşa/ SARPİŞEN- ZEST̆AP̆ONİŞA

Manebrape çkimi Murat Ersoyi do Cihangir Bilginik, goʒ̆os naides Meleni Sarpis T̆raditiʒuri K̆olxobaşi Fest̆ivalis naişiğes CD- s voʒ̆k̆edişi, dido komomʒ̆ondu do anʒ̆i manti oxtimu guris kodolovingoni. Man em niyet̆i çkimi Aliihsanis vuʒ̆vişi, “T̆oxʒei Mp̆olis naixvenu ar k̆onti’nent̆işen majuranişaT̆raditiʒuri Onçviruş Fest̆ivalişeni Okorturaşen jur k̆oçi st̆umari miqonut̆u. Entepeşi arteri naren, T̆bilisis K̆olxa Radios redakt̆oroba do sp̆ik̆eroba naikips Mişa Numanişi rt̆u, mara majurani mirt̆u k̆ai varoxomaʒ̆onu. Bekiti Okorturaş Mağala Ek̆lesiaşi ar didi k̆oçi rt̆u.” Ok̆uleti noqonu do “Sin fest̆ivalişa oxtimu ginonna, manti ambari komomçi do isa vidatya,” miʒ̆u.

Man Mişaşi coxo dido mignaput̆u do K̆olxa Radios eşamaleri ar CD muşiti komiğut̆u. Manti iya k̆aixeşa oçinapu namint̆uşeni Aliihsanis, “Teşke manti ambari komomçeetik̆onya, “ mado mʒika çxvindi kagevunç̆i.

Majurak̆ele, man Fest̆ivalişa mangana çkimiten oxtimu namint̆uşeni gzas manebrobaşeni didi cumaçkimi Sami, oxorcamuşi Sevili do daçkimi Sevime k̆ala oxtimu guris kodolovingoneet̆i. Edo fest̆ivalişi ndğaşen ar doloni ʒ̆oxleşen oxtimuşeni kok̆ovitkvitşik̆ule Zonguldağis kok̆optit do gzas kogebdgitit. Xopaşa meptitşiti, oput̆es namiğut̆es oxori çkini doloxveri nart̆uşeni, Xopaş Mamgurapalepeşi Oxoris kodovibargit. Eşopeten oput̆e çkinis goxtimuten do ekole- akole oxtimuten ar doloni ora mek̆ovolapit. Ndğalepe koniçoduşiti Aliihsaniti komoxtu. Muren ki fest̆ivaliş ndğa ar doloni ekole nakamek̆onç̆esşeni ağani ar çkva p̆rogrami oxvenoni doviqvit. Man emus, “Mangana komiğunan. Mele mek̆aptat do ožiramu naminonan mteli svalepe govilatya,” vuʒ̆vişi:

– Çkin ekole zaten mçumelan. Entepe k̆ala vidatna, daha k̆ai iqven yado nena gemiktiru. Emoras manti:

– Coxineri naren k̆oçi sin re. Man mitik navarmicoxuşeni oxtimu varmemomskun. Coxineri navarvore soti varmalenya, – vuʒ̆vişi Aliihsanik:

– Man entepes dovuʒ̆umer do ambari komekçap. Sin ç̆umanişi xaziri rt̆aya, – miʒ̆u do igzalu.

Maleni varmaleni: Man aʒ̆i dopxedi do visimadep. Çkimi oxtimu do varoxtimuş sebebepe dido ren, mara hele ar komovisvara, komevixesap̆a do eşo k̆arari mepça ya ptkvi do ar kart̆alis oç̆arus kogevoç̆k̆i.

Olu Mot Varminon: So vulurt do miepe k̆ala vulurt varmiçkin. Muşeni vulurt varmiçkin. Muk̆o ndğaşeni vulurt varmiçkin. So vincirt, mu vimxort, mu pşupt mutu varmiçkin. P̆rot̆ezi nagemidgin jur k̆ibiriti xʒaperi miğun do soti domaʒ̆k̆ununa mu p̆aminon, eti varmiçkin. Nena çkini uçkinani varmiçkin. (Mara Aliihsanik̆ala juri vort̆atşi, derdi çkini eşo varna aşo koxovoʒ̆onapapt ya bzop̆on.) Cuma do dalepe çkimi ak noşkvinu varminon. Oki isa moptit, isa goxtimu memomskunan. Entepe nişkvinen do varilen. Daha variçodu! K̆uç̆i dido neziği miğun (reflut̆i momç̆un) do iri şei namaʒ̆qensşeni oxori çkimisti man k̆artaişen ayri gyarepe vimxor. Ğeciş xorʒi do iya aya komçes do maʒ̆qenuna mup̆a, so vida! Korba çkimis oxomç̆k̆eri navaren mutu doloxtaşi mela gemçaps (alergia) do oçaminuten ti- t̆ani govistikup. Şka mʒ̆k̆ups do k̆uçxeş jin jur dek̆ik̆as vardomadginen. Navidat svalepes doxunuş mutupe so bžira! Amfizemi namiğunşeni govit̆aşi, şuris memakaçen. Gevanç̆a do yevanç̆aşi gurik mibangals. P̆rost̆at̆iti komiğun do musaiti navaren ar svas memandaruna so vida!

Ak̆onai dubağun. Çkimisteri gondgineri do goxʒaperi ar k̆oçi çkar soti varalen: Aşo k̆oçi oxori muşis doxedun do oncires varti gamulun. İşte manti antepe namomç̆un do namomç̆unpeti nakomiçkinşeni olu varminon. Zaten man namomç̆unpe entepes dovuʒ̆vana, “sin ak bela oguruşeni moxtii?” yado bekiti bigaten matxozenan.

Olu Mot Minon: Sarpiş ekoleni çkini mcveşi dixape ožiramu minon. Oçamçires namiğut̆es dixaşi tapu aʒ̆i bile xes mokaçunan. Ekoleni Lazepe do majuranepe muç̆oşi skidunan. Ek çkini mzaxalepeşen miti mažirasunoni! Entepes mu xali uğunan, dido meraği miğun. Çkar navarmižirun dixapeş ožiramu do navarmiçkin ağani mutupeşi oguruşeni ʒ̆ana becit̆i varen. Ogurus ʒ̆ana var noğun. Cuma do dalepek̆ala bğarğalitşi, entepek çkimi oxtimuşeni dido memoç̆ires. En dido ar dolonis gomalenan ki çkar mutu varpşva do varp̆ç̆k̆omana xolo komevuxondu. Çkamu bğuru. Man ak̆o mşkurinace k̆oçi vorei! Mitik kognuna komemožiʒaps. Zaten namomç̆unpeti mitişa otkumaluşa mecburi çkamu vore. Olu minon. Emuşeni ki, ožiramu do oguru minon. Emuşen k̆ai sebebi iqveni!

Nap̆ç̆ari kart̆alis ar kogevoʒ̆k̆edişk̆ule k̆arari komepçi. Egere olu minonna majurani sebebepe çkar mutu varen. Oki eşo ren, eşo narenşeni eşo ren do manti mevulu do mutu var!               Em seris Aliihsanik:

“Man entepek̆ala dobğarğali do sinti kçumelan,” yado t̆ilifoni moğoduşi manti oxtimuşeni dovixaziri.

Ç̆umandele Aliihsani xolo komoxtu. Eşopeten manti mangana çkimi cuma çkimis kamevuşkvi.

Aliihsanis “so vulurt?” yado p̆k̆itxişi:

“Manti det̆alurot p̆rogrami varmiçkin, hele so miqonanya,” miʒ̆uşi tis mu memiç̆arunanna, iya iqven, “Ya Allah, ya Bismillahya!” ptkvi do Xopaşen kagoʒ̆aptit.

Eşopeten çkin, maeçdoarani Mariaşinaşi ndğas, ondğeriş oras Sarpiş nek̆nas kamek̆aptit. En ʒ̆oxle nabžiri k̆oçi, CD- peşen naviçinopt̆i İaşa Tandilava rt̆u. K̆ap̆ulasti majuranepe muk̆udgit̆es.

Man ak nap̆ç̆aruppe, aş ndğaş doloxe toli çkimiten mu bžirina, quci çkimiten mu vognina, entepe ren. Man navarmignapunşeni, Giorgik̆ala nağarğalupe do nažirupeti Aliihsanikti muşi toliten do nunk̆uten beki iris oxoʒ̆onapasunon. Emuşeni man Aliihsanişen mutu varp̆ç̆arup.

GZAMŞİNE MANEBRAPE ÇKİMİ:

İaşa Tandilava: Nanamuşi moleni Sarpişen Tantoğlepen naren komikçin. Lazeburot ç̆areli do beste xveneri leksepe uğut̆u do em leksepe do goʒ̆oneri Fest̆ivalis Cihangir Bilginik naişuğu CD man komiğut̆u. Ekoni milletik k̆ai naiçinops ar k̆oçi rt̆u. 50- 55 ʒ̆anei k̆onari do k̆enç̆i steri k̆ap̆et̆i rt̆u. Muk cincişen Sarpuli rt̆u do Yaşar gedumaleri coxo muşiti ekolenepes mengapinuşeni İaşaşa goktimeri uğut̆u.

Giorgi Andriadže: 40- 45 ʒ̆aneri, uça pimpiloni mskva ar k̆oçi rt̆u. Man iya miren varmiçkit̆u. İaşak, “Amuş coxo Giorgi ren do muk Azizi ren” ya namiʒ̆u iya. Çkva mutu varmiçkit̆u. Dido ğarğalapt̆u do mobiluri t̆ilifoni birtum nunk̆us konudgit̆u. Çkini goxtimuşi organizat̆ori iya nart̆uti ancax 1- 2 ndğaşk̆ule oxomaʒ̆onu. İri şei Aliihsanis k̆itxupt̆u do eşo k̆arari meçapt̆u.

Mişa Numanişi: 30 ʒ̆anei k̆onari, ginže t̆aniten mskva ar bere rt̆u. Xvala nanamuşişi

nana Lazi rt̆een. Mukti Lazepeş nena emuşen igureleet̆u. Tbilisis K̆olxa Radio emuk k̆uçxeş jin okaçapt̆u. Lazeburot dido k̆ai varuçkit̆utina artikarti dido k̆ai.                                                                                                                                                                                                 Memangane Badri: 40- 45 ʒ̆anei k̆onari p̆elivani steri k̆ap̆et̆i ar k̆oçi rt̆u. Lazuri nena çkar varuçkit̆u.

Aliİhsan Aksamazi: İya dido çinoperi ar k̆oçi narenşeni mutu otkvalu varminon. Lazepeşi iris emuş coxo kugnapun. Çkimisteri dido ç̆it̆a nağarğalapt̆uşeni man navarmiçkin ambarepe kimi oras kerbediniten nunk̆uşen goʒ̆avumert̆i. Mesela, Mp̆olis Mişa k̆ala st̆umari naqu majurani k̆oçi Giorgi nart̆u ancax maotxani ndğas, entepek̆ala Mp̆olis eşamaleri suretimuşi Tbilisis Giorgişi oxoris bžirişi oxomaʒ̆onu. Emusti Lazuri nena mus nadubağun k̆onari uçkit̆u. Nandaraşi p̆roblemi varaqvet̆u. Çkva nenapeşenti, yani int̆ernaʒionaluri zit̆apeti uxuktapt̆u do irişen k̆ai oxoʒ̆onapapt̆u.

MEVULUT:                                                        

Manganas gepxeditşi, ilkineri dulya t̆ilifoni vanik̆vatuşa, Xopas man namçumers didi cumaçkimi Samiş oguru iqu. Emus, “Sum k̆oçik ar manganas kogemoxunes do entepeşi p̆rogramiten çkin navarmiçkinan svalepeşi gzas kogebdgitit. Soti meraği momikipt. Mobiluri t̆ilifoni namaxvenen svalepeşen xolo dogoğodaptya,” – vuʒ̆vişk̆uleti sersi çkimiti kanik̆vatu.

A vit dek̆ik̆eşk̆ule “Batumi” nanoç̆ars dapa nabžiritk̆ala Batumi mek̆avilit. Batumi, nana do nandidepek namiʒ̆umert̆es steri eşo didi ar noğa vart̆u mara Potis mskva avlepeş doloxeni k̆onağepe bžirişi, Potişi coxoti mskva noğapeşi list̆es komevoç̆ari. Didi avlepes nadginan ʒxenepes toli meqoneri voʒ̆k̆ert̆işi, Mişak:

– “Am ʒxenepek namoxtasunon st̆umarepe çumelan. Namoxtan kimolepe am ʒxenepeten avlis mʒika goxtimuşa mecburi renan. Egere ʒxenis vargyaxununa, varna ʒxenişen kameluna emuşeni k̆ai variqvenya,” – miʒ̆vesşi:

– Ya k̆oçi žabuni renna, varnati badi ren do ʒxenis vargyaxunenna, mu iqvasunonya, – vuʒ̆vişi:

– “Emus mazereti uğun, emuşa mitis mutu var atkven,” yado nena gemiktiru. Manti:

– “Mu k̆ai entepeşa st̆umarobaşa varvulurtya,” – vuʒ̆vi do vižiʒit.

Eşopeten ğarğaleri žiʒineri mevulurt. Dido oraşk̆ule “Xobi” coxoni ar didi noğaşa komeptit do gzaş kinais çkin namçumelan ar k̆oçi manganas kebzditşk̆ule xolo gzas kogebdgitit. K̆oçi miren? So vulurt? Mot vulurt? Mitik mutu varmiʒ̆umelan mara mutepek mutepeşi nenapeten makineli t̆ufeğistei dgialeri ğarğalapan. Varmemaxondinuşi Giorgis nenas goʒ̆avuncubali do:

– “So vulurt?” yado p̆k̆itxişi.

– “Ç̆it̆a jile ar oxvame ren do iya ožiramuşa vulurtya, – miʒ̆vasuntu mara nant̆aluşi, İaşak konunʒ̆uranu.            Eşopeten ar tipepuna do ncalepunaş doloxe mangana kodovodginit. Ek̆lesia jile geladgit̆u. Manganaşen geptit do çkinti jile kelaptit. Ek̆lesiaş doloxe Giorgik lukunape domirtes do çkinti komevunʒ̆itşik̆ule oşkenas sehpas nagedgin pimpiloni k̆oçiş suretiş ʒ̆oxle kodobdgitit. Entepek koguiʒxank̆es do oxvamus kogyoç̆k̆es. Ak ožiramoni muren ar kobžiratten manti ekole akole viʒ̆k̆er. Gobriʒ̆eri gostikeri otxo k̆idaş met̆i mutu varen. Oxvamuşi ok̆itxupe diçoduşi, gzas nayebzdit k̆oçik oğarğalus kogyoç̆k̆u. Ar saat̆işen met̆i ğarğalu, ğarğalu:

“Am ek̆lesiaşi freskepe Urusiş askerepek doʒ̆k̆es, dostikes do kodobğes. Kimi freskepeti nit̆esşi ç̆uvalepeten mutepe k̆ala mindiğesya,” – miʒ̆ves.

Oğarğalu diçoduşi, ar k̆ap̆et̆i şuri kamovizdi do manganaşa kak̆onaviktit. Mʒika ok̆oxveri gzaepeşen epeyi vigzalitşik̆ule ar didi avli naguʒ̆užin ar oxoriş ʒ̆oxle kodobdgitit. K̆oçi manganaşen geʒxont̆u do mani mani mutxanepe domiʒ̆ves. Çkin varoxovoʒ̆onitşi, İaşak:

“Am oxori am k̆oçişi ren do ar ç̆it̆a moşvacinuşeni micoxopanya,” – miʒ̆vesşi, kageptit.   Mendaviʒ̆k̆edişi oxoriş nek̆naş ʒ̆oxle nadginan oxorcalepe nk̆ap̆ineri oxorişa amunk̆ap̆es do ar şvacis xes dokaçeri gyariş angepeten terasis nadgin didi stolis kogyosvares. Çkin oxorişa mevit̆itşakis stoli gyariten kipşu. Manti:

“Oki ak̆o gyari domixazires varp̆ç̆k̆omatna, variqvenya,” – ptkvi do majuranepes komevatxozi. Zaten çkva mu maxvenet̆u ki!

