DİASPORADAN YAŞAMINDAN KESİTLER – 1ЭПЭ ПШЫНЭ

TEGULAN Yakup Temel (Тэгъулан Екъуб,Тыркум)

Истамбул сык1уауэ и хъыбар зэхэсхри, концерт къэстыну Уарада музикэ гуыр зэзгъэлъагъумэ сф1эф1у, Шамил и ц1эк1э щэ1э кавказ хасэм зыхуэзгъазат. Сыщэджэ лъэхъанэхэм мы хасэм куэдрэ сык1уэуэ щтащ ауэ тхьэм ещ1эри илъэс 15 лъандэрэ абы зэик1 сы1ууэжатэкъым. Нэхъ сыз1эпызшари, Уарада гупым адыгэ пшынэк1э адыгэ_апхъаз мэкъамэхэр къызэритынурат. Концертыр къыщыщ1идзэнум, адыгэ щыгъынк1э хуэпа ц1ыхубз 15, пшынэ зэрыз я1ыгъу лъэныкъут1к1э къет1ысэк1ащ,
”Ди мурадыр, адыгэ 1эпэпшынэр аргуэру гъэщ1эм къыхэшэжынращ. Зи илъэс закъуэщ лэжъэн къызэрыщ1эддзэрэ зэрыхъури, мыхэм ящыщ зыми япэк1э пшынэ еуауэ щыткъым. Яужъ дызэритыр, нотэ хэлъу лъэпкъ мэкъамэхэр пшынэм къызэридгъэк1ынращ” жи1эщ гупым и гъэсак1уэ ц1ыхубзым.

Адыгэхэр Тыркум 1эпэпшынэк1э зэджэр сыт?

Адыгэхэр Тыркум къыщык1уагъэщ1эхэм зауылк1э Хэкум къыздыраха 1эрыщ1 1эпэпшынэхэр зэрахьами, иужък1э, и теплъэк1эи и макък1эи абы ещхьу щыт Гермен пшынэр зэрахьэ хъуащ. Тыркухэм Шэрджэс Мызыкак1э, адыгэхэм 1эпэшынэк1э зэджэ мы музикэ 1эмэпсымэхэр, хэтыр плъыжу хэтыр ф1ыц1эу хэтри гъуабжэу плъыыфэ куэду зэхэщ1ыхьащ. И 1эпэхэр хъурейуэ щытщ, и нэхъыбэм е 1эпэ защ1эу е 1эпэ т1уащ1эу ауэ зэзэмызэи 1эпэ щащ1эу мэхъу. Адыгэхэм, илъэси 130_м щ1игъу зы п1алъэк1э хэхэс гъащ1эм ”дунейр зэрагъэхъар” мис мы пшынэхэращ. И макъыр адыгэпсэм къек1у, адыгэгуми къыдиубыд къыщ1эк1ынти арагъэнт 1эпэпшынэ ф1ащу абык1э тыркум мэкъамэ куэд щысхалъхьар.

Узун_яйлэ адыгэ къуажэхэм пшынауэ ц1эры1уэ куэд исыгъэщ. Пшынауэхэм ф1ыуэ и нэхъыбэр ц1ыхубзт ауэ зэзэмызэи ц1ыхухъуи къыщыхэхуэи щытт. А пшынауэ 1эзэхэм ящыщу иджы сигу къэк1хэр, Мэрзей Щахьифэ, Кэлмыкъ Бэхьэ1удин, Уэтей Адибэ, Бэч Нэгъуей, Хьэпащ1э Надидэ, Туфэкджы Махьмуд, Кевсэр, Мэхьмэт Джан, Бэслэней Донэ сымэщ. Абы нэмыщ1к1э иджы сигу къэмк1ыж зыкъом щэ1эщ.

Мы пшынауэхэм щыщу Мэрзей Щахьифэ хужа1ыжу зы хъыбар щэ1эщ. . Щахьифэ, апхуэдизк1э ауэ къызэрымык1уэуэ 1эк1уэлъак1уэу пшынэ еуэти жи, яшэну нэкыхьытх къыщыхуэк1уам, л1ыжхэм зэ пшынэ едгъэуэжынщ жари къыщыхуа1уэхум, ар даурэ хъун жызы1э къахэк1а щхьэк1э, хьэщ1эщ 1ужым къыдагъэт1ысхьэри къэмылъагъу зы пшынэ яхуеуати, быдэуэ жа1эж, пшынэ макъыр апхуэдизк1э ягу хэхьати , хьэщ1эщым щ1эс л1ыжхэр псори зэщыджэу игъэгъатэмэ. Тхьэм ещ1э, а пшынэм л1ыжхэм сыт ягу къигъэк1ыыжат!

Къэлмыкъ Бэхьэ1ыдини абатк1э щымы1эуэ пшынауэ 1эзэт. Зэрэ _т1орэ сэри джэгу яригъэщ1у срихьэл1ащ. Зыхэхьэ джэгум фэ къытиригъэуэу, Бэхьэ1удини хэтщ жаригъэ1эуэ апхуэдэт. 1976 гъэм, си шынэхъыжым къыщыщэм ди нысашэм хэтащ, нэжэгужэу пшынэ еуэурэ джэгу утыкур къызхик1ухьыу дауэдапщэр зэригъэбжыф1ар нобэи си нэгу щ1этщ. Илъэс зыбгъупщ1 ипэ, зы ныбжэгъу сигъусэу, тщ1эупщ1энщ ик1ыи тэк1у пшынэ едгъэуэнщ жыт1эри Анкъэрэ къалэ дэсу и унэ дыхуэк1уат , абц щыгъуэ л1ыж хъуат, т1эк1уи лъэрымыхьт . Икъук1э къытщыгуф1ык1ащ ц1ыху щэджаджэр. Тэк1у дуэршэра нэужъ, зыдэтхьэ 1эпэ т1уащ1э пшынэ ф1ыц1эр 1эщ1этлъхьэщ. . И нэхэр къигуф1ык1ыуэ пшынэм еплъри, едэхащ1э хуэдэурэ телъэщ1ыхьащ. Иужък1э зкъигъэзэри,
”Тхьэ сгъэ1э, абы щыгъуэ, пшынэ зэрымылъ адыгэ унагъуэрэ пшынауэ зыт1ущ зыдэмыс адыгэ къуажэ щымы1эт, пшынауэхэр демзэшт, дымщхьэхт, нэху щыхук1э сизакъуэуэ куэдрэ джэгу езгъэщ1амэ” жи1эщ. Тэк1у пшынэр зэпиплъыхьри и псалъэм пишащ,

”Уэлей , ф1ыуэ щ1ащи пшынэ къэзмыштэжа, сеуэжыфыну сымгугъэ” жи1э щхьэк1э мащ1эмащ1эурэ къригъажэри, пшынэ макъым к1уэху нэхъри зригъэ1тащ. И гур хэхьауэ , лъэныкъут1к1эи зигъэсысурэ, и пш1ант1эпсыр кърик1утыху, къафэ, уыдж, шэшэн, шыгъэджэгу, унэ ишэ, зэпсори тхуеуащ.

А пшэхьэщхьэм, концертыр иухауэ ц1ыхухэр щызбгрык1ыжым, 1эпэпшынэм къызригъэзэжам щыгуф1ык1хэт.