Ali İhsan Aksamaz (Laz Kültürü)

Gelişim TV’nin adını yaklaşık on yıl kadar önce duydum. 16 Şubat 2002 tarihli Cumhuriyet Gazetesi, Gelişim TV’den bahsediyordu. Gazete, haberinde Gelişim TV’nin RTÜK’ten uyarı aldığını yazıyordu. Sebebi ise, Gelişim TV’nin Lazca sunduğu bir müzik- eğlence programıymış. Eski bir makalemde bu konudan bahsetmiştim. Özetle; o zamandan beri Gelişim TV’den ve programlarından haberdarım. İstanbul’da yaşadığım için, Gelişim TV’yi ancak internet üzerinden izleme imkânım oluyor. Ardeşen’de bulunduğum zamanda da Gelişim TV’nin yayınlarını izledim. Ardeşen’de yoğun olarak izlenen bir kanal olduğunu biliyorum. Lazca.org’da çıkan bir yazıdan  Gelişim TV’nin uydudan yayın yapacağı haberi okuyunca sevindim. İnternetteki sitesinden de yeni yılda atılım yapacağını okudum. Yöre kültürüne ağırlık vereceklerini, Lazca da yayın yapacaklarını öğrendim. Gelişim TV’nin atılım yapmasına sevindim. Lazca yayın yapacağı açıklamasına da ayrıca sevindim. TV’nin yeni adı konusunda ben internet üzerinden “MJORA/ TUTA TV” önerisinde bulunmuştum. Her ikisi birlikte veya biri olabilir.

Hatırlanacağı üzere 2004 yılında TRT bazı anadillerinde yayın yapmaya başladı. Ne yazık ki, bu diller arasında Lazca yoktu. 2012 yılında Millî Eğitim Bakanlığı, ilköğretim okullarında “seçmeli anadilleri dersleri” uygulamasını başlattı. Yine ne yazık ki, bu anadilleri arasında da Lazca yoktu. Oysa birçok yerde veliler çocuklarının Lazca anadili derslerini görmesini istiyordu. Ancak olmadı; müfredat hazır değil ya da okutacak öğretmen yok gibi sebepler öne sürüldü. Eğer Gelişim TV, Lazca da yayın yapabilirse, bu, Lazcanın sahiplenilmesi ve yaygınlaşması yönünde çok önemli bir adım olabilecek.

Gelişim TV’nin uydudan Lazca yayınları yalnızca Çamlıhemşin, Pazar, Ardeşen, Fındıklı, Hopa ve Borçka’dan izlenilmesini sağlamayacak. 93 Harbi Muhaciri Lazların yaşadıkları Akçakoca, Sapanca, Yalova, Maşukiye, Karamürsel, Gölcük, Düzce, İzmit, Bursa gibi şehirlerin kimi köylerinden de izlenecek. İstanbul, İzmir, Ankara, Antalya vb. şehirlerde yaşayan Lazları da unutmayalım. Lazca yayın yapacak bir TV’nin izleyicileri yanlızca  Türkiye ulusal sınırları içinden olmayacak. Batum civarında yaşayan Lazlar ve Lazca bilenler de bu Lazca programları izleyecektir. Abkhazya’da yaşayan Lazlar da izleyecek bu yayınları. O sebeple Gelişim TV’nin omuzundaki yük ağır. Lazca programların yayınlanacağı zaman dilimleri ve kalitesi de önemli. Gelişim TV, kendisini arabesk müzikten korumalıdır. Yerel, otantik müziğe ağırlık vermelidir. Lazca; Türkiye’de de, Gürcistan’da da, Abhazya’da da resmî statüsü olmayan, tanınmayan bir dil. Ölüme terkedilmiş bir dil. Bu sebeple de Gelişim TV’nin sorumluluğu büyük.

Özellikle büyük şehirlerde yaşayan Laz ana- babaların çocukları Lazcaya çok ilgi duyuyorlar. Lazcayı öğrenmek istiyorlar. Bu insanlara Lazcayı öğretmenin bir diğer yolu da TV yayınlarıdır.