Eşopeten meptit do kodopxedit. Gomç̆itaneri ğeciş xorʒepe, xaç̆ap̆uri, qvali do geç̆veri gyarepeten yopşa stolis k̆arta k̆oçiş ʒ̆oxle sum sum ç̆ik̆a kogoʒ̆amidges. Ok̆uleti unk̆ap̆es do didi damacanapeten ğvini do vot̆k̆ape komuğes. Ar k̆ele, “Hade mot varimxor!” yado man moʒ̆k̆enan. Aliihsanis mutu otkvalu çkamu unon. İrik mu ikipsna, eti entepes noqups. Çkimistei gondginei çkamu ren. Ar k̆eleti çik̆apes oşumonepe kodolomibes. Xaç̆ap̆uri do qvalişen ar ç̆it̆a kebzdi do daha nunk̆us varamavindvişakis oxoriş mance xes ç̆ik̆a dokaçeri kiseluşi çkinti keviselit. K̆oçik Kortuli nenaten mutxanepe zop̆ons. Çkinti naoxovoʒ̆onapt̆at steri vusimint. Ok̆ule ar xlip̆i movizdit do opşvitşik̆ule kodopxedit. Nostoneri ar qvalis nagovasincik̆ala Giorgi xes ç̆ik̆a dokaçeri kamuiselu. Çkinti xolo keviselit. Emukti Kortuli nenaten mutxanepe dotkuşk̆ule xolo opşvit do kodopxedit. Daha ar mandvala nunk̆uşa varmeviğişa İaşa varyiselasi. Mup̆at! Xolo keviselit. Emukti makinalisteri mutxanepe domisvares. A- jur fara Ğormotiş coxo namik̆iluten em oğarğalupe xvama nart̆u koxovoʒ̆oni. Xolo opşvit do kodopxeditşi Mişa kiselu. Çkin emusti komevaqonit. Man aʒ̆i pçumer. Çkimeburot, “Helbet oğarğalupe diçodaşi, oç̆k̆omus kogevoç̆k̆aptya,” – bzop̆on. Mara Mishaşk̆ule Aliihsaniti varyiselasi. Eee k̆oçi mamgurapale narenşeni aşo oğarğalupes oxomç̆k̆ineri ren. Çkimda sira moxtuşiti, man ti kagolovokti do k̆ap̆ula komevukti. Vavixaziraşa, oğarğalu varminon. Memant̆alu do xilafi ar nena domatkuna, varnati ar nena çkimi xilafi koxoʒ̆onesna, ti çkimi belas kodololapsten eşo oğarğalupes birtum govamt̆er. Ok̆ule xolo k̆artai kiseles do Ğormotis kogyaxvames. Xes ar mandvala xaç̆ap̆uri kodovikaçi do nunk̆us naamavindvik̆ala oxormance xolo kiselu do, “dğaginžaşiya,” – tkuşk̆ule xolo mutxanepe domiʒ̆ves. Xolo ğvini komovidgit do dopxedut̆işi mu bžira! Oxormance uk̆uniktu do nulun. Ok̆onaviʒ̆k̆edi, gyarepek stolis çkin mçumelan. İaşas mevuntxi, “Muren, muşeni moviselit?” İaşa ark̆ele k̆oçis notxozun ark̆eleti man nena memiç̆işinaps, “Eee, – ndğagunžaşi- tkvanşi aşo iqven.”   Xoş man antepeşen mutu çkamu oxovoʒ̆oni mara manti entepes mevaqoni do ʒ̆oxle ont̆ules nagoşadgin uʒ̆k̆areli çeçmeşa komeptit. Çeçmes ʒ̆k̆ari navart̆uşeni mutu uxvenu kagamapti mara guris ar şkurina kodolomilu. Ya am memleketisti çkva K̆ristiani terepes narenstei ʒ̆k̆ariş oxmaruş t̆radiʒia varenna, mup̆aten yado komevisimadişi tis şkurina komeşamixtu. Edo emuşk̆uleti em şkurina p̆ot̆es tişen vargamamixtu.

Ar ç̆it̆a oraşk̆uleti Aç̆ara do Guria mek̆avilit do Samegreloşa kamaptit. Mundes amaptit çkamu miçkin. Vanoç̆arski maçkinas. Zaten Aç̆ara nauʒ̆umelan dixas ancax 5- 6 noğa uğun ki en didi narenti Batumi ren.   Muk̆o saat̆işk̆ule “Zugdidi” nanoç̆ars dapa kobžirişi, didilepe çkinişen namignapun ar didi noğaşa nameptit koxovoʒ̆oni. Noğaşa kamaptitşik̆ule gzaş kinais kodobdgitit do manganaşen kageptit.   Giorgik, “A- xut dek̆ik̆aş doloxe jur manebra moxtasunonan do entepe oçumaloni voretya,” – natkuşk̆ule 30- 40 ʒ̆aneri k̆onari jur mskva k̆oçi komoxtes. Xçe porça dolokuneri nart̆u k̆oçişeni Zugdidişi dep̆ut̆at̆i renya miʒ̆ves. Jurikti, “gamarcobaya!” – miʒ̆ves do xe kemiç̆opes. Ok̆uleti entepek̆ala ç̆it̆a ekoleni ar oxoris kamaptit do jini k̆at̆işa keptit. Ar odaşen mek̆avilit do majurani odaşa kamaptitşi jini muşis gyarepe gesvareli ar didi stoli kodgit̆u. Çkin doxunuşeni stolis mevanç̆et̆itşi, oxorcalek nk̆ap̆ineri tabağepeten xolo gyarepe mumurt̆es do stolis boşi sva navart̆uşeni gesvareli nart̆u tabağepeş jin ar çkva sira gyosvarupt̆es. Stoliş tişi ar k̆ele dep̆ut̆at̆i kodoxeduşk̆ule noğa Zugdidişi meri emus kiluxedu. Manti emus kelavuxedişk̆ule gyarepes do k̆oçepes ti golovoqonap̆t̆işi dep̆ut̆at̆ik ç̆ik̆a dokaçeri varyiselasi! Edo mup̆at. Çkinti emuk̆ala keviselit. Emuk mutxanepe dotkuşk̆ule opşvit do kodopxedit. Gyarepes voʒ̆k̆er. Mteli tabağepes gomç̆itaneri ğeciş xorʒepe gežin. Majurani tabağepes nagežin xaç̆ap̆uri do çkva pidepe k̆ala k̆arta ç̆eşidi qvalepeşen ar ç̆it̆a kebzdişk̆ule noğa Zugdidişi meri do dep̆ut̆ati (Naelamixen merişi baba) naren ar k̆oçi komoxtuşi, eti stoliş majurani tiş k̆ele kodoxunes mara eti emedeni xes ç̆ik̆a dokaçei kiseluşi çkinti xolo kamoviselit. Xolo opşvit do kodopxedit. İaşas, “Merik çkar mutu mot varzop̆onsya?” – vuʒ̆vişi, “Babamuşi naren svas emus vaağarğalen. Oncğori ren,” yado nena gemiktiru.

Dep̆ut̆at̆ikti, “Mot vaimxor?” yado gyarepe moʒ̆iraps. Gyari oç̆k̆omuş ora miğunani! Ari doxedun, majurani yisels! Man zaten dido varoç̆k̆omuşeni maana bgorup. Edo mup̆at! Tudeni siras naren tabağepes çkar xe umesu do milleti užğu “dğaginžaşi” dotkvesşiti, keviselit. İri xolo oxorişen gamavit̆itşi, varmemaxondinu do İaşas:

– “Ek̆o gyari kodoskidu. Em gyarepes yazuği vareni? Entepe mu iqvasunon?” yado p̆k̆itxişi:

– “Becit̆i naren, st̆umarişa k̆imet̆iş meçamu renya,” – miʒ̆u. Edo mutu var. Eşo renşi eşo rt̆as, mup̆at! St̆umariti entepeşi do gyariti entepeşi ren. Man mu monç̆els!

MUZES NACANS İST̆ORİA:

Gyarişen nayeviselit 20- 25 k̆oçi gale gamaptitşi, TV k̆oresp̆ondent̆epe do jurnalist̆epe komoxtes do udodginu k̆amerapeten filmepe eşamimelan. Eşopeten namek̆avit̆it ar meydanis ağani xveneri ar fiskiyeşen ʒ̆k̆ari işiben do nagoşadgin bet̆onişi didi xavuzis diliben. Meydanisti k̆oçepek bet̆oniten dixas ç̆erel- ç̆uruli kvaepe svarupan. İaşak, “Am meydaniş genʒ̆uranuşeni Amerik̆ak 500 şilya dolari momçesya,” miʒ̆u. Eşopeten ğarğaleri meydani mek̆avilit do mʒika ekole nagedgin muzes kamaptit.

Muze dido mskva genʒ̆uraneri rt̆u. Terasiş onʒxoneşi mteli sva xeten eşaxveri do dolok̆ut̆aneri piʒarepeten noxvene rt̆u. Doloxe amaptitşi k̆idapes golaç̆k̆aderi vit̆rinepes meşasvareli kvaepe do xeten noxveni ok̆ok̆idinuşi silaxepe kobžirit. Giorgik Aliihsanis mutxanepe oʒ̆iraps do oxoʒ̆onapaps. Manti İaşak̆ala vore. Ar oxorca unk̆ap̆u do ar k̆vanʒaşi xe do korbaşk̆eleni ar not̆exi komuğuşk̆ule ʒ̆oxle kogoʒ̆amidu. Ok̆uleti mutxanepe domiʒ̆u. İaşak: “Am oxorcak, ak nažirop k̆vanʒaşi not̆exepeşeni 500 ʒ̆anei renya zop̆ons.”

Navogni nenas vamaceret̆u. Çkin dido mcveşi milleti navort̆it komiçkit̆u mara 2000 ʒ̆anaşi ekole narenpeşi mutu varmiçkit̆u. İaşas xolo p̆k̆itxi:

– Amuk nazop̆onspe mtini reni?

– “Helbet mtini ren. Hem İsaşen ʒ̆oxle 3500 ʒ̆aneri ren,” yado konunʒ̆uranu.

– İaşa, em orapes am dixapes miepe skidut̆es?

– Miepe mu itkven. Am dixapes K̆olxepeşen met̆i miti varduxunapun. Namoxtespeti xe- k̆uçxe got̆axeri ancax ok̆onaktines. K̆olxepeşi dobadona am svalepe ren do antepeti entepeş noxvene ren. Em orapes kiyanas sum ʒivilizaʒia rt̆u. Arteği Bizant̆ia, majurani Çineti (K̆it̆aia), masumaniti K̆olxeti rt̆u. Çkini coxo aʒ̆i navaignapens mo oʒ̆k̆er. Çkin dido didi milleti vort̆it.

“İaşak p̆ia ʒiganoba, xomuroba ikipsi,” yado visimin mara muk̆onai qvastina, xolo mtini nauxuktun nenapeti iris dubağun.

Muzeşi k̆idapes nanocans vitrinepeş doloxe; p̆alaeolit̆iuri p̆eriodi, neolit̆iuri p̆eriodi do met̆aliuri p̆eriodi steri p̆eriodepeşen andğaşa monoxtime goqazeri kvaepe k̆ala mizrağepe, k̆ilicepe do zirxepe meşosvarun.

TV k̆oresp̆ondent̆epe do jurnalist̆epek udodginu geminçaxupan. Muzeşen gamaptitşi, terasis kogolapxedit.

Giorgik Aliihsanis:

– Antepes a- jur nena duʒ̆vi ya uʒ̆uşi, eti Odişi t̆eleviziaşi k̆ameras koguʒ̆udgitu do:

– “Okorturaşi megabre naren Turketişen T̆radiʒiuli K̆olxobaşi Fest̆ivalişeni komoptit cumadi çkimik̆ala do Fest̆ivalişi ndğaşa Okorturaşi çkva do çkva svalepeşa mevulurt mok̆itxuşeni. Am sebebiten ak voret. Ak, Okorturas vort̆aşi, Turketis navoresteri momixteps. Arti cincişen monoxtime navoretşeniti xeleberi voret,” yado Lazuri nenaten mutxanepe duʒ̆uşi, iris xolo k̆ai aʒ̆ones. Ok̆ule çkimda komoxtes do:

– “Naç̆ari leksepeşen ar ç̆it̆a mutupe domik̆itxitya,” – miʒ̆vesşi:

– “Man nap̆ç̆aripeşen çkar mutu var mşuns do mu giʒ̆vatya,” vuʒ̆vi do k̆abuli varp̆işi, dido komemak̆ides:

– A- jur mutu domiʒ̆vit, mu iqven!

Manti:

– “Tkvani steri mzaxalepe namiqonunşeni dido xeleberi vore. Man ak mitam izmoces navort̆a steri vore,” mado mutxanepe dovuʒ̆vişi,

– “Leksişenti mutupe domik̆itxit. Ar ç̆it̆a mutu domibağunan,” yado xolo memokaçes. Manti:

“Xela do k̆aobaten ti tkvani yextas nʒaşa.

Žiʒina, xoronaten pimpilepe dixaşaya,” vuʒ̆vişk̆ule İaşakti Kortuli nenaşa nagoktu k̆ala irik xolo xe kok̆omit̆k̆vaʒines. Em oras, entepes naunonan şeyi koxovoʒ̆oni. Entepek, “Çkin mteli ar milleti voret. cinci çkini ar ren do tkvanti çkin vargomiç̆k̆vendinat do akolen guiktatşi, çkinişeni k̆ai mutupe doç̆aritya!”- miʒ̆umert̆es.

Eşopeten iri xolo manganaşa komemaqones do çkin em mskva do cuma k̆oçepes xe valeri mek̆avilit.

HUDUDİS NAGELADGİN CİXA:  

Gzas, “Aʒ̆i so vulut? P̆rogramis mu giğunan?” yado p̆k̆itxup, Giorgik:

– “Aʒ̆i ar cixaşa mevulurtya,” miʒ̆ves. Dep̆ut̆at̆it̆işi manganaten, k̆oçepemuşi k̆ala kelamak̆ates do ar cixaşa komeptit. Cixa emtumanis otxo kvaş k̆idaten kogedgit̆u. Nek̆na muşi ʒ̆alendok̆ele gzaş kinais nart̆uşeni manganapeten komevanç̆it. Cixas naamaptitk̆ala kimi k̆oçepe emtumanis kodvak̆ides do jileni k̆idaşa igzales. Man, nek̆naş ʒ̆oxle kogoʒ̆avit̆k̆oçişi, Mişa do İaşati çkimi k̆ala kododgites. Kvaşi k̆idapes voʒ̆k̆er. Dido peci xveneri rt̆u. Mishak ʒ̆oxle çkini nagyulun ğali, “İnguri” moʒ̆iru do:

– “Ak nažirop ğali Apxazepe do çkini hududi renya,” – miʒ̆u.

– Aya muper hududi ren. K̆arta k̆ele gonʒ̆k̆imeri ren do naginonsteri mek̆axti mok̆axti.

– Vaaar! Hududi mek̆axtaşi megobaxapan do varmek̆ogoçkumelan do gatxozenan.

– Edo tkvan mzaxali vareti? Mot gatxozenan?

– Mzaxali voret mara entepe Urusepeşi menceliten let̆amç̆k̆omu renan. Mişas elavak̆idi:

– Muç̆oşi let̆amç̆k̆omu! Let̆a içk̆omeni?

– Let̆a helbet variç̆k̆omen mara entepe andğa ar xoli, ç̆umen vit xoliten ç̆ita- ç̆it̆a muk̆ulvan do çkini dixapes dibargenan.

– Eee. Ok̆ule mu iqven?

– Ok̆ule mu iqven. Çkin entepes birtum akolendo govobaxapt do vatxozet mara Urusepek entepes nuşvelan do nagoʒ̆avuğat dixape xolo entepes mevuşkumert.

– “Muren, jur mzaxali eşo mot iç̆k̆omet? Nosei mot vardoxedutya?” – vuʒ̆vişi, Mişak xolo:

– “Entepes Urusi kogolvacinuşi raxat̆i vardoxedunan. Mteli k̆abaeti Urusişi ren,” yado nena gemiktiru. Emedeni nena kagovokti:

– Mişa, Oçamçire sole k̆ele ren? Çkin ek dixa do dukyanepe miğut̆eenan. Nana çkimis taputi kuğun. Ar ožiramu komint̆u.

– Oçamçire ğaliş mele ren. Apxazepeş xes ren aʒ̆i mara sin am ğali varmek̆agalen.

Mişak namiʒ̆u am nenapes çkimişeni çkar k̆imet̆i varuğut̆u. Muşeni ki, Apxazepe entepe k̆onari çkiniti mzxalepe renan. Hem çkin entepe k̆ala çkamu viç̆k̆omert. Mara ek oxtimu p̆rogrami çkinis vart̆u.

Edo mutu var. Gomorgvati kok̆omʒ̆k̆upuşi gepxedit manganapes do ekole akole mek̆avilit.

ĞORMOTİŞİ K̆OÇEPEK̆ALA:

Em ndğas limcineri gyarişeni vidit do ar Ğormotişi k̆oçişi (p̆ap̆aziş) oxoris komevodgitit. P̆ap̆azik zaten çkin mçumert̆es do sufrati moʒ̆ipxeri xaziri udgit̆u. Xolo mengaperi gyarepe do oşumonepe… Yiselan ğarğalapan do xlip̆upan. Man dido varvimxor do varpşup mara, Aliihsani raxat̆i ren, imxorsti, şupsti. Çkimistei gondginei varen. Mara man maʒ̆qenu do memandaruna so vida! Gyaris yeviselitşi, “Aʒ̆i onciruşeni ar çkva oxorişa vulurt.” Ya miʒ̆ves do seriş gverdis xolo manganas kogepxedit. Seri saat̆i vit̆oaris ar avlişi doloxe na dginan oxorepeşen aris kamaptit.   Mişas p̆k̆itxi:

– Am oxorepeşi mteli xolo Ğormotişi k̆oçişi, p̆ap̆azişi reni?

– “Hoo, akoni p̆ap̆azepes k̆ai sit̆uaʒia uğunan. En didi oxoris mutepe xenan. Ar oxori st̆umarepeşi gyari oç̆k̆omuşeni, majuraniti st̆umarişi onciruşeni renya,” – miʒ̆u.

Mevisimadi. Aşo fuk̆ara ar milletik p̆ap̆azepes muç̆oşi k̆imet̆i meçapan. Mutepe muç̆oşi skidunan, mis uçkin! Ok̆uleti, man mu monç̆els ya bzop̆ontina xoloti nosis varmoşamixteps. Onciruşeni ar oxoris kamaptitşi, mu bžira! Golansvareli odapes jur- jur kavela kodgin. Ark̆eleti banyoş nek̆na ižiren. İrişen ʒ̆oxle vunk̆ap̆i do kamapti. Ar k̆ele ar lavabo majurak̆eleti k̆lozeti keladgin. K̆lozetis komevanç̆i mara ʒ̆k̆ariş musluğu var uğun do tuvaletis kart̆ali kilužin. Edo mutu var. Varmomʒ̆onduşi, ok̆onavikti do onceres komeşapti. Majuranepeti tito- tito kamaxtes mara mu qves do gamaxtes, iya man mu miçkin! Ek̆o mevisimaditina varoxomaʒ̆onu.

Odaş doloxe ekole- akole viʒ̆k̆er. K̆idapesti do nç̆eristi iri svas lambri moç̆kaderi uğut̆u. Ar p̆inʒ̆k̆i boşi sva vart̆u. Ogyareşa varamapti mara banyoşen met̆i oxorişi ar k̆eleşen majuranişa lambri moç̆k̆aderi bžirişi, p̆ap̆azepeş sit̆uaʒia daha k̆ai koxovoʒ̆oni. Antepeş teres dido ʒ̆k̆ari gyulun. Dido ʒ̆k̆ari naren svalepes dido nca iqven. Dido nca giğut̆aşiti, ak nabžiropsteri iri oxoriş iri svati aşo lambriten dixvenapen. Hem ak k̆oçiş oçalişuti dido ucuzi ren ya ptkvi do tolepe kok̆obdvi.

Ç̆umanişiti xolo ğviniten nap̆it k̆avaltişk̆ule xolo a- jur cixa do oxvame kogovilit. Ok̆ule xolo ğeciş xorʒi, xaç̆ap̆uri do mutupe. Man xolo gyarepes ğula ğula voʒ̆k̆er do xolo xaç̆ap̆uri do qvalis mevanç̆er. Muren ki entepeti ç̆it̆a- ç̆it̆a vimxor ki tis bela mogomağet̆as! Ç̆it̆aşi oxvenuşeni mutu sixinti var miğut̆es. Gzas mevit̆atşi miti navaren svalepes Mişak, “Ak ar kamep̆qorat!” ya zop̆ont̆u do doviraxat̆et̆it.

Limcişi xolo çkva Ğormotiş k̆oçişi oxoris oşu- oç̆k̆omu do onciru. Eşo ki, so vidatna, ar Ğormotişi k̆oçi komemargenan. Entepe k̆ala vincirt, entepe k̆ala vimxort, pşupt. Muren ki irik xolo dido k̆aepe moğodapan. İri xolo žiʒineri memargenan, žiʒineri mek̆olomalapan. Mutu noksani vardoskidasten tişen nosi gamuxtepan. Çkinik̆ala narenanpe k̆alati dido mskvaşa ğarğalapan. Mu minonanten iyya tolis moʒ̆k̆ernan. Hele Giorgis entepeş jin dido didi avt̆orit̆eti uğun. Aya naoxovoʒ̆oni do İaşas:

– P̆ap̆azepek Giorgi solen içinopan? yado p̆k̆itxişi,

– Giorgi P̆at̆rik̆işi 12 azizişen ari ren. Ark̆eleti p̆ap̆azepeş advok̆atoba ikips ya miʒ̆u.

Mişakti Giorgi steri p̆ap̆azepe k̆ala dido xeleberi do nostoneri ğarğalapt̆u. Belli ki artikarti k̆ai içinopt̆es. İaşak zaten namextas svas k̆artaişen ʒ̆oxle makineli t̆ufeği steri oğarğaluten mitis nena varmeçaps mara Giorgikti eşo perpot nena varnuşkumers. Kimi oras çkinti ar ç̆it̆a mutupe domiʒ̆umelan do xolo odgialus kogyoç̆k̆apan. Mişak dido varğarğalaps mara birtum žiʒineri gulun. Dido k̆ai guriş bere ren.

OSİNDALE:

Osindale, Samegreloşi jilendok̆ele mağali rak̆anepeşi jin ar oxvame ren. Eşo ar svas geladgin ki ʒ̆alendo k̆eleni noğapes naren oxorepe muç̆o t̆epsis nagyobğun puşkinari steri ižirenan. Ekole ar noğa, akole çkva ar noğa. Entepeşi ʒ̆aleti, ekolen navarižiren Zoğauça. Jile mendaviʒ̆k̆ert. Yulvaşen gyulvaşa ʒ̆iʒ̆ila steri nagolanžin rak̆anepe Svaneti ren do emuş k̆ap̆ulas namudgin mtvironi mağali germapeti K̆afk̆asepe renan.

Berobas Azlağas vort̆işi, Zoğauçaşa voʒ̆k̆ert̆it do zoğaş ekoleni ok̆omʒ̆k̆upanei svalepeşeni, “Ehe, K̆avk̆asiaşi germape!” ya bzop̆ont̆it do tiş çkiniş doloxe ar germa dovosağapt̆it do kamovoselapt̆it. Aʒ̆i tolis goʒ̆amidginan do man emus xe vuvalup. Akoni iri şei paği do nostoneri. Xolo opşvit, op̆ç̆k̆omit do mek̆avilit.

(naqonasunon)

(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Lazca’nın Yazarı ve Şairi: 8 II 2013, lazca org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Lazlara İlişkin İki Kitabın Hikâyesi ve Tanıklıklarım- Anılarım” 14 II 2013, yusufbulut.com/ lazca.org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Munir Yılmaz Avcı (1939-.2016)”, 15 XII 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; M. Yılmaz Avcı, Ali İhsan Aksamaz, “Bilmediğimiz Ülke: K’olxeti ( 2005 Yılında K’olxeti Festivali İçin Gittiğimiz Gürcistan’da, 21- 23 Ağustos 2005), Sima Laz Vakfı Yayın Organı SİMA, sayı 8, Fotosan Ofset Ltd. Şti., İzmit; Orhan Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan fersah fersah ileride, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)

 

Noʒ̆ile 2

Munir Yilmaz Avci/ Ali İhsan Aksamazi (redakt̆ori)

NAVARMİÇKİNAN TERE: K̆OLXETİ

(2005 ʒ̆ANAS K̆OLXOBAŞİ FEST̆İVALİŞENİ NAVİDİT OKORTURAS)

MART̆VİLİŞİ OXVAME:

Mç̆imoni ar t̆aronis xolo gzas kogebdgitit do ar oxvame kogovilitşik̆ule ar sotxani gzaş kinais kodobdgitit. Giorgis birtum mobiluri t̆ilifoni kelokaçun. Udodginu ğarğalaps.

– “Mot dobdgitit, mu iqu?” mado p̆k̆itxişi:

– “Mutu meraği mo ikipt, aʒ̆i meleni rak̆anis nageladgin oxvameşa oloni voret. Mara gzaepe dido k̆ai navarenşeni am manganaten varmalenan. Emuşeni çkva mangana moxtasunonya,” miʒ̆u. Edo xeten rak̆ani memiğiru.

Rak̆anis mendap̆ʒ̆k̆edişi guris ar şkurina kodolomilu. Aşo mç̆imoni ar t̆aronis ek mu dulya miğunan. Em oxvame varbžiratna, mu noksani maqvenan sanki. İaşas:

– “Ek oxtimuşi mu zori miğunan. Varvidatna mu iqvenya?” – vuʒ̆vişi:

– “Ek varvidatşi, var iqven. Em oxvame majuranepes varmengaps,” yado nena gemiktiru.

Mç̆ipe- mç̆ipe mç̆ima mç̆ips. Çkinti gzaş kinais bdgit do namoxtasunon mangana pçumert. Helbet cipi mulun yado visimadept̆işi Ar didi k̆amiyoni komoxtu. Didi nabzop̆on muren! Lastik̆epeti didi uğun, muç̆o k̆eideri stei. Mukti dido mağali ren. Mcveşi ar elameti mutxani. K̆amyoniten namoxtes k̆oçepek k̆ap̆ulas ar k̆vata konodves do ar didi nayloniten k̆ap̆ulas kextes. Nayloni kagontxes do muç̆o nç̆eri steri tis komuitvesşik̆ule majuranepeti tito- tito kvataşen yextimus kogyoç̆k̆esşi, manti k̆vatas komevanç̆i. Ar k̆eleti çkimeburot, “K̆amyoniş k̆ap̆ulas gexuneri goxtimuti tis muç̆o komemaç̆eresya,” vicoxop. Em oras ar ağnemordeli biç̆i moxtu do xes kogemak̆nuşk̆ule ok̆onomoktinu. Man xolo k̆vataşa noxtimuşeni vikaçeşi, jur k̆oçi çkva komoxtes do Memangane mahalişa komemiqones. Ar k̆ele Memangane mahalişa mevulur, ark̆eleti nosi majuranepes mek̆ideri miğun. Ar k̆eleti ar çkva miti varmuluniten k̆apulas viʒ̆k̆er. Man ak̆o ginže kovoretina, xoloti manganaş nek̆nas, yevaʒ̆inʒ̆i, do ancax eşoten gomanʒ̆k̆u. Yepʒxont̆i do kogepxedi. Memanganeik sva muşis kogexen do çkimi do emuş oşkenas mat̆ori goşamižinan. Mteli mutupe got̆axeri do gonçxvareli. “Helbet didi ok̆ok̆idinuşen genomskide renya,” ptkvi do mutu var. Nek̆naşen qini mulut̆uşi cami keşabzda ya ptkvitina cami soren ki eşazdip!

Eşopeten iri xolo kogepxeditşik̆ule Memanganeik, “vargaşkurinasten” ar kelamižiʒu do İstavrozi eşamaluşeni koguiʒxank̆u. Aʒ̆i mangana gonk̆aneri- gonk̆aneri nulun mara man k̆ap̆ulas nagexenanpeşi osimaduten çkar raxat̆i varvore. Mʒika çkvaşi ar didi ğalis komevargit. Didi- didi kvaepe nadolobğunşeni mangana ar kododgituşk̆ule Memanganek ar çkva koguiʒxank̆u do arazi vitesiten xolo kamuiseluşk̆ule kvaepes komuxedu.

.           Tekerleğişi arteri yulun majurani gyulun. Tam “mangana giktenya,” bzop̆ont̆aşi, dinʒ̆uranen. K̆ap̆ulas nagexenanpe muç̆oşi k̆uçxeş jin gedginan mado nosi fik̆iri entepes miğun. Edo mutu var. Rak̆aniş emtumani gzas kodovak̆idit. Gzaşen ğvari gyulun. Ar k̆eles ç̆anç̆axi ren majurak̆ele k̆arvanisteri kvaepe. Mangana ç̆anç̆axisti dululun, kvaepesti muxedun do mevulurt. Kimi oras Memangane kododgitun do arçkva fara varguiʒxank̆aşa varyisels. Nek̆naşen gale viʒ̆k̆er. Ğali k̆aixeşa tude kodoskidu. Çkinti viktert, vinç̆imoşert do mevulurt. Kimi oras mangana muikten yado maşkurinentina Memanganek xolo jur xeten direksiyonis komuxedun do mangana mututen vargyoktinaps. Eşopeten k̆ai- k̆ai nʒaşa yevulutşi gzaş kinais doʒoneri ar masariş jin meç̆k̆aderi piʒariş ar k̆uti koren do k̆utiş doloxeti pimpiloni ar k̆oçiş tiş sureti kogexen. Memanganek emus komendoʒ̆k̆eduşk̆ule sum fara koguiʒxank̆u. İşte em oras manti daha dido maşkurinu. Muşeni ar fara var do sum fara guiʒxank̆u mado tis komeşamixtu. Mendaviʒ̆k̆edişi, gzas manevra varqvaşa vargvaktinen. Am mangana ak muç̆oşi guiktasunonten viʒ̆k̆er. Memanganek mangana nagoloktu do çxvindi muşi çkimi k̆eleni dixaş şevis komeşoçark̆u do manevra oxvenus kogyoç̆k̆u mara manganaşi k̆ap̆ulas didi didi okti ren do musti k̆ap̆ula varažiren. “Heyvax ki heyvax. Aha işte aʒ̆i mevulurt,” mado tolepe kok̆obdvi. Emuk xolo guiʒxank̆ups. Manti Trangi çkimis vaxvamer. Ç̆it̆a oraşk̆ule gzaşen kagamaptit do ar mskva tipepunas kamaptit. Ç̆it̆a ekoleti ar didi oxvame kogeladgin. Mangana nadodgituk̆ala emedeni kagepʒxont̆it. Majuranepes voʒ̆k̆er. Got̆alaxeri korenan mara çkaris mutuşen şikayeti varuğun. Halbuki man daha aʒ̆işen goktinuşi gza visimadep!

Nk̆ap̆ineri ek̆lesiaşa mevulutşi, memanganek şemşiye muşi memiç̆işinu do komomotu. Eşopeten ek̆lesiaşa komeptit. Avli muşis ar didi nca kogedgin. Gontximeri qaepeten muç̆o nʒaşa yeputxun. Ekole akole viʒ̆k̆er. Mtinişiti nʒa tis momotunan.

Edo eşopeten ek̆lesias kamaptitşi xolo koguiʒxank̆es do dixvamesşik̆ule nek̆naş doloxe kodobdgitit. Ar bere unk̆ap̆u do ar xiliş yaşik̆i komuğu. Majuranik naokaçun t̆urvaşen oç̆k̆omalepe kamuşiğu. Qvali, mç̆k̆idi, zeytini, şuk̆a, şanauli pat̆icani do iya aya. Entepe yaşik̆is kogyobğesşik̆ule vot̆k̆a do ğvinişi damacanapeti komuğes mara emuş oşumuşeni soti ç̆ik̆a varmažiru. “Hele mu qvanten,” pʒkvit̆upşi, ar berek, badi ar şuk̆a kak̆ok̆vatu do xamiten gurepe kişuğu. Edo mutu var. Entepes vot̆k̆a kodolomibes do komomçes. Ek opşvit do op̆ç̆k̆omitşik̆ule gale kagamaptit. Oxvameşi p̆ap̆azik gale ğoberi k̆ala nadgin ar k̆oçis nanç̆u do obirus kogyoç̆k̆u. “P̆avorot̆i nauʒ̆umelan k̆oçi moxtas do obiru muç̆o iqven am p̆ap̆azişen igurasya,” bzop̆ont̆işi majurani k̆oçikti emus mengaperi eşo ar cuvabi komeçu. Ok̆uleti ar emuk, ar amuk musik̆aşi diara komomçes. Entepek ibirt̆esşi, Aliihsani do Giorgikti mʒika emk̆ele artikarti k̆ala mutxanepe ğarğalapan. Mu zop̆onan man mu miçkin! Muç̆o ikipanna, ikipan do artikarti oxoʒ̆onapan. Emuşeni birtum isa renan do artikartis varelvaʒ̆k̆enan. Mişak:

– “Yılmaz cumadi (Kimi oras Munir cumadi ya miʒ̆umert̆u), ak nagedgin ncas k̆ai mendoʒ̆k̆edi do vargogoç̆k̆ondasya,” miʒ̆uşi:

– “Bžirop ki dido didi nca ren. Muk̆o ʒ̆aneri ren giçkini?” yado p̆k̆itxi.

– Aya dido ʒ̆aneri ren. Mara am ncak dido bere oğurinutina, muk xolo kogedgin.

– “Muç̆oşi oğurinu?” yado p̆k̆itxi. Mişak:

– Mcveşi orapes akoni xalk̆i oxvamuşeni ak moxtanşi, Ğormotis ar bere k̆urbani meçapt̆es. Emuşeniti, limcişi ar ç̆it̆a bere ncas yiqonop̆t̆es do jini ar qas kogeloxunapt̆es. Ç̆umanişi moxtanşi, bere ncaşen varmeluna kagiqonop̆t̆es mara kameluna zaten doğurut̆u do k̆urbani diqvet̆u.

Nunk̆u gonʒ̆k̆imei Mişas vusimin:

– “Edo ar ndğas xolo ar bere muqones do ncas kogeloxunes. Ç̆umanişi nanamuşi moxtu do beremuşi dixas ğureli kožiruşi, “vuu, sin man k̆qvili” yado mgarineri ti it̆k̆ap̆u, burgili incaxu do emuş mgarini iri svas kodilikaçuşk̆ule çkar mitis vargoç̆k̆ondu. Emuşeniti em ndğaşk̆ule akoni coxo “mak̆qvili” kogyodves do em coxoti aʒ̆i “Mart̆vili”-şa kaguiktuya,” miʒ̆u.

Oxorcati do bereti dido guris memaç̆u mara xvala mcveşi orapes var aʒ̆i bile kimi svalepes aşo şeepe xolo iqven ya bzop̆on.

ZUGDİDİ DO ʒAiŞiŞ EP̆İSK̆OP̆OSİŞ OXVAMES:

Gzaş kinais kodobdgitit do t̆ikşaiş doloxe naren avlis kamaptit. Mç̆imakti konumç̆velu. Avlis ekole nadgin prefabrik̆i ar k̆at̆li binaşa mevunk̆ap̆ut. Avlişi k̆arta svas pukirepe orgun, xiliş ncaepe gedgin. Uça dolokunumuşi dixas metieli çkimden ginže ar k̆oçi (Ep̆isk̆op̆osi) gzas komemarges do xes naokaçut̆u şemsiye man komomçu. Eşopeten binaşa komeptit do k̆oridoriş ar k̆eleni ar odas kamaptit. Ar didi stolis gesvareli naren gyarepek çkin mçumelan. Emedeni stolis kogovansvarit. Ep̆isk̆op̆osi do Giorgik hem ğarğalapan, hem ižiʒapan. Oxorcalepek oxezmet̆uşeni gunk̆ap̆unan. Ep̆isk̆op̆osik xolo mutxanepe ank̆vans. Udodginu ç̆eşit çeşidi gyarepe mumelan. Çkar soti navarbžirit topuriti komoğapu. Kimi oras Mişa do İaşati nenas oxvaktenan do çkinti vusimint. Galeni mç̆ima do xonʒuş sersiten kimi orasti nazop̆onanpe varti ignapen. Yeviselit do ar- jur fara ğvini opşvitşik̆ule gonʒ̆k̆imeri ak̆oşkaşen odaşa mordeli ar k̆vinçi kamaputxu. Perde elatveri nart̆uşeni çkvati vargvaktinu do ti çkiniş jin putxineri oktus kogyoç̆k̆u. Milletik “kşa!” ya ucoxops. Muren ki k̆vinçik, entepeş nena varoxoʒ̆onaps do udodginu ikten- ikten. Mututen vargamaçkvesşi, Memangane çkini Badri yiselu do mç̆k̆idiş geç̆k̆iapale nagunkinusteri k̆vinçi kelat̆koçuşk̆ule ar t̆rik̆is gyak̆nu do gale kagamat̆k̆oçu. Ekti xolo xaç̆ap̆uri do qvalepeten mşkirona mek̆ovolapi. Edo mutu var. Gamavit̆itşiti, ar rahibek şemsiye muşi komomçu do manganaşa emuten komepti. Onciruşeniti çkva p̆ap̆aziş oxorişa vigzalit. Ar avliş doloxe emusti sum oxori gyudgit̆u do çkin oşkenanis kamaptit. Serişi 11-s p̆ap̆azik oncirepe komemiguresşik̆ule oç̆k̆omale oşvale mutu ginonani yado mk̆itxes. Man onciruş met̆i çkar mutu varmint̆u. Çeçmeşa varti mepti. Mʒudişi mepta do mup̆a! Vokaçap do kovore. Majuranepek çai ak̆vandes do poşetiş çai oşvesşik̆ule kodovincirit.

MAPA DAVİDİŞ SAPULA:

Mapa Davidişi oxvameş ʒ̆oxle dobdgititşi, çkva terepeşen moxtimeri k̆oçepe do oxorcalepe avli muşis molobğut̆es. Kimik manzaras oʒ̆k̆ers, kimi oxvameşa amulun- gamulun, kimikti ar didi ncaş tude maçxaten nagyulun ʒ̆k̆ari k̆ala koxenan. Bere- bari dido k̆oçi ok̆oxtimeri ren. Am oxvame çkvapes varmengaps. Dido genʒ̆uraneri ren.

Oxvameş nek̆naşa nameptitk̆ala ar p̆ap̆azi komemarges do kelamak̆ates. Nek̆nas naamaptitk̆ala ʒ̆oxle çkini ar sapulaş kva kožin. K̆uçxe vargedgaşa, varmik̆ilen. K̆idasti t̆k̆ebi gonʒaxeri ar k̆oçiş xeş qvili kogelobun. Em xeşi ist̆oria miʒ̆umert̆esşi, man mʒika ekole navort̆işeni k̆ai varoxomaʒ̆onu. Kvaşi jin Kortuli nenaten mutxanepe ç̆ars do emuş ok̆itxus komevakti. Murenki man entepe mak̆itxen mara entepeş nena varoxovoʒ̆onap. P̆ap̆azik, “Am kvaşi tude didi Mapa Davidişi sapula renya,” – miʒ̆ves do Davidişi noxvenepe otkumalus kogyoç̆k̆u. Çkin mutu çkamu oxovoʒ̆onapt mara Davidiş skidalaşen, epey mutupe manti komiçkit̆u. Man sapulas k̆uçxe vargebdgi do tişk̆elendo kamek̆apʒxont̆i. Majuranepek, Davidişi skidala ç̆areli naren sapulaş kvas k̆uçxe gedges do kamek̆axtes. P̆ap̆azik man mendomʒ̆k̆edu do:

– “Davidi am kvaş tude varcans, amuş tudeni ar odas renya,” – miʒ̆u. Ok̆ule lukunapes komevudvinit do ar çkva odas kamaptit. Ekti bere- bari mitxanepeşi, sapulape komoʒ̆ires. Mcveşi orapeşi prensi do prensesepeşi sapulape.

Man İaşas:

– “Çkin nabžiropt svape do k̆oçepeşi coxope ç̆areli varmiğunan. Tkvan entepeş coxope çkinda megaçenani? Egere varmegaçenanna astaxolo oç̆aroni voretya,     – vuʒ̆vişi emukti Giorgis k̆itxu. Giorgikti:

“Helbet mekçapt. Mutxani ginonanna, mekçapt,” ya do domoraxat̆es.

Gale gamaptitşi Giorgi mextu do tipepunas kamilinciruşi, Aliihsaniti emus konaqonu. Manti avliş emk̆ele nagedgin betoniş ar binas voʒ̆k̆er. “İya renna, çeçme ren do akoni çeçme majuranepeşen illa ki daha paği ren,” yado mevisimadişk̆ule gzas kogebdgiti.

Xoş eşo mendareliti var voretina, aşo çeçme çkva so mažiren. Mepti do naamavixosari steri ok̆onavikti do nk̆ap̆ineri manebrapeşa komepti. Giorgik:

– “İraxat̆ii?” yado mk̆itxuşi:

– “Muç̆oşi ok̆onavikti man miçkin. Ak̆o pinti çeçme muç̆o iqven. Hem ak t̆urist̆epeti molobğunya, – vuʒ̆vişi, İaşak:

– “T̆urist̆i nazop̆on k̆oçepe mitam do paği renani?” yado nena gemiktiruşi:

– “Tkvani milletis t̆ualet̆iş k̆ult̆ura varuçkinya, – vuʒ̆vi. Edo irik xolo:

– “ʒ̆oi zop̆on. Çkin t̆ualet̆iş k̆ult̆ura varmiçkinan,” yado nena gemiktires.

Çkva mutupeti otkvalu komint̆utina nenas kogolavink̆ili do dopstibi. Ok̆uleti ink̆ibazi doviqvaten ar xap̆i kogevaşkvi. Edo mutu var. Varnati var! Manti aşo çeçmes varti mutu vikip do ink̆ibaziti doviqve do xut ndğas çkva kodovokaçap. Varnati var. Edo mup̆a!

T̆UNELONİ CİXA – LAZİK̆AŞİ ʒENT̆RİS: NOKALAKEVİS

İmereti içoden. Çkin aʒ̆işakis ar teği Lazi varbžirit. Yonç̆i Ğormotişi k̆oçi p̆ap̆azi, gyonç̆i Ğormotişi k̆oçi p̆ap̆azi. Oxvamepesti do, onciru k̆ala oşu- oç̆k̆omuşeni nameptat k̆arta oxorepes p̆ap̆azepek̆ala yeviselt, dopxedut. Muren ki irik xolo dido k̆aepe moğodapan. Mutu noksani varmaqvanten nat̆enan, mat̆enan. Mişas xolo Lazepe p̆k̆itxup. Emukti, “Lazepe T̆bilisis kožiropya,” micoxops. Ok̆uleti “Lazepe T̆bilisi do İmeretis renan,” yado noqonu. Man emus voʒ̆k̆er. Mteli İmereti mek̆avilit do mutu navarbžirit, “T̆bilisis hele mu bžirat!” yado visimadep. Edo çkinti aʒ̆i T̆bilisiş gzas kogebdgitit. Eşoten ç̆it̆a- ç̆it̆a ok̆omʒ̆k̆upun do çkinti mevulurt mara “T̆bilisişa varmeptatşa arçkva cixa, yani Nokalakevis Lazik̆aşi ʒent̆ri ožiramoni voretya,” – miʒ̆ves do doloxveri kvaş k̆idape nagedgin ar svaşa komeptit. Man nabžirop a sum- otxo doloxveri k̆idaş met̆i mutu varen. İaşak:

– “Akoni cixa xvala ak vart̆u. Am cixa akoni en didi do mcveşi cixa rt̆u. Amuş hududi jile nažirop ncaepunaşenti daha jile rt̆u. Am cixa diiido didi rt̆uya,” miʒ̆umers.

– “Muk̆onari mcveşi ren?” yado p̆k̆itxişi:

– “Aşoşi- şkvitoşi ʒ̆anapeşen monoxtime ren. Amuşk̆uleti çkva cixa vardomiskides. Mara am cixa vargogoç̆k̆ondan! Akoni t̆uneli varžiratşa soti varilen,” yado nena gemiktiru.

Ar nok̆uçxenis mevoqupt do mevulut. Let̆aş t̆alaxi do ʒ̆k̆ari modvalus kamamixtuşi,

– “Dido mendra renna, man ak dogiqondat do tkvan iditya,” -vuʒ̆vişi, Giorgik:

– “Var, vaar! Aha ak ren,” yado cesareti komomçu. Gverdi mʒ̆k̆upis 25- 30 met̆ro k̆onari gza namek̆avilit do t̆unelişi amaxtimoni sva kobžiri. Giorgik lukunape domirtes do entepes komevunʒ̆itşk̆ule tunelis kamaptitşi mu bžira! Ar kvaş merdiveni tude dululun. Lukunape kvaten noxvene k̆idapes komevonʒaxit do basamangepes gextimus kogevoç̆k̆it. “Akolen gyoxtimu mutu varen mara goviktet̆atşi şuris memakaçuna mup̆a!” ma do aʒ̆i visimadep. Amot- amot basamangepes nagevulut do ç̆it̆a- ç̆it̆a ar oşiraluş sersi ignapen. Muk̆o geptitna, sersis ek̆o çkva manžinen. Mundeşk̆ule oşiralus k̆ai xeşa namanžinu do t̆uneli diçoduşi, tam k̆uçxe çkimişi ʒ̆oxle mu bžira. Ar didi ğali gyulun. İaşak:

– “Cixas narenanpes nandaranşi, entepe ak mulut̆es do ak entepe naçumelan feluk̆apeten Zoğauçaşa gamilap̆t̆es do ekoni k̆aravepeten mindit̆esya,” – miʒ̆uşi:

– “Epçi kimolobas omt̆inu reni? Muşeni varok̆obut̆es?” yado mevak̆idişi:

– “Man eşo nabzop̆ons mo oʒ̆k̆er. Yani bere- bari akolen mindit̆es. Mara kimolepe gvaktet̆es do doloxenepes amobaxapt̆es,” yado kononʒ̆uranu!                                                   Mtinişiti ožiramoni ar cixaşa namoptitşeni şansoni vort̆it. Aşo cixa çkar soti varti mižiramut̆es do mignaput̆es. Edo mutu var. Gepxedit manganas do xolo gzas kogebdgitit.

MUSİK̆ATEN GYARİ:

Giorgik, “Aʒ̆i gyarişa mçumelan do ek vulutya,” miʒ̆ves do manganaten navidit ar avliş ʒ̆oxle kodobdgitit. Manganaşen nageptitk̆ala jur p̆ap̆azi ok̆ok̆ateri komoxtes do xe kemiç̆opes. Birtum ar p̆ap̆azi memarget̆es, mara andğa mutxani xes yemokaçapan helbet ya ptkvi do mutu var. Entepe k̆ala ar oxoris kamaptit. Sufras xolo ç̆eşit- ç̆eşidi gyarepe kogyosvarun. Stoliş tişk̆ele p̆ap̆azepe k̆ala kodopxeditşi, aris k̆emani steri ar muzik̆aluri inst̆rument̆i elakaçeri aş k̆oçi çkva komoxtes do stoliş majurani k̆unʒ̆uliş k̆ele boşi nart̆u tronepes kodoxedes.

P̆ap̆azişi arteğik man naelamixen Giorgi k̆ala žiʒinei kirkineri ğarğalapan. Edo mutu var. ʒ̆oxle P̆ap̆azi k̆ala, ok̆uleti Giorgi k̆ala keviselit do kodopxedit. Çkimda sira moxtuşi, İaşak: “Sin kamogişletinaya,” miʒ̆u do emedeni keʒxont̆u do odgialus kogyoç̆k̆u.

P̆ap̆azikti gyarepe mincumaps. Ark̆ele ,“Sin çkin memingapt. Çkini k̆oçepeşen reya,” – – miʒ̆umers ar k̆eleti ğeciş xorʒi moʒ̆iraps do “ç̆k̆omiya,” – micoxops. Xorʒis xe var memtxi do “žğeri vore,” mado korbas xe movisumer. Xolo komemak̆iduşi, “K̆ibiri mʒ̆k̆up,” mado k̆ibiriti voʒ̆irapşi, “Koxovoʒ̆oni, tkvan ğeciş xorʒi var imxort. Ğviniti var şupt. Eşo vareni?” yado mendomoʒ̆k̆eduşi, “Sin nagiçkin steri varen,” mado ğvini komovidgi. P̆ap̆azik ar opiʒiant̆i ducoxu do mutxanepe duʒ̆uşk̆ule jur dek̆ik̆a varmik̆iluşa xolo t̆epsi yopşa xorʒi komoxtu. P̆ap̆azik t̆epsi mok̆aminç̆u do aʒ̆iti, Lazuri nenaten, “Txaş xorʒi, ai ç̆ami (mtxaş xorʒi, aya ç̆k̆omi.)ya,” – miʒ̆umers. Man ar komevisimadi, “Hem korba žğeri miğun, hem k̆ibiri mʒ̆k̆upsya,” – navuʒ̆vişeni aʒ̆i op̆ç̆k̆omana, mamʒudela doviqveten xolo xe varmemtxişi p̆ap̆azis guri komuxtu. Mutxanepe konik̆unk̆uluşi. Giorgik, “Ar ndğaş doloxe aya otxoneri gyari vimxort. Sin mu zop̆on! Mʒika insafi mot varikipt!” yado p̆ap̆azis guktuşi,. emusti guri kagyukiru. Aliihsanişeni problemi varen. Hem şups hem imxors. Megnei k̆oçi ren vesselam. Emuş k̆uleti çkimi ʒ̆oxle nagoʒ̆amixen 55 ʒ̆anei k̆onari ar k̆oçik emedeni obirus kogyoç̆k̆u. Çkimeburot, “P̆avarot̆i ak moxtas do am teres muperi sersepe skidun ak žirasya,” – bzop̆on. Ç̆it̆a çkvaşiti emus arçkva k̆oçik konoqonuşi. kemancikti gelaçamus kogyoç̆k̆u. Edo eşopeten aş k̆oçik ok̆oqones do ar k̆onseri komomçes. Ancax entepes p̆ici gonʒ̆k̆imeri dovusiminit do mutu var. Muren ki, mutxani ikipt̆esna, çkinişeni ikipt̆es do “çkin cumalepe voret vargogoç̆k̆ondanya,” – miʒ̆umert̆es. Çkinti “ho, hooya,” – vuʒ̆umert̆it. Çkin entepeşa çkva mu maxvenet̆es ki!

T̆BİLİSİŞK̆ELE:

Ç̆umandele gzas kogebdgititşik̆ule Mişas p̆k̆itxi:

– Mişa, Aç̆aras muk̆o noğa ren? Mişak ar konisimadu do Batumişk̆ule a- xut coxo çkva dok̆oroʒxu:

– Çkin Batumişk̆ule Samegrelos naamaptit do aʒ̆iti nagamavulut amuşk̆uleni noğaş coxo muren?

– Samegreloşk̆ule İmereti mulun emuşk̆uleti T̆bilisi. Çkin T̆bilisis K̆olxi vuʒ̆umert̆it mara aʒ̆i k̆arta svas K̆olxi uʒ̆umelan.

Ok̆ule Mişak, “İmereti, em yeriti” yado nik̆unk̆uluşi “İmeretiş” coxo “Em yeriti/şen” gonoktime naren koxovoʒ̆oni.

– “Peki Mişa, İmereti do Tbilisisti, Batumis narensteri çkva noğape uğunani?”

Mişas mutu varoxvaʒ̆onuşi:

– “Yani antepe ar eyaleti steri renani?” Mişak xolo nunk̆us moʒ̆k̆ers.

– Amerik̆as naren steri ar didi noğa do çkva noğape ok̆oxtimeri ren do entepes Aç̆ara do İmereti steri coxope nagyožin, entepe mik idare ikips. Yani vali reni, k̆amik̆ami reni, varna tkvan entepes raioni ya uʒ̆umert do didi noğapes raionişi p̆rezident̆i renani?

Mişak mutu varoxoʒ̆onutina “Hoo. Hooya!” – miʒ̆uşk̆ule nena kagoktuşi xolo p̆k̆itxi:

– Mişa, ak Aç̆ara do İmeretisteri muk̆o çkva raionepe giğunan?

Mişak a şkvit- ovro noğaş coxo domik̆oroʒxuşi, man naoxovoʒ̆oni, Okorturas dido raionepe kort̆u do muç̆o eyaletepe steri idare ikipt̆es. (İzmitişa goviktişk̆ule ekolen namoviği svarapes govoʒ̆k̆edi do em raionepe do noğapeşi coxopeti kodoviguri. Oguru naunonanpe şeni raionepeşi coxope aşo ren: Acara (xut noğa), Guria (sum noğa), Samegrelo/ Zemo Svaneti (nçxoro noğa), Apxazeti (aş noğa), İmereti (vit noğa), Raç̆a- Leçxumi/ Da Klemo Svaneti (otxo noğa), Şida Kartli (aş noğa), Mʒxeda Tianeti (otxo noğa), K̆axeti (şkvit noğa), Kvemo Kartli/Tbilisi (aş noğa), Samʒxe- Cavaxeti (xut noğa).

Mişas Lazuri nena kuçkit̆utina, jurikti am nenaş doloxe naren, galendon amaxtime zit̆ape oxmaru varmint̆es do bğarğalap̆t̆atşi, entepeş yeine Lazuri zit̆apeşi ožiramu çetini momixtept̆es. Muşeni ki entepek nağarğalapan Lazuri nenas Kortuli, Rusuli Latinuri do Berženuli nenape nauxuktunsteri, çkini nenasti Arap̆uli, Sp̆arsuli do Latinuri zit̆ape uxuktut̆u. Mara, Giorgis dido ç̆it̆a Lazeburot uçkit̆utina Aliihsanik̆ala; İngilisuri do Kortuli, yani int̆ernaʒionaluri zit̆apeti nauxuktapt̆esşeni çkimden daha k̆ai ğarğalapt̆es. Giorgi zaten emuşeni çkimik̆ala var do mteli Aliihsanik̆ala gulut̆u.

K̆ai Lazeburot nauçkin ekoni Lazepe k̆ala oğarğaluşeni muepe varmepçapt̆i. Mişas xolo p̆k̆itxi:

– Mişa, ak Lazepe so skidunan? Entepe mundes bžiropt?

– “Entepe İmeretis do T̆bilisis renan. Ek meptatşi, kožiropt,” yado nena gemiktiruşi k̆ai maʒ̆onu do ekoni Lazepeşi osimadus kogevoç̆k̆i.

– “Aʒ̆i so vulurt?” mado p̆k̆itxişiti, Mişak: “Aʒ̆i çkinda vulurt. Amseri çkini oxoris vincirtya,” -a namiʒ̆u do nena vareşaviği mara am ambari dido k̆ai maʒ̆onu. Muk̆o ndğaşk̆ule p̆ap̆azepe navaren ar oxorişa mevit̆it!

ŞEYTANİŞ DULYA:

Gzas mevulurt. Çkini Memangane Badri dido menceloni, k̆ap̆et̆i k̆oçi nart̆uşeni doç̆k̆indinu varuçkit̆u do manganas muç̆o ʒxeni steri goç̆k̆vidap̆t̆u do nk̆ap̆ineri mevit̆it. Em teres trafiğis mitik var oʒ̆k̆ert̆u. Gza mik incubaluna, emuşi iqvet̆u. Aşkurinanşi a- jur fara koguiʒxank̆up̆t̆es do xolo mevit̆it. Gzas mevit̆itşi, ʒ̆ale nagyulun ğaliş gecğialoni oʒ̆iramuşeni ar sotxani kodobdgitit do manganaşen kageptit. Dido mskva gecğialoniş manzaras a- xut dek̆ik̆as dovoʒ̆k̆edit do kak̆onaviktit. Memanganek manganas nk̆ila guluktuşi manganak pat- kyut ya ocoxinus vargyoç̆k̆asi. Memangane nat̆en mat̆en do pat- kyut coxineri mevulurt. Mangana xolo kododgitun. Ok̆ule xolo kamuisels do xolo mevulurt. Edo mutu var. Ar benzinluği ar ç̆it̆a namek̆avilitşik̆uleti do hepten kododgitu.

Giorgis mobiluri t̆ilifoni birtum nunk̆us konudgin. Çkar udodginu mitxanepek̆ala ğarğalaps. Belli ki çkva manganape gorups. Manganaşen kageptit do gzaşi ekole akole nagedgin ncaepes voʒ̆k̆er. Mʒika mutupeşen oğarğalus kogevoç̆k̆itşi İaşak:

– “Şeytaniş dulya žiropti. Çkin aşo dido k̆ai do ok̆onʒaxei navoretşeni mat̆oris komeşaxtu do mangana kak̆omixvesya,” tkuşi:

– “Çkva mutu! Mangana zaten mcveşi ren. Aşo gzas helbet uk̆uixven,” yado nena gevuktiri.

Mara Mişakti:

– “Şeytaniş dulya. Mat̆oris komeşaxtu,” yado İaşaş nenaten oğarğalus kogyoç̆k̆uşi, antepeş ocera aşo renna, man mu monç̆elsten dopstibi.

Em oras benzinluğis mendap̆ʒ̆k̆edi. Epeyi didi do memskvaneri kort̆uşi, “amus ar paği çeçmeti kuğun,” moro yado mevisimadişk̆ule ek komepti. Çeçme k̆ap̆ulaşk̆ele rt̆u do nek̆nati ar teği uğut̆u. T̆urist̆epeti gunk̆ap̆ut̆es do çkimden ʒ̆oxle ar t̆urist̆i oxorca nk̆ap̆ineri ek kamaxtu. Oxorca kagamaxtuşi, manti kamapti. ʒ̆oxle çkimi ar lavabo do maržgvanişk̆eleti ar alaturka çeçmeş kva kort̆u. Jin muşi xmareli pinti tuvaletiş kart̆alepe kogyobğut̆u. Mara oxmaruşeni ne ʒ̆k̆ari neti kart̆ali soti mutu vart̆u. Ak naamaxtu oxorcak ak muquten mevisimadi mara mutu varoxomaʒ̆onuşi, “Antepe zaten p̆ot̆es mundi k̆undoni gulunan do man mu monç̆elsten,” ok̆onavikti do manganaşa komepti.

Ok̆oxveri manganaş yanis a sum- otxo saat̆is kodobdgitit. Mundeşk̆ule Giorgik nunk̆us nanudgin mobiluri t̆ilifoni xes kodikaçu do ožiʒinus kogyoç̆k̆u. “Muren, mu iqu do ižiʒap?” yado p̆k̆itxitşi, “Napçumert mangana, çkini ʒ̆oxle golaxteen do mik̆ileen. Man mangana namik̆ilu koxovoʒ̆onişi, t̆ilifoniten iya kagovoktini. Ancax guiktet̆uşiti, xolo çkini yanis vardodgiteen do mik̆ileenya,” miʒ̆vesşi, çkinti ožiʒinus kogevoç̆k̆it.   Mʒika çkvaşiti ar didi cipi komoxtu do mangana çkini xalat̆iten konik̆iruşk̆ule kamoviselit do gzas kogebdgitit. 10 k̆m. navidit do cipi kododgitu. Memangane xes bidonepe dokaçeri kagextu do gzaş kinais maçxaten nagyulun ʒ̆k̆arişa komextu. Bidonepe kyopşuşk̆ule manganaşi radiat̆oris kodulubu do xolo gzas kogebdgitit. Megere radiat̆orişen ʒ̆k̆ari ʒ̆urdut̆een do mangana ancax 10 k̆m. alet̆een. Çkin eşopeten yiseli- dodgititen ancax limcişk̆ule Mişapeşi oxorişa, Zest̆ap̆onişa memales.

ZEST̆AP̆ONİS-   MİŞAPEŞİ OXORİS:

Oxoriş ʒ̆oxle Mişaşi nana- baba do iri mzaxalepe xelebei kogomabğes. Mişas, “Ak̆o yanoşa mot doskidit?” yado k̆itxesşi emukti “manganas şeytani komişuxtuya,” – uʒ̆uşk̆ule iri xolo oxorişi salonişa kamaptit mara ek vardomoxunes do terasis xaziri nadgit̆u sufraşa komemiqones. Çeçme terasis elak̆ideri nauğut̆uşeni emedeni komeptit do xe- nunk̆u k̆ai xeşa dovibonit. Çeçmes govoʒ̆k̆edişi kinais nailužin opağuş kart̆ali kobžiri. Edo mutu var! Çkamu vixmari. ʒ̆k̆ari vart̆aşi, kart̆ali mus irgun! Naamapti steri ok̆onavikti do sufraşa komepti.

Mişaşi cumadik ğvini komuidguşi, açkva nunk̆u varok̆otu do ğarğalu do ğarğalu. Ark̆eleti Mişaşi babas elvak̆idu do ižiʒu, ižiʒu. Ok̆ule man mendomʒ̆k̆edu do, “Sin çkinepeşen nare belli ren. Mteli şeiten çkin memingapt. Sin dido momʒ̆onditya” – miʒ̆u do muşik̆ala udodginu ğvini mincumu mara man ekti mitis varoxovoʒ̆onapi do ç̆it̆a pşvi. Ç̆it̆a ora mik̆iluşi, Mişa memanç̆es do, “Manžagereş k̆ulanepek salonis tkvanişeni ibiran. Emuşeni tkvanti entepeşa mextimoni ret. Ar ç̆it̆a kiluxedit do dusiminitya!” – miʒ̆vesşi, mʒudi mu ptkva, çkin namomçes k̆imet̆işeni guris memaparpalu. Ar st̆umaris aşo k̆aepe naoğodaps çkva milleti am kiyanas soti reni p̆ia yado mevisimadişk̆ule Mişas dovucoxi do manganaşa komeviqonuşk̆ule çantas nadolomižitu ç̆it̆a a- jur mutxanepe nanamuşişeni komepçişk̆ule salonişa kamaptit. K̆ulanepe ar mcveşi pianos guʒ̆uxet̆es do ibirt̆es. K̆ulanepeşi nanapeti moxtes do kodoxedes. Çkin mutu çkamu oxovoʒ̆onit mara dido k̆ai maʒ̆ones do doçodesşiti, xe kok̆ovut̆k̆vaʒinit do xolo sufraşa komeptit.

Sufras xolo ʒ̆k̆ari varbžirişi, entepes ʒ̆k̆ari vak̆vandi. Guişaşes do “mtini zop̆oni?” yado k̆artaik ayri ayri mk̆itxesşi:

–          “Mu iqven ar ʒ̆k̆ari opşvat, gamaviç̆vetya,” vuʒ̆vi do komovoğapi.

Ar surai yopşa ʒ̆k̆ari Aliihsanik̆ala ar şvacis kagomdinit.

Mişaşi cumadik xolo hem ižiʒaps hemti: “Man aşo žiʒineri namžiran k̆oçepes çkimişeni sarxoşi voreya,” açkinenan. Halbuki man birtum aşo voreya,“ miʒ̆umelan. Eşopeten žiʒinei xirxineri gyari dovoçodit do onciruşeni jini odapeşa keptit.

Ç̆umandele, terasişen namulun sersepe vognitşi, çkinti keviselit do kageptit. Cumadi do İaşak dido mağali sersepeten ğarğalapt̆es do çkin namžiresk̆ala doloxe oxorcalepes amucoxes do emedeni oşumuşi ğvini do mutxanepe komoğapes. Eşopeten gyarişakis a- jur ç̆ik̆a vot̆k̆a do ğvini kodolovinç̆it. Sufra didguşiti xolo ayni şeepe komuğes.

– “Man aʒ̆i çai oşumu minonya,” vuʒ̆vişi, iri xolo kaguişaşes:

– “Mtini zop̆oni?” yado k̆ai xeşa eşamk̆itxesşi, manti innat̆i dop̆i do “illaki çai minonya,” – vuʒ̆vi. Edo mutu var. Poşetiş çai komuğes do k̆uç̆i çkinikti ar bayrami doqu. Edo manti, “Galiba gondginei k̆oçik birtum morgaps,” yado mevisimadişk̆ule, birtum innat̆oba oxvenuşeni k̆arari komepçi.

Çkin k̆afalti vikipt̆itşi, ar ust̆akti mangana tamiri ikipt̆u do dulya muşi doçoduşi, eti moxtu do kelamixedes. İaşak:

-“Amus geç̆areli mepçatna, oncğori narenşeni vargoʒ̆amimelan. Emuşeni, çkinti mutu

varmepçaptya,” – miʒ̆ves. Edo mutu var.

Eşo oxovoʒ̆oniki, dulya oxvenapuşi gzaepe antepes çkinden daha k̆ai uçk̆it̆es.

Gyarişk̆ule irik kodolomakit̆es do xolo gzas kogebdgitit. Mevit̆itşi arçkva oxvemeşa komeptitşi, Aliihsanis:

– “Am ek̆lesia do zik̆ip̆int̆işen mundes movuçitut p̆ia,” yado elovotkvişi:

– Man antepes, “Cixa do dido mcveşi oxvamepe ožiramu minonya, – vuʒ̆veet̆i do çkimi guriş oxvenuşeni aşo gomiqonopan,” yado nena gemiktiru. Daha ʒ̆oxleşen navarmiʒ̆uşeni ek̆o govişaşi ki tolepe gep̆t̆k̆oçi do Aliihsanis ğula ğula eşo ar mendop̆ʒ̆k̆edi ki muk mutu varoxoʒ̆onutina, man kodopşkurdi.

Mp̆olis Aliihsaniş st̆umari nart̆u majurani k̆oçi Giorgi rt̆u do iya man varmiçkit̆u. Giorgikti, Ğormotiş k̆oçepe naiçinopt̆uşeniti entepeşi imkyanepe çkinişeni ixmart̆u. Mutxani ažirasna, ek̆onai axvenet̆u mara çkin mu noksani miğunanna, yoçkindinapt̆u.   Edo mutu var.

Ğormotişi k̆oçi p̆ap̆azepek̆ala birtum muşeni yeviselit do dopxedit em oraşk̆ule daha k̆ai oxomaʒ̆onu. Edo oxvenuş mutu vardoskiduşiti, T̆bilisis nabžiraminon Lazepe osimadus kogevoç̆k̆i.

(naqonasunon)

(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Lazca’nın Yazarı ve Şairi: 8 II 2013, lazca org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Lazlara İlişkin İki Kitabın Hikâyesi ve Tanıklıklarım- Anılarım” 14 II 2013, yusufbulut.com/ lazca.org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Munir Yılmaz Avcı (1939-.2016)”, 15 XII 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; M. Yılmaz Avcı, Ali İhsan Aksamaz, “Bilmediğimiz Ülke: K’olxeti ( 2005 Yılında K’olxeti Festivali İçin Gittiğimiz Gürcistan’da, 21- 23 Ağustos 2005), Sima Laz Vakfı Yayın Organı SİMA, sayı 8, Fotosan Ofset Ltd. Şti., İzmit; Orhan Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan fersah fersah ileride, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)

 

Noʒ̆ile 3

NAVARMİÇKİNAN TERE: K̆OLXETİ

(2005 ʒ̆ANAS K̆OLXOBAŞİ FEST̆İVALİŞENİ NAVİDİT OKORTURAS)

Munir Yilmaz Avci/ Ali İhsan Aksamazi (redakt̆ori)

Maeçdootxani Mariaşinas: T̆BİLİSİ:

T̆bilisişa amavit̆itşi, ar didi ğaliş kinais, emtumanis nagedgin didi ar heykeli do emuş jilendo k̆umʒxis nageladgin dido didi ar oxvame tolis kogoʒ̆amidgitu. Ğaliş xincis mek̆avilit do xvala ar cadde nauğun noğaşa kamaptit. Caddeşi ar k̆ele ç̆it̆a- ç̆it̆a dukyanepe golonsvarun. Majura k̆eleti Ar didi park̆i, p̆at̆rik̆xane do p̆arlament̆işi binape goladginan. T̆bilisi nazop̆onan noğas çkva mutu varen. Ekole akole ndari sokağepe mişulun. Mteli ar- jur k̆atli oxorepe golonsvarun. Çkinti ar sokağis kamaptit do otxo k̆at̆li ar oteliş ʒ̆oxle kodobdgitit. Çantape kebzdit do resepsiyonişa komeptit. Odapeşi nk̆ilape kodovikaçitşiti, Giorgik:

– “Aʒ̆i mʒika kamuişvacit do limcişi xolo kok̆ovulutya,” – miʒ̆ves do Mişak̆ala uk̆uniktes igzales. İaşak masumani k̆atis nauğun oda muşişa nk̆ap̆ineri kextu. Maotxani k̆at̆is çkimik̆ala naincirasunon Aliihsaniti ar oxorcak̆ala merdivenis kodvak̆idu. Manti entepes mevotxozutina, gverdi gzas komevoskidi. Oxorcak Aliihsani odaşa koniqonuşk̆uleti uk̆uniktu do man komemargu. Çanta çkimiti kezdu do odaşa keptit. T̆bilisisteri, ar tereşi en didi noğaşi en mskva otelis ar asansori muç̆o varaqven yado oxorcas mevotkvi mara mutu cevabi varnaçuşi, uk̆uniktu do tude kagextu. Man odaşa amaptişi, Aliihsani banyos molaxet̆u. Emuş gamaxtimu pçumert̆işi:

– “Yılmazi Cuma, nek̆na komomank̆ilu do akolen varguinʒ̆k̆en. Sin ekolendo goganʒ̆k̆eni?” yado gamamicoxuşi, nek̆naşa komepti mara mu p̆ina vargomanʒ̆k̆u. Aʒ̆i ambari meçamuşeni tude gextimu mutu varen mara ak̆o merdiveni açkva muç̆oşi yepta yado visimadept̆işi, k̆omodinis nagedgin t̆ilifoni kobžiri. “Hele t̆ilifoniten derdi çkimi oxomaʒ̆onapasiya, – ptkvi do ahize kebzdi mara ozirinuş sersi varmoxtuşi, kamoviseli do tude kagepti. Aʒ̆i oxorcalepes, “Nek̆na, banyo, nk̆ilaya!” – vuʒ̆umer do xeten işmarepe voğodap. Mutu varoxvaʒ̆onestina ar oxorca elamak̆atu do isa odaşa keptit. Oxorcak: “Muren, mu gorup?” yado işaretepe moğoduşi, manti emus: “Man mutu varminon, p̆roblemi banyoş nek̆na,” mado banyoş nek̆naşa komeviqoni. Mundeşk̆ule, namevuguri nek̆na musti vargvanʒ̆k̆uşi, koxoʒ̆onu do xes keseri dokaçeri namuqonu ar ustak nek̆na kagonʒ̆k̆uşk̆ule dovipağit do tude kageptit.

Eşopeten, Mişa do Giorgiti komoxtesşi, p̆at̆rik̆xaneşi gzas kogebdgitit. P̆at̆rik̆xaneş binaşi ar k̆elendo bodrumişa naamilen ar nek̆na kagomʒ̆k̆itşik̆ule doloxe kamaptit. Ar ndari k̆oridoriş ekole akole ç̆it̆a- ç̆it̆a a sum- otxo oda koren. Mişak:

– “Aya çkini K̆olxa Radioşi st̆udia ren. Çkin akolen voç̆andinapt. Tkvanik̆alati akolen voç̆andinatminonan. Sinti ar mutupe domik̆itxit do voç̆andinatya,” – miʒ̆uşi, ezberi mutu navamiçkit̆uşeni:

– “Man dido donoç̆k̆inde vore do amseri Aliihsanik ik̆itxasya!” – vuʒ̆vişi entepekti, “K̆aiya!” -miʒ̆ves do Aliihsanik̆ala st̆udiaşa kamaxtes. Man zaten hem ezberis mutu varmşunt̆u, hem svarape çantas dolomižit̆u, hemti dido donoç̆k̆inde vort̆i. Edo, “manti ç̆umen svaraşen dovuk̆itxup,” yado visimadept̆i. İaşa:

– “Ak nažirop st̆udia çkin p̆at̆rik̆ik momçes do akolen voç̆andinapt. P̆at̆rik̆ik varmomçat̆esna, çkar mutu varmaxvenet̆esya,” – miʒ̆vesşi, “P̆at̆rik̆ik Lazepes mot nuşvelsten?” goşabğei fik̆irepe tis komeşamabğu mara xoloti, ”Bravo P̆at̆rik̆isya,”- ptkvi do mutu var.

Ek Aliihsanik̆ala ar mskvaşa rop̆ort̆aji doqves do mʒika kodopxeditşik̆ule yeviselit do ar tak̆siten gyarişeni ğaliş kinais xili ncaepeş doloxe nameşadgin ar mskva rest̆orant̆işa mendaptit. Gyaris ğeciş xorʒi varbžirişi, gamak̆viru do:

– “Xorʒi mot varimxort?” yado p̆k̆itxişi:

– “Çkin vip̆içvapt. Emuşeni sum ndğas xorʒi varvimxort,” yado nena gemiktires.

Edo mʒudi mu ptkva, manti dido k̆ai maʒ̆onu do irik xaç̆ap̆uri do majurani gyarepes komovuxedit. Ek gamaptitşk̆ule xolo p̆at̆rikxanes Giorgişi ofisişa vigzalit. Ofisi dido ginže do   parto ar oda rt̆u do em odaşen ar çkva odaşati mik̆ilet̆u. Ofisis Giorgiş stolişi kinaepes do naeladgin dolabepeşi nek̆napes mteli dişkaşen xveneri p̆ap̆azepeşi heykelepe nonʒaxun. Man Turketis ek̆o didi mak̆amepes amamixtimun mara aşo heykelepe monʒaxeri ar stoli do dolabepe çkar soti varmižirapun.   “P̆at̆rik̆xanes aşo dido geç̆areli axmarenna, dido zengini korenan,” yado visimadept̆işi, Giorgi kiselu do emuk̆ala iri xolo majurani odaşa kamek̆aptit. Em odati mengaperi majuranisteri moʒ̆ipxeri koren. Giorgik ek Aliihsanis:

– Ç̆umen manebrapek̆ala çkini k̆ult̆uraşeni ok̆oxtimu do sohbeti oxvenu minonan. Sinti çkinik̆ala k̆ult̆uraşeni oğarğalu ginoni? yado k̆itxuşi, Aliihsanik:

– So uk̆uibğet? Muk̆o k̆oçi uk̆ulutya?”- uʒ̆u. Giorgikti:

– “A xut- aş k̆oçi. Mteli çkini manebrape renan. Çkineburot sohbeti oxvenu minonan. Sinti a- jur mutu dotkumer, variqveni?” yado k̆itxuşi, Aliihsanikti k̆abuli doqu.

Eşopeten mutepe ok̆oxedes do naqvasunonan sohbetişeni sohbeti doqves.

Entepek muteşeburot ğarğalapt̆esşi, man, “Giorgik p̆ia xvala Aliihsanis mot uʒ̆umers? Man muşeni mutu varmk̆itxu,” mado komevisimaditina ar k̆eleti, “Muşi dulya ren. Muç̆oşi nomskunna, helbet eşo ikips, man mu monç̆elsya,” – ptkvi do entepes quci varmepçi.

P̆ARLAMENT̆İS

Ç̆umandele resep̆siyonişa geptitşi, moʒ̆ipxeri eşo ar sufras dopxedit ki k̆afaltişeni stolis nagyosvarun oç̆k̆omalepe nabžiri do mteli ç̆k̆indina mek̆amilu do ar k̆ap̆et̆i şui kamovişvani.

Emuşk̆uleti Giorgi do Mişati komoxtes do xolo Giorgiş ofisişa kamek̆aptit. Ek mʒika kodopxeditşik̆ule Giorgik Aliihsanis:

– “Hade aʒ̆i p̆arlament̆işa oxtimuş ora komoxtu do varmayanan” tku do kiselu. Mteli isa emus mevaqonit do k̆uçxeten p̆arlament̆işi binaşa vigzalit.

Man p̆arlament̆iş binaşa mot vulut varmiçkit̆u. “Hele mu iqvas,” yado mevatxoze. P̆arlament̆işi em didi binas kamaptit. Ek̆o didi bina ren ki naamaxtas k̆oçi ek kagondunun. P̆oliʒielepe naok̆obğun svaşa meptitşi, p̆oliʒielepek nyufusiş kart̆ali çkinis do list̆es kogoʒ̆k̆edes do mek̆omolapes. Ar k̆oridorişa komeptitşi, k̆amerape dokaçeri k̆oçepe do teypi dokaçeri oxorcalepe kogomabğes. Emu amus goʒ̆avustvit do ar amfişa kamaptit. Amfişi nek̆naşi xolos çkini doxunuş koltuğepeş met̆i çkar boşi sva vart̆u. 100- 150 k̆oçi komolobğut̆u. Doloxe xvala ar k̆amera rt̆u do majuranepe varamoçkumert̆es.

Giorgik, “a xut manebraya,” – nazop̆ont̆u ok̆oxtala aya nart̆u koxovoʒ̆onişk̆ule çkinti kodomoxunes. Giorgi, İaşa do Mişa kyursişa komextes do mik̆rofonis koguʒ̆uxedes. Man aʒ̆i çkimeburot, “Antepes kyursis mu dulya uğunanya?” – bzop̆on, ok̆uleti , “Am ok̆oxtalaşi organizat̆ori herhalde antepe renan,” yado visimadept̆işiti, Giorgik oğarğalus kogyoç̆k̆u. Em oras Mişa moxtu do Aliihsanis:

– “Naelagixen oxorca p̆rofesori ren. ʒ̆oxle emuk ğarğalasunon. İya kodoxedaşi, sira skani renya, – uʒ̆u do xolo kyursişa kextu. Man xolo mutu varmiʒ̆u.

K̆ameraş toli mteli çkin memodginan. Eşoten oxorca kyursişa kextu do Kortuli nenaten mu tkuna, dotkuşk̆ule Aliihsaniti komextu do Lazuri nenaten. “Çkin cumalepe voret. Çkini cinci ar ren. Ak namoptitşeni dido xeleberi voret…” steri mskva nenape dotku do xe kuk̆ut̆k̆vaʒinesşik̆uleti moxtu do kelamixedu. Mişak, “Sinti mutupe otkumalu ginonna, aʒ̆i kyursişa komegiqonaya,” – miʒ̆uşi, mʒudi mu ptkva, em oras kiyana tis kogemabğu. “Aʒ̆işakis mutu varmiʒ̆ves do aʒ̆i gvaşinesi!” mado k̆ai varmaʒ̆onu. Manti Aliihsani k̆ala miʒ̆vat̆esk̆oni limcişen otkumaluşi mutupe dopxazirup̆t̆i do mskvaşa mutupe dovuʒ̆umert̆i. Mara aşo muç̆o zoğas nadoloʒxont̆ut̆a stei oğarğalu çkimi dulya vart̆u. Emuşeni Mişas, “Oğarğalu varminonya,” – vuʒ̆vi. Mişa xolo komemak̆idu mara innat̆i dop̆i do kyursişa varyepti. Mʒika çkvaşiti çkva k̆oçepe kyursişa kextes do mutepeş nenaten oğarğalus kogyoç̆k̆es. Çkin mutu çkamu oxovoʒ̆onap̆t̆it. Emuşeni şuri memadvesşi, Mişa komoxtu do “Hade aʒ̆i çkin mevulutya,” – miʒ̆vesşi, xelebaten emedeni kepʒxont̆it.

K̆oridorişa nagamaptit do k̆ameramanepe kogomabğes. K̆artaik, “Ak muşeni moxtit? Çkini milleti do skidala çkini mok̆ʒ̆ondesi?” yado Aliihsanis ekole, man akole mk̆itxupt̆es. Ar çkva k̆oçik “Ak nažiritpe ç̆aratginonani? Çkinişeni muepe ç̆araten?” yado memokaçaps. Manti mskva nenape vuʒ̆umer do k̆oçi voraxat̆ap. Em oras ağnemordeli ar oxorca komoxtu do oğarğalus kogyoç̆k̆u. Ar k̆ele tolis dolomoʒ̆k̆ers ark̆eleti dgialeri miğarğals. Dido nenape doktu do dostibuşi, naelamidgin İaşas, “Amuk mu zop̆ons?” yado p̆k̆itxi. İaşak: “Am oxorca ar universit̆etis p̆rofesori ren. “Turketişen ok̆itxuşeni mamgurupe moçkvit do entepes oşu, oç̆k̆omu, onciru do iri şei mepçat do ak vok̆itxapatya,” giʒ̆umerya,” – miʒ̆u.. Navognipeşen dido govişaşi. İaşas mendovoʒ̆k̆edişi, uk̆uniktu do nulun. Manti oxorcaşi nena navarmiçkit̆uşeni emuşa mutu varmatkuşi İaşas mevaqoni do mek̆avili.

K̆oçepes xolo goşavustvit do kagamaptit. Gzas kogebdgititşi, Giorgik saat̆is gyoʒ̆k̆edu do “Eyvax, domayanes. Saat̆i juris p̆atrik̆ik mçumelanya,” – tku do adimepes numç̆vinu. Eşoten p̆arlament̆oşi binaşk̆ule P̆at̆rik̆xaneşk̆ele oxtimus kogevoç̆k̆it.

P̆A’T̆RİK̆XANES:

P̆at̆rik̆xaneşi merdivenepes yevit̆itşi, şuris memandaru do ç̆it̆a k̆ap̆ulas kodopskiditina, manti mevotxozu do mevolut. İaşak uk̆uniʒ̆k̆edu do: “P̆at̆rik̆ik xe gogintxaşi, varnacundaşa varuxuşkva,” yado gza mogurapt̆u. Eşo oxovoʒ̆oniki emus dido k̆imet̆i meçapt̆es. P̆at̆rik̆xaneş binas amaptitşi, ek nabžirit iri k̆oçis dido didi telaşepe uğut̆es. P̆at̆rik̆işa nauğunan qoropa do şkurinaten, dambali sersiten ğarğalapt̆es do miti mʒudişi varguit̆u do miti mitiş k̆uçxes vargoğut̆u. Çkinti Giorgiş odaşa komeptit do P̆at̆rik̆i ek pçumert. Giorgis mendovoʒ̆k̆er. Ek̆o xeyecani uğun ki varti dvaxunen. Amulun gamulun ekoni ʒivil opiʒeri k̆oçepe do oxorcapes mutxanepe uʒ̆umers. Mʒika çkvaşiti sekreteriş odaşa komeptit do k̆uçxeş jin oçumalus kogevoç̆k̆it. Em oras Giorgik çkini Artviniş gzas naren k̆ank̆uli xincişi çerçevoni ar didi sureti Aliihsanis komeçu. Manti ağani gamonoxtime “Lazuri P̆arametepe” coxoni svara çkimi komomçu do “Tkvan p̆at̆rik̆i moxtaşi, antepe komeçitya,” – miʒ̆ves. Man, “Giorgik çkimi svara so žiruten,” goşaşeri Giorgis voʒ̆k̆ert̆işi, Giorgisti xeyecaniten guri apatkalet̆u do nunk̆u, p̆ici amç̆itanet̆u, axçeanet̆u. Edo uça dolokunu do xçe pimpilepe genç̆eri, çkimden mʒika mk̆ule do mʒika çkva dido ʒ̆aneri ar k̆oçi, yani Okorturaşi mteli t̆erit̆oriaşi mağala religiuri lideri İlia Meore komoxtu. Giorgi emedeni konanç̆u do çkinişeni mutxanepe duʒ̆uşk̆ule p̆at̆rik̆ikti xe kemiç̆opes do nunk̆uş ar k̆ele kodolomakit̆es. A- jur nenape dotkuşk̆ule Aliihsanik naokaçut̆u xinciş çerçevoni sureti komeçu. Manti mepçapt̆işi, oğarğalus nagyoç̆k̆uşeni em oras varmemaçu. Musaiti ar ora pçumert̆işiti, p̆at̆rik̆i uk̆uniktu do oda muşiş gzas kogedgitu. Çkinti mevatxozit do ar didi salonis kamaptit. Maržgvani k̆ele ar didi dolabi do ʒ̆oxle çkiniti ar margvali stoli kodgin do k̆oltuğepe kogudgin. K̆vazali k̆eleti st̆umarepeşeni koltuğepe “U” bonca steri kogolonsvarun. Ar k̆eleti ar didi piano do sehpape koren. Margvali stoli mek̆avilit do majurani k̆oltuğepeşa komeptit. P̆at̆rik̆i mextu do k̆oltuği muşis kogolaxedu. Manti kelavuxedi do eşopeten şkvit k̆oçi kogolavinsvarit.

P̆at̆rik̆ik İaşa do Giorgik̆ala mutxanepe ğarğalapt̆uşi, ar k̆eleti k̆oçepe muşis ducoxu do entepesti mutxanepe konandu. Ok̆ule uk̆uniktu do “Zoğauçaş jilendo Gagavuzepe renan. Entepe gignapunani?” yado mk̆itxuşi, “Hoo, helbet mignapunya,.” – vuʒ̆vi. Muk xolo, “Entepek Turkulot ğarğalapan mara çkin Turki varvoretya,” zop̆onan. Emuşeni tkvan mu zop̆ont?” yado mk̆itxesşi, “Entepek Turkulot ğarğalapanna, helbetteki Turki renanya,” – navuʒ̆vi do muk xolo: “Var, var. Entepek Turki varvoretya” zop̆onan yado nena gemiktiru, “Aʒ̆i amus mu vuʒ̆vana, varoxomaʒ̆onapen,” yado mevisimadişk̆ule, “Goviktaşi, entepe miren kodovigurap do dogiʒ̆umertya,” – vuʒ̆vi do dopstibişi, oşumuşi vot̆k̆a do k̆ap̆uç̆ino komuğes. Entepeş jinti k̆ave kogevoşvit. İaşak P̆at̆rik̆ik̆ala ğarğalapt̆uşi, iya muç̆o P̆at̆rik̆i steri var do peygamberi steri žiropt̆u. Em oras ar bere moxtu do pianos koguʒ̆uxeduşk̆ule gelaçamus kogyoç̆k̆u. İaşak: “Aʒ̆i tkvanişeni Lazuri ibirasunon. Tkvan aşo k̆imet̆i mekçapanya,” – miʒ̆vesşi guris memaparpalu. Mtinişiti akoni milletik xeş jin gomiqonopt̆es. Aşo milleti kiyanas dido ç̆it̆a ren. Çkin Lazepeti mcveşi orapes, beroba çkinis aşo vort̆it mara aʒ̆i em t̆radiʒiapeşen çkar mutu vardoskidu. ʒivilizaʒia do menfaeti nauʒ̆umelan ajdiarepek milleti çkiniti kak̆oxu.

