HAPİ Cevdet Yıldız
I
1950’li yılların başları.Düzce.Şimdi her ikisi de rahmetli olan babam Yusuf Mahmud ve küçük amcam Hafız Kemal’le tarladayız.Ceviz ağacı gölgesinde bir dinlenme anı.Babam küçük kardeşini sınıyor:
– Atalarımızın adlarını sayabilecek misin?
– Kerak, Cusuf, Vojban (Ожъубан), Tlepşuk (Лъэпшъыкъу), Bekir.
Tlepşuk Kafkasya bozulunca (Къафкъасиер къызэукъом) Türkiye’ye gelen dedesi, Bekir ise babası.
– Peki, Kafkasya’da güneş tutulunca ne olmuştu?
– Güpe gündüz iken, ortalık karanlığa gömülmüştü, gece olduğunu sanan kurtlar sürülere saldırmıştı. Her taraf tüfek sesleri ile çınlıyormuş. Bu durum büyük bir olay olmuştu.
II
– Ailemizin Kafkasya’daki durumu nasıldı?
– Ailemiz yörenin en zengin ailesiydi. Başkalarının dört ayaklı, bizim on iki ayaklı mısır ambarımız (тыуы) varmış.
– Ailemiz niye buraya göç etti?
– Ailemiz yargı işlerine bakıyor, işkence ve kötü muamelede bulunan Rus askerlerini de yargılıyor, bunlara değişik cezalar veriliyordu. Bu bakımdan ailemiz Rus komutanlığının aradığı, yakalamak istediği ve cezalandıracağı ailelerden biriydi. Bu nedenle, Rus askerleri henüz bölgemize erişmeden, Türkiye’ye gitmek üzere gemiye bindiler.
– Peki ailenin bütün bireyleri gemiye binebildiler mi?
– Hayır, savaşta gözleri kör olan bir kardeş vardı, o kardeş gemiye binmeyi kabul etmedi. Çünkü karısı ve küçük çocuğu Ruslar tarafından kaçırılmıştı, ayrıca aileye yük olmak da istemiyor olabilirdi. Kardeşlerden başka biri ve karısı da kaçırılmıştı.
– Peki büyük amcamız (тятэ п1ашъэ иш) ne demişti?
– Hepiniz tamam mısınız, sağ salim gemiye bindiniz mi, diye bağırdı, “Tamam,hepimiz gemiye bindik, sen de gel!” yanıtını alınca, el salladı ve tabancasını şakağına dayayıp tetiği çekti.
III
– Peki, büyük amcamızın köy baskınında Ruslar tarafından kaçırılan karısı ve çocuğu ne oldu?
– Anne tutsaklarla birlikte Kuban bölgesine (Rus yönetiminde idi -HCY) götürüldü, orada bir Kabardey beyine (пщы) boğaz tokluğuna hizmetçi (пщыл1ы) olarak verildi. Anne, çocuğunun aç bırakılmakta olduğunu bildiğinden, sabahları erkenden çocuğunu süt sağımına yanında götürüyor, orada gizlice çiğ süt içirerek besliyormuş. Delikanlı büyüdü, güçlü ve yakışıklı bir delikanlı oldu, adı Hapi Mus (Хьапый Мус) idi. Ölmeden önce annesi amcalarının Türkiye’ye göç etmiş olduklarını, gidip onları bulmasını söylemişti.
Türkiye’ye geldi, araya araya bizi buldu ve köye yerleşti. Hükümet kendisine 6 dönümlük “haliye” (хьалие) denilen boş araziyi verdi. Komşu Shapsugh köyden (şimdi Bostanyeri) Devletkeri’nin kız kardeşi ile evlendi, karısıyla sık sık kavga ediyormuş, bu yüzden pusu kuran Devletkeri tarafından gürebe ile başı kesilerek öldürüldü. Babam davasını yürüttü ve Devletkeri’nin cezalandırılmasını sağladı. Hakkını da aradığı için, haliye, ondan babamıza miras kaldı.
IV
– Köydeki ihtiyar Rus’u ve ne yaptığını duymuş muydun?
– Evet.Thağapş‘ta (*) (Тхьагъапшъ) yıllar önce tutsak alınmış, kendisine köyden biriymiş gibi davranılan yaşlı bir Rus vardı. Bir gün Rus birlikleri denizden çıkartma yapmış ilerliyorlardı. Ellerinde top vardı. Vadi (**) boyunca ilerlemeleri sürüyor, topları olduğu için durdurulamıyorlardı. Köyümüzde de bir topumuz vardı ama ihtiyar Rus topun kamasına kurşun döküp kaçmıştı. Kendisine iyi davranıldığından böyle bir şey yapabileceği hiç akla gelmemişti. Demek ki bizden memnun değilmiş.
Köyde kamaya dökülmüş kurşunu temizlemeyi bilen bir usta da yoktu ve Rus ilerleyişi durdurulamıyordu.Hemen komşu köylerden birinden bir usta bulundu,top temizlendi,ilerlemekte olan Rus askerlerinin hepsi topa tutularak öldürüldü.Bir tekinin bile kaçmasına fırsat verilmedi.
Yerde savrulmuş yatan ölüler arasında o yaşlı Rus ihtiyarcığı da vardı.
NOTLAR
(*) Thağapş- Şimdiki Kafkasya’da Kıyıboyu Shapsughya’da Psışu (Псыш1у) ırmağı vadisinde Ş’açe’ye (Шъачэ;Soçi) bağlı bir köy. Eski Thağapş’ın yeri farklı olabilir. -HCY
(**) Vadi- Söz konusu vadi, şimdiki Psışu (Rusça: Psezuapse) ırmağı vadisi olabilir.1992 Kafkasya gezimde Kafkasya’da Thağapş’da kalmış olan akrabalarımı yeniden buldum, ailenin çocuklarını okutmuş, akıllı ve bilge babası Hapi Kımkerıy ile tanışmış, bilge söyleşisinden nasiplenmiştim. Kımkerıy, dedesinin ve ninesinin Ruslar tarafından tutsak alınıp Kuban bölgesine götürüldüklerini, orada Adige asıllı bir Rus subayının yardımıyla, dede ve ninesinin buluştuklarını, çok sonraları Kuban bölgesinden Thağapş’a döndüklerini bana anlatmıştı.2007 yılı sonunda Kıyıboyu Shapsughya Toplumsal Parlamentosu-Adige Khase Başkanı Mecid Çaçuh’tan (К1ак1ыхъу Мэджид),adeta bir bilge çınar olan Hapi Kımkerıy’ın vefat ettiğini derin bir üzüntüyle öğrendim, Allah rahmet eylesin, toprağı bol olsun. -HCY