Mehmet Bekâroğlu’nun “Anadili Günü” sebebiyle geçen yıl İMC TV’ye yaptığı Lazca açıklama büyük bir ilgi uyandırdı. Aynı şekilde Rize Milletvekili Nusret Bayraktar ve Sanatçı Hülya Polat’ın CNN’deki bir programda kısa da olsa Lazca konuşmaları sempatiyle karşılandı. Mahsun Kırmızıgül’ün yönetmenliğini yaptığı “Benim için Üzülme” adlı dizinin Lazca konuşulan bölümlerinin klipleri tıklama rekorları kırıyor. İnsanlar, çeşitli yerlerde Laz kültür dernekleri kuruyor. Laz Enstütüsü kurmak için hazırlıklar yapıyorlar. Lazca ders kitapları yayınlıyorlar. Lazca ilk roman olan “Daçkhuri” yayınlandı. “Daçkhuri”nin yazarı Murat Ercan Murğulişi’nin yayınlanmayı bekleyen ona yakın Lazca romanı bulunuyor. Lazca çocuk romanları basıldı. Lazca şiir kitapları yayınlanıyor. Özellikle İstanbul, Ankara, İzmit gibi kentlerde Lazca kursları açılması için çalışmalar var. Özetle; insanlar Lazcaya ilgi duyuyorlar; Lazcanın ölmesini istemiyorlar. Lazca şarkılar söyleyen müzik gruplarının sayısı artmıştır. Görüldüğü gibi, bu noktada Gelişim TV’ye de önemli roller düşüyor. Bir anlam da Gelişim TV şanslı. 1993 yılında “Ogni Dergisi”yle başlayan süreçte, Lazcaya vakıf, Lazca üretim yapan bilinçli Laz aydınları da yetişti. Bunlar Gelişim TV’ye katkı sunabilir.

Yüzyıl önce Lazlar için gurbet “Rusye” dedikleri Batum, Anaklia, Sokhumi, Oçamçire, Gagra, Gudauta gibi yerlerdi. Oralara giderler, ekmek paralarını kazanırlardı. Gittikleri yerlerin yerlisi olan Lazlarla ve Megrellerle karşılaşınca Lazca kolayca anlaşırlardı. Böylelikle Lazcaları gelişkin olurdu. Sovyetler Birliği- Türkiye sınırı 1937’de kapanınca gurbet, İstanbul ve Türkiye’nin diğer büyük kentleri oldu. Özellikle de 1980’den sonra, Türkçe televizyonun yöreye ulaşmasıyla Lazca gerilemeye başladı. Eğer Gelişim TV, Lazca yayınlarında başarılı olabilirse, yalnızca yurt içinden ve dışından izlenmekle kalmayacak, Lazcanın gelişmesine de katkıda bulunabilecek.

Gelişim TV Lazca için kısa dönemde neler yapabilir? Bu konuda benim de diğer arkadaşlar gibi önerilerim var. Bazı programlar tamamen Lazca olmalı. Lazca programlar mutlaka belirli saatlerde yayınlanmalı. Lazca programların dinleyicileri zamanlarını o saatlere göre ayarlayabilir. Lazca şarkılar kuşkusuz günün her hangi bir zamanında yayınlanabilir. Lazca programların içeriği ne olabilir?! İlk başta, şimdilik, Lazca haber sunumu mümkün olamayabilir. Eğlence programları tamamen Lazca olabilir. Köy, kişi, meslek, kitap tanıtımları tamamen Lazca olabilir. Kimi konulardaki röportajlar tamamen Lazca olabilir. Ancak dediğim gibi, Lazca programların yayınlanma saatleri mutlaka belirli zamanlarda  olmalı. Bu, izlenmeyi sürekli kılar. Yine programların kalitesi çok önemli. Kaliteli Lazca programlar dinleyiciyi arttıracaktır.