Man ark̆eleti “namokaçun svara mundes memaçasunon,” yado meçamuşi ora pçumer, ark̆eleti İaşa do P̆at̆rik̆iş oğarğalus quci mepçap. Eşopeten keviselit do gamavit̆itşi, margvali stolişa komeptit. P̆at̆rik̆ik mʒika ʒ̆oxle namoğapu dido didi svarape do ar met̆ro k̆onari palağaşen noxveni ginže lukunape komomçesşi, manti svara çkimi emus komepçi. Beki eşo ar t̆radiʒia navaruğut̆esşeni P̆at̆rik̆i mʒika guişaşuşi, Giorgik emus mutxanepe duʒ̆u do doraxat̆u. Ok̆ule İaşas: “Sin bere çkimistei reya,” – uʒ̆u do Mariami Nanaşi çerçevoni ar didi sureti komeçuşi, İaşas xelebaten t̆ura nena amt̆u. Ek̆o k̆ai aʒ̆onu ki burgiliten kogyamxu do xeepes kogvacunduşk̆ule kiselu do ti muşi P̆at̆rik̆is mxucis kogiludu. Man p̆ici gonʒ̆k̆eri emus voʒ̆k̆ert̆i. Eşo xeleba soti varmižirapun. Edo iya eşo xeleberi gamavit̆itşi, İaşak mendomʒ̆k̆edu do: “P̆at̆rik̆ik man beremuşi steri mşinaps. Amuşen didi xeleba iqveniya!” miʒ̆umert̆u.

Eşopeten gamavit̆itşi, ar k̆oçik Turkulot, “Xopaşi Sunduraşen ak mopti do ak doviçili, kodovibargiya,” – miʒ̆uşi, “Mu dulya ikip?” yado p̆k̆itxi. “Mobilyaş dukyani miğunya,” – miʒ̆u. “Xopaşen mot gamaxti do T̆bilisişa mot moxti?” yado var p̆k̆itxi. Navarminon stei ar cuvabişi ognapu varmint̆u.   Eşoten kagamaptitşi, Giorgik, ”Aʒ̆i p̆rogrami dovoçodit. Amuşk̆ule ti- moşletineri voretya,” – miʒ̆vesşi, ar raxat̆i şuri kamovişvanit.

Mʒika oraşk̆uleti Giorgik: “Ar ç̆it̆a dukanepe govilat do mutu ginonanna, keç̆opuptya,” – miʒ̆vesşi, k̆ai maʒ̆ones do caddeşi ar k̆ele nagolonsvarun ar mcixi dukanepeşa komeptit. “Beki ktieli mutupe kobžiropt,” ya ptkvitnati çkar mutu varmažires. Giorgik, ar mutu op̆ç̆k̆omatten muç̆o pastane stei ar dukyanişa komemiqones. Giorgik ek naiçalişeps oxorca moʒ̆ires do: “Aha, aya Lazi renya,” – miʒ̆vesşi, dunya çkimi diqu. Xelebaten mevanç̆itşi, emusti axelu do Aliihsani k̆ala goncaxeri do goragaderi Lazeburot oğarğalus kogyoç̆k̆es. Oxorca beki Lazepes ar ç̆it̆a mesveri kort̆utina, aʒ̆i emuk nağarğalaps nenaşen çkar mutu varuxuiʒ̆onet̆u. Edo k̆oca Tbilisis Lazi yado ancax am oxorca mažiresşi, manti oxorca Aliihsanis kamevuşkvi do mepti ar stolis kodopxedi. Edo ok̆uleti xaç̆ap̆uri op̆ç̆k̆omit do keviselit. Xolo govulutşi, Giorgik ar bak̆k̆aliş ʒ̆oxle ar mutu opşvat yado kodomodgines. Ok̆ule “mu şupt” yado mk̆itxesşi, Aliihsanik k̆ola ak̆vandu. İri xolo ar telaşes kodololes. Giorgik xolo: “Mtinişi k̆ola ginoni?” yado k̆itxuşi, Aliihsanikti xolo: “Hoo, k̆ola pşvat,” yado nena gyuktiru. Ar telaşeş doloxe bak̆k̆alik berepe onk̆ap̆inu do solen moğapuna, k̆olape kožires do komomiğes. Çkinti entepek naqves telaşişeni goşaşeri kobdgit̆it. Giorgik: “Ak k̆ola varižiren. K̆ola ak ok̆ro steri renya,” – miʒ̆vesşi, majura terepeşen dyoviziten namulun koxovoʒ̆oni do nena vareşaviği. Xoş Aliihsanisti uçkit̆uk̆oni helbet k̆ola var do borcomişi ʒ̆k̆ai şupt̆u.

Ekolen goviktitşi, Giorgik “aʒ̆i mʒika kogoptatya,” – miʒ̆ves do ar t̆aksi kododginu. Mevit̆itşi Mişak, “Cumadi, radio çkinis sin skani leksepeşen mutupe domibirit do rek̆ordi dop̆atya,” – miʒ̆uşi, kagovişaşi. Obiru solen moşaxtu. Obiruşeni beste xveneri naren leksepe çkimi man muç̆o mak̆itxet̆u. Mişas: “Man eşo sersi varmiğun, vamabirenya,” – vuʒ̆vişi, eti kaguişaşu: “Yani sin aʒ̆i skani leksepe vamibirupti?” Man xolo ”amuk mu zop̆onsten” goşaşeri voʒ̆k̆erşi, “Helimişik naibirs, musik̆aten, ” yado nena gemiktiruşi, Aliihsanikti, “Var, eşo varak̆itxen,” yado kogolamadu. Giorgikti goşaşeri: “Sin aʒ̆i leksepe varik̆itxaginoni? Eşo şei iqveniya?” – miʒ̆uşi, emusti:, “Varmak̆itxen, man eşo sersi varmiğunya,” – vuʒ̆vi. Giorgik:

– “Eşo renşi, çkva mitepek ik̆itxan. Entepes izni meçapiya? – miʒ̆uşi:

– “Muşeni varmepçap, mi ginonanna, emus ok̆itxapit” yado nena gevuktiri. Giorgik xolo:

– “Kimolik ik̆itxasi, oxorcaki?” yado mk̆itxups.

– “Mis unonna, emuk ik̆itxas,” yado nena gevuktirişi Giorgik, “Eşo renşi, k̆aiya!” – miʒ̆u do radioşa oxtimuş gza kagomk̆ilit mara man xolo çkimeburot, “antepek leksepe mot varmok̆itxapes, obiru solen moşaxtuten,” tis komeşamabğu. Ar k̆eleti visimadept̆i. Ayhan Alptekini do Cihangir Bilginiş noxvene bestepe antepes varaçkinet̆es. “Antepek mu ik̆itxasunonan?” yado visimadep. Ok̆uleti, “p̆ia besteti mutepek qvasunonaniten,” goşaşeri kovore. Çkimisteri Aliihsanisti varoxvaʒ̆onuşi, dopstibit do manganaten mevulut. Ancax, emuş cuvabi İzmitişa kagovikti do jur tutas dovisimadişk̆ule ar seris bcant̆i do nciri mamt̆uşi, oxomaʒ̆onu. Mişas nant̆aleet̆u do “ik̆itxiya,” navaratkuşeni “ibiriya,” – miʒ̆veet̆u. Edo man iya naoxovoʒ̆onistei çkimi eşamalei ar CD Mişas komevuncğoni do jur tutaşk̆ule iya dovoxeli.

Eşopeten T̆bilisişa amavit̆itşi, nabžirit heykelişa komeptit. Heykeli ek̆o mağali renki nʒaşa yulun. Ar xes k̆ilici, majuranisti ğviniş kyase okaçun. Mişak:

– “Cumadi, am heykeli T̆bilisi nadodgu k̆oçişi ren. Ak namoxtanpes “Mt̆eri retna, k̆ilici çkimi žiropt. Dosti retna, çkimi k̆ala doxedut do ğvini şuptya,” – uʒ̆umers.

Akoni milletik ak̆o ğvini megabrobaşeni şups. Kiyana didgu do Ğormotik iri milletis dixa urtapt̆uşi, akoni milleti ğviniş oşumus varnaʒ̆k̆ines do majuranepes varnaç̆işines. Ğormotik namoxtespes mteli dixa durtuşk̆ule antepeti mextes do koguʒ̆udgites. Dido oncğori aqvestina, tiepe gendrik̆es do Ğormotis:

– “Ğormoti çkini çkinti dixa minonan, boşi mogomoktinapt, mu iqvenya,” – uʒ̆vesşi, Ğormotik:

– “Aʒ̆işakis sort̆it?” yado k̆itxu.

– “Mskvaşa ğvini pşupt̆it do pxoront̆it. Dixaş ortu kagomoç̆k̆ondesya,” – uʒ̆vesşi, Ğormotik:

– “Tkvan k̆ai k̆oçepe ret. Emuşeni şinaxeri namiğun en mskva dixa tkvan mekçapt. Tkvan em dixas qurženi orgit, ğvini şvit do manti mxvamitya,” – uʒuşk̆ule am dixape, çkini K̆olxepes komeçu.

Destani komomʒ̆onduşi, “Turketişa nagovikta do aya oç̆aruşi vore,” yado guris kodolovingoni. Mişak xolo noqonu do:

– Am ğaliş jin nagedgin xincisti guriş noç̆uşi ar hekyaye uğun. Mt̆erepe T̆bilisişa amaxtesşi, akoni milleti xincişa komuqones. Ok̆uleti xinciş jin Mariami Nanaşi ar didi sureti konorçes do milletis: “Xincişen kamek̆axtitya!” – uʒ̆ves. Murenki çkar mitik suretis k̆uçxe vargedgu. Emuşk̆uleti mt̆erepe dişumes do milleti xincis ekole akole kogolosvaresşik̆ule t̆ufeğepeten doqviles do ğalis kodolobğes.

Guriş noç̆voni am nenape vognişi:

– “Antepe mik qu? Mt̆eri tkvani mirt̆u?” yado p̆k̆itxişiti:

– “Mi iqven! Helbet Arap̆epe” yado nena gemiktiru. Ok̆uleti noqonu:

– Tkvani Azlağas “Mtutik̆vata” nauʒ̆umelan ar sva ren. Sin ekoni coxo Mtutik̆vata mot gyožin giçkini? yado mk̆itxu.

Ar komevisimadi do “mtuti do k̆vata ar navixmartşa gyore mtutişi k̆vata.”.

Mişak:

– Vaar, İya eşo varen. Mtutik̆vatasti am xincistei şeepe tis muxtimapun. Mt̆eri moxtu do ekoni milleti mtutik̆vatas kok̆obğuşk̆ule, “Hayde, Muslimani diqvit varna ti megok̆vataptya” – uʒ̆vesşi, milletik k̆abuli navarquşeni mtelis tiepe kanok̆vates do ek kodobğes.

Man eşo ar notkvale mignaput̆u lakin mʒudi reni, mtini reni varmiçkit̆u. “Xoloti Mişas hele eşap̆k̆itxaya,” ptkvi do:

– “Mişa, nazop̆on dulya mundes iquya?” – vuʒ̆vişi:

– Ş”ilya aşoş jureneç do arisya,” miʒ̆u. Xolo p̆k̆itxi:

– Muk̆o k̆oçis ti nok̆vates?

– “Sumoş do eçdovit̆o sum,” yado nena gemiktiru.

Em orapes Osmanoğliş t̆axtis mi gelaxet̆u? Mişak nazop̆onspe ʒ̆oi reni, varna istomersi. Antepeşi çkari varmiçkit̆u do nena vareşaviği mara goviktaşi, eşavik̆itxaminonten niyeti dop̆i.

Çkimi k̆vazalik̆eleti Giorgik Aliihsanis mutxanepe usvarups Kortuliten do İaşakti Lazurişa tercume uxvenups. Ek dulya domaçodesşi, k̆ap̆ulas namomodginan ek̆lesiaşa kelaptit.

T̆bilisişi Şuri: SAMEBA:

Mişak, “Am ek̆lesiaşi oxvenus vit ʒ̆ana ʒ̆oxle gyoç̆k̆es do ancax goʒ̆os açodinesya,” – miʒ̆u. Galendo k̆ele mendoʒ̆k̆edaşi, em ndğaşakis nabžirit iri ek̆lesiapeşen daha didi do genʒ̆uraneri naren emedeni uxuiʒ̆onen. Avlis k̆analepeten ʒ̆k̆arepe gyulun, iri svas elektrik̆işi direğepe kodgin do dido mskva lambape mek̆ideri ren. T̆urist̆epe do ekoni xalk̆i ek̆lesiaşa amulvan, gamulvan. Çkinti meptit do kamaptit. Dido parto do ginže nart̆u salonişi k̆arta k̆eles nagedgin k̆olonepek onʒxone okaçapan. Giorgi emedeni unk̆ap̆u do lukunape keç̆opuşk̆ule xut- xut lukuna domirtes. Ekole- akole, çerçevepeten suretepeş ʒ̆oxle lukunapeşi medvinuşeni sehpape kodgin. Çkinepe unk̆apes do en ʒ̆oxle nadgin didi suretis koguʒ̆udgitesşik̆ule oxvamus kogyoç̆k̆es. Aliihsanis voʒ̆k̆er, emukti entepes noqups. Man ekole- akole viʒ̆k̆er do fresk̆epes do binaşi k̆ubbes voʒ̆k̆erşi, İaşa komemanç̆u do: “Antepes axvami. Mutxani ginonna, mekçapanya,” – miʒ̆uşi, ok̆onavikti   do mek̆avili. Man oxvamuşeni Trangi do çkimi oşkenas miti varamovoçkumer do çkimi dulyas miti varvok̆atinap. “Trangi çkimi man domibağun,” yado oncğori variqvasten xvala lukunapes komevunʒ̆i do sehpapes kogevoçani. Em oras Mişas: “Am oxvameş coxo muren?” yado p̆k̆itxişi. “Lazuri verʒia Sumela ren,” yado nena gemiktiru.

– “Mişa, Sumela çkini T̆ramt̆rasti komiğunan. Sin Sumela mu tkvala ren giçkini?” yado p̆k̆itxişi, en didi suretiş yanis nadgin vit̆rinişa komemiqonu. Vit̆riniş doloxe beki ar met̆ro k̆onari ar svara gonʒ̆k̆eri komeşadgin. Kart̆alepeti yalduzi do dido mskva ç̆araten ç̆areli ren. Em ndğaşakis ek̆o didi svara soti varmižiramut̆u. Vit̆riniş k̆ap̆ulaşa golaviktit. svaraş k̆apağepes sum k̆oçişi yendrak̆a sureti gexet̆u. Eşo ar k̆apağiti varmižiramut̆u. “Antepe p̆ia mirenan?” yado voʒ̆k̆ert̆işi, Mişak: “Sum elaya” – miʒ̆u. Nažiropstei entepe sum renan.                   Em oras nosişa komopti. Sum k̆oçişi k̆abartma sureti narenşeni Sumela uʒ̆umert̆es. İya koxovoʒ̆oni mara p̆ia k̆oçepe miepe rt̆es?

– “Mişa, antepe miepe renan?” yado p̆k̆itxişi,

– “Ari Baba, majurani bere,” Emoras yani çkinişa namoxtu İaşakti: “Masumaniti k̆utsal ruh,” yado konotamamu.

“Andğa mu k̆ai ak komopteet. Andğa navognipe k̆arta şeis koğirs,” mado mevisimadişk̆ule gale kagamaptit do golaxunonepes kogolapxedit. Mjora gyant̆onet̆uşiti, Giorgik,:“Aʒ̆i çkimi oxorişa vulutya,” – miʒ̆vesşi, keviselit.

Radioşoxorişi ʒ̆oxle ar P̆ap̆azik Giorgi kododginu do mutxanepe doğarğalesşik̆ule Giorgik çkin, “Am k̆oçik Svanetişa micoxopan. “Ginonanna, ar tutas, varna naginonan k̆onari çkin st̆umari domaqvit. Mteli masrafi çkin gizdipt,” yado daveti moğodapan do mu zop̆ontya?” – miʒ̆vesşi, man nena vareşaviği do nena Aliihsanis kamevuşkvi.. Giorgik Aliihsanis k̆itxuşi: “Ho, vidat, k̆ai iqven!” yado nena gyuktiru. Mara ora navardoskiduşeni, “Fest̆ivalişk̆ule vidat,” yado kuk̆utkvesşik̆uleti Giorgişi oxoriş emtumanis kodovak̆idit.

Giorgiş bere- bari Batumis İaşaş st̆umari nart̆esşeni muk oxoris xvala rt̆u. Salonişa amaptit do nadopxeditk̆ala likyori do çikoleta komomiğes. Ok̆uleti salonişen namik̆ilen ar ç̆it̆a odaşa kamaptit. Nek̆naş ʒ̆oxle ar divani do yani muşisti meşanžgiperi ar k̆omp̆it̆ueri do ar ç̆it̆a bibliot̆ek̆a kiludgit̆u. Giorgik k̆omp̆it̆ueris e- mailipes goʒ̆k̆ert̆uşi, “Çkinda nena namomçit ruk̆a do svarepe megaçasunoni?” yado p̆k̆itxişi, “Helbetya!” – tku do bibliot̆ek̆as goʒ̆k̆edu. Ar svara kožiru do Aliihsanis komeçuşk̆ule, “Am svaraşi arteği miğun do skanda varmemaçu mara sinti ar k̆ai mutu komekçaya,” – miʒ̆u do notapeten, Lazuri do Kartuli leksepe ç̆areli ar musik̆aş svara komomçu. Bibliot̆ek̆aş ar k̆ele elasvareli “Lazuri P̆arametepe” coxoni çkimi svarape bžirişiti, mʒudi mu ptkva, guri domaağanu. Turketişen ek̆o mendra çkar navarmiçkin ar teres do çkar navarviçinop ar k̆oçiş oxoris çkimi svarepe bžiropt̆i. “Helbet Aliihsanik meçuya,” ptkvi do dido k̆aiti domaʒ̆onu. Edo mutu var. Miçkit̆uk̆oni nagoptit iri oxvamepe do cixapeşi coxopeti unoksane, oramuşis dop̆ç̆arup̆t̆i. Muşeni ki guri çkiniş oxvenuşeni ʒ̆oxle “Mutxani ginonanna, mekçaptya,” – namiʒ̆ves svarape varažires do varnaçes. Emuşeni manti tis nameşaviç̆arepeşen muk̆onari gomaşinuna ek̆onai p̆ç̆arup. Noksani do xilafi mututi var dovit̆ali mara mutu noksani kodoskidunati emuş k̆abaeti çkimi varen.

Ok̆ule ekolen xolo ofisişa kak̆onaviktit. Ek saat̆i 20 şakis kodopxedit gyarişeni ok̆ovixaziret̆itşiti xes teypi dokaçeri ar oxorca komoxtu do Giorgis mutxanepe duʒ̆u. Giorgik saat̆i oʒ̆iraps oxorcas varnusimins mara oxorcaşa varacginuşi, çkin mendomʒ̆k̆edes do “Tkvanik̆ala rop̆ort̆aji oxvenu unonya,” – miʒ̆ves. Eşopeten majurani odaşa mek̆avilit do oxorcak̆ala kodopxedit. Man birtum “belki elakteri mutu domatkven do belas kodoloblap,” yado navisimadept̆işeni mecburi vardopskidaşa mitis mutu varvuʒ̆umert̆i. Zaten mi moxtasna, p̆rofesori yado ʒ̆oxle Aliihsanişa nanit̆esşeni man raxat̆i vort̆i. Çkin eşopeten oxorcak̆ala seri saat̆i vit̆orişakis rop̆ort̆aji dop̆it. Oxorcak: “Turketi Avrop̆aşi P̆akt̆işa amalasunoni? Ah, ar kamalat̆una çkindati fayida dvaqvet̆u. Tkvan çkinden dido moderni ret. Çkin muk̆o ʒ̆anaşk̆ule tkvanisteri viqvaput. Çkin birtum cumalepe navoret mogogoç̆k̆ondut̆an,” yado mskvaşa domiğarğales do ancax emuşk̆ule gyarişa males.

(naqonasunon)

(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Lazca’nın Yazarı ve Şairi: 8 II 2013, lazca org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Lazlara İlişkin İki Kitabın Hikâyesi ve Tanıklıklarım- Anılarım” 14 II 2013, yusufbulut.com/ lazca.org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Munir Yılmaz Avcı (1939-.2016)”, 15 XII 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; M. Yılmaz Avcı, Ali İhsan Aksamaz, “Bilmediğimiz Ülke: K’olxeti ( 2005 Yılında K’olxeti Festivali İçin Gittiğimiz Gürcistan’da, 21- 23 Ağustos 2005), Sima Laz Vakfı Yayın Organı SİMA, sayı 8, Fotosan Ofset Ltd. Şti., İzmit; Orhan Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan fersah fersah ileride, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)

 

Noʒ̆ile 4

Munir Yilmaz Avci/ Ali İhsan Aksamazi (redakt̆ori)

NAVARMİÇKİNAN TERE: K̆OLXETİ

(2005 ʒ̆ANAS K̆OLXOBAŞİ FEST̆İVALİŞENİ NAVİDİT OKORTURAS)

Mariaşinaşi   Eçdoaşi /MELENİ SARPİ:

Ç̆umanişi otelis yeviselitşi, xolo ar mskva k̆afalti dop̆it. Saat̆i vitişa mulut̆u. Giorgiti ar uça manganaten komoxtu. Memanganei navart̆uşeni xut k̆oçis domibağut̆es. Giorgik: “Majurani mangana mʒika ok̆oxveri nart̆uşeni, P̆at̆rik̆is am mankana vak̆vandişi, namu ginonna, yezdiya,” – miʒ̆u yado xeleberi rt̆u. T̆bilisişen gamavit̆itşi, gzaş kinais namçumelan Mişati kebzdit do gzas kogebdgitit. Mʒika oraşk̆ule Giorgik: “Ar mutu opşvatya,” – tku do ar barak̆aş ʒ̆oxle kodobdgitit. Edo “mu şupt?” yado mk̆itxesşi, “Aʒ̆i k̆ola vaigoren,” mado ʒ̆k̆ari vark̆vandi. Giorgi guişaşu.: “Mupei ʒ̆k̆ai? Borcomi ginoniya?” – miʒ̆umers. “Var,” yado nena gevuktirap. Normali ʒ̆k̆ari, ğaliş ʒ̆k̆ariya,” vuʒ̆umer. Bak̆k̆alikti goşaşeri moʒ̆k̆ers. Dido oras vintxişit do so žiresna, jur petiş şuşeten ʒ̆k̆ari komomiğes. Majuranepek navarşupt̆esşeni ari Aliihsanis komepçi do k̆uç̆i çkinik ar bayrami doqu. Muren ki akoni milletis ak̆o dido ʒ̆k̆ari nagyulun ar teres ʒ̆k̆ariş oşumu varuçkit̆u. Edo xolo kamoviselit. Ar ç̆it̆a çkva vigzalitşi, lastiği domit̆k̆vaʒes do kageptit. Giorgi sabironi k̆oçi ren. Mextu do stepne uktiraps mara çkar mitik mutus xe varnusumers. “Man komevuşvela” yado mevisimaditina gevanç̆aşi, gurik mibangalsten maşkurinen. Majuranepes voʒ̆k̆er. İaşak xolo: “Şeytaniş dulyaya,” icoxops. Mişakti: “Şeytani xolo komeşamixtes” yado emus noqonaps. Edo Giorgik xvala xvala lastik̆i duktiruşk̆ule xolo gzas kogebdgitit. Man ʒ̆oxle pxer do k̆ap̆ulaşen İaşaşi dgialeri oğarğaluş sersis vusimin mara çkar mutu varoxovoʒ̆onap. Mundeşk̆ule ar noğas mek̆avit̆itşi İaşas: “Ak soti p̆ep̆eri mažirenani?” yado p̆k̆itxi. “Mot vamažirenan. Ginonna kevoçkinapt mara mu qvaginon?” yado nena gemiktiruşi, “Am manganas Lazeburot oğarğalu navaruçkin çkar miti varen, emuşeni aʒ̆işk̆ule manganaş doloxe xvala Lazeburot iğarğalasunon. Varna nenas p̆ep̆eri megisumert do giçkit̆anya,” – vuʒ̆vişi, k̆artaik k̆abuli doqves mara jur dek̆ik̆e varmik̆iluşakis xolo odgialus kogyoç̆k̆es. Mu vuʒ̆vina, varmacginuşi, koxovuşkvi do eşoten aş saat̆i dogveis Sarpişa kageptit.

Zoğap̆icis milleti gverdi got̆et̆elei kelobğun. Gzaş kinais manganaş dodgimuş sva varen. Dido k̆alabaluği ren. Kimik gyari imxors, kimik ibirs, kimikti xoronaps. Ar ç̆it̆a ekoleti hududişi binape keladginan. Mangana nadodgituk̆ala iri xolo manişa kageʒxont̆es do bagajis nayezdes paketepeten kvanç̆alapunas nadgin çerge stei ar k̆abinişa unk̆ap̆es do siraten t̆radiʒiuri dolokunepe dolokuneri kagamaxtesşik̆ule kagondunes. Aliihsaniti mus nanargu ar k̆oçi k̆ala ğarğaleri mik̆ilu. “Belli ki çkinişeni naqves p̆rogrami diçodu do çkinti koxomişkvesya,” bzop̆on do goşaşei ekole akole viʒ̆k̆ert̆işi, mendralen xeepe gonʒ̆k̆imeri do xeleberi çkimda namulun ar k̆oçi kobžiri. Man çkar navarmižirapun am k̆oçi “herhalde Muhammet Vanilişişi bere Cemali ren,” yado mevisimadi. K̆oçik, “Andğa namoxtatgint̆es ğomanlimci t̆eleviziaşen miçkit̆es do tkvan kçumert̆it,” yado xelebaten kodolomakit̆u:

– “Cemal Xoca, aya sin reiya,” – vuʒ̆vişi,

– “Hoo, mu k̆ai moxtit,” yado xelebaten vardvadginet̆u. Edo manti iya dido ožiramu namint̆uşeni emuşk̆ule ar çkva varok̆oviʒ̆k̆it.

Aʒ̆i ar oras İaşa do Abdumanişi Erk̆ani p̆latformiş jin kobžiri. Milletis qucis mutxanepe kodulucoxesşik̆ule xolo kagondunes. Giorgi zaten çkar soti vart̆ižiret̆u. Meger Batumis İaşaş oxoris nauqonun berepe muşişi ožiramuşa ideen.   Çkin k̆uçxeş jin kobdgit do naisteranpes voʒ̆k̆ert. Şka maʒ̆k̆unuşi, doxunuşeni, gzaş kinais xvala nç̆eri muşi motvaleri nadgin barişa komeptit. Ekti ağnemordalepe molobğunan do şupan. Ek vardomaxunesşi, xolo kak̆onaviktit. Cemal Xocas:

– “Ar t̆ualet̆işa komeptat do doviraxat̆ayat,” – vuʒ̆vişi:

– “Ak t̆ualet̆i varen… Ama ginonna, doguroni çkimişa meptat. Hem ora mek̆ovolapaptya,” – miʒ̆uşi hem k̆ai maʒ̆onu hem kagovişaşi. “Ak̆o didi zoğap̆icis naelobğun ak̆o k̆oçik mu ikipsya?” – bzop̆on. Doguronişen çkva t̆ualet̆i varenşi, hem zoğas dolobğapan hemti inçviran. Eşo vit k̆oçi, eç k̆oçi çkamu ren. Beki ar do jur şilya, bekiti daha met̆i k̆oçi dolobğun. Heyvaxki heyvax!.

Gzaşi mʒika jilendo xçe badenaten nageladgin doguronişa elavit̆itşi, xocak skidala muşişen miğarğals: “Tutas 30 Amerik̆anuli dolari k̆onari maaşi miğun. Aʒ̆i p̆ensioneri viqvaşi, 17 Amerik̆anuli dolari k̆onarişa gextasunonya,” – miʒ̆umers. K̆oçis vaaceren. Manti p̆ensioneri vore mara, man emuk ar tutas naguʒ̆umers k̆onari ar ndğas vardomibağun. Çkini xali viduşun do şukurişa movulur. Doguroniş tuvaletişa namepti do nek̆naşen muç̆oşi nk̆ap̆ineri ok̆onavikti xvala man miçkin. Nabžiri çeçmeşi xali ak varmatkven. Edo mutu var. Xolo zoğap̆icişa kagelaptit. Çkin xolo naxoronapanpes dodgineri voʒ̆k̆ert. Eşoten kok̆omʒ̆k̆upu mara çkinepe soti varenan. K̆aixeşa domʒ̆k̆upu do milleti kogoşibğuşi, barişa komeptit do kodepxeditşik̆ule majuranepeti tito- tito komoxtes do çkinişeni xazireli nart̆u stolis kodopxedit. Em oras, “em kafe İaşaşi bereşi renya,” miʒ̆ves. Ek dido oras Giorgi dopçvit do iya varmoxtuşakis gyaris vargevoç̆k̆it. Murenki, kafes eşo mağali sersiten xoronaş musik̆apek gelaçapski vardidginen. Ar mt̆k̆o svas ağnemordelepek xoronapan yat̆enan, gyat̆enan. Cemal Xoca varnaxondinuşi, yiselu do oxori muşişa igzalu. Dangada- dungada sersepeş doloxe ekti ğeci meci do mutxanepe kodolovinç̆itşik̆ule maeçdoşkvitani Mariaşinas, Okorturaşi oraten seriş gverdi saat̆i sumis hududis mek̆omolapes do aş ndğaş doloxe nabžirit do nap̆itpe ti çkiniş doloxe meşaç̆areli moleni Sarpişa kamok̆aptit…

Aʒ̆i ak entepes namepçi nena meçamuşi vore. Emuşeni bzop̆onki:

Tkvan iri xolo guriten diʒxiriten dido k̆ai k̆oçepe ret. Tkvan mteli çkini cumalepe ret. Hem tkvan hemti çkinişeni naqvitpe p̆ot̆es vargomoç̆k̆ondunan do birtum gogişinapt. Tkvanti moxtatşi, Turketis didi cumalepe nagiqonunan giçkit̆an.

Edo birtum tkvanişeni naminon: Xela do k̆aobaten ti tkvani yextas nʒaşa! Žiʒina xoronaten pimpilepe dixaşa!

Elaç̆ara: Çkin nagomiqones do çkin namoğodes iri şeepeşeni çkinik̆ala nagoxtes iri megabrepe çkinis diiido didi madloba.

Edo Aʒ̆iti Destani Çkinişi Doptkvat:

K̆OLXETİŞİ DESTANİ

Ğormotik Mcveşi oras ar kiyana kododgu.

Dixaş oparuşeni k̆oçepes koducoxu.

İri xolo unk̆ap̆es Ğormotis kogvabğesşi,

Dixape dupau do entepes koguʒ̆udu.

 

Mundeşk̆ule K̆olxepe Ğormotişa komextes.

“Dixa kagomoç̆k̆ondes, affi domp̆it,” ya uʒ̆ves.

Dido pşvit do visterit, vižiʒit do pxoronit.

Dido oncğori aqves, edo emus oxreʒ̆es.

 

Çkinti dixa minonan, ʒ̆oxle zoğa uğut̆as.

Ğalepeti guşilas, germapeti gudgit̆as.

Ar k̆ele viçalişat, ark̆eleti ğvini pşvat.

Bağepeşi oşkenas, qurženepe gyudgit̆as.

 

Ğormotis en mskva dixa şinaxei uğut̆u.

K̆oçepe moʒ̆onduşi muşiğu do komeçu.

Amus k̆ai oʒ̆k̆edit, ğvini şvit do xoronit

“Manti gomişinit do birtum mxvamit,” ya uʒ̆u.

 

“Didi madloba,” uʒ̆ves guiktes entepeti.

Aç̆ara, Samegrelo, T̆bilisi, İmereti,

Ç̆aneti, Svanetiten kok̆oxtes mtel milleti.

Muç̆o cennetiş kyoşe, coxo gyodves ”K̆olxeti.”

 

Ark̆ele Zoğauça, ark̆elendo Turketi.

Ark̆ele Ruseti, mukti muç̆o ziyneti.

İrik̆ele kogobğun ek naskidun milleti.

K̆afk̆asiaş germa mudgin, k̆ap̆ulaşi k̆eleti.

 

Nʒaş perişi toliten, okro stei tomaten,

Ç̆k̆oni, mʒ̆ipuri stei ginže- ginže t̆aniten.

P̆otes vargaşkurinan, Avrupaşen, Asyaşen.

Kvanç̆ala stei kort̆at, k̆ap̆et̆i menceliten,

 

K̆ulaniten- biç̆iten, badi k̆ala xçiniten,

Birtum kort̆at K̆olxetis, xoroni- žiʒiniten,

Ğormotişen xvamei, skidalas xeleberi,

Ndağalepe mek̆agilan, ç̆andaten- bayramiten.

(Diçodu)

(Önerilen okumalar: Ali İhsan Aksamaz, “Lazca’nın Yazarı ve Şairi: 8 II 2013, lazca org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Lazlara İlişkin İki Kitabın Hikâyesi ve Tanıklıklarım- Anılarım” 14 II 2013, yusufbulut.com/ lazca.org/ circassiancenter.com.tr; Ali İhsan Aksamaz, “Munir Yılmaz Avcı (1939-.2016)”, 15 XII 2020, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr; M. Yılmaz Avcı, Ali İhsan Aksamaz, “Bilmediğimiz Ülke: K’olxeti ( 2005 Yılında K’olxeti Festivali İçin Gittiğimiz Gürcistan’da, 21- 23 Ağustos 2005), Sima Laz Vakfı Yayın Organı SİMA, sayı 8, Fotosan Ofset Ltd. Şti., İzmit; Orhan Bayramin: “Laz Edebiyatı 1996’dan fersah fersah ileride, sonhaber.ch/ circassiancenter.com.tr)