Seksen yıl önce Sovyetler Birliği’nde, yani Acaristan’da ve Abhazya’daki Laz köylerinde Lazca Anadil okulları vardı. Laz çocukları kendi anadilleri olan Lazcada da eğitim- öğretim görebiliyordular. Matematik dersini, Hayat Bilgisi dersini Lazca olarak görüyorlardı. Lazcanın eğitim- öğretim için yeterli bir dil olduğu daha o zamandan ispatlanmıştı. Ancak Sovyetler Birliği’ndeki Lazcaya yönelik bu olumlu uygulama kısa sürdü. Laz okulları kapatıldı. Laz okulları direktörü İskender Tzitaşi ve kadrosu tasfiye edildi. Bir dil kitapsız, okulsuz, radyosuz, televizyonsuz yaşayamaz. Gelişim TV, Lazca yayınlarında başarılı olabilirse, Lazcaya karşı yapılmış tarihsel haksızlıkları da telâfi etme yönünde önemli adımlar atmış olacaktır.

Lazca ihmal edilmiş bir dildir. Oysa Lazca da bir dildir. Aynı Türkçe gibi. Aynı Gürcüce gibi. Aynı Rusça gibi. Lazca İngilizceden daha eski bir dil. Lazlar da İngilizlerden daha eski bir halk. Ne var ki, İngilizce dünya dili olmuş, Lazca ise kendi coğrafyasında can çekişmekte. Lazcayı konuşanların sayısı azdır. Ancak bir dil, konuşanlarının sayısı az olduğu için değil, konuşulmadığı için ölür. O dilde yazılmadığı için, o dil ölür. O dilde romanlar, hikâyeler yazılmadığı için, o dil ölür. O dilde radyo ve TV yayınları yapılmadığı için, o dil ölür. Lazcayı hor görmemeliyiz. Lazca yazmalıyız. Lazca yayın yapmalıyız. Kuşkusuz başta zor olacaktır. Yavaş olacaktır. Lazcaya sahip çıkılırsa, Lazca yaşayacaktır.

Son olarak şunları eklemek isterim: Lazca yer adlarının tekrar resmî olarak kullanılması ve tabelalarda yer alması için Gelişim TV’nin çaba harcayabileceğini de düşünüyorum. Bu ve diğer kültürel konularda yöre milletvekillerinin desteği sağlanmalıdır. Lazca, yörenin en eski, bizlerin anadilidir. Türkçe ise, ortak vatanımızda birbirimizle ortak anlaşma dilimizdir. İşte biz bu anlayış ve bilinçle Lazcaya sahip çıkıyoruz. İki-dillilik bir diğer zenginliğimizdir. Bu duygu ve düşüncelerle Gelişim TV’ye yayınlarında başarılar dilerim. (lazca.org,10 I 2012)

(Önerilen okumalar: “İlk Lazca TV yayında/ Gelişim TV, Lazca yayına başladı”, 05 I 2014, demokrathaber.org; “Lazca yayın yapan ilk TV!”, 27 XII 2012, milligazete.com.tr; “Lazca TV Kanalı Geliyor”, 29 XII 2012, web.archive.org; “Lazca Yayın Yapan Gelişim TV Artık Türksat’ta”, 3 I 2014, arhavizyon.com; Ramazan Kosanoğlu Klemurishi , “Televizyon tarihinde ilk Lazca program” , 7 VIII 2013, lazca.org; Ramazan Kosanoğlu Klemurişi, “Türkiye’de “Lazca TV Yayını” Hikayesi”, 08.10.2019, medyalaz.com)

Gelişim Televizyonu Genel Müdürü Turgay Terzibaş: “14 yıldır ilçemizde yayın yapıyoruz. Artık bölgemizin sesini yeni yayın politikalarımız ile dünyaya duyuracağız. 2013 yılının ilk ayı içerisinde uydu üzerinden yayın yapmaya başlayacağız. Program akışımızın büyük bir bölümü Lazca olarak yapacağız. Belli bir süre sonra haber bültenlerimizi de Lazca olarak sunacağız. Bu şekilde bölgemizin kültürünü diğer kültürlere de tanıtmayı hedefliyoruz.”

Gelişim TV’nin Lazca yayınlarına ilişkin tanıtım filmleri: